చే గువేరా

వికీపీడియా నుండి
(చే గెవారా నుండి దారిమార్పు చెందింది)
Jump to navigation Jump to search
ఏర్నేస్తో "చే" గువేరా
June 14, 1928 – October 9, 1967

"Guerrillero Heroico"
Che Guevara at the La Coubre memorial service.

Taken by Alberto Korda on March 5, 1960.

పుట్టిన తేదీ: June 14, 1928[1]
జన్మస్థలం: Rosario, Argentina
మరణించిన తేదీ: 1967 అక్టోబరు 9(1967-10-09) (వయసు 39)
నిర్యాణ స్థలం: బోలీవియా
ప్రధాన సంస్థలు: 26th of July Movement, United Party of the Cuban Socialist Revolution,[2] en:National Liberation Army (Bolivia)
మతం: None[3]

ఏర్నెస్టో"చే" గువేరా (ఆంగ్లం: Che Guevara) (జూన్ 14,[1] 1928 – అక్టోబరు 9, 1967) చే గువేరా , ఎల్ చే , చే అని పిలుస్తారు. ఈయన ఒక అర్జెంటినా మార్క్సిస్ట్ విప్లవకారుడు, వైద్యుడు, రచయిత, మేధావి, గెరిల్లా నాయకుడు, సైనిక సిద్ధాంతకుడు, క్యూబన్ విప్లవములో ప్రముఖవ్యక్తి. ఆయన మరణించిన తరువాత, అతడి విలక్షణ శైలి కలిగిన ముఖాకృతి ప్రపంచవ్యాప్తంగా విప్లవభావాల సంస్కృతికి ప్రపంచ చిహ్నంగా మారింది.[4]

యుక్తవయసులో మెడికల్ విద్యార్థిగా ఉన్న గువేరా లాటిన్ అమెరికా అంతా పర్యటించారు, అక్కడ ఉన్న బీదరికం చూసి పరివర్తన చెందారు. ఈ పర్యటనలలో అతని పరిశీలనలతో దేశంలో దృఢంగా ఉన్న ఆర్థిక తారతమ్యాలు, ఏకస్వామ్య పెట్టుబడిదారీ వ్యవస్థ, నూతన వలసవాదం, సామ్రాజ్యవాద ఫలితమేనని తుదినిర్ణయానికి వచ్చారు,

దీనికి ఒకేఒక్క పరిష్కారం ప్రపంచ తిరుగుబాటు అని భావించారు. ఈ నమ్మకం అతనిని అధ్యక్షుడు జకబో అర్బెంజ్ గుజ్మన్ ఆధ్వర్యంలోని గ్వాటిమాల యొక్క సాంఘిక సవరణలలో పాలుపంచుకునేందుకు ప్రేరణనిచ్చింది, అంతిమంగా అధ్యక్షునిపై CIA-ప్రోద్బలంతో జరిగిన పదవీచ్యుతి గువేరా యొక్క తీవ్రవాద భావజాలాన్ని దృఢపరచింది. తర్వాత మెక్సికో నగరంలో నివసిస్తున్నప్పుడు, అతను రౌల్, ఫిడేల్ కాస్ట్రోలను కలిసారు, వారి జూలై 26 ఉద్యమంలో చేరి, U.S.-మద్దతు ఇచ్చిన క్యూబా యొక్క నియంత ఫుల్జెన్సియో బాటిస్టాను పదవీచ్యుతిని చేసేందుకు, గ్రాన్మాను అధిరోహించి క్యూబాను ఆక్రమించారు. గువేరా త్వరలోనే విప్లవకారులలో ప్రముఖుడై, సైన్యంలో రెండవస్థానానికి పదోన్నుతుడై, బాటిస్టా పాలనను తొలగించడానికి చేసిన రెండు సంవత్సరాల గెరిల్లా పోరాటంలో ప్రముఖపాత్ర వహించారు.

క్యూబా తిరుగుబాటు తరువాత, గువేరా నూతన ప్రభుత్వంలో అనేక ప్రధానపాత్రలను పోషించారు. రెవల్యూషనరీ ట్రిబ్యునల్స్ లో యుద్ధ నేరస్థులుగా పరిగణింపబడిన వారియొక్క వినతులు, ఫైరింగ్ దళాలను సమీక్షించడం, పరిశ్రమలశాఖా మంత్రిగా వ్యవసాయ సంస్కరణలను ప్రవేశపెట్టడం, జాతీయ బ్యాంకు అధ్యక్షునిగా, క్యూబా సైనికదళాల బోధనానిర్దేశకునిగా, క్యూబన్ సామ్యవాదం తరపున దౌత్యవేత్తగా ప్రపంచపర్యటనలు చేయడం వంటివి వీటిలో ఉన్నాయి.

ఈ విధమైన హోదాలు అతనిని బే ఆఫ్ పిగ్స్ దాడిని తిప్పికొట్టిన సైన్యానికి శిక్షణనివ్వడంలో, 1962 క్యూబన్ మిస్సైల్ సందిగ్ధతలో పాత్ర పోషించిన సోవియెట్ అణు-ఆయుధ బాల్లిస్టిక్ మిస్సైళ్ళను క్యూబాకు తీసుకురావడంలో కీలకపాత్ర పోషించేటట్లు చేసాయి. అంతేకాక, ఆయన ఒక నైపుణ్యంగల రచయిత, డైరిస్ట్, గెరిల్లా యుద్ధతంత్రంపై ఒక మూలాధార పుస్తకాన్ని రూపొందించారు, దానితో పాటు దక్షిణ అమెరికాలో ఆయన జరిపిన యూత్ మోటర్ సైకిల్ యాత్ర జ్ఞాపకాల ఆధారంగా అధిక ప్రజాదరణ పొందిన గ్రంథాన్నికూడా రచించారు. గువేరా 1965లో క్యూబాను వదలి కాంగో-కిన్షాసా లోను తరువాత బొలీవియాలోను యుద్దాలను ప్రేరేపించారు, అక్కడ ఆయన CIA-సహకార బొలీవియన్ దళాలతో బంధింపబడి ఉరితీయబడ్డారు.[5]

గువేరా మంచిగా, చెడుగా కీరించబడ్దాడు. అసంఖ్యాకంగా వ్రాయబడిన జీవితచరిత్రలు, జ్ఞాపకాలు, వ్యాసాలు, డాక్యుమెంటరీలు, పాటలు, చిత్రాలలో భిన్న దృష్టికోణాలలో ధ్రువీకరించబడ్డారు. టైం మగజైన్ 20వ శతాబ్దపు 100మంది అతిప్రభావవంతమైన వ్యక్తులలో ఒకరిగా ఆయనను పేర్కొంది,[6] అల్బెర్టో కొర్డా తీసిన ఆయన ఛాయాచిత్రం గ్యుఎర్రిల్లెరో హీరోఇకో (చూపించబడింది), "ప్రపంచంలో అత్యంత ప్రఖ్యాత ఫొటోగ్రాఫ్"గా ప్రకటించబడింది.[7]

ప్రారంభ జీవితం

[మార్చు]
(టీనేజ్) యువకునిగా ఏర్నేస్టో (ఎడమ) తన తల్లితండ్రులు, తోడబుట్టిన వారితో, ca. 1944. ఆయన పక్కన కూర్చున్న వారు, ఎడమ నుండి కుడికి: సెలియా(తల్లి), సెలియా (సోదరి), రోబెర్టో, జున్ మార్టిన్, ఏర్నేస్టో (తండ్రి), అన మేరియా.

ఏర్నెస్టో గువేరా, సెలియాడిల సేర్న వైల్లోసా, ఏర్నెస్టో గువేరా లించ్ లకు జూన్ 14, 1928 న[1] అర్జెంటీనాలోని రోసారియోలో, ఐదుగురు సంతానంలో పెద్దవాడుగా బాస్క్, ఐరిష్ మూలాలుగల స్పానిష్ కుటుంబంలో జన్మించారు.[8] అతని తల్లితండ్రుల ఇంటిపేరు వలన, అతని చట్టనామం (ఏర్నెస్టో గువేరా) కొన్నిసార్లు డిల సేర్న, లేదా లించ్ తో పాటుగా వస్తుంది. "విరామం లేని" చే యొక్క స్వభావానికి సూచనగా, ఆయన తండ్రి "గమనించదగ్గ మొదటి విషయం నా కొడుకు యొక్క నరాలలో ప్రవహించే రక్తం ఐరిష్ తిరుగుబాటు దారులకు చెందినది" అని ప్రకటించారు.[9] చాలా చిన్నవయసులోనే ఏర్నెస్టిటో (అప్పట్లో అలా పిలువబడేవాడు) "పేదలతో సంబంధం" ఏర్పరచుకున్నారు.[10] వామపక్షాల పట్ల మొగ్గిన కుటుంబంలో పెరగడం వలన, గువేరా బాలుడిగా ఉన్నప్పుడే విస్తారమైన రాజకీయ సంఘటనలతో పరిచయం పొందారు.[11] ఆయన తండ్రి, స్పానిష్ పౌర యుద్ధంలో రిపబ్లికన్స్ కు బలమైన మద్దతుదారు, పోరాటంలోని అనేకమంది అనుభవజ్ఞులకు తరచుగా గువేరా గృహంలో ఆతిధ్యం ఇస్తూ ఉండేవారు.[12]

జీవితాంతం తనను బాధపెట్టిన ఆస్తమా వలన వికలత్వంతో బాధపడినప్పటికీ, ఆయన ఒక అథ్లెట్గా రాణించారు, ఈత, సాకర్, గోల్ఫ్, షూటింగ్లతో ఆనందించే వారు; "అలుపులేని" సైక్లిస్ట్ గా కూడా తయారయ్యారు.[13][14] ఆయన ఆసక్తిగల రగ్బీ యూనియన్ ఆటగాడు, బ్యూనస్ ఎయిర్స్ విశ్వవిద్యాలయ మొదటి XVలో ఫ్లయ్-హాఫ్ వద్ద ఆడేవారు.[15] ఆయన రగ్బీ ఆట ఆయనకు "ఫ్యూసర్" అనే మారుపేరు సంపాదించి పెట్టింది.[16] అతని పాఠశాల సహాధ్యాయులు అతనిని "చాంచో" ("పంది") అనే మారుపేరుతో పిలిచేవారు, ఎందుకంటే ఆయన అరుదుగా స్నానం చేసేవాడు. వారం ఒకే చొక్కా ధరించేవారు.

గువేరా తన తండ్రినుండి చెస్ఆటను నేర్చుకొని 12 సంవత్సరాల వయసునుండే స్థానిక పోటీలలో ఆడటం ప్రారంభించారు. యుక్త వయసులోనూ, జీవితాంతం ఆయన కవిత్వం పట్ల భవోద్వేగాలు కలిగి ఉండేవారు,

ఆయనకు వయసువచ్చిన తరువాత, లాటిన్ అమెరికన్ రచయితలు హొరాసియో క్విరోగా, సిరో అలేగ్రియ, జోర్గ్ ఇకాజా, రుబెన్ డారియో, మిగయూల్ అస్తురిఅస్ ల రచనలలో ఆసక్తిని పెంచుకున్నారు.[17] వీరిలో అనేకమంది రచయితల భావనలను ఆయన తన స్వంతదస్తూరి నోటుపుస్తకాలలో భావనలుగా, ప్రభావవంతమైన మేధావుల తత్వవిచారాలుగా జాబితాలు వ్రాసుకున్నారు. వీటిలో బుద్ధ, అరిస్టాటిల్ యొక్క విశ్లేషనాత్మక వర్ణనలతోపాటు, ప్రేమ, దేశభక్తి గురించి బెర్ట్రాండ్ రస్సెల్, సంఘం గురించి జాక్ లండన్, మరణభావన గురించి నీట్జే ఉన్నారు. సిగ్మండ్ ఫ్రాయిడ్ యొక్క భావనలు ఆయనను ఆకర్షించాయి.[17] పాఠశాలలో ఆయన అభిమాన విషయాలుగా తత్వశాస్త్రం, గణితం, ఇంజనీరింగ్, రాజనీతి శాస్త్రం, సమాజ శాస్త్రం, చరిత్ర, పురాతత్వ శాస్త్రం ఉన్నాయి.[18][19]

మోటర్ సైకిల్ యాత్ర

[మార్చు]

1948లో గువేరా వైద్యశాస్త్రాన్ని అభ్యసించడానికి బ్యూనస్ యెయిర్స్ విశ్వవిద్యాలయంలో ప్రవేశించాడు. 1951లో తన స్నేహితుడు అల్బెర్టో గ్రనాడోతో కలిసి మోటర్ సైకిల్ పై దక్షిణఅమెరికా అంతా సంచరించడానికి చదువు నుండి ఒక సంవత్సరం తప్పుకున్నారు, దీని అంతిమఉద్దేశ్యం పెరులో అమెజాన్ నది ఒడ్డునగల సాన్ పాబ్లో కుష్టువ్యాధి గ్రస్తుల ఆశ్రమంలో కొన్నివారాలు స్వచ్చందంగా సేవచేయడం. అండీస్ లోగల మాచు పిచ్చుకు వెళుతున్నపుడు, దూర గ్రామీణ ప్రాంతాలలో అణగద్రొక్కుతున్న పేదరికాన్నిచూసి ఆయన చలించిపోయారు, ఈప్రాంతంలో రైతుకూలీలు ధనికభూస్వాముల స్వంతమైన చిన్నకమతాలలో పనిచేసేవారు.[20] తరువాత తన ప్రయాణంలో, గువేరా కుష్టు వ్యాధిగ్రస్తుల ఆశ్రమంలోని సహోదరత్వంతో ప్రత్యేకంగా ప్రభావితులయ్యారు.[20] గువేరా ఈయాత్రలో తన అనుభవాలను రచించేందుకు తీసుకువెళ్ళిన నోట్స్ పేరు ది మోటర్ సైకిల్ డైరీస్ , తరువాత అది న్యూ యార్క్ టైమ్స్ అధికంగా-అమ్ముడైన పుస్తకాలలో నిలిచింది,[21] అదేపేరుతో 2004లో పురస్కారం-పొందిన చిత్రం తీయబడింది.

