మహారాష్ట్ర శాసనమండలి

వికీపీడియా నుండి
Jump to navigation Jump to search
మహారాష్ట్ర శాసనమండలి
Coat of arms or logo
రకం
రకం
కాల పరిమితులు
6 సంవత్సరాలు
నాయకత్వం
రమేష్ బైస్
2023 ఫిబ్రవరి 18 నుండి
నీలం గోర్హే (అదనపు భాద్యత), SHS
2022 జులై 7 నుండి
నీలం గోర్హే, SHS
2019 జూన్ 24 నుండి
ఏకనాథ్ షిండే, SHS
2022 జూన్ 30 నుండి
ఉదయ్ సమంత్ (నటన)
(క్యాబినెట్ మంత్రి), SHS
2022 ఆగష్టు 17 నుండి
Chandrakant Patil, బిజెపి
2022 ఆగస్ఠు 14 నుండి
నిర్మాణం
సీట్లు78 (66 ఎన్నిక ద్వారా + 12 నామినేటెడ్ ద్వారా)
రాజకీయ వర్గాలు
ప్రభుత్వం (37)
NDA (37)
  •   BJP (22)
  •   NCP (6)
  •   SHS (4)[1]
  •   RSP (1)
  •  IND (4)

Opposition (19)
MVA (19)[2]

ఖాళీ (21)

  •   ఖాళీ (21)
మొదటి ఎన్నికలు
మొదటి ఎన్నికలు
సమావేశ స్థలం
విధాన్ భవన్, ముంబై
విధాన్ భవన్, నాగ్‌పూర్ , (శీతాకాల సమావేశాలు) మహారాష్ట్ర శాసనసభ
వెబ్‌సైటు
Government of Maharashtra
Maharashtra Legislative Council Website

మహారాష్ట్ర శాసనమండలి లేదా మహారాష్ట్ర విధాన పరిషత్ మహారాష్ట్ర రాష్ట్ర ద్విసభ శాసనసభ ఎగువ సభ. విధాన పరిషత్ స్థానం రాజధాని ముంబై దక్షిణ ముంబై నారిమన్ పాయింట్ ప్రాంతంలో ఉంది. బడ్జెట్ సమావేశాలు, వర్షాకాల సమావేశాలు ముంబైలో జరుగుతాయి. శీతాకాల సమావేశాలు సహాయక రాజధాని నాగపూర్లో జరుగుతాయి.[5]

శాసనమండలి కూర్పు[మార్చు]

శాసనమండలిలో 40 మంది కంటే తక్కువ సభ్యులు లేదా శాసనసభలోని మొత్తం సభ్యుల సంఖ్యలో గరిష్టంగా మూడింట ఒక వంతు మంది సభ్యులు ఉండాలి. ఈ విభాగంలో అందించిన పద్ధతిలో ఎంపిక చేయబడతారు. ఇది నిరంతర సభ, రద్దుకు లోబడి ఉండదు. అయితే, దాని సభ్యులలో మూడింట ఒకవంతు ప్రతి రెండవ సంవత్సరానికి పదవీ విరమణ చేస్తారు. వారి స్థానంలో కొత్త సభ్యులు ఎన్నికవుతారు. ఆ విధంగా, ఒక సభ్యుడికి ఆరు సంవత్సరాల పదవీకాలం ఉంటుంది. విధాన పరిషత్ సభ్యులు దాని ఛైర్మన్‌ను , డిప్యూటీ ఛైర్మన్‌ను ఎన్నుకుంటారు.

