సుందరవనాలు

యునెస్కో ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశం
The Sundarbans
ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశాల జాబితాలో సూచించబడిన పేరు
	River in Sundarbans
రకం	Natural
ఎంపిక ప్రమాణం	ix, x
మూలం	798
యునెస్కో ప్రాంతం	Asia
శిలాశాసన చరిత్ర
శాసనాలు	1997 (21st సమావేశం)

సుందర్బన్స్ (Bengali: সুন্দরবন షున్దొర్ బోన్ ) అనేవి ప్రపంచంలోని ఏకైక అతి పెద్ద ఏకదళ వృక్ష ప్రాంతం క్షారప్రియ నీటిమొక్కల మడ అరణ్య ప్రాంతం.^[1] సుందర్బన్ అనే పేరుకు సాహిత్యపరమైన అర్ధం "అందమైన అడవి" లేదా "అందమైన అరణ్యం", బెంగాలీ భాషలో (సుందర్ అనగా "అందమైన", బన్ అనగా "అరణ్యం" లేదా "అడవి"). సుందర్బన్స్ లో పెద్ద సంఖ్యలో లభ్యమయ్యే సుందరి చెట్ల వలన ఈ పేరు వచ్చి ఉండవచ్చు. అంతేకాక, సముద్రబన్ (Bengali: সমুদ্রবনషోముద్రోబోన్ "సముద్ర అడవి") లేదా చంద్ర-బందే (ఆదిమజాతి యొక్క పేరు) యొక్క రూపాంతరంగా కూడా దీనిని ప్రతిపాదించారు. కానీ సుందరి చెట్ల వలన ఈ పేరు ఏర్పడిందనేది సాధారణంగా అంగీకరించబడింది.^[1]

ఈ అడవి గంగా నది పాదాల వద్ద ఉండి బంగ్లాదేశ్ లోని కొన్ని ప్రాంతాలు, భారతదేశంలోని పశ్చిమ బెంగాల్ ప్రాంతాలలో విస్తరించి, డెల్టా యొక్క సముద్రపు అంచుని ఏర్పరుస్తుంది. కాలానుగుణంగా-వరదలకు గురయ్యే సుందర్బన్ మంచినీటి తంపర అడవులు మడ అడవుల లోపలిభాగంలో ఉంటాయి. ఈ అడవి 10,000 కిమీ² వ్యాపించి ఉండగా, దీనిలో సుమారు 6,000 బంగ్లాదేశ్ లో ఉంది.^[2] ఇది 1997లో యునెస్కో ప్రపంచవారసత్వ సంపదగా ప్రకటించ బడింది, బంగ్లాదేశీ, భారత భాగాలు ఒకే విధమైన పర్యావరణ ప్రాంతాలు ఇవి యునెస్కో ప్రపంచ వారసత్వ సంపద జాబితాలో సుందర్బన్స్, సుందర్బన్స్ నేషనల్ పార్క్‌ ప్రాంతాలు ఉన్నాయి. సుందర్బన్స్ సంక్లిష్టమైన వేలా జలమార్గాలు, బురద మైదానాలు, లవణ స్వభావాన్ని తట్టుకోగలిగిన మడ అడవుల యొక్క ద్వీపాలతో నిండి ఉంది. ఈ ప్రాంతం, దీని నుండే తన పేరు పొందిన రాయల్ బెంగాల్ పులి (పాన్థేరా టైగ్రిస్ టైగ్రిస్ ) తో పాటు, పక్షి యొక్క జాతులు, మచ్చల లేడి, మొసళ్ళు, పాము వంటి అనేక జంతు జీవజాలాలకు ప్రసిద్ధి చెందింది. ప్రస్తుతం ఈ ప్రాంతంలో 500^[3] బెంగాల్ పులులు, సుమారు 30,000 మచ్చల జింకలు ఉన్నట్లు అంచనా వేయబడింది. సుందర్బన్స్ 1992 మే 21న ఒక రాబ్మ్సర్ స్థలంగా ప్రకటించబడింది. ఈ డెల్టా యొక్క సారవంతమైన భూములు శతాబ్దాలుగా మానవులచే విస్తృతంగా ఉపయోగించబడుతున్నాయి,, ఈ పర్యావరణ ప్రాంతంలో ఎక్కువ భాగం విస్తృత వ్యవసాయం కొరకు మార్చబడి, అడవి యొక్క కొన్ని అంతఃక్షేత్రాలు మాత్రం మిగిలి ఉన్నాయి. సుందర్బన్స్ మడ అడవులతో సహా, మిగిలి ఉన్న అడవులు, అపాయంలో ఉన్న పులి యొక్క ఆవాసంగా ఉన్నాయి. ఇంతేకాకుండా, సుందర్బన్స్, చక్రవాత ప్రభావానికి గురైనపుడు కోల్‌కతా (కలకత్తా), చుట్టూ ప్రక్కల ప్రాంతాలలోని మిలియన్ల మందికి వరదల నుండి రక్షణ కవచంగా నిలిచే కీలకమైన విధిని కూడా నిర్వర్తిస్తోంది.

చరిత్ర

ఈ ప్రాంత చరిత్ర క్రీస్తుశకం 200-300 నాటి నుండి ఉంది. బఘ్మర అడవి సముదాయంలో చాంద్ సదగర్‌చే నిర్మించబడిన నగరం యొక్క శిథిల భాగం కనుగొనబడింది. మొఘల్‌ల కాలంలో, స్థానిక రాజులు సుందర్బన్స్ అడవులను నివాసితులకు కౌలుకు ఇచ్చారు. ఈ కాలంలో, ముందుకు వస్తున్న అక్బర్ సేనల నుండి తప్పించుకోవడానికి రాజా బసంత రాయ్, అతని మేనల్లుడు సుందర్బన్స్ లో ఆశ్రయం పొందారు.^[4] వారిచే నిర్మించబడిన అనేక కట్టడాలు, 17వ శతాబ్దంలో పోర్చుగీసు దొంగలు, ఉప్పు దొంగ రవాణాదారులు, బందిపోట్ల చేతిలో పడ్డాయి. దీనికి సంబంధించి సాక్ష్యాలుగా నేటిధోపాని, సుందర్బన్స్ అంతటా విస్తరించి ఉన్న ఇతర ప్రాంతాల శిథిలాలు ఉన్నాయి.^[5] ఈ అడవుల చట్టస్థాయి అనేక మార్పులకు గురైంది, వీటిలో ప్రపంచంలో మొట్ట మొదట శాస్త్రీయంగా నిర్వహింప బడుతున్న మడ అడవులు అనే ప్రత్యేకత కూడా ఉంది. మొఘల్ చక్రవర్తి ఆలంగిర్ II నుండి ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీకి 1757లో ఆస్తి హక్కులు సంక్రమించిన వెంటనే 1764లో మొదటిసారి సర్వేయర్ జనరల్ చేత మానచిత్రణ జరుపబడింది. 1860లో భారతదేశంలోని బెంగాల్ రాష్ట్రంలో అటవీశాఖను ప్రారంభించిన తరువాత ఈ అటవీ ప్రాంత క్రమబద్ధమైన నిర్వహణ ప్రారంభమైంది.^[6]

1869లో సుందర్బన్ పరిధిలో మొదటి అటవీ నిర్వహణా విభాగం స్థాపించబడింది. 1875 -1876లో అటవీ చట్టం, 1865 (ఆక్ట్ VIII అఫ్ 1865) ప్రకారం సుందర్బన్స్ అభయారణ్యంగా ప్రకటించబడింది. 1893-1898 కాలానికి మొదటి నిర్వహణా ప్రణాళిక రచించబడింది.^[7]^[8] 1875లో మడ అడవులలో ఎక్కువభాగం అటవీ చట్టం, 1865 (ఆక్ట్ VIII అఫ్ 1865) ప్రకారం అభయారణ్యంగా ప్రకటించబడింది. అడవులలోని మిగిలిన భాగాలు తరువాత సంవత్సరంలో అభయారణ్యంగా ప్రకటించబడ్డాయి, జిల్లా పౌర యంత్రాంగంచే నిర్వహించబడే దూరంగా ఉన్న ఆటవీ ప్రాతం, అటవీ విభాగం యొక్క నియంత్రణలో ఉంచబడింది. ఒక ముఖ్య అటవీ నిర్వహణ, పరిపాలనా సంఘం 1879లో ఖుల్న ముఖ్య కేంద్రంగా స్థాపించబడింది.

1911లో, ఈ ప్రాంతం ఎప్పుడూ సర్వేక్షణం జరుపబడని ఒక పనికిరాని భాగంగా జనాభా గణన విస్తరించబడని ప్రాంతంగా పేర్కొనబడింది. అది ఆ కాలంలో 165 మైళ్లు (266 కి.మీ.)హుగ్లీ నది ముఖద్వారం నుండి మేఘన ముఖద్వారం వరకు విస్తరించింది, మూడు జిల్లాలైన 24 పరగణాలు, ఖుల్న, బకర్ గంజేలతో భూ సరిహద్దులను కలిగిఉంది. (నీటితో కలిపి) మొత్తం ప్రాంతం6,526 చదరపు మైళ్లు (16,902 కి.మీ²)గా అంచనా వేయబడింది. నీటితో-నిండిన ఈ అరణ్యంలో, పులులు, ఇతర క్రూరమృగాలు ఎక్కువగా ఉంటాయి. పూర్వ స్థితికి మళ్ళించడానికి చేసిన ప్రయత్నాలు అంతగా విజయవంతం కాలేదు. ఈ ప్రాంత సహజ వృక్షం సుందరి (హేరిటిఎర లిట్టోరాలిస్ ) నుండే ఈ ప్రాంతానికి ఆ పేరు వచ్చిఉండవచ్చు. దీని నుండి భవన నిర్మాణం, పడవల తయారీ,, వస్తువులు మొదలైన వాటికి అవసరమైన దృఢమైన కలప లభిస్తుంది. సుందర్బన్స్ ప్రతి చోట నదీ ప్రవాహాలు లేదా కయ్యలను కలిగి ఉంది, వీటిలో కొన్ని కలకత్తా, బ్రహ్మపుత్ర లోయకు నాటు పడవలు, స్టీమర్ల ద్వారా రవాణాకు వీలు కలిగిస్తున్నాయి.

నైసర్గిక స్వరూపం

రక్షిత ప్రాంతంలోని అడవిని చూపే ఉపగ్రహ చిత్రం సుందర్బన్స్ ముదురు ఆకుపచ్చ రంగులో ఉండి, ఉత్తరానికి లేత ఆకుపచ్చ రంగులో ఉండే వ్యవసాయ భూముల చిత్రణతో,, సింధూర రంగు పట్టణాలతో,, నీలి రంగు ప్రవాహాలతో పరివేష్టితమై ఉంటుంది.