ఈయాత్ర ముగిసేనాటికి, ఆయన లాటిన్అమెరికాను భిన్నదేశాల కలయికగా కాక ఖండం-వంటి స్వతంత్రవ్యూహం కల ఒకే ప్రాంతంగా ఉండవలసిఉందని అనుకున్నాడు. అర్జెంటీనా తిరిగివచ్చిన తరువాత, ఆయన తన అధ్యయనాన్ని పూర్తిచేసి జూన్ 1953లో వైద్యపట్టా పొందారు, ఇది ఆయనను అధికారికంగా "Dr. ఏర్నెస్టో గువేరా"గా మార్చింది.[22][23] గువేరా తన లాటిన్అమెరికా పర్యటనల వలన, తనకు పేదరికం, ఆకలి, వ్యాధులతో" దగ్గరి సంబంధం ఏర్పడిందని తెలిపారు వాటితోపాటు "డబ్బు లేకపోవడం వలన ఒకబిడ్డకు చికిత్స చేయించలేకపోవడం", "నిరంతర ఆకలి, శిక్షల వలన మూర్చపోవడం" వంటి వాటితో "కొడుకును కోల్పోవడం ఒక అప్రధానమైన యాదృచ్చికం"గా తండ్రిభావించడం చూసారు. ఈఅనుభవాలే తనను "ఈ ప్రజలకు సేవ" చేయడానికి ఒప్పించి, వైద్యరంగాన్ని వదలడానికి, సాయుధ రాజకీయ పోరాటరంగాన్ని పరిశీలించడానికి కారణంగా గువేరా చూపారు.[24]

గ్వాటెమాల, అర్బెంజ్, యునైటెడ్ ఫ్రూట్ కంపెనీ

[మార్చు]
1953, 1956 మధ్య చే గువేరా యొక్క ఉద్యమాలు, వీటిలో ఉత్తర గ్వాటేమాలకు ఆయన ప్రయాణం, మెక్సికో నివాసం, తూర్పున క్యూబాకు ఫైదల్ కాస్ట్రో, ఇతర విప్లవకారులతో పడవ ప్రయాణం ఉన్నాయి.

జూలై 7, 1953న గువేరా తిరిగి బొలివియా, పెరు, ఈక్వెడార్, పనామా, కోస్టారికా, నికారగువా, హోండురాస్, ఎల్ సాల్వడార్లకు బయలుదేరారు. డిసెంబరు 10, 1953న, గ్వాటెమాలాకు బయలుదేరే ముందు, గువేరా తన పినతల్లి బెట్రిజ్ కు సాన్ జోస్, కోస్టారికా నుండి ఒక సందేశం తెచ్చారు. ఈ ఉత్తరంలో గువేరా యునైటెడ్ ఫ్రూట్ కంపెనీ యొక్క పెట్టుబడిధారీ ఆలోచనలు ప్రయత్నాలు ఎంత భయంకరమైనవో తెలియచేసిందని చెప్పారు.[25] ఆ నెలలో గువేరా గ్వాటెమాలా వచ్చారు, అక్కడ అధ్యక్షుడు జకబో అర్బెంజ్ గుజ్మన్ ప్రజాస్వామ్యబద్ధంగా ఎన్నికైన ప్రభుత్వానికి నాయకత్వం వహిస్తూ, భూ సంస్కరణలు, ఇతర యత్నాల ద్వారా, లాటిఫన్డియ వ్యవస్థను అంతమొందించడానికి ప్రయత్నిస్తున్నారు. దీనిని నెరవేర్చడానికి, అధ్యక్షుడు అర్బెంజ్ ఒక పెద్ద భూసంస్కరణ కార్యక్రమ చట్టం చేసారు, దానివలన సాగుచేయని పెద్ద భూకమతాలు చట్టబద్ధంగా స్వాధీనపరచుకొంటారు, భూమిలేని రైతుకూలీలకు పునఃపంపిణీ చేస్తారు. అతిపెద్ద భూస్వాములు ఈ సంస్కరణల వలన బాగా బాధపడ్డారు. యునైటెడ్ ఫ్రూట్ కంపెనీ, దానినుండి అర్బెంజ్ ప్రభుత్వం అప్పటికే 25,000 ఎకరాల సాగుచేయని భూమిని స్వాధీనం చేసుకుంది.[26] ఆదేశం ముందుకు వెళుతున్న మార్గంతో తృప్తిచెంది గువేరా గ్వాటెమాలాలో స్థిరపడాలని నిశ్చయించారు అందువలన తాను పరిపూర్ణతచెంది నిజమైన ఉద్యమకారుడిగా తయారవడానికి అవసరమైన నైపుణ్యాన్ని పొందవచ్చు అని భావించారు.[27]

గ్వాటెమాలా నగరంలో గువేరా హిల్డా గడియా అకోస్టా, అనే పెరు దేశపు ఆర్థికవేత్తను కలిసారు ఆమె వామపక్షాల వాది. రాజకీయాలతో మంచిసంబంధాలు కలిగి ఉన్నారు. ఆమె గువేరాకు అర్బెంజ్ ప్రభుత్వం లోని అనేకమంది ఉన్నత-స్థాయి అధికారులను పరిచయం చేసారు. గువేరా అప్పుడు శాంటియాగో డి క్యూబాలోని మొన్కాడ బారక్స్ పై జూలై 26, 1953 నాటి దాడి ద్వారా జతకలిసిన క్యూబా దేశ బహిష్క్రుతులతో సంబంధం ఏర్పరచుకున్నారు.[28] సాధారణంగా మాటల నడుమ ఖాళీని పూరించడానికి వాడే "ఏ" లేదా "పాల్" తో వాడే అర్జంటినా చిన్న అక్షరం చే ని ఆయ్నతరచుగా ఉపయోగించడం వలన తన మారుపేరు "చే" ని పొందారు.[29]

వైద్యశాలలో జూనియర్ వైద్యుడిగా పనిచేయాలనే గువేరా ప్రయత్నాలు విజయవంతం కాలేదు, ఆయన ఆర్ధిక పరిస్థితి తరచూ అనిశ్చితంగా ఉండేది. మే 15, 1954లో స్కోడా అనే నౌక నిండా సైనిక, తేలికపాటి యుద్ధఆయుధాలు కమ్యూనిస్ట్ చేకోస్లోవకియా నుండి ప్యూర్టో బరియోస్ ద్వారా అర్బెంజ్ ప్రభుత్వానికి వచ్చాయి.[30][31] దీనిఫలితంగా, U.S. CIA సైన్యం దేశాన్ని ముట్టడించి కార్లోస్ కేస్టిల్లో అర్మాస్ యొక్క నియంతృత్వాన్ని ఏర్పరిచింది.[27] గువేరా, అర్బెంజ్ తరఫున పోరాడడానికి ఆసక్తిని చూపారు, ఆకార్యక్రమం కొరకు కమ్యూనిస్ట్ యువత ఏర్పాటుచేసిన మిలీషియాలో చేరారు, కానీ బృందంయొక్క నిశ్చలత్వంతో విసుగుచెంది, వెంటనే ఆయన వైద్యవిధులలో తిరిగిచేరారు. అధికారాన్ని కూలద్రోసినపుడు ఆయన వెంటనే పోరుకు సిద్ధమయ్యారు, కానీ అర్బెంజ్ మెక్సికన్ రాయబారకార్యాలయంలో రక్షణపొంది తన విదేశీమద్దతుదారులను దేశం విడిచివెళ్ళవలసిందిగా చెప్పారు. విద్రోహాన్ని ఎదిరించవలసిందిగా గువేరా అనేకపర్యాయాలు చేసిన విజ్ఞప్తులను విద్రోహ అనుకూలురు గుర్తించారు, ఆయనను చంపాలని గుర్తించారు.[32] హిల్డ గడియ నిర్బంధం తరువాత, గువేరా అర్జెంటీనా రాయబార కార్యాలయంలో రక్షణకోరారు, కొన్ని వారాల తరువాత సురక్షిత-నడవడి పాస్ పొందే వరకూ అక్కడే ఉండి తరువాత మెక్సికోకు ప్రయాణమయ్యారు.[33] ఆయన గడియాను మెక్సికోలో సెప్టెంబర్ 1955లో వివాహం చేసుకున్నారు.[34]

మెక్సికో నగరం, సన్నాహాలు

[మార్చు]

గువేరా సెప్టెంబరు 1954 ప్రారంభంలో మెక్సికో నగరం చేరారు, జనరల్ హాస్పిటల్లోని అలెర్జీ విభాగంలో పనిచేసారు. దీనితో పాటు నేషనల్ అటానమస్ యూనివర్సిటీ అఫ్ మెక్సికోలో వైద్యంపై ఉపన్యాసాలు ఇచ్చారు, లాటిన న్యూస్ ఏజెన్సీకి వార్తా ఛాయాచిత్రకారుడిగా పనిచేసారు.[35] తన మొదటి భార్య హిల్డా తన జ్ఞాపకాలు మై లైఫ్ విత్ చేలో వ్రాస్తూ, కొంత కాలానికి, గువేరా ఆఫ్రికాలో వైద్యుడిగా వెళ్లాలని భావించారు, తన చుట్టూ ఉన్న పేదరికంపట్ల తీవ్రంగా బాధపడుతూ ఉండేవారని పేర్కొన్నారు.[36]

ఈకాలంలో తాను గ్వాటెమాలాలో కలుసుకున్న నికో లోపెజ్, ఇతర క్యూబన్ బహిష్కృతనాయకులతో స్నేహం పునరిద్ధరించుకున్నారు. జూన్ 1955లో లోపెజ్ ఆయనను రౌల్ కాస్ట్రోకు పరిచయం చేసారు. తరువాత ఆయన తన అన్న, ఫైడల్ కాస్ట్రోకు పరిచయం చేసాడు, ఈయన 26 జూలై పోరాటం ప్రారంభించిన విప్లవవీరుడు, ఫుల్గేన్సియో బాటిస్టా యొక్క నియంతృత్వాన్ని ధ్వంసం చేయడానికి పధక రచన చేస్తున్నారు. కాస్ట్రోతో ఆయన దీర్ఘసమావేశం జరిగినరోజు రాత్రి, గువేరా తాను వెదకుతున్నది క్యూబన్ కారణం కొరకేనని చెప్పారు, అదేరోజు 26J ఉద్యమసభ్యునిగా సంతకంచేసారు.[37]

గువేరా వారిదళ పోరాట వైద్యునిగా ఉండాలని అనుకున్నప్పటికీ, ఇతర పోరాట సభ్యులతో కలసి సైనికశిక్షణ కార్యక్రమాలలో పాల్గొన్నారు. గెరిల్లా యుద్ధతంత్రం యొక్క దెబ్బతీసి పారిపోయే వ్యూహరచన శిక్షణయొక్క ముఖ్యభాగంగా అది. గువేరా ఇతరులు కఠినమైన 15 గంటల నడకను పర్వతాలమీద, నదులను దాటి, దట్టమైన అడవులగుండా, అకస్మాత్తుగా దాడిచేసి మరలా త్వరగా తిరిగి వెనుకకు వచ్చే పద్ధతులను నేర్చుకుంటూ, పరిపూర్ణత పొందడానికి వెళ్లారు. శిక్షణ పొందినవారిలో ప్రారంభం నుండి గువేరా అల్బెర్టో భయాస్ కు ఇష్టమైన వాడిగా ఉండేవారు, పెట్టిన అన్నిపరీక్షలలో అత్యధిక నమోదులు సాధించేవారు.[38] శిక్షణ చివరిలో, శిక్షకుడు కల్నల్ బాయో ఆయనను "అందరిలోకి ఉత్తమ గెరిల్లా"గా పేర్కొన్నారు.[39]

క్యూబన్ విప్లవము

[మార్చు]
లాస్ విల్లాస్ ప్రావిన్స్, క్యూబా, నవంబర్ 1958లో కంచరగాడిదపై స్వారీ

కాస్ట్రో యొక్క విప్లవ ప్రణాళికలో మొదటి అడుగు మెక్సికో నుండి గ్రాన్మా, అనే పాత, కారుతున్న చిన్న యుద్ధనౌక ద్వారా క్యూబాపై దాడిచేయడం. వారు నవంబర్ 25, 1956న క్యూబాకు బయలుదేరారు. దిగగానే బాటిస్టా సైన్యంచే ముట్టడించబడి, 82 మందిలో ఎక్కువమంది దాడిలో చంపబడ్డారు లేదా బంధింపబడి తరువాత ఉరితీయబడ్డారు; కేవలం 22 మందిమాత్రమే మిగిలారు.[40] ఈక్రూరమైన ముఖాముఖి సమయంలోనే తాను వైద్యసేవలు పక్కనపెట్టి, పారిపోతున్న ఒక సైనికుడు వదలిపెట్టిన ఆయుధాల పెట్టెను అందుకున్నానని గువేరా వ్రాసారు, వైద్యునినుండి పోరాటకునిగా అంతిమంగా ఆయన మార్పుని ప్రతీకాత్మకంగా సూచిస్తుంది.