  • శాసనమండలిలో 30 మంది సభ్యులను శాసనసభ సభ్యులుఎన్నుకుంటారు.
  • మహారాష్ట్ర లోని ఏడువిభాగాల (ముంబై, అమరావతి డివిజను, నాసిక్ డివిజను, ఔరంగాబాద్ డివిజను, కొంకణ్ డివిజను, నాగపూర్ డివిజను, పూణే డివిజన్) గ్రాడ్యుయేట్ల నుండి ఏడుగురు సభ్యులను ఎన్నుకుంటారు.
  • మహారాష్ట్రలోని ఏడువిభాగాల (ముంబై, అమరావతి డివిజను, నాసిక్ డివిజను, ఔరంగాబాద్ డివిజను, కొంకణ్ డివిజను, నాగపూర్ డివిజను, పూణే డివిజన్) ఉపాధ్యాయుల నుండి ఏడుగురు సభ్యలను ఎన్నుకుంటారు.
  • మహారాష్ట్రలోని 21 డివిజన్లు (ముంబై (2 సీట్లు) నుండి మహారాష్ట్ర స్థానిక సంస్థల నుండి 22 మంది సభ్యులు, అహ్మద్‌నగర్, అకోలా-కమ్-వాషిం-కమ్-బుల్దానా, అమరావతి, ఔరంగాబాద్-కమ్-జల్నా, భండారా-గోండియా నుండి ఒక్కొక్క స్థానం నుండి ఎన్నికయ్యారు. ధూలే-కమ్-నందూర్బార్, జల్గావ్, కొల్హాపూర్, నాగ్‌పూర్, నాందేడ్, నాసిక్, ఉస్మానాబాద్-కమ్-లాతూర్-కమ్-బీడ్, పర్భానీ-హింగోలి, పూణే, రాయగడ-కమ్-రత్నగిరి-కమ్-సింధుదుర్గ్, సాంగ్లీ-కమ్-సతారా, సౌలాపూర్ , థానే-కమ్-పాల్ఘర్, వార్ధా-కమ్-చంద్రపూర్-కమ్-గడ్చిరోలి యావత్మాల్)
  • సాహిత్యం, విజ్ఞానశాస్త్రం, కళ, సహకార ఉద్యమం, సామాజిక సేవ వంటి విషయాలలో ప్రత్యేక జ్ఞానం లేదా ఆచరణాత్మక అనుభవం ఉన్న 12 మంది సభ్యులను గవర్నరు నామినేట్ చేస్తారు.

మండలి అధికారులు[మార్చు]

చైర్మన్[మార్చు]

హౌస్ నాయకుడు[మార్చు]

మండలిలో ప్రభుత్వ కూటమికి నాయకత్వం వహించే సభ నాయకుడు ఉంటారు. ఈ కార్యాలయం శాసనమండలి నిబంధనలలో లిఖించబడింది. ఇది దీనిని "ముఖ్యమంత్రి లేదా ముఖ్యమంత్రి నియమించిన ఇతర మంత్రి" గా నిర్వచిస్తుంది. ఛైర్‌పర్సన్, నాయకుడితో సంప్రదించి పార్లమెంటరీ కార్యకలాపాలను నిర్వహించాలని నియమాలు చెపుతున్నాయి.[6]

సభకు ఉప నాయకుడు[మార్చు]

మండలిలో ప్రభుత్వ సభకు నాయకత్వం వహించే సభ ఉపనాయకుడు ఉంటారు. ఈ కార్యాలయం శాసన మండలి నిబంధనలలో లిఖించబడింది. ఇది దీనిని "ముఖ్యమంత్రి లేదా ముఖ్యమంత్రి నియమించిన ఇతర మంత్రి" గా నిర్వచిస్తుంది. ఛైర్‌పర్సన్ నాయకుడితో సంప్రదించి పార్లమెంటరీ కార్యకలాపాలను నిర్వహించాలని నియమాలు ఆదేశిస్తాయి.[6]

సభకు ఉప నాయకుడు పార్టీ పదవీకాలం. మూలం
సుభాష్ దేశాయ్ శివసేన 2019 డిసెంబరు 16 [6] 2022 జూన్ 30
ఉదయ్ సమంత్ శివసేన 2022 జులై 1 పదవిలో ఉన్న వ్యక్తి

ప్రతిపక్ష నేత[మార్చు]

మహారాష్ట్ర శాసనసభ నాయకులు[మార్చు]