మడ అడవుల-ఆధిక్యత కలిగిన గంగా డెల్టా–సుందర్బన్స్-ఒక సంక్లిష్ట పర్యావరణ వ్యవస్థ ప్రపంచంలోని మూడు అతిపెద్ద ఏకప్రాంత మడ అడవులలో ఒక ప్రాంతాన్ని కలిగిఉంది. రెండు పరిసర దేశాలైన, బంగ్లాదేశ్, భారత దేశం మధ్య విస్తరించి ఉంది, ఎక్కువభాగం (62%) బంగ్లాదేశ్ యొక్క నైరుతి ప్రాంతంలో ఉంది. ఈ అడవి దక్షిణాన బంగాళాఖాతంతో కలుస్తుంది; తూర్పున బలేశ్వర్ నది, ఉత్తరాన విస్తృతమైన వ్యవసాయ భూములను హద్దుగా కలిగిఉంది. ప్రధాన నీటి పారుదల నదులు కాక, ఎగువ ప్రవాహ ప్రాంతాలలోని సహజ నీటి పారుదల, ప్రతిచోట విస్తృతమైన గట్లతో, పోల్డర్‌లతో అవరోధింపబడుతుంది. సుందర్బన్స్ మొట్టమొదట (సుమారు 200 సంవత్సరాల క్రితం) సుమారు 16,700 చదరపు కిమీగా గణించబడింది. ప్రస్తుతం ఇది సహజ పరిమాణంలో సుమారు 1/3 వంతుకు క్షీణించింది. ప్రస్తుతం మొత్తం భూభాగం 4,143 చదరపు కిమీ (బహిర్గతమైన సంద్బార్‌లతో కలిపి: 42చ.కి.మీ.), మిగిలిన జలప్రాంతం 1,874 కిమీ² నదులు, చిన్న ప్రవాహాలు, కాలువలచే పరివేష్టితమై ఉంది. సుందర్బన్స్ యొక్క నదులు మంచినీరు, ఉప్పునీరు కలిసే ప్రాంతాలుగా ఉంటాయి. అందువలన, గంగానది నుండి ఉద్భవించే నదుల నుండి వచ్చే మంచి నీరు, బంగాళాఖాతం నుండి వచ్చే ఉప్పునీరు కలిసే ప్రాంతంగా ఈ ప్రదేశం ఉంది (వాహిద్ వంటివి, 2002).

సుందర్బన్స్ బంగాళాఖాతంతో పాటు సహస్రాబ్దాల కాలంలో ఎగువ ప్రవాహాల ఒండ్రు నిల్వలతో పాటు అంతర్వేలా విభజన వలన ఉద్భవించింది. ఈ నైసర్గిక స్వరూపం డెల్టా రూపాలైన అనేక ఉపరితల పారుదల మార్గాలు, ఉపజల కరకట్టలు, వాలు, వేలా మైదానాలు ఉన్నాయి. సగటు అల స్థాయి కంటే పైన కొన్ని చిత్తడినేలలు, వేలా ఇసుక గట్లు, ద్వీపాలు వాటి వేలా ప్రవాహాల వ్యవస్థ, ఉపజల దూర అడ్డుకట్టలు, సహజ-డెల్టా మృత్తికలు, ఒండ్రు పదార్ధాలు ఉంటాయి. ఈ సుందర్బన్స్ నేలలు సముద్ర మట్టానికంటే 0.9 మీ నుండి 2.11 మీ ఎత్తులో ఉంటాయి.^[9]

భౌతిక తీరం యొక్క పరిణామంలో జీవకారకాలు ముఖ్య పాత్ర వహిస్తాయి, వన్యమృగాల కొరకు అనేకరకాల ఆవాసాలు అభివృద్ధి చెందాయి, వీటిలో సముద్రతీరాలు, కయ్యలు, శాశ్వత, తాత్కాలిక చిత్తడినేలలు, వేలా మైదానాలు, వేలా ఖండికలు, తీర ప్రాంత ఇసుక దిబ్బలు, కరకట్టలు ఉన్నాయి. మడ వృక్షసంపద నూతన భూభాగం ఏర్పడటానికి సహాయపడుతుంది, అంతర్ వేలా వృక్షసంపద చిత్తడి భూస్వరూపం ఏర్పాటులో ముఖ్య పాత్ర వహిస్తోంది. అంతర్వేలా బురద మైదానాలలోని మడ అడవుల యొక్క జంతు సముదాయ కార్యకలాపాలు అవక్షేపాలను నిరోధించి మడ విత్తనాల అధస్తర సృష్టికి సూక్ష్మజీవరూప లక్షణాలను అభివృద్ధి పరుస్తాయి. వాయుకృత ఇసుక దిబ్బల స్వరూపం, పరిమాణం ఎడారిమొక్కలు, క్షారప్రియ మొక్కల విస్తృతిచే నియంత్రించ బడతాయి. లతలు, తృణాలు, తుంగలు ఇసుక దిబ్బలను, విడిగా ఉండే మృత్తికలను స్థిరపరుస్తాయి. సుందర్బన్స్ బురద మైదానాలు (బెనర్జీ, 1998) కయ్యలు, నది, వేలా ప్రవాహాల వేగం తక్కువగా ఉండే డెల్టా యొక్క ద్వీపాలలో కనుగొనబడ్డాయి. ఈ మైదానాలు చిన్న అలలకు కనబడతాయి, పెద్ద అలలకు మునిగిపోతాయి, ఆ విధంగా ఒక పాటుపోటు చక్రంలోనే స్వరూప మార్పుకు గురవుతాయి. ఈ మైదానాల అంతర్భాగాలు విస్తారమైన మడ అడవుల ఘనమైన ఆవాసాలుగా ఉన్నాయి.

పర్యావరణం

సుందర్బన్స్ రెండు రకాల పర్యావరణ ప్రాంతాలను కలిగి ఉంది — "సుందర్బన్స్ మంచినీటి చిత్తడి అడవులు " (IM0162), సుందర్బన్స్ మడ అడవులు (IM1406).^[10]

ఆయనరేఖా ప్రాంత తడి విశాల పత్ర అరణ్యాలు అయిన సుందర్బన్స్ మంచినీటి చిత్తడి అడవులు భారతదేశం, బంగ్లాదేశ్ యొక్క పర్యావరణ ప్రాంతాలు. ఇది సుందర్బన్స్ మడఅడవుల వెనుక ఉన్న ఉప్పు నీటి చిత్తడి అరణ్యాలను కలిగి ఉంది ఇక్కడ లవణీయత అధికంగా ఉందని నిర్ణయించబడింది. మంచినీటి పర్యావరణ ప్రాంతం ఉన్న ప్రదేశంలో నీరు కొద్దిగా మాత్రమే ఉప్పగా ఉండి వర్షాకాలంలో పూర్తి మంచి నీటిగా మారిపోతుంది, ఆ సమయంలో గంగ, బ్రహ్మపుత్రా నదుల నుండి వచ్చే మంచినీటి ధారలు చొచ్చుకు వచ్చే ఉప్పు నీటిని తోసివేయడంతో పాటు ఒండ్రును కూడా తీసుకువస్తాయి. ఇది విశాలమైన గంగా-బ్రహ్మపుత్ర డెల్టాలో 14,600 చదరపు కిలోమీటర్లను (5,600 చదరపు మైళ్ళు) ఆక్రమించి, భారత దేశం యొక్క పశ్చిమ బెంగాల్ రాష్ట్రం నుండి పశ్చిమ బంగ్లాదేశ్ వరకు విస్తరించింది. సుందర్బన్స్ మంచినీటి చిత్తడి అడవులు నిమ్న గంగా మైదానాల తేమ ఆకురాల్చు అడవుల ఉన్నత ప్రదేశాలు, ఉప్పు-నీటి సుందర్బన్స్ మడ అడవుల మధ్య బంగాళాఖాతం సరిహద్దుగా ఉన్నాయి.^[11]

సమస్యలు

డెల్టా యొక్క సారవంతమైన భూములు శతాబ్దాలుగా మానవులచే విస్తృతంగా వాడబడుతున్నాయి,, పర్యావరణ ప్రాంతంలోని అధికభాగం సాంద్ర వ్యవసాయానికి అనుగుణంగా మార్చబడింది, అరణ్యంలోని కొన్ని అంతఃక్షేత్రాలు మాత్రం మిగిలి ఉన్నాయి. సుందర్బన్స్ మడ అడవులతో కలిపి మిగిలి ఉన్న అరణ్య ప్రాంతాలు అపాయంలో ఉన్న బెంగాల్ టైగర్ (పాన్థేరా టైగ్రిస్ ) యొక్క ముఖ్య నివాసంగా ఉన్నాయి. అపాయంలో ఉన్న పులితో పాటు, ఆపదను ఎదుర్కుంటున్న ఇతర క్షీరద జాతులైన, కాప్డ్ ల్యాంగూ (సేమ్నోపిథేకాస్ పిలేయేటాస్ ), మెత్తటి-తొడుగు గల ఆటర్ (లుత్రోగల్ పెర్స్పిసిల్లాట ), పురాతన చిన్న-పంజా గల ఆటర్ (యోనిక్స్ సినేరేయ ),, గ్రేట్ ఇండియన్ సివిట్ (పునుగు పిల్లి) (వివెర్ర జిబెత") ఉన్నాయి. ఈ పర్యావరణ ప్రాంతం చిరుత పులి(పాన్థేరా పర్డాస్ ) తో పాటు అడవి పిల్లి (ఫెలిస్ ఖవాస్ ), చేపలను వేటాడే పిల్లి (ప్రియోనైలురుస్ వివేర్రినుస్ ), , చిరుత పిల్లి (ప్రియోనైలురుస్ బెంగాలెన్సిస్ ) వంటి ఇతర చిన్న వేటాడే జంతువులను కలిగిఉంది.^[11]