యుద్ధం కొనసాగడంతో, గువేరా తిరుగుబాటు సైన్యంలో అంతర్భాగంగా మారారు, "కాస్ట్రోను సామర్ధ్యం, దౌత్యం, శాంతిలతో తృప్తిపరచారు."[41] గువేరా గ్రనేడ్లను తయారుచేయడానికి కార్మాగారాలను స్థాపించారు, బ్రెడ్ తయారు చేసుకొనే ఒవెన్లను తయారుచేసారు, కొత్తగా సైన్యంలో చేర్పించుకున్న వారికి వ్యూహాలు బోధించారు, నిరక్షరాస్యులైన రైతుకూలీలకు చదవడం, వ్రాయడం నేర్పించారు.[41] అంతేకాక, గువేరా ఆరోగ్యశాలలను స్థాపించారు, సైనిక వ్యూహాలు నేర్పడానికి సృజనాత్మక సమావేశాలు ఏర్పాటుచేసారు, సమాచారవ్యాప్తికి వార్తాపత్రికను నడిపారు.[42] మూడు సంవత్సరాల తరువాత టైమ్ మాగజైన్ ఈయనకు : "కాస్ట్రో యొక్క మెదడు" అని బిరుదునిచ్చింది, ఫీడెల్ కాస్ట్రో ఈసమయంలో ఆయనను రెండవసైనికదళ కమండంట్ (కమాండర్)ను చేసారు.[41]

ఫీడెల్ కాస్ట్రో స్థాయికలిగిన ఏకైక కమాన్డంట్ అయిన గువేరా తీవ్రమైన కఠినక్రమశిక్షణ కోరేవారు. అది లోపించినవారిని సంకోచంలేకుండా కాల్చేవారు. అయోగ్యులు మోసగాళ్ళుగా శిక్షించబడేవారు, AWOL కు వెళ్లాలనుకునే వారిని వెదకిపట్టుకోవడానికి కార్యనిర్వాహక బృందాలను పంపుతారని గువేరా గురించి అనుకొనేవారు.[43] ఫలితంగా, గువేరా కర్కశత్వం, నిర్దయతో భయపడేటట్లు తయారయ్యారు.[44] గెరిల్లా ప్రచారంలో, అనేకమందిని సమాచారకులు, (ఉద్యమాన్ని) వదలివేసినవారు లేదా వేగులుగా భావించి తరచూచేసిన శీఘ్ర ఉరితీతలకు గువేరా కూడా బాధ్యుడు.[45]

ఆయనకు ప్రత్యేకమైన ఆలివ్-గ్రీన్ యుద్ధపు ఉడుపులు, 1959 జూన్ 2

గువేరా సైనికుల్పై తీవ్రస్వభావాన్ని చూపించినప్పటికీ, తనను తాను సైనికులకు ఒక ఉపాధ్యాయుడిగా కూడా భావించేవారు, .[46] అతని సేనాధికారి ఫిడల్ కాస్ట్రో గువేరాను తెలివితేటలు, ధైర్యంగలవానిగా, "తన జట్టుపై గొప్ప నైతిక అధికారం" గల శ్రేష్టమైన నాయకునిగా వర్ణించారు.[47]గువేరా యొక్క బాల్య స్నేహితుడు, జోఎల్ ఇగ్లేశియాస్, అటువంటి చర్యల గురించి తన డైరీలో, గువేరా పోరాటప్రవర్తన శత్రువులనుండి కూడా మెప్పుపొందిందని పేర్కొన్నారు. ఇగ్లేశియాస్ పోరాటంలో తాను గాయపడ్డ అటువంటి ఒకసందర్భాన్ని గుర్తుచేసుకుంటూ, "చే,నా వద్దకు పరిగెత్తుకు వచ్చాడు, తూటాలను ఎదిరిస్తూ, నన్ను తనభుజంమీద వేసుకున్నాడు, అక్కడ నుండి బయటకు తీసుకువచ్చాడు. కావలి వాళ్ళు అతనిపై కాల్పులు జరుపలేద. ప్రమాదాన్ని లెక్క చేయకుండా బెల్ట్ లో తుపాకీ దోపుకొని అతను పరుగెత్తడం, వారిపై గొప్పప్రభావం చూపిందని వారు తరువాత నాతో చెప్పారు, వారు చే గొవేరాను కాల్చే ధైర్యం చేయలేకపోయారు."[48]

ఫిబ్రవరి 1958లో రహస్య రేడియో స్టేషను రేడియో రేబెల్దే ఏర్పాటుకు గువేరా ముఖ్యకారణం, ఇది క్యూబన్ ప్రజలకు 26జూలై ఉద్యమవార్తలను ప్రసారంచేస్తుంది, ద్వీపంలో పెరుగుతున్న విప్లవదళాల మధ్య సమాచారానికి రేడియో టెలిఫోన్ ఏర్పాటుచేశారు. గ్వాటేమాలలో జకబో అర్బెంజ్ గుజ్మన్ ప్రభుత్వాన్ని పదవినుండి తొలగించడంలో CIA ఇచ్చిన రేడియో సామర్ధ్యాన్ని గమనించిన గువేరా స్టేషను నిర్మాణానికి పూనుకున్నారు.[49]

జూలై 1958 చివరిలో లాస్ మెర్సిడెస్ యుద్ధంలో కాస్ట్రో యొక్క సైన్యాన్ని చుట్టుముట్టి అంతమొందించే ప్రణాళికతో బాటిస్టా యొక్క సైనికదళ నాయకుడు కాన్టిల్లో తన 1,500 మంది సైన్యంతో వచ్చినపుడు గువేరా తన సైన్యంతో వారిని నిలువరించడంలో కీలకపాత్ర వహించారు. కొన్నిసంవత్సరాల తరువాత, యునైటెడ్ స్టేట్స్ మరైన్ కార్ప్స్ యొక్క మేజర్ లారీ బాక్మాన్, ఈయుద్ధంలో చే యొక్క వ్యూహాత్మక గుణాన్ని గొప్పగా మెచ్చుకున్నాడు.[50] ఈసమయానికి బాటిస్టా సైన్యంపై దాడిచేసి పారిపోయే వ్యూహాల నాయకత్వంలో గువేరా కూడా "అనుభవంగల" నాయకుడిగా ఎదిగారు, వారిసైన్యం తిరిగి దాడిచేసేలోగా పల్లెప్రాంతాల్లోకి కనుమరుగయ్యేవారు.[51]

యుద్ధం పొడిగించడం వలన, పశ్చిమంలో హవానావైపు పంపే కొత్తసైన్యదళానికి గువేరా నాయకత్వం వహించారు. కాలినడకన ప్రయాణిస్తూ, ఆకస్మికదాడిని తప్పించుకునేందుకు గువేరా 7 వారాల కష్టసాధ్యమైన ప్రయాణాన్ని రాత్రివేళల్లో కొనసాగించారు, తరచూ కొన్నిరోజులపాటు ఆహారం ఉండేదికాదు.[52] డిసెంబరు 1958 అంతిమదినాల్లో, గువేరా యొక్క కార్యక్రమం లాస్ విల్లాస్ ప్రావిన్స్ తో ద్వీపాన్ని సగానికి విభజించడంగా ఉండేది. కొద్దిరోజుల వ్యవధిలోనే ఆయన సాధించిన "ఘనమైన వ్యూహాత్మక విజయాల" పరంపరలో ఆయన ప్రావిన్స్ రాజధాని అయిన సాంటా క్లారా తప్ప మిగిలిన భాగాన్నంతా స్వాధీనంచేసుకున్నారు.[52] గువేరా అప్పుడు తన "ఆత్మాహుతి దళాన్ని" శాంటా క్లారాపై దాడికి నిర్దేశించారు, అది పోరాటం యొక్క అంతిమ నిర్ణయాత్మక విజయమయ్యింది.[53][54] శాంటా క్లారా యుద్ధం జరగడానికి ఆరువారాల ముందు ఆయన మనుషులు అనేకసార్లు చుట్టుముట్టబడ్డారు, తుపాకులు లాక్కోవడం, పారిపోవడం జరిగింది. బలీయమైన వ్యతిరేకతలు, సంఖ్యా పరంగా తక్కువ 10:1 ఉన్నప్పటికీ చివరకు చే విజయంసాధించడం, పరిశీలకుల దృష్టిలో "ఆధునిక యుద్ధతంత్రం యొక్క అసాధారణమైన బలంలేని సైనికప్రయాణం."[55]

శాంటా క్లారా యుద్ధం తరువాత, జనవరి 1, 1959

1958 నూతనసంవత్సర సాయంకాలం గువేరా యొక్క సైనికదళం శాంటా క్లారాను లోబరచుకుందని ముందుగా రేడియో రేబెల్దే ప్రసారం చేసింది. ఒక దశలో పోరాటంలో గువేరా యొక్క మరణవార్తను అందించిన భారీ నియంత్రణలో నున్న జాతీయ వార్తామాధ్యమ నివేదికను ఇది ఖండించింది. తెల్లవారుఝాము 3 గంటలకు జనవరి 1, 1959న తన సైనికాధికారులు గువేరాతో ప్రత్యేక శాంతిచర్చలు జరుపుతున్నారని తెలుసుకొని, ఫుల్జెన్సియో బాటిస్టా హవానాలో విమానమెక్కి డొమినికన్ రిపబ్లిక్కు, తాను పోగుచేసిన "లంచాల ద్వారా, చెల్లింపుల ద్వారా $ 300,000,000 పైన ఉన్నఅదృష్టాన్ని" కూడా తనతోపాటు తరలించారు.[56] మరుసటిరోజు జనవరి 2 న, గువేరా అంతిమంగా శాసనసభను లోబరుచుకోవడానికి హవానాలో ప్రవేశించారు.[57] ఫిడల్ కాస్ట్రో రావడానికి మరొక ఆరురోజుల సమయం తీసుకున్నారు, జనవరి8, 1959న హవానాలోనికి విజయవంతంగా ప్రవేశించడానికి ముందు అనేక పెద్ద నగరాలలో మద్దతను కూడదీసుకొనుటకు ఆగారు.