ఇల్లు. నాయకుడు. చిత్తరువు అప్పటి నుంచి
మహారాష్ట్ర శాసనసభ పోస్టులు
శాసనసభాపక్ష నేతగా బీజేపీ దేవేంద్ర ఫడ్నవీస్ 19 నవంబర్ 2019
శాసనసభ నాయకుడు నేషనలిస్ట్ కాంగ్రెస్ పార్టీ (శరద్ చంద్రపవార్) జయంత్ పాటిల్ 24 నవంబర్ 2019
శాసనసభాపక్ష నాయకుడు కాంగ్రెస్ పార్టీ బాలాసాహెబ్ థోరట్ 19 నవంబర్ 2019
శాసనసభ నాయకుడు శివసేన పార్టీ ఏక్‌నాథ్ షిండే 17 ఫిబ్రవరి 2023
శాసనసభాపక్ష నేత ఎన్సీపీ పార్టీ అజిత్ పవార్ 04 జూలై 2023
శాసనసభ నాయకుడు శివసేన (యుబిటి) పార్టీ అజయ్ చౌదరి 27 జూన్ 2022
మహారాష్ట్ర శాసనమండలి పోస్టులు
గ్రూప్ లీడర్ లెజిస్లేచర్ కౌన్సిల్ బీజేపీ పార్టీ ప్రవీణ్ దారేకర్ 16 డిసెంబర్ 2019
గ్రూప్ లీడర్ లెజిస్లేచర్ కౌన్సిల్ శివసేన (యుబిటి) అనిల్ పరబ్ 7 జూలై 2022
ఎన్సీపీ శాసనసభాపక్ష నేత శరద్ పవార్ పార్టీ ఏక్నాథ్ ఖడ్సే 11 మార్చి 2023
గ్రూప్ లీడర్ లెజిస్లేచర్ కౌన్సిల్ కాంగ్రెస్ పార్టీ సతీజ్ పాటిల్ 2 మార్చి 2023
గ్రూప్ లీడర్ లెజిస్లేచర్ కౌన్సిల్ ఎస్జిపి పార్టీ కపిల్ వామన్ పాటిల్ 2 డిసెంబర్ 2019
గ్రూప్ లీడర్ లెజిస్లేచర్ కౌన్సిల్ పిడబ్ల్యుపిఐ పార్టీ జయంత్ పాటిల్ 2 డిసెంబర్ 2019
గ్రూప్ లీడర్ లెజిస్లేచర్ కౌన్సిల్ ఆర్. ఎస్. పి. పార్టీ మహాదేవ్ జంకర్ 2 డిసెంబర్ 2019

పార్టీ గ్రూప్ లీడర్ & చీఫ్ విప్, విప్[మార్చు]

లేదు. పార్టీ పోస్ట్ పేరు.
01 భారతీయ జనతా పార్టీ గ్రూప్ లీడర్ ప్రవీణ్ దారేకర్
చీఫ్ విప్ విజయ్ గిర్కర్
విప్ ప్రసాద్ లాడ్
02 శివసేన (ఉద్ధవ్ బాలాసాహెబ్ ఠాక్రే) గ్రూప్ లీడర్ అనిల్ పరబ్
చీఫ్ విప్ సునీల్ షిండే
విప్ సచిన్ అహిర్
03 నేషనలిస్ట్ కాంగ్రెస్ పార్టీ గ్రూప్ లీడర్ అనికేత్ తత్కారే
చీఫ్ విప్ తెలియనిది.
విప్ తెలియనిది.
04 భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ గ్రూప్ లీడర్ సతీజ్ పాటిల్
చీఫ్ విప్ అభిజిత్ వంజారి
విప్ రాజేష్ రాథోడ్
05 నేషనలిస్ట్ కాంగ్రెస్ పార్టీ (శరద్ చంద్ర పవార్) గ్రూప్ లీడర్ ఏక్నాథ్ ఖడ్సే
చీఫ్ విప్ శశికళ షిండే
విప్ తెలియనిది.
06 శివసేన గ్రూప్ లీడర్ & చీఫ్ విప్ విప్లవ్ బాజోరియా
07 సమాజ్ వాదీ గణరాజ్య పార్టీ గ్రూప్ లీడర్ & చీఫ్ విప్ కపిల్ వామన్ పాటిల్
08 పీజెంట్స్ అండ్ వర్కర్స్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా గ్రూప్ లీడర్ & చీఫ్ విప్ జయంత్ పాటిల్
09 రాష్ట్రీయ సమాజ్ పక్ష గ్రూప్ లీడర్ & చీఫ్ విప్ మహాదేవ్ జంకర్

పార్టీ వారీగా సభ్యత్వం[మార్చు]