ఆసియాలో అత్యధిక సాంద్రత కలిగిన మానవ జనాభాకు ఆసరా కల్పించడానికి పెద్ద ఎత్తున నరికివేయబడటం వలన ఈ పర్యావరణ ప్రాంతం దాదాపు అంతరించిపోతోంది. వందల సంవత్సరాలుగా ప్రపంచంలోని అత్యధిక సాంద్రత కలిగిన మానవ జనాభా యొక్క ఆవాసాలు , దోపిడీ ఈ పర్యవారణ ప్రాంత ఆవాసానికి , జీవ వైవిధ్యానికీ భారీ నష్టాన్ని చేకూర్చాయి. ఇక్కడ రెండు రక్షిత ప్రాంతాలు ఉన్నాయి— నరేంద్రపూర్ (110 కిమీ²) , అట డంగ బోర్ (20 కిమీ²) రెండూ కలిపి పర్యావరణ ప్రాంతం యొక్క విస్తీర్ణంలో కేవలం 130 కిమీ² మాత్రమే. ఈ పర్యావరణ ప్రాంతంలో ఆవాస నష్టం ఎక్కువగా ఉంది, , మిగిలిన ఆవాస ప్రాంత విభజన వలన ఈ పర్యావరణ ప్రాంతం యొక్క సహజ సంపద మేళనాన్ని కనుగొనడం కష్టమవుతోంది. చాంపియన్ , సేథ్ (1968) ప్రకారం, ఈ మంచి నీటి చిత్తడి అడవులు స్వాభావికంగా హేరిటిఎర మైనర్ , జైలోకార్పస్ మోల్లుకేన్సిస్ , బ్రుగుయీరా కాంజుగాట ", సొన్నెరటియా అపెటల , అవిసెంనియా ఆఫిషియనాలిస్ , , సొన్నెరటియా కాసియోలారిస్ , పండనస్ టెక్టోరియాస్ తో, హైబిస్కస్ తిలియాసియస్",, ఒడ్డు యొక్క అంచుల వెంట నిపా ఫ్రుటికాన్స్ కలిగి ఉన్నాయి.^[11]

సుందర్బన్ మడ అడవులు జంతువులు

20,400 చదరపు కిలోమీటర్లు (7,900 చదరపు మైళ్ళ) విస్తీర్ణంతో సుందర్బన్స్ మడ అడవుల పర్యావరణ ప్రాంతం ప్రంపంచంలోని అతి పెద్ద పర్యావరణ వ్యవస్థ. గంగా, బ్రహ్మపుత్ర, మేఘన నదుల సంగమం వలన ఏర్పడిన విశాలమైన డెల్టాలో ఉన్న ఈ అడవి దక్షిణ బంగ్లాదేశ్, భారతదేశంలోని పశ్చిమ బెంగాల్ రాష్ట్రాలలో విస్తరించి, అధికంగా కనిపించే హేరిటిఏరా ఫోమేస్, స్థానికంగా సుందరిగా పిలువబడే మడ జాతి పేరుతొ పిలువబడుతోంది. ఇది భారత-పసిఫిక్ ప్రాంతం యొక్క అతి పెద్ద వేట జంతువు అయిన బెంగాల్ పులికి ఆశ్రయమిచ్చే ఏకైక మడ అడవుల పర్యావరణ ప్రాంతం. ఇతర ఆవాస ప్రాంతాలలో వలె కాక, ఇక్కడి పులులు మడ అడవుల ద్వీపాలలో నివసించి వాటి మధ్య ఈదుతాయి, ఇక్కడ ఇవి అరుదుగా కనిపించే చిరుత లేడి (సెర్వాస్ ఆక్సిస్ ), మొరిగే లేడి (మున్టియకుస్ ముంట్ జాక్ ), అడవి పంది (సస్ స్క్రోఫా"' ), చివరికి మకాకీస్ (మకాకా ములట్టü ) వంటి ఆహారాన్ని వేటాడతాయి. మడ అడవులు సముద్రజలం నుండి మంచి నీటికి , భౌమ వ్యవస్థలకు మారుతున్నాయి. ఇవి అనేక జాతుల చేపలు , క్రస్టేషియన్లకు అవి నివసించడానికి, పునరుత్పత్తికి , వాటి బాల్య దశను వాయురహిత బురద నుండి మొక్కలకు ఆక్సిజన్ అందించడానికి పైకి ఎదిగే న్యుమటోఫోర్‌లుగా పిలువబడే చిక్కుపడి ఉన్న వేర్ల సమూహం మధ్య గడపడానికి కీలకమైన ఆవాసాన్ని కల్పిస్తాయి.^[12]

జంతువులు

అనేక ఇతర భౌమ పర్యావరణ వ్యవస్థలతో పోల్చినపుడు మడ అడవులు విభిన్నమైనవి కావు. ఈ భంగ పరచబడని అడవులు అవక్షేపం లేని, చిక్కని ఛత్రం , ఛత్రం వలె ఏర్పడిన మొక్కల యొక్క నారు , లేత మొక్కలతో నిండి ఉంటాయి. సుందర్బన్స్ లో, మడ అడవుల స్వాభావిక వృక్షమైన సుందరి జాతి యొక్క కలప విలువైనది. అరణ్యంలో ఉండే ఇతర జాతులలో అవిసెన్నియ, జైలోకార్పస్ మెకోన్జెన్సిస్ , జైలోకార్పస్ గ్రానటం , సొన్నెరాటియా అపెటల , బ్రుగువేర గిమ్నోరిజ , సెరెప్స్ డికాండ్ర , ఏజిసురాస్ కొర్నిక్యులటం", రిజోఫోర ముక్రోనాట,, నైప ఫ్రుటికాన్స్ తాడిచెట్లు ఉన్నాయి. ఈ చిక్కు ప్రవాహాల మధ్య అనేక రకాల వేటాడే జంతువులు నివసిస్తున్నాయి. రెండు రకాల మొసళ్ళు — క్రోకోడైలస్ పోరోసాస్, క్రోకోడైలస్ పలాస్ట్రిస్ — ఇక్కడ నివసిస్తాయి, వీటితో పాటు గంగా ప్రాంత గవియల్ (గవియాలిస్ గాన్జేటికస్ ),, నీటిలో చూడగలిగే తొండలు (వరనాస్ సాల్వేటార్ ) వేటాడడానికి, చలి కాచుకొనడానికి నీటిని, భూమిని కూడా ఉపయోగిస్తాయి. సొరచేపలు, గంగా ప్రాంత మంచి నీటి డాల్ఫిన్లు (ప్లటనిస్తా గాంజెటిక ) నీటి మార్గాలలో నివసిస్తాయి., అనేక ఇతర రకాల పక్షులు వేట కొరకు ఆకాశంలో కావలి కాస్తుంటాయి. రహస్యంగా సంచరించేవే కాక అంతే ఆకర్షణీయమైన బురదదాటే గోబియాయిడ్ చేపలు నీళ్ళ నుండి బురద మైదానాల పైకి వచ్చి చెట్లను కూడా ఎక్కగలుగుతాయి. ఎండ్రకాయలు, సాధు ఎండ్రకాయలు,, రొయ్య వేర్ల మధ్య శుభ్ర పరుస్తూ ఉంటాయి.^[12]

జనసఖ్యాభివృద్ధి

బంగ్లాదేశ్ ప్రపంచంలోనే మానవ జనాభా సాంద్రతను అత్యధికంగా కలిగి ఉండటం వలన, జనాభా వత్తిడి వలన ఈ పర్యావరణ ప్రాంత మడ అడవుల యొక్క సగభాగం వంట చెరకు కొరకు నరికి వేయబడి ఇతర సహజ వనరులు ఈ అధిక జనాభాచే సంగ్రహించబడ్డాయి. తీవ్రమైన, భారీ-స్థాయి దోపిడీకి గురైనప్పటికీ, ఈ పర్యావరణ ప్రాంతం ఇప్పటికీ ప్రపంచంలో మడ అడవులను తాకి ఉండే ప్రదేశాల అత్యధిక విస్తీర్ణతను కలిగిఉంది. ఇక్కడ ఏడు రక్షిత ప్రాంతాలు ఉన్నాయి— సజ్నఖలి (2,090 కిమీ²), తూర్పు సుందర్బన్స్ (210 కిమీ²), చార్ కుక్రి-ముక్రి (30 కిమీ²), దక్షిణ సుందర్బన్స్ (200 కిమీ²), పశ్చిమ సుందర్బన్స్ (130 కిమీ²), హల్లిడే ద్వీపం (4 కిమీ²), లోథియన్ ద్వీపం (20 కిమీ²) — ఇవన్నీ కలిపి 2,700 కిమీ², లేదా పర్యావరణ ప్రాంతంలో 15 శాతాన్ని కలిగి ఉన్నాయి. వీటిలో సజ్నఖలి మాత్రమే-స్థల విస్తీర్ణంపై ఆధారపడిన పులి వంటి జాతులకు సరిపోయేంత స్థలాన్ని కలిగి ఉంది.^[12]

శీతోష్ణస్థితి

తీర ప్రాంతం వెంట అభివృద్ధి ప్రక్రియలు అనేక కారకాల వలన ప్రభావితమవుతున్నాయి, వీటిలో అలల కదలికలు, సూక్ష్మ, స్థూల -పాటు పోటుల చక్రాలు, తీర ప్రాంతానికి ప్రత్యేకమైన పొడవైన తీర ప్రవాహాలు ఉన్నాయి. ఈ తీర ప్రవాహాలు ఋతుపవనాలను అనుసరించి గొప్ప మార్పులకు లోనవుతాయి. ఇవి తుఫానుల ప్రభావానికి కూడా లోనవుతాయి. ఈ కారకాల వలన కలిగే క్రమక్షయం, సహజవృద్ధి వలన నైసర్గిక మార్పు వివిధ స్థాయిలలో ఉన్నప్పటికీ, ఇంకా పూర్తిగా గణించబడలేదు అయితే మడ అరణ్యాలు వాటంతట అవే పూర్తి వ్యవస్థకు విశేషమైన స్థిరత్వాన్ని చేకూరుస్తున్నాయి. ప్రతి ఋతుపవన కాలంలోను బెంగాల్ డెల్టా దాదాపుగా మునిగిపోతుంది, ఎక్కువ భాగం సగం సంవత్సరం మునిగి ఉంటుంది. నిమ్న డెల్టా మైదానం యొక్క మృత్తిక ప్రాథమికంగా తీర వ్యవస్థ ఋతుపవనాల వలన, తుఫాను సంఘటనల వలన భూభాగం పైకి వస్తుంది. రాబోయే సంవత్సరాలలో గంగా డెల్టా ప్రజలు ఎదుర్కొనబోయే ఇబ్బందులలో పాక్షికంగా శీతోష్ణస్థితి మార్పు వలన సముద్ర మట్టాలు పెరిగి ఈ ప్రాంతం తరిగిపోవడం ఒకటి.