ఫిబ్రవరిలో, విప్లవ ప్రభుత్వం గువేరాను విజయంలో ఆయన పాత్రనుగుర్తిస్తూ "జన్మతః క్యూబా పౌరుడు" అని ప్రకటించింది.[58] జనవరి చివరిలో హిల్డ గడియా క్యూబా వచ్చినపుడు, గువేరా తాను మరొకమహిళతో ఉన్నట్లు ఆమెకు తెలిపారు, వారిద్దరూ విడాకులకు ఒప్పుకున్నారు,[59] అవి మే 22న పూర్తయ్యాయి.[60] జూన్2, 1959న ఆయన అలేడ మార్చిను వివాహంచేసుకున్నారు, క్యూబాలో-జన్మించిన 26 జూలై పోరాటసభ్యురాలైన ఈమెతో ఆయన 1958 చివరినుండి కలిసి జీవిస్తున్నారు.[61]

లా కాబన, భూ సంస్కరణ, అక్షరాస్యత

[మార్చు]

బాటిస్టా యొక్క నియంతృత్వానికి వ్యతిరేకంగా జరిగిన తిరుగుబాటులో, ఫిడల్ కాస్ట్రో నాయకత్వంలోని తిరుగుబాటుదళం స్వతంత్ర్యం సాధించిన భాగాలలో 19 శతాబ్దపు శిక్షాస్మృతిని ప్రవేశపెట్టారు ఇది సాధారణంగా లీ దే లా సిఎర్రగా పిలువబడుతుంది.[62] ఈచట్టంప్రకారం నియంతృత్వం లేదా తిరుగుబాటు ఎవరు జరిపించినా మరణదండన విధించబడుతుంది. 1959లో, విప్లవప్రభుత్వం దీనిని రిపబ్లిక్ మొత్తానికి అన్వయించింది, తాను యుద్ధనేరస్థులుగా పరిగణించినవారిని విప్లవంతరువాత బంధించి ఉరితీసింది. క్యూబన్ న్యాయ మంత్రిత్వశాఖ ప్రకారం, అధికశాతం ప్రజలు ఈతరువాత పొడిగింపుకు మద్దతునిచ్చారు, ఇదేపద్ధతిని రెండవప్రపంచయుద్ధం తరువాత మిత్ర దేశాలు నిర్వహించిన నురేమ్బెర్గ్ ట్రైల్స్ లో కూడా అనుసరించారు.[63] ఈప్రణాళికలో కొంతభాగాన్ని అమలుపరచడానికి కాస్ట్రో, గువేరా పేరును లా కాబాన కోట జైలుకు ఐదునెలల కాలానికి (జనవరి2 నుండి జూన్ 12, 1959)సైనికాధికారిగా ప్రతిపాదించారు

(కుడి నుండి ఎడమకు) తిరుగుబాటు నాయకుడు కేమిలో సీన్ఫుగోస్, క్యూబన్ అధ్యక్షుడు మన్యయూల్ ఉర్రుటియా, గువేరా (జనవరి 1959)

"విప్లవ న్యాయం", సాధించడంతో పాటు గువేరా యొక్క మరొక ముఖ్య ఆరంభవేదిక వ్యవసాయ భూసంస్కరణ. జనవరి 27, 1959 పోరాటంలో విజయం సాధించిన వెంటనే గువేరా తన అత్యంత ముఖ్యమైన ఉపన్యాసాలలో "తిరుగుబాటు సైన్యం యొక్క సామ్యవాద భావాల" గురించి మాట్లాడారు. ఈ ఉపన్యాసంలో, ఆయన క్యూబన్ నూతన ప్రభుత్వం యొక్క ముఖ్యఆలోచన "భూమి పునఃపంపిణీ ద్వారా సాధించగలిగే సామాజికన్యాయం" అని ప్రకటించారు.[64] కొన్నినెలల తరువాత మే 17 1959న గువేరాచే ఆలోచింపబడి రూపొందింపబడిన వ్యవసాయ సంస్కరణల చట్టం అమలులోకి వచ్చింది, అన్ని వ్యవసాయ భూములకు 1,000 ఎకరాల పరిమితి విధించబడింది. ఈ పరిమితిని దాటిన కమతాలు ప్రభుత్వంచే తీసుకోనబడి పేదరైతులకు 67 ఎకరాల భాగాలుగా పునఃపంపిణీ చేయబడతాయి లేదా ప్రభుత్వంచే కమ్యూన్లుగా నడుపబడతాయి.[65] ఈ చట్టం చెరకు తోటలను విదేశీయులు స్వంతం చేసుకోరాదని నిర్దేశించింది.[66]

సెప్టెంబరు 1959లో క్యూబా తిరిగి వచ్చినపుడు కాస్ట్రో ఎక్కువ రాజకీయఅధికారం కలిగిఉన్నాడు. ప్రభుత్వం, భూమి వ్యవసాయసంస్కరణల చట్టం ప్రకారం భూమిని స్వాధీనం చేసుకోవడం మొదలు పెట్టింది, కానీ తక్కువవడ్డీ పత్రాలకు బదులు, భూస్వాములకు పరిహారం చెల్లించడంలో పరిమితులను చూపింది, ఇది U.S.ను జాగరూకతతో ఉండేటట్లుగా చేసింది. ఈసమయంలో బాధితులైన కామాగేకి చెందిన సంపన్నులైన పశుపోషణదారులు భూమి పునఃపంపిణీకి వ్యతిరేకంగా ఉద్యమం చేపట్టారు,

Guevara was like a father to me ... he educated me. He taught me to think. He taught me the most beautiful thing which is to be human.

 Urbano (aka Leonardo Tamayo),
fought with Che in Cuba and Bolivia [67]

భూ సంస్కరణలతో పాటు, దేశం పురోభివృద్ధికై ప్రాధమిక రంగాలలో ఒకటిగా అక్షరాస్యతపై దృష్టిపెట్టారు. 1959కి ముందు క్యూబాలో అధికారిక అక్షరాస్యత రేటు 60-76 % మధ్య ఉండేది, గ్రామీణప్రాంతాలలో విద్యాసౌకర్యాలు, బోధకులు లేకపోవడం దీనికి ముఖ్య కారణం.[68] దీనిఫలితంగా, గువేరా ఉత్తర్వులతో క్యూబా ప్రభుత్వం 1961ని "విద్యా సంవత్సరం"గా ప్రకటించింది, గ్రామీణ ప్రాంతాలలో బడులను నిర్మించడానికి, కొత్త ఉపాధ్యాయులను తయారు చేయడానికి, ముఖ్యంగా నిరక్షరాస్యులైన గుజిరోస్ కు (రైతు కూలీలకు) చదవడం, వ్రాయడం నేర్పడానికి "అక్షరాస్యత పటాలాలను" పంపింది. గువేరా యొక్క తరువాత ఆర్థికయత్నాలవలెకాక, ఈ ఉద్యమం "చెప్పుకోదగిన విజయాన్ని" సాధించింది.[68] ఈ ఉద్యమం పూర్తయేనాటికి 707,212 పెద్దలు చదవడం, వ్రాయడం నేర్చుకున్నారు, దీనితో జాతీయ అక్షరాస్యతరేటు 96 % నికి పెరిగింది.[68]

"నూతన వ్యక్తి", బే ఆఫ్ పిగ్స్ క్షిపణి సంక్షోభం

[మార్చు]

నేషనల్ బ్యాంకుకు అధ్యక్షునిగా ఉండటం వలన గువేరా పరిశ్రమలశాఖతో పాటుగా ఆర్థికమంత్రిగా కూడా అదనపుహోదా లభించింది, ఇది చేను అతని అధికారంలో అత్యున్నత స్థాయికి తీసుకొని వెళ్లి క్యూబా ఆర్థికవ్యవస్థలో అతనిని "సిసలైన జార్"గా నిలిపింది.[69]

అతని నూతన హోదా ఫలితంగా, క్యూబన్ కరెన్సీపై సాంప్రదాయం ప్రకారం సంతకం చేయవలసి వచ్చింది. అయితే, హుందా అయిన తన పూర్తి పేరును ఉపయోగించకుండా అతను బిల్లుమీద కేవలం "చే " అని మాత్రమే సంతకంచేసేవాడు.[70] ఈప్రతీకాత్మక చర్య ద్వారా, ధనము, అది తెచ్చే అంతరాలకు దూరంగాఉండాలనే గువేరా యొక్క తత్వం క్యూబా ఆర్థికరంగంలోని చాల మందిని ఆందోళనకు గురిచేసింది.[70] గువేరా దీర్ఘకాలమిత్రుడు రికార్డో రోజో ఈవిధంగా స్పందించారు "బిల్లులపై చే అని సంతకం చేసిన రోజునుండి, (అతను) ధనము పవిత్రమైనదనే నమ్మకం యొక్క పునాదులపై దెబ్బతీసాడు."[17]

మార్చి 1960లో ఫ్రెంచ్ వ్యక్తివాద తత్వవేత్త జీన్-పాల్ సార్త్రే, సైమొన్ డి బెవోఇర్లతో సమావేశం. స్పానిష్ తో పాటు గువేరా ఫ్రెంచ్లో కూడా నిష్ణాతులు.[71]

గువేరా అభిప్రాయంప్రకారం అతను అసహ్యించుకునేపెట్టుబడిదారీ వ్యవస్థల వ్యక్తుల యొక్క లక్షణమైన అహంకారము, స్వార్ధాలను]క్యూబా యొక్క నూతనవ్యక్తి అధిగమించగలిగేవాడిగా ఉండాలి.[72] "అభివృద్ధి యొక్క ఈ నూతనపద్ధతిని గువేరా ఈవిధంగా వివరించారు:

"There is a great difference between free-enterprise development and revolutionary development. In one of them, wealth is concentrated in the hands of a fortunate few, the friends of the government, the best wheeler-dealers. In the other, wealth is the people’s patrimony."[73]

వ్యక్తికి, సమూహానికి సంతులనం చేయడానికి మరొకప్రయత్నం స్వచ్చందంగా పనిచేయడం, తీవ్రప్రయత్నంగా గువేరా నమ్మారు. దీనికి తానే ఒక ఉదాహరణగానిలిచి అతను తనమంత్రిత్వశాఖలో అవిశ్రాంతంగా పనిచేయడమేగాక నిర్మాణంలోను ఇంకా సెలవురోజులలో చెరకునరకడం ద్వారా ఆచరించి చూపేవారు.[74] ఏకథాటిగా 36 గంటలు పనిచేయడం, అర్ధరాత్రి తరువాత కూడా సమావేశాలను ఏర్పాటుచేయడం, పనిచేస్తూనే భుజించడం జరిగేవి.[72] గువేరా యొక్క ఈ ప్రవర్తన అతను ప్రవచించిన నూతన కార్యక్రమమైన నైతిక ప్రతిఫలాలను అందించడానికి తగినట్లుగా ఉండేది, దీనివలన ప్రతికార్మికుడు తన వాటాకు నిర్దేశించిన విధంగా వస్తువులను ఉత్పత్తిచేయవలసి ఉంటుంది. ఏదేమైనా, గువేరా నిషేధించిన చెల్లింపుల పెరుగుదలకు బదులుగా, వారి వాటాకు మించిన కార్మికులకు కేవలం ప్రశంసాపత్రం అందుకుంటారు, తమ వాటాను పూర్తి చేయని కార్మికుల చెల్లింపులో కోత విధించబడుతుంది.[72] ప్రేరణ, పని గురించి తన వ్యక్తిగత తత్వాన్ని గువేరా నిర్మొహమాటంగా సమర్ధించుకునేవారు, దానిని గురించి:

"This is not a matter of how many pounds of meat one might be able to eat, or how many times a year someone can go to the beach, or how many ornaments from abroad one might be able to buy with his current salary. What really matters is that the individual feels more complete, with much more internal richness and much more responsibility."[75]

గువేరా యొక్క ఆర్ధిక సూత్రాలలో లాభాలు లేదా నష్టాలు ఎలా ఉన్నప్పటికీ, ఆయన కార్యక్రమాలు త్వరలోనే అపజయం పాలయ్యాయి.[76] కార్మికులకు "నైతిక ప్రతిఫలాలను" అందించే గువేరా యొక్క కార్యక్రమం వలన ఉత్పత్తి గణనీయంగా పడిపోయింది, పనికి హాజరు కాకపోవడం విపరీతంగా పెరిగింది.[77] గువేరా యొక్క అభిప్రాయాలు అనేకం అపజయం పాలవడం పట్ల, ఆ కాలంలో గువేరాను రెండుసార్లు ముఖాముఖీ ప్రశ్నించిన పాత్రికేయుడు I.F. స్టోన్ ఆయన "గలహాడ్ కాదు రోబ్ స్పిఎర్రే" అని వ్యాఖ్యానించారు, "ఒక భావనలో ఆయన ఎడారిలో శరణు తీసుకునే పూర్వకాలపు ఋషి అని అభిప్రాయపడ్డారు. మానవ స్వభావం జ్ఞానహీనత సంస్కరణ జరిగినపుడు మాత్రమే స్వచ్ఛమైన నమ్మకం కాపాడబడుతుంది."[78]