కూటమి పార్టీ ఎంఎల్ఎలు సంఖ్య పార్టీ నేత
ప్రభుత్వం
ఎన్డీఏ

(38) మెజారిటీ

బీజేపీ 22 ప్రవీణ్ దారేకర్
ఎన్సీపీ 6 అనికేత్ తత్కారే
ఎస్హెచ్ఎస్ 4 విప్లోవ్ బాజోరియా
జెడి (యు) 1 కపిల్ వామన్ పాటిల్
ఆర్ఎస్పీ 1 మహాదేవ్ జంకర్
ఐఎన్డీ 4 ఏమీ లేదు
వ్యతిరేకత

MVA (18) మైనారిటీమైనారిటీలు

ఐఎన్సి 8 సతీజ్ పాటిల్
ఎస్ఎస్ (యుబిటి) 6 అనిల్ పరబ్
ఎన్సీపీ (ఎస్పీ) 3 ఏక్నాథ్ ఖడ్సే
పిడబ్ల్యుపిఐ 1 జయంత్ పాటిల్
ఖాళీగా 21
  • స్థానిక సంస్థల నియోజకవర్గాల నుండి ఎన్నికైనవారు (9)
    • జల్గావ్
    • భండారా-గోండియా
    • పూణే
    • సాంగ్లీ-సతారా
    • నాందేడ్
    • యావత్మల్
    • థానే-పాల్ఘర్
    • అహ్మద్నగర్
    • సోలాపూర్
  • గవర్నర్ నామినేట్ (12)
మొత్తం 78

నియోజకవర్గాలు, సభ్యులు (78)[మార్చు]

మహారాష్ట్ర శాసనమండలిలో ఇటీవల సభ్యులైనవారి వివరాలు ఈ క్రింద వివరించబడ్డాయి.[7]

శాసనసభ సభ్యులచే ఎన్నుకోబడినవారు (30)[మార్చు]

Keys:       BJP (13)       NCP (SP) (2)       INC (4)       SS(UBT) (3)       SS (3)       PWPI (1)       RSP (1)

# సభ్యుడు పార్టీ పదవీకాలం ప్రారంభం పదవీకాలం ముగింపు
1 ప్రవీణ్ దారేకర్ బీజేపీ 08-జూలై-2022 07-జూలై-2028
2 రామ్ షిండే బీజేపీ 08-జూలై-2022 07-జూలై-2028
3 ఉమా ఖాప్రే బీజేపీ 08-జూలై-2022 07-జూలై-2028
4 శ్రీకాంత్ భారతీయ బీజేపీ 08-జూలై-2022 07-జూలై-2028
5 ప్రసాద్ లాడ్ బీజేపీ 08-జూలై-2022 07-జూలై-2028
6 రంజిత్సిన్హ్ మోహితే పాటిల్ బీజేపీ 14-మే-2020 13-మే-2026
7 ప్రవీణ్ దత్కే బీజేపీ 14-మే-2020 13-మే-2026
8 గోపీచంద్ పడాల్కర్ బీజేపీ 14-మే-2020 13-మే-2026
9 రమేష్ కరద్ బీజేపీ 14-మే-2020 13-మే-2026
10 నిలే నాయక్ బీజేపీ 28-జూలై-2018 27-జూలై-2024
11 రామ్ పాటిల్ రతోలికర్ బీజేపీ 28-జూలై-2018 27-జూలై-2024
12 రమేష్ పాటిల్ బీజేపీ 28-జూలై-2018 27-జూలై-2024
13 విజయ్ గిర్కర్ బీజేపీ 28-జూలై-2018 27-జూలై-2024
14 రామ్రాజ్ నాయక్ నింబాళ్కర్ ఎన్సీపీ 08-జూలై-2022 07-జూలై-2028
15 ఏక్నాథ్ ఖడ్సే ఎన్సీపీ ఎస్పీ 08-జూలై-2022 07-జూలై-2028
16 శశికళ షిండే ఎన్సీపీ ఎస్పీ 14-మే-2020 13-మే-2026
17 అమోల్ మిత్కరీ ఎన్సీపీ 14-మే-2020 13-మే-2026
18 బాబజనీ దురానీ ఎన్సీపీ 28-జూలై-2018 27-జూలై-2024
19 భాయ్ జగ్తాప్ ఐఎన్సి 08-జూలై-2022 07-జూలై-2028
20 రాజేష్ రాథోడ్ ఐఎన్సి 14-మే-2020 13-మే-2026
21 వజాహత్ అథెర్ మీర్జా ఐఎన్సి 28-జూలై-2018 27-జూలై-2024
22 ప్రద్న్య రాజీవ్ సాతవ్ ఐఎన్సి 23-నవంబర్-2021 27-జూలై-2024
23 సచిన్ అహిర్ ఎస్ఎస్ (యుబిటి) 08-జూలై-2022 07-జూలై-2028
24 అమ్స్య పాడవి ఎస్ఎస్. 08-జూలై-2022 07-జూలై-2028
25 ఉద్ధవ్ ఠాక్రే ఎస్ఎస్ (యుబిటి) 14-మే-2020 13-మే-2026
26 అనిల్ పరబ్ ఎస్ఎస్ (యుబిటి) 28-జూలై-2018 27-జూలై-2024
27 నీలం గోర్హే ఎస్ఎస్. 14-మే-2020 13-మే-2026
28 మనీషా కయండే ఎస్ఎస్. 28-జూలై-2018 27-జూలై-2024
29 జయంత్ పాటిల్ పిడబ్ల్యుపిఐ 28-జూలై-2018 27-జూలై-2024
30 మహాదేవ్ జంకర్ ఆర్ఎస్పీ 28-జూలై-2018 27-జూలై-2024

