ప్రత్యేక ఆర్థిక మండలి
ప్రత్యేక ఆర్థిక మండలి లేదా సెజ్ (Special Economic Zone or SEZ) అనగా ఏదైనా ఒక భూభాగంలో దేశమంతటా వర్తించే ఆర్థిక నియమాలు కాక కొన్ని సడలింపులను కలిగి ఉండే ప్రాంతం. ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంలో వీటి స్థాపన ఆంధ్రప్రదేశ్ పారిశ్రామిక మౌలిక సదుపాయాల సంస్థ, తెలంగాణ రాష్ట్రంలో తెలంగాణ రాష్ట్ర పారిశ్రామిక మౌలిక సదుపాయాల సంస్థ చేపడుతుంది. భారతదేశంలో ప్రత్యేక ఆర్థిక మండలి , (సెజ్) విధానం మొదట 2000 ఏప్రిల్ 1 న ప్రారంభమైంది.[1] ప్రత్యేక ఆర్థిక జోన్ (సెజ్) అనేది దేశంలోని ఇతర ప్రాంతాలకు వ్యాపార వాణిజ్య చట్టాలు భిన్నంగా ఉంటాయి.విదేశీ పెట్టుబడిదారులకు పన్ను మినహాయింపులు ఇవ్వడానికి సెజ్‌లకు అధికారమిస్తూ ప్రభుత్వాలు చట్టాలు చేసాయి.జోన్లలో వ్యాపారాలను ఏర్పాటు చేయడానికి, ప్రోత్సహించడానికి, ఆర్థిక విధానాలు ప్రవేశపెడతాయి. ఈ విధానాలు సాధారణంగా పెట్టుబడి, పన్ను, వ్యాపారం, కోటాలు, కస్టమ్స్, కార్మిక రంగాలపై నిబంధనలను కలిగి ఉంటాయి.జోన్లలో స్థాపించిన కంపెనీలకు అదనంగా పన్ను రాయితీలు ఇవ్యటానికి ఆర్థిక మండలికి అధికారముంటుంది.ఏ దేశానికైనా సన్నిహితంగా ఉండే దేశం విదేశీ ప్రత్యక్ష పెట్టుబడులను (ఎఫ్‌డిఐ) ఆకర్షించాలనే కోరికతో ప్రత్యేక ఆర్థిక మండలాల సృష్టిని ప్రేరేపించవచ్చు.[2][3] ప్రత్యేక ఆర్థిక మండలాల ద్వారా ప్రపంచవ్యాప్తంగా పోటీ పడటం లక్ష్యంగా తక్కువ ధరకు వస్తువులను ఉత్పత్తి,వ్యాపారం చేసే ప్రయోజనాలు ఆర్థిక మండలలపరిధిలో ఉన్న కంపెనీలు ప్రయోజనాలు పొందుతాయి.[2]
నిర్వచనం[మార్చు]
ఒక సెజ్ యొక్క నిర్వచనం ప్రతి దేశం ఒక్కొక్కటిగా నిర్ణయించబడుతుంది. 2008 లో ప్రపంచ బ్యాంకు నిర్ణయించిన ప్రకారం, ఆధునిక-ప్రత్యేక ఆర్థిక మండలిలో సాధారణంగా "భౌగోళికంగా పరిమితమైన ప్రాంతం, భౌతిక భద్రత, ఒకే నిర్వహణ లేదా పరిపాలన, జోన్లోని భౌతిక స్థానం ఆధారంగా ప్రయోజనాలకు అర్హత కలిగించటం, ప్రాంతం (విధి రహిత ప్రయోజనాలు), క్రమబద్ధమైన విధానాలు అనే ప్రత్యేక నియమాల ఉన్నాయి.[4][5]
ప్రధాన ఉద్ధేశ్యం[మార్చు]
విదేశీ పెట్టుబడులను పెంచడం, అంతర్జాతీయంగా ఎగుమతులకు పోటీతత్వం కలిగించటం, ఇబ్బంది లేని వాతావరణాన్ని అందించడం స్పెషల్ ఎకనామిక్ జోన్ ప్రధాన లక్ష్యం. ఇది దేశం నుండి ఎగుమతులను ప్రోత్సహించడం, ప్రపంచవ్యాప్తంగా పోటీ పడటానికి దేశీయ సంస్థలకు, తయారీదారులకు తగిన అవసరాలను గ్రహించటానికి, ప్రోత్సహించటానికి తప్పనిసరిగా అందుబాటులో ఉండే ఒక స్థాయి ఆట మైదానంలాంటి సంస్థ.[6]
చరిత్ర[మార్చు]
ఆధునిక సెజ్ లు పారిశ్రామిక దేశాలలో 1950 ల చివరి నుండి కనిపించాయి. మొదటి ఆధునిక సెజ్ ఐర్లాండ్‌లోని క్లేర్‌లోని షానన్ విమానాశ్రయంలో ఏర్పడింది.1970 ల నుండి, లాటిన్ అమెరికా, తూర్పు ఆసియాలో శ్రమతో కూడిన తయారీని అందించే ప్రారంభించబడిన మండలాలు స్థాపించబడ్డాయి.1979 లో డెంగ్ జియావోపింగ్ చైనాలో మొట్టమొదటిది షెన్‌జెన్ స్పెషల్ ఎకనామిక్ జోన్ ప్రారంభించిన తరువాత ఇది విదేశీ పెట్టుబడులను ప్రోత్సహించింది. ఈ ప్రాంతంలో పారిశ్రామికీకరణను వేగవంతం చేసింది. ఈ మండలాలు బహుళజాతి సంస్థల నుండి పెట్టుబడులను ఆకర్షించాయి.[2]చైనా భాగస్వామ్యంతో ఆఫ్రికన్ దేశాలు సెజ్లను ఏర్పాటు చేయడం జరిగింది.[3]