ఏప్రిల్ 17, 1961లో, బే అఫ్ పిగ్స్ దాడిలో U.S.లో శిక్షణ పొందిన 1400 మంది క్యూబన్ బహిష్కృతులు ద్వీపాన్ని ముట్టడించారు. ఈ దాడికి ఒకరోజు ముందు నౌకాదళ సామాగ్రిని తీసుకువెళుతున్న ఒక యుద్ధనౌక పినార్ డెల్ రియో పశ్చిమతీరంపై ముట్టడి చేస్తుందనే నకిలీవార్తలు రావడంతో గువేరా సైనికులతో ఆప్రాంతానికి తరలివెళ్ళడం వలన ఈపోరులో ప్రముఖపాత్ర వహించలేకపోయారు. ఏమైనప్పటికీ చరిత్రకారులు, ఆ సమయంలో క్యూబా సైనికదళాలకు నిర్దేశకుడుగా పనిచేసిన గువేరాకు ఈవిజయంలో తగినపాత్ర కల్పించారు.[79] టాడ్ స్జుల్క్ అనే రచయిత ఈ విజయంలో గువేరాకు పాక్షిక పాత్రను ఇస్తూ:"విప్లవకారులు గెలవడానికి కారణం రివల్యూషనరీ ఆర్మ్డ్ ఫోర్సెస్ యొక్క నాయకుడిగా, యుద్ధ శిక్షణాకార్యక్రమానికి 200,000 మంది పురుషులు, స్త్రీలను సన్నద్ధం చేయడం."[79] ఈ పన్నాగంలోనే అతని ఒరనుండి ఒక తుపాకీ పడిపోయి ప్రమాదవశాత్తు పేలడంవలన ఒకతూటా బుగ్గను రాసుకుంటూవెళ్లి అతను గాయపడ్డాడు.[80]

ఆగస్టు 1961లో ఉరుగ్వేలోని పుంటా డెల్ ఎస్టేలో ఆర్గనైజేషన్ అఫ్ అమెరికన్ స్టేట్స్ యొక్క ఆర్థికసమావేశంలో చే గువేరా U.S. అధ్యక్షుడు జాన్ F. కెన్నెడీకి వైట్ హౌస్ యొక్క ఒక యువకార్యదర్శి అయిన రిచర్డ్ N. గాడ్విన్ద్వారా ఒక "కృతజ్ఞతా"పత్రాన్ని పంపాడు. దీనిలో "థాంక్స్ ఫర్ ప్లయ గిరాన్(బే అఫ్ పిగ్స్) అని ఉంది. ఈముట్టడికి ముందు విప్లవం అస్థిమితంగాఉంది. ఇప్పుడు అది ఎప్పటికంటే బలోపేతమైంది."[81] U.S.ట్రెజరీ సెక్రటరీ డగ్లస్ డిల్లాన్అలయన్స్ ఫర్ ప్రోగ్రెస్ని బలపరచేప్రయత్నంలో జరిగిన సమావేశానికి ప్రతిస్పందనగా, గువేరా యునైటెడ్ స్టేట్స్ ను "ప్రజాస్వామ్య దేశం"గా చెప్పుకోవడాన్ని విరోధభావంతో ప్రతిస్పందిస్తూ అలాంటివ్యవస్థ "ఆర్ధికఅల్పసంఖ్యాకవర్గాల అధికారానికి, నల్లజాతీయుల పట్ల వివక్షతకు, కు క్లుక్స్ క్లాన్" లచే దౌర్జన్యంచేయబడే వ్యవస్థకు పొసగదని జవాబిచ్చారు.[82] దీనికి కొనసాగింపుగా, "పీడనకు" వ్యతిరేకంగా తనఅభిప్రాయాన్ని వ్యక్తంచేస్తూ ఓపెన్హీమర్ వంటి శాస్త్రవేత్తలను వారి పదవులనుండి తొలగించి, పాల్ రోబ్సన్ వంటి అద్భుతవక్తలను సంవత్సరాలపాటు ప్రపంచానికి దూరంచేసి, నిశ్చేష్టమైన ప్రపంచపు అభిప్రాయానికి విరుద్ధంగా రోసేన్బెర్గ్స్ ను చంపించినదని చెప్పాడు."[82] యునైటెడ్ స్టేట్స్ కి నిజమైన సంస్కరణల పట్ల ఆసక్తిలేదని పరోక్షంగా అపహాస్యం చేస్తూ గువేరా "U.S. నిపుణులు వ్యవసాయ సంస్కరణల గురించి ఎప్పుడూ మాట్లాడరు; దానికంటే వారు సురక్షిత విషయమైన నీటిసరఫరా గురించి మాట్లాడతారని వ్యంగంగా అన్నారు. ఇంకాతేలికగా చెప్పాలంటే వారు పాకీదొడ్ల విప్లవానికి సిద్ధపడుతున్నట్లుగా ఉందని అన్నారు."[17]

సోవియట్-క్యూబా సంబంధానికి,[83] వాస్తవరూపకర్త అయిన గువేరా, అక్టోబరు 1962లో క్యూబా క్షిపణి సంక్షోభాన్నితొలగిస్తూ సోవియట్యొక్క అణ్వాయుధ బాలిస్టిక్ క్షిపణులను క్యూబాకు తెప్పించి ప్రపంచాన్ని అణుయుద్ధపు అంచుకి తీసుకువెళ్ళాడు.[84] ఆసంక్షోభం ముగిసిన కొన్నివారాల తరువాత బ్రిటిష్ కమ్మ్యునిస్ట్ పత్రిక అయిన డైలీ వర్కర్కు ఇంటర్వ్యూ ఇస్తూ, సోవియట్ మోసాన్ని గ్రహించిన ఆగ్రహంలో ఉన్నగువేరా, క్షిపణులు గనుక క్యూబా అధీనంలో ఉన్నట్లయితే వాటిని తాము పేల్చేవారమనిచెప్పాడు.[85] ఈసందర్భంలో గువేరాతో మాట్లాడిన బ్రిటిష్ ప్రతినిధి సామ్ రస్సెల్, గువేరాపట్ల తనకుకలిగిన మిశ్రమభావాలను చెపుతూ అతనిని ఒక"ఆవేశపూరిత వ్యక్తి", "నిజమైన గొప్ప మేధావి", కానీ "క్షిపణులను గురించి అతను వెళ్ళిన త్రోవలో టపాసులు పేలినాయి" అని వ్యాఖ్యానించారు.[85] ప్రపంచపు అగ్రరాజ్యాలు (U.S. & U.S.S.R.) క్యూబాను వారి వ్యూహాలలోఒక పావుగా వాడుకున్నట్లు ఈక్షిపణిసంక్షోభం నుండి గువేరా అభిప్రాయపడ్డారు, అప్పటినుంచే అమెరికన్లను విమర్శించినపుడల్లా అంటే తరచుగా రష్యన్లను కూడా విమర్శించేవాడు.[86]

అంతర్జాతీయ దౌత్యం

[మార్చు]

డిసెంబరు 1964 నాటికి, చే గువేరా ఒక "ప్రపంచస్థాయి విప్లవరాజనీతి వేత్తగా" ఎదిగి క్యూబా బృందానికి నాయకునిగా ఐక్యరాజ్యసమితిలో ప్రసంగించేందుకు న్యూయార్క్ నగరానికి ప్రయాణమయ్యారు.[17] ఉద్వేగభరితమైన అతని ప్రసంగంలో దక్షిణఆఫ్రికాలో జరుగుతున్న "హింసాత్మక వర్ణవివక్ష విధానం" అదుపుచేయలేని ఐక్యరాజ్యసమితి అశక్తతను విమర్శిస్తూ, "దీనిని అదుపు చేయుటకు ఐక్యరాజ్యసమితి ఏమీ చేయలేదా?" అని ప్రశ్నించాడు.[87] తదుపరి తమ నల్లజాతీయుల పట్ల ఐక్యరాజ్యసమితి వైఖరిని ఖండిస్తూ, ఈ విధంగా చెప్పారు:

"Those who kill their own children and discriminate daily against them because of the color of their skin; those who let the murderers of blacks remain free, protecting them, and furthermore punishing the black population because they demand their legitimate rights as free men — how can those who do this consider themselves guardians of freedom?"[87]

తీవ్ర కోపంతో గువేరా సెకండ్ డిక్లేరేషన్ అఫ్ హవానాను వినిపిస్తూ, లాటిన్ అమెరికాను "ఒకే ఈతిబాధల్తో ఉన్న 200 మిలియన్ల సోదరుల కుటుంబం"గా నిర్ణయిస్తూ తన ప్రసంగాన్ని ముగించాడు.[87] ఈ"ఇతిహాసం" ఆకలితో అలమటించే భారతీయుల చేత, భూమిలేని నిరుపేదలచేత, దోచుకోబడుతున్న కార్మికులచేత, పురోగామిశక్తుల చేత రచింపబడుతుందని ప్రకటించారు.[87]

ఆతరువాత U.N. సముదాయంలో ఉండగా తనజీవితంపై క్యూబా దేశ బహిష్క్రుతుల చే రెండు విఫలహత్యాయత్నాలు జరిగాయని గువేరాకుతెలిసింది.[88] మొదటిది మోల్లీ గొంజాలేస్ అవరోధాలను ఛేదించుకొని గువేరా ప్రవేశించగానే అతనిపై ఏడు-అంగుళాల వేట కత్తితో దాడి చేయడానికి ప్రయత్నించడం, తరువాత ఐక్యరాజ్య సమితి ప్రధానకార్యాలయంలో గువేరా ప్రసంగిస్తున్నపుడు గుల్లెర్మో నోవో ఈస్ట్ నదిలోని ఒక పడవ పైనుండి టైమర్తో పెల్చివేయకలిగే బజూకాతో దాడిచేయడం.[88][89] తరువాత గువేరా ఈరెండు సంఘటనలపై స్పందిస్తూ "తుపాకీతో ఉన్న పురుషుని చేతిలోకంటే కత్తితో ఉన్న స్త్రీ చేతిలో చావడం ఉత్తమం," అని వ్యాఖ్యానిస్తూ, తన సిగార్ ను నిదానంగా వదలుతూ ఈప్రేలుడు "మొత్తం సంఘటనకు కొత్త రుచి జోడించింది" అని జతచేశారు.[88]

1964 నవంబరులో మాస్కో లోని రెడ్ స్క్వేర్లో నడుస్తున్నపుడు


డిసెంబరు 17న గువేరా పారిస్ కు బయలుదేరారు, పీపుల్స్ రిపబ్లిక్ అఫ్ చైనా, ది యునైటెడ్ అరబ్ రిపబ్లిక్ (ఈజిప్టు), అల్జీరియా, ఘనా, గినియా, మాలి, దహోమే, కాంగో-బ్రజ్జావిల్లె, టాంజానియాలలో మూడునెలల ప్రయాణానికి ఓడ ఎక్కి మధ్యలో ఐర్లాండ్, ప్రేగ్లలో ఆగారు. ఐర్లాండ్లో ఉన్నపుడు గువేరా లైంరిక్ నగరంలో సెయింట్ పాట్రిక్స్ డే ఉత్సవాలలో తన ఐరిష్ వారసత్వాన్ని స్వయంగా అంగీకరించారు.[90] తనపర్యటన గురించి తండ్రికివ్రాస్తూ, హాస్యంతో "నేను మీపూర్వీకుల ఆకుపచ్చటి ద్వీపంలో ఉన్నాను. నాగురించి కనుగొన్నపుడు, టెలివిజన్[స్టేషను]వారు నావద్దకు వచ్చి లించ్ వారసత్వాన్ని గురించి అడిగారు, కానీ ఒకవేళ వారు గుర్రపుదొంగల వంటి వారైతే, నేను ఎక్కువచెప్పను" అని వ్రాసారు.[91]

తన ప్రయాణంలో ఆయన ఉరుగ్వేలోని ఒక వారపత్రిక సంపాదకుడైన కార్లోస్ క్విజానోకు ఒక ఉత్తరంవ్రాసారు, ఇదే తరువాత సోషలిజం అండ్ మాన్ ఇన్ క్యూబాగా పేరు పెట్టబడింది.[92] నూతన చేతనత్వం, పనిహోదా, వ్యక్తియొక్క పాత్రగురించి గువేరా యొక్క అభిప్రాయలు ఈపుస్తకంలో ప్రస్తావించబడ్డాయి. తన పెట్టుబడిదారీ-వ్యతిరేక భావాల వెనుకగల కారణాలనుకూడా వివరిస్తూ:

"The laws of capitalism, blind and invisible to the majority, act upon the individual without his thinking about it. He sees only the vastness of a seemingly infinite horizon before him. That is how it is painted by capitalist propagandists, who purport to draw a lesson from the example of Rockefeller — whether or not it is true — about the possibilities of success.