స్థానిక సంస్థల నియోజకవర్గాల నుండి ఎన్నికైనవారు (22)[మార్చు]

Keys:       BJP (7)       SS (3)       INC (1)       NCP (1)       SS (1)       ఖాళీ (9)

# నియోజకవర్గ సభ్యుడు పార్టీ పదవీకాలం ప్రారంభం పదవీకాలం ముగింపు
1 ముంబై సునీల్ షిండే ఎస్ఎస్ (యుబిటి) 02-జనవరి-2022 01-జనవరి-2028
2 ముంబై రాజ్ హన్స్ సింగ్ బీజేపీ 02-జనవరి-2022 01-జనవరి-2028
3 ధులే-నందూర్బార్ అమరీష్ పటేల్ బీజేపీ 02-జనవరి-2022 01-జనవరి-2028
4 నాగ్పూర్ చంద్రశేఖర్ బావంకులె బీజేపీ 02-జనవరి-2022 01-జనవరి-2028
5 అకోలా-వాషిమ్-బుల్ధానా వసంత్ ఖండేల్వాల్ బీజేపీ 02-జనవరి-2022 01-జనవరి-2028
6 కొల్హాపూర్ సతీజ్ పాటిల్ ఐఎన్సి 02-జనవరి-2022 01-జనవరి-2028
7 ఛత్రపతి సంభాజీనగర్-జల్నా అంబాదాస్ దాన్వే ఎస్ఎస్ (యుబిటి) 30-ఆగస్టు-2019 ఆగస్టు-2025
8 ధారాశివ్-లాతూర్-బీడ్ సురేష్ దాస్ బీజేపీ 22-జూన్-2018 21-జూన్-2024
9 అమరావతి ప్రవీణ్ పోటె బీజేపీ 22-జూన్-2018 21-జూన్-2024
10 వార్ధా-చంద్రపూర్-గడ్చిరోలి రామ్దాస్ అంబాట్కర్ బీజేపీ 22-జూన్-2018 21-జూన్-2024
11 నాసిక్ నరేంద్ర దారాడే ఎస్ఎస్. 22-జూన్-2018 21-జూన్-2024
12 పర్భాని-హింగోలి విప్లోవ్ బాజోరియా ఎస్ఎస్. 22-జూన్-2018 21-జూన్-2024
13 రాయ్గడ్-రత్నగిరి-సింధుదుర్గ్ అనికేత్ తత్కారే ఎన్సీపీ 01-జూన్-2018 31-మే-2024
14 జల్గావ్ ఖాళీ
15 భండారా-గోండియా ఖాళీ
16 పూణే ఖాళీ
17 సాంగ్లీ-సతారా ఖాళీ
18 నాందేడ్ ఖాళీ
19 యావత్మల్ ఖాళీ
20 థానే-పాల్ఘర్ ఖాళీ
21 అహ్మద్నగర్ ఖాళీ
22 సోలాపూర్ ఖాళీ

గ్రాడ్యుయేట్ల నియోజకవర్గాల నుండి ఎన్నికైనవారు (7)[మార్చు]