చాలావరకు భారతదేశ మడ చిత్తడి భూములలో, 19వ శతాబ్దం చివరి నుండి ఎగువ ప్రవాహ ప్రాంతాలలో మంచినీటిని మళ్ళించడం వలన మడ అడవులకు చేరే మంచి నీరు చెప్పుకోదగినంతగా తగ్గిపోయింది. దీనితో పాటు, బెంగాల్ హరివాణం నూతన-విరూపకారక కదలికల వలన నిదానంగా తూర్పుకు వంగుతోంది, అందువలన ఎక్కువ భాగం మంచి నీరు బంగ్లాదేశ్ సుందర్బన్స్ కు తోసివేయబడుతుంది. దీని ఫలితంగా, బంగ్లాదేశ్ సుందర్బన్స్ యొక్క లవణీయత భారతదేశ సుందర్బన్స్ యొక్క లవణీయత కంటే ఎంతో తక్కువగా ఉంటుంది. 1990 నాటి ఒక అధ్యయనం "హిమాలయాలలో పర్యావరణ హీనత లేదా 'హరితవాయు' ప్రేరణ వలన పెరిగిన సముద్ర మట్టాలు బంగ్లాదేశ్ లో వరదలను పెంచుతున్నాయని అనడానికి ఆధారం లేదు" అని తెలియ చేసింది; అయితే,2007 నాటి యునెస్కో నివేదిక, "కేస్ స్టడీస్ ఆన్ క్లైమేట్ చేంజ్ అండ్ వరల్డ్ హెరిటేజ్" ఒక మానవ కారకాల వలన సముద్ర మట్టంలో 45-సెంమీ పెరుగుదల (ఇంటర్ గవర్నమెంటల్ పేనల్ ఆన్ క్లైమేట్ చేంజ్ ప్రకారం 21వ శతాబ్దం చివరికి జరుగవచ్చు), సుందర్బన్స్ పై ఇతర మానవ కారక ప్రభావాలతో కలిపి, సుందర్బన్స్ మడ అడవులలో 75% నాశనానికి దారితీస్తుంది.^[13]

వృక్షశాస్త్రం

సుందర్బన్స్ లో స్వాభావికంగా విస్తృతంగా దొరికే పుష్పాలలో హేరిటిఎర ఫామ్స్, ఎక్సోఎకారియా అగల్లోచ, సెరియోప్స్ డికాంద్ర, సొన్నెరేటియ అపెటల ఉన్నాయి. 1903లో డేవిడ్ ప్రైన్ చే 245 సాధారణ, 334 వృక్ష జాతులు నమోదు చేయబడ్డాయి.^[14] ప్రైన్ నివేదిక తరువాత అనేక మడ జాతుల స్థాయిలలో, మడ పుష్పాల వర్గీకరణలో గమనించదగిన మార్పులు వచ్చాయి.^[15] అయితే, ఈ మార్పులకు అనుగుణంగా కొనసాగడానికి సుందర్బన్స్ వృక్ష స్వభావం గురించి చాలా కొద్ది అన్వేషణలు మాత్రమే జరుపబడ్డాయి. ప్రపంచంలోని ఇతర ప్రాంతాలలోని మడ అరణ్యాలు రిజోఫోర్సే, అవిసెంనేసే లేదా లగన్కులరిసే రకాలచే నిండి ఉంటాయి, బంగ్లేదేశ్ మడ అరణ్యాలలో స్టేర్కులిఎసే, యుఫోర్బిఎసే అధికంగా ఉన్నాయి.^[7]

సుందర్బన్స్ యొక్క బంగ్లాదేశ్ ఇతర డెల్టా-ప్రాతం కాని తీర మడ అడవులకు, మెట్ట అరణ్య సముదాయాలకు చాలా విభిన్నంగా ఉంటుంది. మొదటిదాని వలె కాక, రిజోఫోర్సియే తక్కువ ప్రాముఖ్యతను కలిగిఉన్నాయి. ఈశాన్య ప్రాంతంలో వృక్షసంపదలో తేడాలకు కారణాలు మంచినీరు, తక్కువ లవణీయత, పారుదల, ఒండ్రుమేటలో తేడాలుగా వివరించబడుతున్నాయి. సుందర్బన్స్ పట్టు యొక్క తేమ అయన ప్రాంత అడవులుగా వర్గీకరించబడినాయి, ప్రాథమికంగా ఇవి కొంత పరిణితి చెందిన తీర అడవుల నూతన కలయికతో, తరచూ కెయిరా (సొన్నెరటియ అపెటల ), వేలారణ్యాల స్పష్టమైన ఆధిక్యతను కలిగిఉంటాయి. చారిత్రకంగా మూడు ముఖ్యమైన వృక్షసంపద రకాలు వైవిధ్యమైన జల లవణీయత, మంచినీటి ఒరవడి, భూ స్వరూపంతో సంబంధం కలిగి వన్యమృగ అభయారణ్యములలో కనబడతాయి:

సుందరి, గేవ ఈ ప్రాంతంలో దుండుల్ (జైలోకార్పాస్ గ్రనటం ), కాంక్ర యొక్క అస్థిర పంపిణీతో ప్రముఖంగా ఉంటాయి. తృణ భూములు, తాడి చెట్లతో పాటు, పోరేసియ కయరాక్టాటా, మైరియోస్టాచ్య వైటియానా, ఇమ్పరేట సిలిండ్రిక, ఫ్రాగ్మైట్స్ కార్క, నైప ఫ్రూటికన్స్ కూడా వ్యాపించి ఉన్నాయి. కేయోర కొత్తగా ఏర్పడిన బురద గట్లపై ఏర్పడిన జాతికి సూచనగా ఉంది, ముఖ్య వన్యమృగ జాతి మచ్చల లేడి (ఆక్సిస్ ఆక్సిస్ ). అరణ్యంతో పాటు, విస్తృతమైన ఉప్పునీటి, మంచినీటి ప్రాంతాలు, మడ అడవులు, అంతర్వేలా బురద మైదానాలు, ఇసుక మైదానాలు, ఇసుక దిబ్బలు దిబ్బలపై పెరిగే మొక్కలు, విశాల పచ్చిక బయళ్ళు ఇసుక నేలలపై, ఉన్నత ప్రాంతాలపై పెరిగి అనేక భూ ఉపరితల పొదలు, వృక్షాలను కలిగిఉంటాయి.

అనేక వృక్షజాతులచే ఒక ప్రాంతం క్రమంగా ఆక్రమించబడటం పరంపరగా ఉంటుంది.^[16] వృద్ధి చెందే బురద మైదానాలలో వెలుపల ఉండే జాతి, శ్రేణిలో ఆరంభ జాతిగా ఉండి క్రమంగా తరువాత జాతిచే ఆక్రమింపబడి వరుస స్థాయిలను సూచించి ఇంకా చివరికి ప్రదేశ శీతోష్ణ స్థితికి అంతిమజాతి వస్తుంది.^[17] ట్రూప్, క్రమక్షయ మృత్తికల వలన నూతనంగా సృష్టించబడిన నేలపై ఆక్రమణ ప్రారంభమవుతుందని సూచించారు.^[18]

కొత్తగా వృద్ధి చెందిన ప్రాంతంలో ముఖ్యమైన వృక్షసంపద సొన్నెరేటియ, దాని తరువాత అవిసెన్నియ, నైప ఉంటాయి. మృత్తికలు చేరడం వలన నేల ఎత్తు పెరగడం ఫలితంగా ఇతర వృక్షాలు కూడా పెరుగుతాయి. చివరిగా వచ్చేది అయినప్పటికీ అన్నిటికంటే ముఖమైనది, ఎక్సోఎకారియా . వృద్ధి వలన భూమట్టం పెరిగి అలల తాకిడికి మునిగి పోవడం తగ్గడంతో, హేరిటిఏరాఫామ్స్ రావడం మొదలవుతుంది.

జంతుశాస్త్రము

సుందర్బన్స్ ఒక ప్రత్యేక పర్యావరణ వ్యవస్థను కలిగి ఘనమైన వన్యమృగ ఆవాసాన్ని కల్పిస్తుంది. సుందర్బన్స్ 2004 నాటికి సుమారు 500 బెంగాల్ పులులను^[3] కలిగి, పులుల అతిపెద్ద ఆవాసంగా ఉంది. సుందర్బన్స్ లో పులుల దాడులు సర్వ సాధారణం. సంవర్సారానికి 100 నుండి 250 మంది దీనివలన మరణిస్తున్నారు. అయితే, అనేక రక్షణచర్యలు చేపట్టడం వలన 2004 నుండి సుందర్బన్స్ యొక్క భారతదేశ భాగంలో ఏ విధమైన మరణాలు నమోదుకాలేదు^{[ఆధారం చూపాలి]}.

ఇటీవలి అధ్యయనాలు బంగ్లాదేశ్ సుందర్బన్స్ వాణిజ్యపరంగా ముఖ్యమైన 120 చేపల యొక్క జాతుల, 270 పక్షుల జాతులు, 42 క్షీరద జాతులు,, 35 సరీసృపాలు, ఎనిమిది ఉభయచర జాతులతో వైవిధ్యమైన జీవ సంబంధ వనరులను కలిగి ఉన్నదని వెల్లడించాయి. ఇది బంగ్లాదేశ్ లో లభ్యమయ్యే జాతుల యొక్క విలువైన నిష్పత్తిని ప్రతిబింబిస్తుంది (అనగా సరీసృపాలలో 30%, పక్షులలో 37%, క్షీరదాలలో 34%), దేశంలోని ఇతర ప్రాంతాలలో ప్రస్తుతం అంతరించిపోయిన జాతులను అధిక సంఖ్యలో కలిగిఉంది.^[19] రెండు ఉభయచరాలు, 14 సరీసృపాలు, 25 అరుదైన పక్షులు, ఐదు క్షీరదాలు ప్రస్తుతం అపాయంలో ఉన్నాయి.^[20] సుందర్బన్స్ వలస నీటి పక్షులకు ముఖ్యమైన శీతాకాల స్థావరంగా ఉంది^[21], ఈ ప్రాంతం వాయు జీవజాల అధ్యయనానికి, దర్శించడానికి అనువుగా ఉంటుంది.^[22]

రాయల్ బెంగాల్ పులితో పాటు; చేపలను వేటాడే పిల్లులు, మకాకీలు, అడవి ఎలుగు, సాధారణ బూడిద రంగు ముంగిస, నక్క, అడవి పిల్లి, దూకే నక్క, పంగోలిన్, మచ్చల జింకలు, కూడా సుందర్బన్స్ లో విస్తారంగా లభ్యమవుతాయి. నదీ తాబేలు (బటగుర్ బస్క ), భారతదేశ దళ-పెంకు తాబేలు (లిస్సేమిస్ పంక్టాట ), మెత్తటి నెమలి-పెంకు తాబేలు ట్రియోనిక్స్ హురుం ), పచ్చ బల్లి (వరనాస్ ఫ్లవెసేన్స్ ), నీటి బల్లి (వరనాస్ సాల్వేటర్ ), భారతదేశ కొండచిలువ (పైథాన్ మొలురస్ ), బెంగాల్ పులి (పాన్థేర టైగ్రిస్ టైగ్రిస్ ) వంటివి కొన్ని నివాసజాతులు.