The amount of poverty and suffering required for the emergence of a Rockefeller, and the amount of depravity that the accumulation of a fortune of such magnitude entails, are left out of the picture, and it is not always possible to make the people in general see this."[92]


అల్జీర్స్లో ఫిబ్రవరి 24, 1965 ఆఫ్రో -ఆసియన్ [93] ఐక్యతపై ఒక ఆర్థిక సమావేశంలో చేసిన ప్రసంగం అంతర్జాతీయవేదికపై ఆయన కనబడిన చివరి బహింరంగవేదికగా మారింది. పశ్చిమదేశాల దోపిడీతో మమేకమవడంపై నిందిస్తూ, ఆయన సామ్యవాద దేశాల నైతిక బాధ్యతను వివరించారు. సామ్రాజ్యవాదాన్ని అంతమొందించడానికి కమ్యూనిస్ట్-కూటమి దేశాలు తప్పనిసరిగా చేపట్టవలసిన అనేకచర్యలను ఆయన ప్రస్తావించారు.[94] సోవియట్ యునియన్ (క్యూబా యొక్క ప్రాథమిక ఆర్థిక బలం) ఆవిధంగా బహిరంగంగా విమర్శించిన తరువాత, మార్చి 14న ఆయన క్యూబాకు తిరిగి వచ్చి ఫిడేల్, రౌల్ కాస్ట్రో, ఒస్వల్దో డొర్తికొస్, కార్లోస్ రాఫేల్ రోడ్రిగ్జ్ లచే హవానా విమానాశ్రయంలో యధాపూర్వక స్వాగతం అందుకున్నారు.

రెండువారాల తరువాత, 1965లో ఆయన బహిరంగజీవితం నిండి నిష్క్రమించారు ఆ తరువాత పూర్తిగా కనిపించకుండాపోయారు. కాస్ట్రో తరువాత రెండవ అధికారకేంద్రంగా భావింప బడటంవలన, ఆయన ఉనికి ఒక పెద్ద రహస్యంగా మారింది. ఆయన పారిశ్రామికమంత్రిగా ఉన్నపుడు ప్రవేశపెట్టిన పారిశ్రామీకరణ విధానం అపజయం చెందటం, గువేరా సైనో-సోవియట్ విభేదంలో చైనా-కమ్యూనిస్ట్ అనుకూలవైఖరిని అవలంబించడం వలన సోవియట్ అధికారులు కాస్ట్రోపై ఒత్తిడితేవడం, క్యూబా యొక్క ఆర్థికఅభివృద్ధి, భావధృక్పదం గురించి గువేరా, అతివాద కాస్ట్రోకు మధ్య తీవ్రవిభేదాలు ఆయన అదృశ్యానికి అనేకకారణాలుగా చెప్పబడ్డాయి.

దస్త్రం:Che-mao.jpg
గువేరా చైనా-సోవియట్ విభేదంలో కమ్యునిస్ట్ చైనా అనుకూల వైఖరి అవలంబించారు.నవంబరు 1960 లో కమ్యూనిస్ట్ చైనా యొక్క ఛైర్మన్ మావో జెడాంగ్ ప్రభుత్వ కోటలో అధికారికంగా స్వాగతించారు.

దేశం యొక్క ఆర్థికవ్యవస్థ ఎక్కువగా సోవియట్ యూనియన్ పై ఆధారపడటంవలన, గువేరా యొక్క అభిప్రాయలు చైనా కమ్యూనిస్ట్ నాయకుల అభిప్రాయలు యాదృచ్ఛికంగా కలవడం క్యూబాకు మరింత సమస్యాత్మకంగా మారింది. క్యూబన్ పోరాట తోలిరోజుల నుండి, అనేకమందిచే గువేరా లాటిన్ అమెరికాలో మావోయిస్ట్ సిద్ధాంతవ్యూహకర్తగా, చైనా యొక్క "గ్రేట్ లీప్ ఫార్వర్డ్"తో పోల్చదగిన క్యూబా యొక్క త్వరిత పారిశ్రామికీకరణ ప్రణాళిక ప్రారంభకుడిగా అనేకమందిచే భావించబడతారు. కాస్ట్రో జాతికి సంబంధించి అవసరమని భావించిన సోవియట్ యూనియన్ పరిస్థితులు, సిఫారసులను గువేరా వ్యతిరేకించడం వలన కాస్ట్రో అలసిపోయారు. గువేరా దీనిని "ఏకస్వామ్య-పూర్వ" అవినీతిగా వివరించారు.[95] ఏదేమైనా, గువేరా, కాస్ట్రో ఇద్దరూకూడా ఐక్యవేదిక భావనకు బహిరంగంగా బలపరచబడ్డారు.

క్యూబన్ మిస్సైల్ సంక్షోభం తరువాత నికితా కృశ్చెవ్ క్యూబన్ భూభాగం నుండి మిస్సైళ్ళను ఉపసంహరించుకున్నపుడు గువేరా దానిని సోవియెట్ యునియన్ ద్రోహంగా భావించారు, సోవియట్ యునియన్ పై గువేరా సందేహం మరింతపెరిగింది. తన చివరి అల్జీర్స్ ఉపన్యాసంలో చెప్పినట్లుగా, ఆయన ఉత్తరార్ధగోళ పశ్చిమ భాగంలో U.S.ను, తూర్పుభాగంలో సోవియట్ యూనియన్ను, దక్షిణార్ధగోళ దోపిడీదారుగా భావించారు. ఆయన కమ్యూనిస్ట్ ఉత్తర వియత్నాంను వియత్నాం యుద్ధంలో గట్టిగా సమర్ధించారు, ఇతర అభివృద్ధిచెందుతున్న దేశాలప్రజలను ఆయుధాలు చేపట్టి "అనేక వియత్నాం"లు తయారుచేయవలసిందిగా కోరారు.[96]

గువేరా ఉనికిపై అంతర్జాతీయ ఊహాగానాల వత్తిడులవలన, కాస్ట్రో జూన్16, 1965న ప్రజలకు, తన గురించి తెలపాలని గువేరా భావించినపుడే వారికి ఆయన గురించి తెలుస్తుందని ప్రకటించారు. కానీ, క్యూబా లోపల, బయట కూడా గాలివార్తలు వ్యాపించాయి. అక్టోబర్ 3న, కాస్ట్రో కొద్ది నెలలముందు తనను ఉద్దేశించి గువేరావ్రాసిన ఒక తారీకులేని ఉత్తరాన్ని బయటపెట్టారు: దానిలో, గువేరా తాను క్యూబన్ విప్లవంతో కలసిఉన్నట్లుగా తిరిగి ఉద్ఘాటించారు కానీ క్యూబానువదలి విదేశాలలో విప్లవపోరాటం కొరకు వెళ్ళాలనే ఆకాంక్షను ప్రకటించారు. అదనంగా, ప్రభుత్వంలోను, పార్టీలోను అన్ని పదవులకూ రాజీనామా చేసారు, క్యూబా గౌరవ పౌరసత్వాన్ని పరిత్యజించారు.[97] గువేరా యొక్క కదలికలు తరువాత రెండు సంవత్సరాల వరకు నిశితంగా పరిశీలించబడ్డాయి.

డెమోక్రాటిక్ రిపబ్లిక్ అఫ్ కాంగో

[మార్చు]
1965లో కాంగో ప్రమాదంలో 37-సంవత్సరాల గువేరా.

1965లో గువేరా ఆఫ్రికాలో ప్రవేశించి అప్పటికే కొనసాగుతున్న కాంగో యుద్ధానికి తన జ్ఞానాన్ని, గెరిల్లాగా తన అనుభవాన్ని అందించడానికి నిశ్చయించుకున్నారు. అల్జీరియా అధ్యక్షుడు అహ్మద్ బెన్ బెల్లా ప్రకారం, గువేరా ఆఫ్రికాను సామ్రాజ్యవాదం యొక్క బలహీనమైన అతుకుగా భావించారు అందువలన తిరుగుబాటు శక్తి అధికంగా ఉంటుంది.[98] చే తో భ్రాతృసంబంధాలు కలిగిఉన్న ఈజిప్టు అధ్యక్షుడు గమల్ అబ్దేల్ నాసర్, 1959లో తన పర్యటనలో, కాంగోలో పోరాడాలన్న గువేరా ప్రణాలికలను "తెలివితక్కువ"విగా చూసారు, ఆ ప్రణాళికల ఓటమి ఎదుర్కొంటారని హెచ్చరించారు.[99]

మరొక అదనపు అడ్డంకిగా, శ్వేత దక్షిణ ఆఫ్రికా బాడుగ సైనికులు మైక్ హార్ నేతృత్వంలో క్యూబా బహిష్కృతులు, CIAతో కలిసి, గువేరాను ఫిజి గ్రామం వద్ద లేక్ టంగ్యానిక వద్దగల పర్వతాలలో అడ్డగించడానికి కాంగో నేషనల్ ఆర్మీతో కలిసి పనిచేసారు. వారు ఆయన సమాచార ప్రసారాలను గమనించగలిగారు, అందువలన ఆయన దాడులను ముందే-నిష్ఫలం చేసేవారు, ఆయన పంపిణీ దారులను అడ్డగించేవారు. గువేరా కాంగోలో తన ఉనికిని దాచిఉంచాలని కోరుకున్నప్పటికీ, U.S. ప్రభుత్వానికి ఆయన స్థావరం, కార్యక్రమాల గురించి తెలుసు: నేషనల్ సెక్యూరిటీ ఏజెన్సీ], దార్ ఎస్ సలాం ప్రక్కన హిందూ మహా సముద్రంలో ఆపనికోసం నిరంతరం తేలియాడే శ్రవణకేంద్రం USNS Pvt జోస్ F. వాల్డెజ్ (T-AG-169)|USNS Pvt జోస్ F. వాల్డెజ్ (T-AG-169) ద్వారా ఆయన ప్రసారం చేసే గ్రహిస్తున్న, పంపుతున్న వార్తలను అడ్డగించేది.

జెనిత్ ట్రాన్స్-ఓషియానిక్ షార్ట్ వేవ్ రిసీవర్ వింటున్న (ఎడమ నుండి కూర్చున్నవారు) రోజిలియో ఒలివ, జోస్ మరియా మార్టినేజ్ టమాయో ("ఎమ్బిలి"గా కాంగోలో, "రికార్డో"గా బొలివియాలో పిలువబడుతోంది), గువేరా. వారి వెనకాల నిల్చున్న వారు రోబెర్టో సంచెజ్ ("లాటన్" అని క్యూబాలో, "చంగా" అని కాంగోలో).

స్థానిక మొబుటు సింబ వ్యతిరేకయోధులకు మార్క్సిస్ట్ భావజాలం, గెరిల్లా యుద్ధతంత్ర వ్యూహాలయొక్క ఫోకో సిద్ధాంతంలను బోధించడంద్వారా విప్లవాన్ని వ్యాప్తి చేయడం గువేరా యొక్క లక్ష్యం. తన కాంగో డైరీ లో, స్థానిక కాంగోలీయుల అసమర్ధత, మారలేకపోవడం, పోరాడలేకపోవడం పోరాటం యొక్క అపజయానికి ముఖ్యకారణాలుగా పేర్కొన్నారు.[100] అదే సంవత్సరంలో, అతిసారం, తీవ్రమైన అస్త్మాల బారినపడి, ఏడునెలల నిస్పృహతో మనస్తాపం చెంది, తన మిగిలినసైన్యంతో గువేరా కాంగో వదలివెళ్లారు. (ఆయన దళంలో ఆరుగురు మరణించారు). ఒక దశలో గాయపడ్డవారిని క్యూబాకు పంపి ఒక విప్లవవీరునికి ఉదాహరణగా తాను మరణించేవరకు కాంగోలో పోరాటంజరపాలని గువేరా భావించారు; ఏదేమైనా, దళసభ్యుల విన్నపం, కాస్ట్రో పంపిన ఇద్దరుదూతల వత్తిడులకు లోబడి, అయిష్టంగానే వెనుకకు మళ్ళారు. కాంగో గురించి గువేరా, "మానవకారకం ఓడిపోయింది. అక్కడ పోరాటపటిమ లేదు, నాయకులు లంచగొండులు, ఒకమాటలో, అక్కడ చేయడానికి ఏమీలేదు" అని ముగించారు.[101][101] కొన్నివారాల తరువాత, కాంగో సాహసకాలంలోని తన డైరీకి ముందుమాట వ్రాస్తూ: "ఇది పరాజయం యొక్క చరిత్ర" అనిప్రారంభించారు.[102]

గువేరా అన్ని బంధాలను తెంచుకొని పోరాటానికి అంకితం కావాలని అనుకున్నపుడు-కేవలం తాను మరణించినపుడు మాత్రమే బహిర్గతం చేయాలని కోరిన-వీడ్కోలు లేఖను కాస్ట్రో బహిర్గతం చేసినందువలన గువేరా క్యూబా తిరిగి రావడానికి ఇష్టపడలేదు.[103] ఈ కారణంతో,గువేరా తరువాతి ఆరునెలలు దార్ ఎస్ సలాం, ప్రేగ్ లలో రహస్యంగా గడిపారు. ఈసమయంలో ఆయన కాంగో అనుభవంలో తన జ్ఞాపకాలను సంకలనం చేసారు, మరో రెండు పుస్తకాల చిత్తుప్రతులను వ్రాసారు, వీటిలో ఒకటి తత్వశాస్త్రం కాగా మరొకటి అర్ధశాస్త్రం. క్యూబన్ నిఘా వ్యవస్థ ద్వారా తన దక్షిణ అమెరికా పర్యటన కొరకు సృష్టించబడిన నకిలీ నిర్ధారణపత్రాలను పరీక్షించేందుకు అనేక పశ్చిమ యూరోపియన్ దేశాలు పర్యటించారు. గువేరా బోలీవియాకి సిద్ధంఅవుతూ, తన ఐదుగురి పిల్లలకీ తన మరణం తరువాత చదవవలసిందిగా సూచిస్తూ ఒక ఉత్తరంవ్రాసారు, వారికి ఆయన సూచనలతో అది ముగిసింది:

"Above all, always be capable of feeling deeply any injustice committed against anyone, anywhere in the world. This is the most beautiful quality in a revolutionary."[104]

బొలీవియా

[మార్చు]
మరణానికి కొద్దికాలానికి ముందు గ్రామీణ బోలివియాలో (1967)

గువేరా ఉనికి ఇంకా ప్రజలకు తెలియలేదు. మొజాంబిక్ యొక్క స్వాంతంత్ర్య పోరాట ప్రతినిధులు, దిFRELIMO, తాము 1966 చివరిలో లేదా 1967 ప్రారంభంలో దార్ ఎస్ సలాంలో వారిపోరాటానికి సహాయం అందించవలసిందిగా కలిసామని ప్రకటించారు, ఇది అంతిమంగా తిరస్కరించబడింది.[105] 1967 లో హవానలోని అంతర్జాతీయ శ్రామికుల దినోత్సవ ఊరేగింపు ప్రసంగంలో, సాయుధదళాల మంత్రి, మేజర్ జాన్ అల్మెడా, గువేరా "లాటిన్ అమెరికాలో ఏదో ఒకచోట పోరాటానికి సహాయం చేసారు" అని ప్రకటించారు. బోలివియాలో గెరిల్లా పోరాటానికి ఆయన నాయకత్వం వహిస్తున్నారనే నిరంతర నివేదికలు అంతిమంగా నిజమయ్యాయి.

కాస్ట్రో ఆజ్ఞ మీద,మారుమూల నాన్కాహుజు ప్రాంతంలో పొడి అడవుల పర్వతాలలో ఒక భాగాన్ని నివాసిత బొలీవియన్ కమ్యూనిస్టులు గువేరా కొరకు ఒక శిక్షణ, ఆవాస కేంద్రాన్ని కొనుగోలు చేసారు.

ఈనాన్కాహుఅజు లోయలో శిక్షణ గువేరా, అతని సహచరక్యూబన్లకు పోరాటం కంటే అపాయకరంగా మారింది. గెరిల్లాసైన్యాన్ని తయారుచేసే ప్రయత్నం చాలా కొద్దిగామాత్రమే నేరవేర్చబడింది. ఇంతకుముందు స్టాసి కార్యకర్త హాయ్డీ తమరా బున్కే బీదర్, తన నామ దే గుర్రే "తానియా"గా ప్రసిద్ధిచెందారు, ఇంతకుముందు లా పాజ్ లో అతని ముఖ్యఏజెంట్, KGBతో పనిచేస్తున్నట్లు నివేదికఇవ్వబడింది, అనేక పశ్చిమఆధారాల ప్రకారం బొలీవియన్ అధికారులను గువేరా యొక్క విచారణకు నడిపించడం ద్వారా ఆమె సోవియట్ ఆసక్తులకు తెలియకుండానే పనిచేసినట్లు అనుమానింపబడ్డారు.[106][107]

బొలివియాలోని వల్లెగ్రేడ్ ప్రాంతం

50 మంది సభ్యులుగల గువేరా గెరిల్లాసైన్యం ELN(Ejército de Liberación Nacional de Bolivia అనేపేరుతో పనిచేసేది; "నేషనల్ లిబరేషన్ ఆర్మీ అఫ్ బొలీవియా"), మంచి ఆయుధసంపత్తిని కలిగి ఉండేది, ప్రారంభంలో బొలీవియన్ సైనికులపై దుర్గమమైన కామిరి పర్వతప్రాంతంలో విజయాలను సాధించింది. 1966 వసంతకాలం, వేసవులలో గువేరాదళాలు బొలీవియన్ పటాలాలపై అనేక చిన్నయుద్ధాలు గెలవడంవలన బొలీవియన్ ప్రభుత్వం గెరిల్లాదళం పరిమాణాన్ని అతిగా అంచనావేయడం ప్రారంభించింది.[108] కానీ సెప్టెంబరులో , సైన్యం ఒక హింసాత్మకయుద్ధంలో రెండు గెరిల్లాసమూహాలను నిర్మూలించగలిగింది, నాయకులలో ఒకరు చంపబడ్డట్లు చెప్పబడింది.

బొలీవియాలో విప్లవాన్ని ప్రోత్సాహించాలన్న గువేరా ప్రణాళిక నెరవేరక పోవడానికి ముఖ్య కారణాలు:

  • తక్కువ శిక్షణ, ఆయుధాలు కలిగిన బొలీవియన్ సైనికులతో మాత్రమే తాను పోరాడవలసి వస్తుందని గువేరా భావించారు. U.S. ప్రభుత్వం CIA యొక్క స్పెషల్ యాక్టివిటీస్ డివిజన్ సైనికులను, ఇతరకార్యకర్తలను బొలీవియాలో తిరుగుబాటు-వ్యతిరేక సహాయం కొరకు పంపించిన విషయం గువేరాకు తెలియదు. బొలీవియన్ సైన్యం యొక్క శిక్షణ, సలహాలు, సరఫరా U.S. ఆర్మీ స్పెషల్ ఫోర్సెస్ చేయడమేకాక రేంజర్స్ అనే అడవి యుద్ధతంత్ర శిష్టపటాలాన్ని వ్యవస్థీకరించింది అది దాని చిన్న స్థావరాన్ని లా ఎస్పెరంజాలో ఏర్పాటు చేసింది, ఆ స్థావరం గువేరా యొక్క గెరిల్లాలకు చాలా సమీపంలో ఉంది.[109]
  • గువేరా స్థానిక ప్రతికూలుర నుండి ఆశించిన సహాయాన్ని, సహకారాన్ని పొందలేకపోయారు, మారియో మొన్జే నాయకత్వంలోని బొలీవియా యొక్క కమ్యునిస్ట్ పార్టీ నుండి కూడా సహాయం అందలేదు, అది హవానాకి కాక మాస్కో వైపు మరలి ఉంది. గువేరా యొక్క మరణానంతరం వశపరచుకున్న ఆయన స్వంత డైరీలో, ఆయన కమ్యునిస్ట్ పార్టీ అఫ్ బొలీవియాపై పెళుసైన ఫిర్యాదులు చేసారు, దాని ప్రవర్తన "అవిశ్వాసం, అపనమ్మకం, బుద్ధిహీనమైనది" అని పేర్కొన్నారు.[110]
  • ఆయనకు హవానాతో రేడియో సంబంధాలు ఉండవలసి ఉంది. అయితే, ఆయనకు క్యూబాచే ఏర్పాటు చేయబడిన రెండు షార్ట్ వేవ్ ట్రాన్స్మీటర్లు దోషపూరితంగా ఉన్నాయి; అందువలన గెరిల్లాలు సమాచార ప్రసారం, సరఫరాలు పొందటం చేయలేక పోయారు, ఒంటరిగా వదిలివేయబడ్డారు.

దీనికి తోడు, క్యూబాలో గెరిల్లా యుద్ధతంత్ర ప్రచారంలో ప్రకటితమైన, సంధికికాక పోరాటానికి మొగ్గు చూపే గువేరాయొక్క స్వభావం, ఆయన కాంగోలోవలె ఇక్కడ కూడా స్థానిక నాయకులతో విజయవంతమైన కార్యసంబంధాలు నెలకొల్పుకునేట్లు చేయలేకపోయింది.[111] ఈవిధమైన వైఖరి క్యూబాలో కూడాఉంది, కానీ ఫిడేల్ కాస్ట్రో సమయానుకూల జోక్యం, మార్గదర్శకత్వంవలన అదుపులోఉంచబడింది.[112]

గువేరా తన 11 నెలల భర్తీ కార్యక్రమంలో స్థానిక నివాసితులను తన దళంలో చేరడానికి ఆకర్షించలేకపోవడం దీనికి తుదిఫలితం. ఈప్రయత్నం చివరిలో గువేరా తన డైరీలో "రైతుకూలీలు మాకు సహాయం అందించడంలేదు, వారు వేగులు(ఇన్ఫార్మర్స్)గా మారుతున్నారు" అని ఫిర్యాదుచేసారు.[113]

పట్టివేత, మరణదండన

[మార్చు]

There was no person more feared by the company (CIA) than Che Guevara because he had the capacity and charisma necessary to direct the struggle against the political repression of the traditional hierarchies in power in the countries of Latin America.

 Philip Agee, CIA agent,
later defected to Cuba [17]

క్యూబా బహిష్కృతుడైన ఫెలిక్స్ రోడ్రిగ్జ్, CIA యొక్క స్పెషల్ అక్టివిటీస్ డివిజన్ కార్యార్ధిగా మారి, గువేరాను బొలీవియాలో పట్టుకోవడంలో బొలీవియన్ దళాలకు సలహాఇచ్చారు.[114] అక్టోబరు 7న, ఒక వేగు బొలీవియన్ ప్రత్యేకబలగాలకు గువేరా యొక్క యూరోలోయ గెరిల్లాస్థావరం యొక్క సమాచారాన్ని అందించాడు. వారు ఆప్రాంతాన్ని 1,800 మంది సైనికులతో చుట్టుముట్టారు, గువేరా గాయపడి ఖైదీగా సిమేయన్ క్యూబా సరబియాతో వేరుపడి వెళ్లారు. చే జీవిత చరిత్రకారుడు జోన్ లీ అండర్సన్ బొలీవియన్ సైనికఉద్యోగి బెర్నర్దినో హుంకాను ఉటంకిస్తూ : తన తుపాకీ పనికిరాక, రెండుసార్లు గాయపడిన గువేరా, అరుస్తూ "కాల్చకండి! నేను చే గువేరాని, మీకు చనిపోతేకంటే బ్రతికి ఉంటే ఎక్కువ విలువకలవాడిని" అన్నారు.[115]

గువేరా కట్టివేయబడి అక్టోబరు 7 రాత్రి సమయంలో దగ్గరలోని లా హిగుర గ్రామంలోని శిథిలమైన మట్టి పాఠశాల భవనంలోనికి తరలించబడ్డారు. తరువాత ఒకటిన్నర రోజు గువేరా బొలీవియన్ అధికారులతో ప్రశ్నించబడటానికి నిరాకరించి కేవలం సైనికులతో మాత్రం నిదానంగా మాట్లాడారు. ఆబొలీవియన్ సైనికులలో ఒకరైన, హెలికాప్టర్ చోదకుడు జైమ్ నినో డి గుజ్మన్, చే "భయంకరంగా" కనిపించారని వర్ణించాడు. డి గుజ్మన్ ప్రకారం, గువేరా కుడి పిక్కపై కాల్చబడ్డారు, ఆయన జుట్టు దుమ్ముతో అట్టకట్టుకొని ఉంది, ఆయన బట్టలు పేలికలుగా ఉన్నాయి, ఆయన పాదాలు ముతక జంతుచర్మాలతో కప్పబడి ఉన్నాయి. చేని గుర్తు చేసుకుంటూ, ఆయన, క్రుశించిపోయిన ఆకారంతో ఉన్నప్పటికీ "చే తల పైకి పెట్టుకున్నారు, ప్రతి ఒక్కరికళ్ళలోకి సూటిగా చూస్తూ మాట్లాడారు, పొగత్రాగడానికి మాత్రం ఏదైనా అడిగారు." డి గుజ్మన్ తాను "జాలి పడి" ఆయన పైప్ లోనికి చిన్నసంచి నిండా పొగాకు ఇచ్చానని, గువేరా అప్పుడు నవ్వి కృతజ్ఞత తెలిపారని పేర్కొన్నారు.[116] తరువాత అక్టోబరు 8 రాత్రి గువేరా, తన చేతులు కట్టివేసి ఉన్నప్పటికీ, తన నోటినుండి ఒక జ్ఞాపకంగా పైప్ లాక్కోవడంకోసం ప్రవేశించిన బొలీవియన్అధికారి ఎస్పినోసను గోడ వరకూ తన్నారు.[117] మరొక జగడపు సంఘటనలో, గువేరా తన ఉరితీతకు కొద్ది కాలానికి ముంది బొలీవియన్ రేర్ అడ్మిరల్ ఉగార్తెచే ముఖంపై ఉమ్మివేసారు.[117]