Kyes:       BJP (1)       NCP (1)       INC (1)       SGP (1)       IND (3)

# నియోజకవర్గ సభ్యుడు పార్టీ పదవీకాలం ప్రారంభం పదవీకాలం ముగింపు
1 కొంకణ్ జ్ఞానేశ్వర్ మ్హాత్రే బీజేపీ 08-ఫిబ్రవరి-2023 07-ఫిబ్రవరి-2029
2 ఛత్రపతి సంభాజీనగర్ విక్రమ్ కేల్ ఎన్సీపీ 08-ఫిబ్రవరి-2023 07-ఫిబ్రవరి-2029
3 నాగ్పూర్ సుధాకర్ అద్బాలే ఐఎన్డీ 08-ఫిబ్రవరి-2023 07-ఫిబ్రవరి-2029
4 పూణే జయంత్ అస్గావ్కర్ ఐఎన్సి 07-డిసెంబర్-2020 06-డిసెంబర్-2026
5 అమరావతి కిరణ్ సర్నాయక్ ఐఎన్డీ 07-డిసెంబర్-2020 06-డిసెంబర్-2026
6 ముంబై కపిల్ వామన్ పాటిల్ ఎస్జిపి 08-జూలై-2018 07-జూలై-2024
7 నాసిక్ కిషోర్ దరడే ఐఎన్డీ 08-జూలై-2018 07-జూలై-2024

గ్రాడ్యుయేట్ నియోజకవర్గాల నుండి ఎన్నికైనవారు (7)[మార్చు]

Keys:       NCP (2)       INC (2)       BJP (1)       SS(UBT) (1)       IND (1)

# నియోజకవర్గ సభ్యుడు పార్టీ పదవీకాలం ప్రారంభం పదవీకాలం ముగింపు
1 అమరావతి ధీరజ్ లింగడే ఐఎన్సి 08-ఫిబ్రవరి-2023 07-ఫిబ్రవరి-2029
2 నాసిక్ సత్యజీత్ తాంబే ఐఎన్డీ 08-ఫిబ్రవరి-2023 07-ఫిబ్రవరి-2029
3 నాగ్పూర్ అభిజిత్ వంజారి ఐఎన్సి 07-డిసెంబర్-2020 06-డిసెంబర్-2026
4 ఛత్రపతి సంభాజీనగర్ సతీష్ చవాన్ ఎన్సీపీ 07-డిసెంబర్-2020 06-డిసెంబర్-2026
5 పూణే అరుణ్ లాడ్ ఎన్సీపీ (ఎస్పీ) 07-డిసెంబర్-2020 06-డిసెంబర్-2026
6 ముంబై విలాస్ పాట్నిస్ ఎస్ఎస్ (యుబిటి) 08-జూలై-2018 07-జూలై-2024
7 కొంకణ్ నిరంజన్ దావఖారే బీజేపీ 08-జూలై-2018 07-జూలై-2024

ఇవి కూడా చూడండి[మార్చు]

సూచనలు[మార్చు]

  1. "Shiv Sena (UBT) leader Neelam Gorhe joins Eknath Shinde camp". 7 July 2023. Archived from the original on 15 July 2023. Retrieved 16 September 2023.
  2. "Maharashtra Legislative Council polls: MVA bags 3 seats, defeats BJP on Gadkari's home turf". India Today.
  3. "NCP split: Here's a list of the MLAs, MLCS and MPS that attended Sharad Pawar's meeting". 5 July 2023. Archived from the original on 7 July 2023. Retrieved 6 July 2023.
  4. "Patil,PWPI is supported by the Shiv Sena (Uddhav Balasaheb Thackeray), the NCP and Congress". 11 January 2023. Archived from the original on 25 January 2023. Retrieved 25 January 2023.
  5. "Vidhan Mandal Margadarshika" (PDF) (in మరాఠీ). Archived (PDF) from the original on 26 January 2022. Retrieved 23 June 2022.
  6. 6.0 6.1 6.2 "Maharashtra Legislative Council Rules" (PDF). 2009. Archived (PDF) from the original on 10 June 2021. Retrieved 10 June 2021.
  7. http://mls.org.in/pdf2021/winter/list-of-council-member.pdf Archived 26 జనవరి 2022 at the Wayback Machine [bare URL PDF]

వెలుపలి లంకెలు[మార్చు]