ప్రస్తుతం వన్యమృగ నిర్వహణ, జీవజాల వేటను నిరోధించడం, కొన్ని ప్రాంతాలను అభయారణ్యములుగా అటవీ ఉత్పత్తులు సేకరించకుండా నిరోధించి, వన్యమృగాలకు తక్కువ ఇబ్బంది కలిగేటట్లు చేయడానికి నియంత్రించబడింది. బంగ్లాదేశ్ జీవజాలం ఇటీవలి కాలంలో తరుగుదలకు గురై^[7] సుందర్బన్స్ కూడా ఈ తరుగుదల నుండి రక్షింపబడనప్పటికీ, ఈ మడ అడవులు ఇప్పటికీ అనేక మంచి వన్యమృగ ఆవాసాలను, వాటికి సహవాస జీవజాలాన్ని కలిగిఉన్నాయి. వీటిలో, వన్యమృగ నిర్వహణ ప్రణాళిక, పర్యాటక అభివృద్ధికి పులి, డాల్ఫిన్ జాతులు కేంద్రంగా ఉన్నాయి. ఉన్నత లక్షణాలు, హాని కలిగించే క్షీరదాలు రెండు విభిన్న పర్యావరణాలలో ఉన్నాయి, వాటి స్థాయిలు ఇంకా నిర్వహణ వన్యమృగ సాధారణ స్థితి, నిర్వహణలకు సూచికగా ఉంటాయి. వీటిలో కొన్ని జాతులు చట్టం ద్వారా రక్షింపబడ్డాయి, వీటిలో ప్రసిద్ధమైనది బంగ్లాదేశ్ వన్యమృగ (రక్షిత) శాసనం, 1973 (P.O. 23 అఫ్ 1973).

పక్షులు

ఈ ప్రాంతంలోని కొన్ని ముఖ్యమైన పక్షులలో ముక్కు తెరచి ఉండేకొంగలు, తెల్ల కంకణాలు, నీటి కోళ్ళు, బోడి కోళ్ళు, నెమలి, మాల గద్దలు, బ్రాహ్మినీ గద్ద, చిత్తడినేల వేటకుక్క, చిత్తడినేల కౌజులు, ఎర్రని అడవి కోళ్ళు, మచ్చల పావురాలు, సాధారణ గోరింకలు, అడవి కాకులు, అడవి పిచ్చుక, నూలు అడవి బాతులు, సముద్రపు కాకులు, కాస్పియన్ రీవపిట్టలు, బూడిద రంగు నారాయణ పక్షులు, బ్రాహ్మినీ బాతులు, మచ్చల గూడు కొంగలు, పెద్ద తెల్ల కొంగలు, నైట్ హీరోన్స్, సాధారణ ఉల్లాము పిట్టలు, అడవి ఏటి గట్టు పిట్ట, ఆకు పచ్చని పావురం, గులాబీ రంగు చుట్లు గల పరకీత్ లు, పారడైస్ వేట పక్షి, చెరువు కాకి, చేపలను పట్టే రాబందు, తెల్ల-పొట్ట గల సముద్రపు రాబందు, నీటి కాకి, సాధారణ లకుముకి పిట్ట, సంచరించే డేగ, వడ్రంగి పిట్ట, వింప్రెల్, నల్ల-తోక నేల నెమలి, చిన్న స్టింట్, తూర్పు నాట్, కర్లీస్, బంగారు ప్లోవర్, పిన్ టైల్, తెల్ల కళ్ళ పోచార్డ్,, ఈలవేసే టీల్ బాతు ఉన్నాయి.

జల చరాలు

గంగా ప్రాంత డాల్ఫిన్, 1894 నాటి చిత్రలేఖనం

ఇక్కడ కనిపించే కొన్ని చేపలు, జల చరాలలో, రంపపు చేప, వెన్న చేప, ఎలెక్ట్రిక్ రే, వెండి గండు చేప, నక్షత్ర చేప, సాధారణ గండు చేప, పెద్ద ఎండ్ర కాయలు, రొయ్య, పీత, గంగా ప్రాంత డాల్ఫిన్, ఎగిరే కప్ప, సాధారణ బోదురు కప్ప, చెట్ల కప్ప ఉన్నాయి.

సరీసృపాలు

సుందర్బన్స్ నేషనల్ పార్క్ లో అత్యధిక సంఖ్యలో సరీసృపాలు కూడా ఉన్నాయి. సాధారణంగా కనిపించే వాటిలో ఆలివ్ రిడ్లే తాబేలు, సముద్రపు పాములు, డాగ్ ఫేస్డ్ నీటి పాము, ఆకుపచ్చ తాబేలు, కయ్యలలో ఉండే మొసలి, ఊసరవెల్లి, త్రాచు పాము, సాల్వేటర్ బల్లి, దృఢమైన పెంకుగల బట్గున్ టెర్రపిన్స్, కట్ల పాము, ఎలుక ఘెకొస్, మోనిటర్ బల్లి, కర్విఎర్, హాక్స్ బిల్ తాబేలు, కొండ చిలువ, సాధారణ తుట్టెపురుగులు, చెకర్డ్ కిల్ బాక్స్, ఎలుక పాము ఉన్నాయి.

అంతరించిపోతున్న జాతులు

సుందర్బన్స్ లో అపాయంలో ఉన్న జాతులలో రాయల్ బెంగాల్ పులి, కయ్యలలో నివసించే మొసలి, రివర్ టెర్రపిన్ (బటగుర్ బస్క), ఆలివ్ రిడ్లే తాబేలు, గంగాప్రాంత డాల్ఫిన్, ఉపరితల తాబేళ్లు, హాక్స్ బిల్ తాబేలు, కింగ్ క్రాబ్స్ (ఎండ్రకాయలు) (గుర్రపు డెక్క) ఉన్నాయి.

పంది లేడి ( ఆక్సిస్ పోర్సినస్ ), నీటి గేదె (బుబలాస్ బుబలిస్ ), చిత్తడి లేడి (సెర్వుస్ డువుసెలి ), యువ ఖడ్గమృగం (రైనోసారస్ సొండైకస్ ), ఒంటికొమ్ము ఖడ్గమృగం (రైనోసారస్ యూనికార్నిస్ ), మగ్గర్ మొసలి (క్రోకోడైలస్ పాలుస్ట్రిస్ ) వంటి కొన్ని జాతులు గత శతాబ్ద ప్రారంభం నుండి అంతరించి పోయాయి.^[20]

ఆర్థిక వ్యవస్థ

మూస:Image stack

సుందర్బన్స్ 4 మిలియన్ల జనాభా కలిగి ఉంది^[23] కానీ దీనిలో చాలా వరకు శాశ్వత మానవ నివాసాలు లేవు.

బంగ్లాదేశ్ నైరుతి ప్రాంత ఆర్థిక వ్యవస్థతో పాటు ఆ దేశ ఆర్థిక వ్యవస్థలో సుందర్బన్స్ ప్రముఖ పాత్ర పోషిస్తున్నాయి. ఇది ఆ దేశం యొక్క అటవీ ఉత్పత్తికి అతిపెద్ద ఏకైక ఆర్థికవనరుగా భావిస్తున్నారు. కలప ఆధారిత పరిశ్రమలకు ముడి పదార్ధాలను ఈ అడవి అందిస్తోంది. సాంప్రదాయ అటవీ ఉత్పత్తులైన కలప, వంట చెరకు, కర్రగుజ్జు మొదలైన వాటితో పాటు, పెద్ద మొత్తంలో కలప కాక ఇతర పదార్ధాలైన పైకప్పు సామాగ్రి, తేనె, కందిరీగ-మైనం, చేపలు, క్రస్టేషియ, మోలుస్క్ ల వంటి అటవీ ఉత్పత్తులు పెద్ద మొత్తంలో సాగవుతాయి. సుందర్బన్స్ యొక్క వేలా సాగు భూములు అవసరమైన నివాస ప్రాంతాలు, ఆహార ఉత్పత్తి, నీటి శుద్ధి, ఆహార, అవక్షేపాలను చిక్కించుకోవడానికి, తుఫాను అడ్డగించడానికి, ఒడ్డును స్థిరపరచడానికి, శక్తి భద్రపరచు స్థానాలుగా, రస సౌందర్య ఆకర్షణ వంటి వివిధ ప్రక్రియలకు ఉపయోగపడుతున్నాయి.

ఈ అడవి అపారమైన భద్రత, ఉత్పత్తి కార్యములను కూడా కలిగి ఉంది. బంగ్లాదేశ్ యొక్క మొత్తం అభయారణ్య ఆస్తిలో 51% ఆక్రమించి ఇది మొత్తం అటవీ ఆదాయంలో సుమారు 41% అందచేస్తుంది, దేశం మొత్తం లోని కలప, వంట చెరకు అవసరాలలో సుమారు 45% ఇక్కడినుండే లభిస్తుంది. (ఎఫ్.ఎ.ఒ. 1995). అనేక పరిశ్రమలు (ఉదా. కాగితపు మిల్లులు, అగ్గిపెట్టెల పరిశ్రమ, గట్టి చెక్క, పడవల నిర్మాణం, వస్తువుల తయారీ) సుందర్బన్స్ పర్యావరణ వ్యవస్థ నుండి లభించే ముడి పదార్ధాలపై ఆధారపడి ఉన్నాయి. అనేక కలప కాని అటవీ ఉత్పత్తులు, చెట్ల పెంపకాలు సుమారు సగం మిలియన్ మంది తీర ప్రాంత పేద ప్రజలకు ఆదాయ, ఉద్యోగ అవకాశాల కల్పనకు సహాయ పడుతున్నాయి. అటవీ ఉత్పత్తుల ప్రక్రియతో పాటు, తుఫానులకు గురయ్యే బంగ్లాదేశ్ తీర జనాభా ప్రాణ, ఆస్తికి సహజ రక్షణను కూడా ఇది కల్పిస్తుంది.

1985లో యునైటెడ్ కింగ్డం యొక్క ఓవర్సీస్ డెవలప్మెంట్ అడ్మినిస్ట్రేషన్ (ఒ.డి.ఎ.) ప్రకారం మానవ నివాసాలు, అడవి యొక్క ఆర్థిక పరమైన దోపిడీ ఉన్నప్పటికీ సుందర్బన్స్ 70% అటవీ ప్రాంతాన్ని నిలుపుకోగలిగింది.