చైనా దేశంలో విజయవంతమైన సెజ్ మోడల్‌ను అనుసరించి భారతదేశంలో 2000 సంవత్సరంలో సెజ్లను ప్రవేశపెట్టారు.వీటిని ప్రవేశపెట్టడానికి ముందు, ఎగుమతి ప్రాసెసింగ్ జోన్ల (ఇపిజెడ్) పై ఆధారపడింది. కానీ వీటిమీద విదేశీ పెట్టుబడిదారులు ప్రభావం చూపడం విఫలమైంది. 2005 నాటికి, అన్ని ఇపిజెడ్లు సెజ్లుగా మార్చబడ్డాయి.2017 నాటికి, 221 సెజ్‌లు పనిచేస్తున్నాయి. 2018 కొత్తగా 194 సెజ్‌లు ఏర్పాటుకు ఆమోదించబడ్డాయి. భారతదేశంలో నాలుగు రకాల సెజ్‌లు ఉన్నాయి, వీటిని పరిమాణం ప్రకారం వర్గీకరించారు: బహుళ రంగం (1,000+హెక్టార్లు); సెక్టార్-స్పెసిఫిక్ (100+ హెక్టార్లు); ఉచిత వాణిజ్యం & గిడ్డంగి జోన్ (ఎఫ్.టి.డబ్ల్యు.జెడ్) (40+ హెక్టార్లు); టెక్, హస్తకళ, సాంప్రదాయేతర శక్తి,, రత్నాలు & ఆభరణాలు (10+ హెక్టార్లు).[7]
సెజ్‌లలో రకాలు[మార్చు]
- స్వేచ్ఛా-వాణిజ్య మండలాలు (FTZ)
- ఎగుమతి ప్రాసెసింగ్ జోన్లు (EPZ)
- ఉచిత మండలాలు / ఉచిత ఆర్థిక మండలాలు (FZ / FEZ)
- పారిశ్రామిక పార్కులు / పారిశ్రామిక ఎస్టేట్లు (IE)
- ఉచిత పోర్టులు
- బాండెడ్ లాజిస్టిక్స్ పార్కులు (BLP)
- పట్టణ సంస్థ మండలాలు
వివిధ ప్రాంతాలలో ఉన్నసెజ్ జోన్లు[మార్చు]
భారతదేశంలో 2019 నవంబరు 14 నాటికి ప్రకటించిన సెజ్ జోన్లు 349 దిగువ వివరింపబడిన రాష్ట్రాలలో ఉన్నవి.[8]:
- ఆంధ్రప్రదేశ్ -27
- చండీఘడ్ - 2
- చత్తీష్‌గడ్‌ -1
- గోవా -5
- గుజరాత్ -24
- హర్యానా - 20
- జార్కండ్ -2
- కర్ణాటక - 51
- కేరళ - 25
- మధ్యప్రదేశ్ -6
- మహారాష్ట్ర -42
- మణిపూర్ -1
- నాగాలాండ్ -2
- ఒడిషా - 5
- పంజాబ్ -3
- రాజస్థాన్ - 4
- తమిళనాడు - 50
- తెలంగాణ -56
- ఉత్తర్ ప్రదేశ్ - 20
- పశ్చిమ బెంగాల్ -5
మూలాలు[మార్చు]
- ↑ AKTUtheintactone (2020-03-31). "Special economic Zones". theintactone.com (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2020-07-07.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/2341/638440PUB0Exto00Box0361527B0PUBLIC0.pdf
- ↑ 3.0 3.1 https://www.tralac.org/files/2013/07/S13WP102013-Woolfrey-Special-economic-zones-regional-integration-in-Africa-20130710-fin.pdf
- ↑ "Document Detail". World Bank (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2020-07-06.
- ↑ Barone, Adam. "Special Economic Zones Enjoy Unique Economic Regulations". Investopedia (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2020-07-07.
- ↑ Topno, Avishek (2005-07-08). "What is Special Economic Zone?". The Economic Times. Retrieved 2020-07-06.
- ↑ "India's Special Economic Zones: Examine Key Information". India Briefing News (in ఇంగ్లీష్). 2020-04-07. Retrieved 2020-07-07.
- ↑ http://sezindia.nic.in/upload/uploadfiles/files/ST%20wise.pdf