రెండు ముఖ్యమైన మడ జాతులైన — సుందరి (హెరిటిఎర ఫోమేస్ ), గెవా (ఎక్సోఎకారియా అగల్లోచ ) —ల స్థిర పరిమాణం 1959, 1983 మధ్య ప్రాంతంలో వరుసగా 40%, 45% (ఫారెస్టాల్ 1960, ఒ.డి.ఎ. 1985) తగ్గాయని అటవీ జాబితాలు తెలియచేస్తున్నాయి. చేపలు, కొన్ని అకశేరుకాలు తప్ప ఇతర రకాల వన్య ప్రాణులను చంపడం లేదా బంధించడం నిషేధించినప్పటికీ, జీవావరణ తరుగుదల నమూనా లేదా కొన్ని జాతుల నష్టాన్ని గమనించవచ్చు (ప్రత్యేకించి ఈ శతాబ్దంలో ఆరు క్షీరదాలు, ఒక సరీసృపము),, "సహజ మడ అడవుల పర్యావరణ వ్యవస్థ స్వభావం అంతరిస్తోంది" (ఐ.యు.సి.ఎన్. 1994).

బంగ్లాదేశ్ లోని అభయారణ్యాలు

సుందర్బన్స్ యొక్క బంగ్లాదేశ్ భాగం సుమారు 4,110 చదరపు కిమీలు ఉంటుందని అంచనా వేయబడింది, దీనిలో సుమారు 1,700 చదరపు కిమీల భాగం కొన్ని మీటర్ల నుండి కొన్ని కిలోమీటర్ల వరకు విభిన్న వెడల్పు కలిగిన జల వనరులైన నదులు, కాలువలు, కయ్యలచే ఆక్రమించబడి ఉంది. ఈ జలమార్గాల అంతర్గత శృంఖల అడవిలోని దాదాపు అన్ని మూలలకు పడవ ద్వారా చేరే అవకాశాన్ని కలిగిస్తోంది. ఈ అడవి రెండు అటవీ విభాగాలలో విస్తరించి ఉంది,, నాలుగు పరిపాలన శ్రేణులు చాంద్పై, సరన్ఖోల, ఖుల్న,, బురిగోలిని, సత్ఖిర, పదహారు అటవీ స్థావరాలను కలిగిఉంది. ఇది యాభై-ఐదు భాగాలు, తొమ్మిది సముదాయాలుగా మరింతగా విభజింపబడింది.^[1]

1993లో అటవీ సంరక్షణకు నూతనంగా ఖుల్న ఫారెస్ట్ సర్కిల్ ప్రారంభించి కన్జర్వేటర్ అఫ్ ఫారెస్ట్స్ ను నియమించారు. ఈ విభాగ ముఖ్య అధికారి డివిజనల్ ఫారెస్ట్ ఆఫీసర్ కూడా ఖుల్న కేంద్రంగా పని చేస్తారు. డివిజనల్ ఫారెస్ట్ ఆఫీసర్ అవసరమైన నిర్వహణ, పరిపాలనా కార్యక్రమాల అమలు కొరకు అనేక వృత్తిపరమైన, ఉప వృత్తిపరమైన, సహకార సిబ్బంది, విధాన నిర్వహణ సిబ్బందిని కలిగి ఉంటారు. నిర్వహణ యొక్క ఆధార యూనిట్ ను కంపార్ట్మెంట్ గా పిలుస్తారు. నాలుగు ఫారెస్ట్ రేంజ్ లలో 55 కంపార్ట్మెంట్లు ఉన్నాయి, నదులు, కాలువలు, కయ్యల వంటి సహజ ఆకృతుల ద్వారా స్పష్టంగా విభజించబడి ఉంటాయి.

1977లో బంగ్లాదేశ్ వైల్డ్ లైఫ్ (ప్రిజర్వేషన్) ఆర్డర్, 1973 (P.O. 23 అఫ్ 1973) ప్రకారం మూడు అభయారణ్యాలు స్థాపించబడ్డాయి. ఇవి:

సుందర్బన్స్ ఈస్ట్ వైల్డ్ లైఫ్ సాన్క్చ్యుయరీ: 31,227 ha ప్రదేశంలో విస్తరించి ఉంది. మంచి నీరు, సుందరి (హేరిటిఏరా ఫోమేస్ ) అధికంగా ఉంది మధ్యలో గేవ (ఎక్సోఎకారియా అగల్లోచ ), పస్సుర్ (జైలోకార్పస్ మేకోన్ జెన్సిస్ ) తో పాటు కంక్ర (బ్రుగుఎర జిమ్నోరిజా ) అధికంగా వరదలు సంభవించే ప్రాంతాలలో ఉంటాయి. పొడినేలలు ఉన్న ప్రాంతాలలో షింగ్ర (సినోమేట్ర రామిఫ్లోర ), తడి నేలలు ఉన్న ప్రాంతాలలో అముర్ (అమూర కుకుల్లట ), అధికంగా ఉప్పు ఉన్న ప్రాంతాలలో గోరన్ (సెరియోప్స్ డికాండ్ర ) లభిస్తాయి. నీటి పారుదల ఉన్న ప్రాంతాల వెంట నైప పామ్ (నైప ఫ్రుటికాన్స్ ) విస్తృతంగా లభిస్తాయి.
సుందర్బన్స్ సౌత్ వైల్డ్ లైఫ్ సాన్క్చ్యుయరీ: 36,970 హెక్టార్ల పైన విస్తరించిన ప్రాంతంలో ఉంది. లవణీయత స్థాయిలలో ఋతువులకు అనుగుణంగా గొప్ప మార్పులు గోచరిస్తాయి, గేవ ముఖ్య వృక్ష జాతిగా ఉన్న ప్రాంతాలలో సాపేక్షంగా లవణీయత తగుమాత్రంగా అధిక కాలం కొనసాగే అవకాశం ఎక్కువగా ఉంటుంది. సుందరి సమర్ధవంతంగా పునరుత్పత్తి చేయలేని కృత్రిమంగా తెరువబడిన పొదలు ఉండే పరిస్థితులలో ఇది దానిని తొలగించగలిగి కలిసిఉంటుంది. ఇది తరుచు దట్టమైన గొరాన్, పస్సుర్ వంటి పొదల క్రింద పెరిగే మొక్కలతో కూడా కలిసిఉంటుంది.
సుందర్బన్స్ పశ్చిమ వన్యమృగ సంరక్షణ కేంద్రం: 71,502 హెక్టార్ల ప్రాంతంలో విస్తరించి ఉంది. అరుదుగా గేవ, దట్టంగా గోరాన్ వరుసలు, అక్కడక్కడా పొడి భూములపై, నది ఒడ్దు, కరకట్టలపై హన్టాల్ తాటి చెట్లు (ఫోనిక్స్ పలుదోస ) ఉంటాయి.

ప్రజాదరణ పొందిన సంస్కృతి

అనేక బెంగాలీ జానపద పాటలలో, నృత్యాలలో సుందర్బన్స్ ప్రముఖంగా ఉన్నాయి, సుందర్బన్స్ కి ప్రత్యేకించబడిన జానపద కథానాయకులు, దేవతలు, దేవుళ్ళ చుట్టూ (బోన్ బీబీ, దక్షిణ రాయ్ వంటివారు), నిమ్న గంగా డెల్టాకు (మానస, చాంద్ సదగర్ వంటివి) కేంద్రీకరించబడి ఉన్నాయి. బెంగాలి జానపద గ్రంథం మానసమంగళ్‌లో నేటిధోపని ప్రస్తావించబడింది, కథానాయిక బేహుల తన భర్త లఖిందర్ను పునర్జీవితుణ్ణి చేసేందుకు జరిపిన అన్వేషణలో కొంత భాగం సుందర్బన్స్ కు చెందినది.

ఈ ప్రాంతం ఎమిలియో సల్గారి యొక్క అనేక నవలలకు నేపథ్యంగా నిలిచింది, (ఉదా. ది మిస్టరీ అఫ్ ది బ్లాక్ జంగిల్ ). పద్మ నాదిర్ మాఝి కూడా గౌతమ్ ఘోష్ చే చిత్రంగా తీయబడింది. శిబ్శంకర్ మిత్రా రచించిన సుందర్బనీ అర్జన్ సర్దార్,, మాణిక్ బందోపాధ్యాయ్ రచించిన పద్మ నాదిర్ మాఝి నవల, సుందర్బన్స్ ప్రాంతంలోని గ్రామీణులు, బేస్తవారి జీవితాల కష్టాల గురించి వ్రాయబడి, కొంతవరకు బెంగాలి మనస్తత్వానికి దగ్గరగా అల్లబడ్డాయి. బుకర్ ప్రైజ్ పొందిన సల్మాన్ రష్దీ యొక్క నవల, మిడ్ నైట్స్ చిల్డ్రెన్ '" లోని కొంతభాగంలో సుందర్బన్స్ గురించి వ్రాయబడింది. మానవ శరీర నిర్మాణ శాస్త్రవేత్త అమితావ్ ఘోష్ యొక్క 2004 నాటి బహుమతి పొందిన నవల, ది హంగ్రీ టైడ్ , కూడా సుందర్బన్స్ లోనే రూపుదిద్దుకుంది.

సుందర్బన్స్ అనేక-యదార్ధ గ్రంధాలకు విషయంగా ఉన్నాయి, ది మాన్ -ఈటింగ్ టైగర్స్ అఫ్ సుందర్బన్స్ సి.మోంటేగోమేరిచే యుక్త పాఠకుల కొరకు రచింపబడి, డోరోతి కాన్ ఫిషర్ చిల్డ్రన్స్ బుక్ అవార్డు కొరకు పరిశీలింపబడింది. అప్ ది కంట్రీ లో, ఎమిలీ ఇడెన్ సుందర్బన్స్ లో తన యాత్రను గురించి వివరిస్తారు.^[24] సుందర్బన్స్ గురించి అనేక డాక్యుమెంటరీ చిత్రాలు తీయబడ్డాయి, వీటిలో 2003లో బెంగాల్ పులి గురించి ఐమాక్స్ నిర్మాణం షైనింగ్ బ్రైట్ కూడా ఉంది. ప్రశంశలు పొందిన బి.బి.సి. టి.వి. ధారావాహిక గాంజెస్ , గ్రామస్తుల జీవితాలను ప్రత్యేకించి సుందర్బన్స్ లో తేనె సేకరణ చేసేవారిని గురించి చిత్రీకరించింది.

ఇవి కూడా చూడండి

కోరింగ వన్యప్రాణి అభయారణ్యం

మూలాలు

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 Pasha, Mostafa Kamal; Siddiqui, Neaz Ahmad (2003), "Sundarbans", in Islam, Sirajul (ed.), Banglapedia: national encyclopedia of Bangladesh, Dhaka: Asiatic Society of Bangladesh, ISBN 9843205766, archived from the original on 2008-10-16, retrieved 2010-03-03
↑ "సుందర్బన్స్ టైగర్ ప్రాజెక్ట్". Archived from the original on 2008-05-20. Retrieved 2010-03-03.
↑ ^3.0 ^3.1 "www.bforest.gov.bd/highlights.php". Archived from the original on 2004-12-07. Retrieved 2010-03-03.
↑ "Sunderban Mangroves". Geological Survey of India. Archived from the original on 2009-12-10. Retrieved 2010-01-21.
↑ "Sunderbans" (PDF). Protected areas and World Heritage sites. United Nations Environmental Programme. Archived from the original (PDF) on 2010-02-02. Retrieved 2010-01-21.
↑ Laskar Muqsudur, Rahman. "The Sundarbans: A Unique Wilderness of the World" (PDF). Wilderness.net. Retrieved 2010-01-21.^{[permanent dead link]}
↑ ^7.0 ^7.1 ^7.2 హుస్సేన్, Z. , G. ఆచార్య, 1994. (Eds.) మాన్గ్రోవ్స్ అఫ్ ది సుందర్బన్స్. వాల్యూం టూ: బంగ్లాదేశ్. IUCN, బాంగ్ కాక్, థాయిల్యాండ్ . 257 పేజీలు .
↑ UNDP, 1998. సుందర్బన్స్ రక్షిత అరణ్యాల యొక్క సమీకృత వనరుల అభివృద్ధి, బంగ్లాదేశ్. వాల్యూం I ప్రాజెక్ట్ BGD/84/056, " యునైటెడ్ నేషన్స్ డెవలప్మెంట్ ప్రోగ్రాం", ఐక్య రాజ్య సమితి యొక్క ఫుడ్ అండ్ అగ్రికల్చర్ ఆర్గనైజేషన్, ఢాకా, ది పీపుల్స్ రిపబ్లిక్ అఫ్ బంగ్లాదేశ్. 323 p.
↑ కటేబి, M.N.A. , M.G. హబీబ్, 1987. సుందర్బన్స్ , ఫారెస్ట్రీ ఇన్ కోస్టల్ ఏరియా రిసోర్స్ డెవలప్మెంట్ అండ్ మానేజ్మెంట్ పార్ట్ II, BRAC ప్రింటర్స్, ఢాకా, బంగ్లాదేశ్. 107 p.
↑ పర్యావరణ ప్రాంతాలు: ఇండో-మలయన్ Archived 2009-06-28 at the Wayback Machine, వరల్డ్ వైల్డ్ లైఫ్ ఫండ్
↑ ^11.0 ^11.1 ^11.2 సుందర్బన్స్ మంచి నీటి చిత్తడి అడవులు(IM0162), వరల్డ్ వైల్డ్ లైఫ్ ఫండ్
↑ ^12.0 ^12.1 ^12.2 సుందర్బన్స్ మడ అడవులు (IM1406), వరల్డ్ వైల్డ్ లైఫ్ ఫండ్
↑ కేస్ స్టడీస్ అఫ్ క్లైమేట్ చేంజ్, UNESCO, 2007
↑ ప్రైన్, D. 1903. సుందర్బన్స్ యొక్క పుష్పాలు బొటానికల్ సర్వే అఫ్ ఇండియా యొక్క రికార్డులు. 114: 231-272.
↑ ఖాటున్, B.M.R. and M.K. ఆలం, 1987. టాక్సోనోమిక్ స్టడీస్ ఇన్ ది జీనస్ అవిసెన్నియ L. ఫ్రమ్ బంగ్లాదేశ్. బంగ్లాదేశ్ J. బొట్. 16(1): 39-44.
↑ వీవర్, J.E. and F.E. క్లెమెంట్స్, 1938. ప్లాంట్ ఎకాలజీ. మక్ గ్రా-హిల్ బుక్ కంపెనీ, Inc. న్యూ యార్క్. 601 p.
↑ వాట్సన్, J.G. 1928. మాన్గ్రూవ్ స్వామ్ప్స్ అఫ్ ది మలయన్ పెనిన్సులా. మలయన్ ఫారెస్ట్ రికార్డ్స్ 6:1-275.
↑ ట్రూప్, R.S. 1921. ది సిల్వికల్చర్ అఫ్ ఇండియన్ ట్రీస్. క్లారెండోన్ ప్రెస్, ఆక్స్ఫర్డ్. 1195 p.
↑ Scott, D.A. 1991. ఆసియా అండ్ ది మిడిల్ ఈస్ట్ వెట్లాండ్స్. M. ఫిన్లేసన్ అండ్ M. మోసర్ (eds.). ఆక్స్ఫర్డ్: 151-178.
↑ ^20.0 ^20.1 సర్కేర్, S.U. 1993. ఎకాలజి అఫ్ వైల్డ్ లైఫ్ UNDP/FAO/BGD/85/011. ఫీల్డ్ డాక్యుమెంట్ N. 50 ఇన్స్టిట్యూట్ అఫ్ ఫారెస్ట్రీ అండ్ ఎన్విరాన్మెంటల్ సైన్సెస్. చిట్టగాంగ్, బంగ్లాదేశ్. 251 p.
↑ జోక్లర్, C., బాలచంద్రన్, S., బంటింగ్, G.C., ఫాంక్, M., కషివగి, M., లప్పో, E.G., మహేశ్వరన్, G., శర్మ, A., సైరోచ్కోవ్స్కి, E.E. & వెబ్, K. 2005. ది ఇండియన్ సుందర్బన్స్: ఎన్ ఇంపార్టెంట్ విన్టరింగ్ సైట్ ఫర్ సైబీరియన్ వేడర్స్. వేడర్ స్టడీ గ్రూప్ బుల్. 108: 42–46. PDF Archived 2008-12-19 at the Wayback Machine
↑ Habib, M.G. 1999. మెసేజ్ ఇన్: నురుజ్జామన్, M., I.U. అహ్మద్ అండ్ H. బనిక్ (eds.). ది సుందర్బన్స్ వరల్డ్ హెరిటేజ్ సైట్: ఎన్ ఇంట్రడక్షన్, ఫారెస్ట్ డిపార్టుమెంటు, మినిస్ట్రీ అఫ్ ఎన్విరాన్మెంట్ అండ్ ఫారెస్ట్, గవర్నమెంట్ అఫ్ ది పీపుల్స్ రిపబ్లిక్ అఫ్ బంగ్లాదేశ్. 12 p.
↑ సుబీర్ భౌమిక్, ఫియర్స్ రైజ్ ఫర్ సింకింగ్ సుందర్బన్స్, BBC న్యూస్, 2003-09-15
↑ అప్ ది కంట్రీ ఎట్ గూగుల్ బుక్స్

వనరులు

లష్కర్ ముక్సుదుర్ రెహమాన్, ది సుందర్బన్స్: ఎ యునీక్ వైల్డర్ నెస్ అఫ్ ది వరల్డ్; ఎట్ USDA ఫారెస్ట్ రిజర్వు; మక్ కూల్, స్టీఫెన్ F.; కోల్, డేవిడ్ N.; బోర్రీ, విల్లియం T.; ఓ’లౌఘ్లిన్, జెన్నిఫర్, కంప్స్. 2000. వైల్డర్నెస్ సైన్స్ ఇన్ ఎ టైం అఫ్ చేంజ్ కాన్ఫెరెన్స్, వాల్యూం 2: వైల్డర్నెస్ వితిన్ ది కాంటెక్స్ట్ అఫ్ లార్జర్ సిస్టమ్స్; 1999 మే 23–27; మిస్సౌల, MT. ప్రొసీడింగ్స్ RMRS-P-15-వాల్యూం-2. ఒగ్డేన్, UT: U.S. డిపార్టుమెంటు అఫ్ అగ్రికల్చర్, ఫారెస్ట్ సర్వీస్, రాకీ మౌంటైన్ రిసెర్చ్ స్టేషను.
అంతిమ నివేదిక, ఇంటీగ్రేటెడ్ రిసోర్స్ డెవలప్మెంట్ అఫ్ ది సుందర్బన్స్ రిజర్వ్డ్ ఫారెస్ట్ Archived 2017-05-23 at the Wayback Machine: ప్రాజెక్ట్ కనుగొన్న విషయాలు, సిఫారసులు, ఫుడ్ అండ్ అగ్రికల్చర్ ఆర్గనైజేషన్ (యునైటెడ్ నేషన్స్ డెవలప్మెంట్ ప్రోగ్రాంయొక్క కార్య నిర్వాహక సంస్థగా పనిచేస్తుంది), ఐక్యరాజ్య సమితి, రోమ్, 1998 (బంగ్లాదేశ్ ప్రభుత్వం కొరకు తయారు చేయబడింది)
బ్లాస్కో, F. (1975 ది మాన్గ్రూవ్స్ అఫ్ ఇండియా . ఇన్స్టిటుట్ ఫ్రాన్సిస్ డే పాండిచేరి, త్రావక్స్ డే లాస్ సెక్షన్ సైంటిఫిక్ ఎట్ టెక్నిక్, టోం XIV, ఫసికుల్ 1. పాండిచేరి, భారతదేశం.
FAO (1995). ఇంటీగ్రేటెడ్ రిసోర్స్ మానేజ్మెంట్ ప్లాన్ అఫ్ ది సుందర్బన్స్ రిజర్వ్డ్ ఫారెస్ట్ -అంతిమ నివేదిక . FAO ప్రాజెక్ట్ BGD/84/056. FAO, రోమ్, ఇటలీ.
ఫారెస్టాల్ (1960). 1958-59 సుందర్బన్స్ అడవుల అటవీ ఆస్తుల పట్టిక ఒరెగాన్: ఫారెస్టాల్ ఫారెస్ట్రీ అండ్ ఇంజనీరింగ్ ఇంటర్నేషనల్ Ltd, కెనడా.
IUCN (1994). మాన్గ్రూవ్స్ అఫ్ ది సుందర్బన్స్. వాల్యూం 2: బంగ్లాదేశ్. ది IUCN వెట్ లాండ్స్ ప్రోగ్రాం. IUCN, గ్లాండ్, స్విట్జెర్లాండ్.
ODA (1985). సుందర్బన్స్ అటవీ ఆస్తుల పట్టిక, బంగ్లాదేశ్. ముఖ్య నివేదిక. ల్యాండ్ రిసోర్సెస్ డెవలప్మెంట్ సెంటర్, సుర్బిటన్, ఇంగ్లాండ్.
వాహిద్, S.M., ఆలం, M.J., Rahman, A. (2002 "ప్రపంచపు అతి పెద్ద మడ అడవులైన-సుందర్బన్స్ పర్యావరణ పర్యవేక్షణకు సహాయ పడటానికి గణితపరమైన నది నమూనా". మొదటి ఆసియా-పసిఫిక్ DHI సాఫ్ట్ వేర్ సమావేశం యొక్క కార్యం, 17-2002 జూన్ 18.
మోంట్గోమరీ, Sy (1995). స్పెల్ అఫ్ ది టైగర్: ది మాన్-ఈటర్స్ అఫ్ సుందర్బన్స్ . హౌఘ్టన్ మిఫ్ఫ్లిన్ కంపెనీ, న్యూ యార్క్.
రివర్స్ అఫ్ లైఫ్: లివింగ్ విత్ ఫ్లడ్స్ ఇన్ బంగ్లాదేశ్. M. Q. జామన్. ఆసియన్ సర్వే, వాల్యూం. 33, No. 10 (అక్టో., 1993), pp. 985–996
బంగ్లాదేశ్ లోని గంగా-బ్రహ్మపుత్ర నది యొక్క నిమ్న డెల్టా మైదానానికి ఆధునిక ఒండ్రు సరఫరా^{[permanent dead link]}. సెప్టెంబరు 17 జియో-మరైన్ లెటర్స్, వాల్యూం 21, నెంబర్ 2. doi:10.1007/s003670100069
సుందర్బన్స్ ఆన్ యునైటెడ్ నేషన్స్ ఎన్విరాన్మెంట్ ప్రోగ్రాం
ఫ్లడ్స్ ఇన్ బంగ్లాదేశ్: II. ఫ్లడ్ మిటిగేషన్ అండ్ ఎన్విరాన్మెంటల్ అస్పెక్ట్స్. H. బ్రమ్మేర్. ది జియోగ్రాఫికల్ జర్నల్, వాల్యూం. 156, నెం. 2 (జూలై, 1990), pp. 158–165. doi:10.2307/635323
ఎన్విరాన్మెంటల్ క్లాసిఫికేషన్ అఫ్ మాన్గ్రూవ్ వెట్ లాండ్స్ అఫ్ ఇండియా. V. సెల్వం. కరంట్ సైన్స్, వాల్యూం. 84, నెం. 6, 2003 మార్చి 25.

బాహ్య లింకులు

వికీవాయేజ్ కోసం ఒక ట్రావెల్ గైడ్ ఉంది Sundarbans.

సుందర్బన్స్ మంచి నీటి చిత్తడి అడవులు (వరల్డ్ వైల్డ్ లైఫ్ ఫండ్)
సుందర్బన్స్ పులులపై టైగర్ రిసెర్చ్ ప్రాజెక్ట్
వరల్డ్ హెరిటేజ్ వెబ్సైట్ లో అధికారిక ప్రస్తావన
సుందర్బన్ మరొక నిజ జాబితా
బంగ్లాపెడియా లో సుందర్బన్
బంగ్లాదేశ్ యొక్క సుందర్బన్: ప్రపంచపు అతిపెద్ద మడ అడవుల పర్యావరణ వ్యవస్థ యొక్క ఘనమైన జీవవైవిధ్యం
ది న్యూ యార్కర్ టైగర్ ల్యాండ్: బెంగాల్ యొక్క మడ అడవుల గుండా ఒక ప్రయాణం
సుందర్బన్స్ పై ఒక వీడియో
[1] సుందర్బన్స్ లోని వ్యవసాయ నీటి నిర్వహణ పై ఒక పరిశోధన
బంగ్లాదేశ్ లోని సుందర్బన్స్ Archived 2010-03-09 at the Wayback Machine జంతు సంపద, బెస్తవారు, ఎగ్ ద్వీపం, హిరోన్ పాయింట్ లతో కూడిన వీడియో

మూస:GeoSouthAsia మూస:World Heritage Sites in Bangladesh

21°56′N 88°51′E / 21.933°N 88.850°E / 21.933; 88.850

[Bpedia-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 Pasha, Mostafa Kamal; Siddiqui, Neaz Ahmad (2003), "Sundarbans", in Islam, Sirajul (ed.), Banglapedia: national encyclopedia of Bangladesh, Dhaka: Asiatic Society of Bangladesh, ISBN 9843205766, archived from the original on 2008-10-16, retrieved 2010-03-03

[2] "సుందర్బన్స్ టైగర్ ప్రాజెక్ట్". Archived from the original on 2008-05-20. Retrieved 2010-03-03.

[www.bforest.gov.bd/highlights.php-3] 3.0 ^3.1 "www.bforest.gov.bd/highlights.php". Archived from the original on 2004-12-07. Retrieved 2010-03-03.

[4] "Sunderban Mangroves". Geological Survey of India. Archived from the original on 2009-12-10. Retrieved 2010-01-21.

[5] "Sunderbans" (PDF). Protected areas and World Heritage sites. United Nations Environmental Programme. Archived from the original (PDF) on 2010-02-02. Retrieved 2010-01-21.

[6] Laskar Muqsudur, Rahman. "The Sundarbans: A Unique Wilderness of the World" (PDF). Wilderness.net. Retrieved 2010-01-21.^{[permanent dead link]}

[hussain-7] 7.0 ^7.1 ^7.2 హుస్సేన్, Z. , G. ఆచార్య, 1994. (Eds.) మాన్గ్రోవ్స్ అఫ్ ది సుందర్బన్స్. వాల్యూం టూ: బంగ్లాదేశ్. IUCN, బాంగ్ కాక్, థాయిల్యాండ్ . 257 పేజీలు .

[8] UNDP, 1998. సుందర్బన్స్ రక్షిత అరణ్యాల యొక్క సమీకృత వనరుల అభివృద్ధి, బంగ్లాదేశ్. వాల్యూం I ప్రాజెక్ట్ BGD/84/056, " యునైటెడ్ నేషన్స్ డెవలప్మెంట్ ప్రోగ్రాం", ఐక్య రాజ్య సమితి యొక్క ఫుడ్ అండ్ అగ్రికల్చర్ ఆర్గనైజేషన్, ఢాకా, ది పీపుల్స్ రిపబ్లిక్ అఫ్ బంగ్లాదేశ్. 323 p.

[9] కటేబి, M.N.A. , M.G. హబీబ్, 1987. సుందర్బన్స్ , ఫారెస్ట్రీ ఇన్ కోస్టల్ ఏరియా రిసోర్స్ డెవలప్మెంట్ అండ్ మానేజ్మెంట్ పార్ట్ II, BRAC ప్రింటర్స్, ఢాకా, బంగ్లాదేశ్. 107 p.

[10] పర్యావరణ ప్రాంతాలు: ఇండో-మలయన్ Archived 2009-06-28 at the Wayback Machine, వరల్డ్ వైల్డ్ లైఫ్ ఫండ్

[IMO162-11] 11.0 ^11.1 ^11.2 సుందర్బన్స్ మంచి నీటి చిత్తడి అడవులు(IM0162), వరల్డ్ వైల్డ్ లైఫ్ ఫండ్

[IM406-12] 12.0 ^12.1 ^12.2 సుందర్బన్స్ మడ అడవులు (IM1406), వరల్డ్ వైల్డ్ లైఫ్ ఫండ్

[13] కేస్ స్టడీస్ అఫ్ క్లైమేట్ చేంజ్, UNESCO, 2007

[14] ప్రైన్, D. 1903. సుందర్బన్స్ యొక్క పుష్పాలు బొటానికల్ సర్వే అఫ్ ఇండియా యొక్క రికార్డులు. 114: 231-272.

[15] ఖాటున్, B.M.R. and M.K. ఆలం, 1987. టాక్సోనోమిక్ స్టడీస్ ఇన్ ది జీనస్ అవిసెన్నియ L. ఫ్రమ్ బంగ్లాదేశ్. బంగ్లాదేశ్ J. బొట్. 16(1): 39-44.

[16] వీవర్, J.E. and F.E. క్లెమెంట్స్, 1938. ప్లాంట్ ఎకాలజీ. మక్ గ్రా-హిల్ బుక్ కంపెనీ, Inc. న్యూ యార్క్. 601 p.

[17] వాట్సన్, J.G. 1928. మాన్గ్రూవ్ స్వామ్ప్స్ అఫ్ ది మలయన్ పెనిన్సులా. మలయన్ ఫారెస్ట్ రికార్డ్స్ 6:1-275.

[18] ట్రూప్, R.S. 1921. ది సిల్వికల్చర్ అఫ్ ఇండియన్ ట్రీస్. క్లారెండోన్ ప్రెస్, ఆక్స్ఫర్డ్. 1195 p.

[19] Scott, D.A. 1991. ఆసియా అండ్ ది మిడిల్ ఈస్ట్ వెట్లాండ్స్. M. ఫిన్లేసన్ అండ్ M. మోసర్ (eds.). ఆక్స్ఫర్డ్: 151-178.

[sarakar-20] 20.0 ^20.1 సర్కేర్, S.U. 1993. ఎకాలజి అఫ్ వైల్డ్ లైఫ్ UNDP/FAO/BGD/85/011. ఫీల్డ్ డాక్యుమెంట్ N. 50 ఇన్స్టిట్యూట్ అఫ్ ఫారెస్ట్రీ అండ్ ఎన్విరాన్మెంటల్ సైన్సెస్. చిట్టగాంగ్, బంగ్లాదేశ్. 251 p.

[21] జోక్లర్, C., బాలచంద్రన్, S., బంటింగ్, G.C., ఫాంక్, M., కషివగి, M., లప్పో, E.G., మహేశ్వరన్, G., శర్మ, A., సైరోచ్కోవ్స్కి, E.E. & వెబ్, K. 2005. ది ఇండియన్ సుందర్బన్స్: ఎన్ ఇంపార్టెంట్ విన్టరింగ్ సైట్ ఫర్ సైబీరియన్ వేడర్స్. వేడర్ స్టడీ గ్రూప్ బుల్. 108: 42–46. PDF Archived 2008-12-19 at the Wayback Machine

[22] Habib, M.G. 1999. మెసేజ్ ఇన్: నురుజ్జామన్, M., I.U. అహ్మద్ అండ్ H. బనిక్ (eds.). ది సుందర్బన్స్ వరల్డ్ హెరిటేజ్ సైట్: ఎన్ ఇంట్రడక్షన్, ఫారెస్ట్ డిపార్టుమెంటు, మినిస్ట్రీ అఫ్ ఎన్విరాన్మెంట్ అండ్ ఫారెస్ట్, గవర్నమెంట్ అఫ్ ది పీపుల్స్ రిపబ్లిక్ అఫ్ బంగ్లాదేశ్. 12 p.

[BBCSubir-23] సుబీర్ భౌమిక్, ఫియర్స్ రైజ్ ఫర్ సింకింగ్ సుందర్బన్స్, BBC న్యూస్, 2003-09-15

[24] అప్ ది కంట్రీ ఎట్ గూగుల్ బుక్స్

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]