తెల్లవారిన తరువాత అక్టోబరు 9 ఉదయం గువేరా ఆ గ్రామ "మెస్త్ర" (ఉపాధ్యాయురాలు), 22-సంవత్సరాల జూలియా కార్తేజ్ ను చూడాలనికోరారు. కార్తేజ్ గువేరాను "మృదువైన విషాదభరిత చూపులతో ఉన్న అంగీకారమైన వ్యక్తి"గా ఉన్నారని, తమ సంభాషణలో "ఆయన కళ్ళలోకి చూడలేకపోయానని", ఎందుకంటే "రెప్పవేయని ఆయన చూపు భరించలేనిదిగా, గుచ్చుకునేటట్లు, మత్తుతో ఉంది" అని పేర్కొన్నారు.[117] తమ స్వల్పసంభాషణలో గువేరా ఆమెకు, భవనం యొక్క దీనస్థితిపై, అది "బోధనకు - వ్యతిరేకంగా" ఉందని, కామ్పెసినో విద్యార్థులు అక్కడ విద్యాభ్యాసం చేస్తారని ఆశించడానికి లేకుండాఉందని ఆమెకు ఫిర్యాదు చేసారు, "ప్రభుత్వ అధికారులు మెర్సిడెస్ కార్లు నడుపుతున్నారు" ... "మేము దానికి వ్యతిరేకంగానే పోరాడుతున్నాము" అని ప్రకటించారు.[117]

తరువాత అక్టోబరు9 ఉదయం బొలీవియన్ అధ్యక్షుడు రెన్ బర్రిఎంతోస్ గువేరాను చంపవలసిందిగా ఆజ్ఞాపించారు. సగం-త్రాగి ఉన్న స్థితిలో మరణశిక్ష అమలుచేసిన మారియో టెరాన్ అనే బొలీవియన్ సైనికుడు, B కంపెనీకి చెందిన "మారియో"అనే పేరుగల తన ముగ్గురు స్నేహితులూ గువేరా యొక్క గెరిల్లా దళాల చేత ఇంతకుముందు జరిగిన పోరాటంలో చంపబడ్డారని, అందువలన చే ని తాను కాలుస్తానని అభ్యర్దించాడు.[118] ఈ కథకు అతికేటట్లు బుల్లెట్ గాయాలను ప్రభుత్వం ప్రజలకు విడుదల చేయాలని ఆశించింది, ఫెలిక్స్ రోడ్రిగ్జ్, గువేరా బొలీవియన్ సైనిక దళాలతో జరిగిన పోరులో మరణించినట్లు కనిపించే విధంగా జాగ్రత్తగా గురిచూసి కాల్చవలసిందిగా టెరాన్ ను ఆజ్ఞాపించారు.[119]

గువేరాను చంపే కొన్ని క్షణాలముందు ఆయనను తనకు మరణంఉండదని భావిస్తున్నారా అని ప్రశ్నించడం జరిగింది. "లేదు", "నేను పోరాటం యొక్క అమరత్వం గురించి ఆలోచిస్తున్నాను" అని ఆయన బదులిచ్చారు.[120] గువేరా తన మరణశిక్షకుడితో, "నువ్వు నన్ను చంపడానికి వచ్చావని నాకు తెలుసు. కాల్చు, పిరికివాడా, నువ్వు కేవలం ఒక మనిషిని మాత్రమే చంపగలవు" అని చెప్పారు.[121] టెరాన్ తొలుత సందేహించాడు, తరువాత తన సెమిఆటోమాటిక్ తుపాకితో, గువేరాను చేతులు, కాళ్ళపై కాల్చాడు. గువేరా నేలకు ఒరిగిపోయారు, బయటకు అరవకుండా ఉండటానికి తన ముంజేతిని కొరుకుతూ కనిపించారు. టెరాన్ అప్పుడు అనేకసార్లు కాల్చాడు, గుండెలో ప్రాణాంతకంగా కాల్చారు ఇది మధ్యాహ్నం 1:10 కి జరిగిందని రోడ్రిగ్జ్ తెలిపారు.[122] గువేరా మొత్తం తొమ్మిదిసార్లు కాల్చబడ్డారు. దీనిలో కాళ్ళపై ఐదుసార్లు, కుడిభుజం, చేతిపై ఒకసారి, గుండెలో ఒకసారి, అంతిమంగా గొంతులో కాల్చినవి ఉన్నాయి.[117]

మరణశిక్ష-అనంతరం, పార్ధివ శరీరం, జ్ఞాపకార్ధం

[మార్చు]
దస్త్రం:FreddyAlbertoChe.jpg
ఆయనను ఉరితీసిన తరువాత రోజు అక్టోబరు 10, 1967, గువేరా యొక్క శవం ప్రపంచ పాత్రికేయులకు వల్లెగ్రాండే ఆసుపత్రిలో ప్రదర్శించబడింది. (ఫోటో ఫ్రెడ్డి అల్బెర్టోచే తీయబడింది)[217][218]ముఖం [219] ప్రక్క నుండి [220]మేజోళ్ళు

గువేరా యొక్క శరీరం హెలికాప్టర్ క్రిందకు దిగే భాగంలోని కమ్మీలకు త్రాడుతో కట్టబడి సమీపంలోని వల్లేగ్రాండేకు తరలించబడింది, అక్కడ ఆయనను నుఎస్త్ర సేనోర డి మాల్టా యొక్క బట్టలు ఉతికే గదిలోని సిమెంట్ బల్లపై పడుకోబెట్టి ఫోటోలు తీయబడ్డాయి.[123] అనేక వందలమంది స్థానిక ప్రజలు గువేరా శరీరంవద్దకు రాగా, గువేరా శవం "క్రీస్తు-వంటి" ముఖాకృతి కలిగిఉందని వారిలో అనేకులు భావించారు, కొంతమంది మూఢనమ్మకంతో ఆయన జుట్టుపోగులను పవిత్ర అవశేషాలుగా కత్తిరించుకున్నారు.[124] రెండువారాల తరువాత పోస్ట్-మార్టం ఛాయాచిత్రాలను పరిశీలించిన, ఆంగ్ల కళా విమర్శకుడు జాన్ బెర్గెర్ ఇవిరెండు ప్రముఖచిత్రాలు: రేమ్బ్రన్ద్ట్ యొక్క ది అనాటమీ లెసన్ అఫ్ Dr.నికోలస్ టుల్ప్, ఆండ్రియా మంటేగ్న యొక్క లామెన్టేషన్ ఓవర్ ది డెడ్ క్రైస్ట్ లను పొలిఉన్నాయని గమనించినపుడు ఈవిధమైన పోలికలు మరింతపెరిగాయి.[125]

అక్టోబరు 11, 1967నాటి ఒక అవర్గీకృత జ్ఞాపకార్ధంలో యునైటెడ్ స్టేట్స్ అధ్యక్షుడు లిండన్ B. జాన్సన్ తన జాతీయ భద్రత సలహాదారు, వాల్ట్ విట్మన్ రోస్టోతో, గువేరాను చంపాలనే నిర్ణయం "తెలివితక్కువదని" అన్నారు కానీ "బొలీవియన్ దృష్టికోణంలో అర్ధంచేసుకోతగినది" అని వ్యాఖ్యానించారు.[126] మరణశిక్ష తరువాత గువేరాకు చెందిన అనేక వ్యక్తిగతవస్తువులను రోడ్రిగ్జ్ తీసుకున్నారు, వీటిలో రోలెక్స్ GMT మాస్టర్ చేతిగడియారాన్ని ఆయన తరువాత అనేక సంవత్సరాలపాటు ధరించి[127] విలేఖరులకు చూపుతూఉండేవారు.[128] ప్రస్తుతం, ఆయనకుచెందిన కొన్నివస్తువులు, ఆయన ఫ్లాష్ లైట్ తోపాటు CIA వద్ద ఉన్నాయి.[129] సైనికవైద్యుడు ఆయన చేతులను ఛేదించిన తరువాత, బొలీవియన్ సైనిక అధికారులు గువేరా శరీరాన్ని గుర్తుతెలియని ప్రదేశానికి తరలించారు, ఆయన శరీరాన్ని ఖననంచేసారో లేక దహనంచేసారో తెలపడానికి నిరాకరించారు. చేతులను ఫార్మాల్డిహైడ్లో భద్రపరచి వేలిముద్రల గుర్తింపుకు బ్యూనస్ ఎయిర్స్ తరలించారు. (ఆయన వేలిముద్రలు అర్జంటినా పోలీసు ఫైల్లో ఉన్నాయి.) తరువాత అవి క్యూబా పంపబడ్డాయి.

క్యూబాలోని హవానాలో గల ప్లాజా డి ల రేవోలుసిన్ చేగువేరా ఒకప్పుడు పనిచేసిన అంతర్గత నిర్మాణ మంత్రిత్వ శాఖ ప్రక్కన, ఆయన ముఖం యొక్క 5 అంచెల స్టీల్ ఆకారం గువేరా ప్రతిమ క్రింద ఆయన మాటలు స్పానిష్లో: "Hasta la Victoria Siempre" (ఆంగ్లంలో: until the Everlasting victory always).

అక్టోబరు15న ఫిడేల్ కాస్ట్రో గువేరా మరణాన్ని ధ్రువీకరించి ద్వీపంలో మూడురోజులు సంతాపదినాలుగా ప్రకటించారు.[130] అక్టోబరు18న, కాస్ట్రో హవానాలోని ప్లాజా డి లా రివల్యూషన్లో ఒక మిలియన్ మంది సంతాపం ప్రకటిస్తున్న ప్రజలను ఉద్దేశించి ప్రసంగించారు, గువేరా స్వభావం విప్లవాత్మకమైనదిగా పేర్కొన్నారు.[131] ఫిడేల్ కాస్ట్రో తన పరితపింపచేసే శ్లాఘనను ఆవిధంగా ముగించారు:

"If we wish to express what we want the men of future generations to be, we must say: Let them be like Che! If we wish to say how we want our children to be educated, we must say without hesitation: We want them to be educated in Che’s spirit! If we want the model of a man, who does not belong to our times but to the future, I say from the depths of my heart that such a model, without a single stain on his conduct, without a single stain on his action, is Che!"[132]

గువేరాతో బొలీవియాలో ఉన్నపుడు పట్టుబడిన ఫ్రెంచ్ మేధావి రేగిస్ డెబ్రే, జైలునుండి ఇచ్చిన ఒకముఖాముఖిలో గువేరా పట్టుబడిన పరిస్థితులను ఎత్తిచూపారు. గువేరా సైన్యంతో కొద్దికాలం కలసి ఉన్న డెబ్రే వారు తన దృష్టిలో "అడవి బాధితులని" ఆ విధంగా "అడవిచే తినబడ్డారని" అన్నారు.[133] డెబ్రే గువేరా సైనికులు ఎదుర్కొన్న అసహాయస్థితిని వివరిస్తూ వారు పోషకాహారలోపంతో బాధపడ్డారని, నీళ్ళు లేక, బూట్లులేక, 22 మందికి కేవలం ఆరుదుప్పట్లను మాత్రమే కలిగిఉన్నారని చెప్పారు. గువేరా, ఇతరులు "వారి చేతులు, కాళ్ళు "మాంసపు ముద్దలు"గా ఉబ్బే వ్యాధితో బాధపడ్డారని ఆస్తితిలో మనం వారి చేతివేళ్ళను గుర్తించలేమని గుర్తుచేసుకున్నారు.[133] ఈ విధమైన నిష్ఫలపరిస్థితులలో కూడా, గువేరాను "లాటిన్ అమెరికా భవిష్యత్తు గురించి ఆశావాదిగా" డెబ్రే వర్ణించారు, గువేరా "తనమరణం ఒకపునరుజ్జీవనంగా ఉంటుందని ఆశించి ఆయన మరణానికి లోబడ్డారు" అని పేర్కొన్నారు, గువేరా మరణాన్ని "తిరిగి పుట్టేందుకు ప్రమాణం"గా, "మారే సంస్కారం"గా భావిస్తారని అనారు.[133]

1995 చివరిలో, పదవీవిరమణ చేసిన బొలీవియన్ జనరల్ మారియో వర్గాస్, చే గువేరా: ఎ రివల్యూషనరీ లైఫ్ రచయిత జోన్ లీ అండర్సన్ కు, గువేరా శరీరం వల్లేగ్రాండే ఎయిర్ స్ట్రిప్ సమీపంలో ఉంచబడిందిఅని బయటపెట్టారు. దీనిఫలితంగా అనేకదేశాలు శరీరభాగాల కోసం సంవత్సరంపైన వెదికాయి. జూలై 1997 లో, క్యూబా భూగర్భ శాస్త్రవేత్తలు, అర్జంటినా న్యాయ మానవశరీరవేత్తల సమూహం రెండు సమాధులలో ఏడుగురి దేహాల భాగాలను కనుగొంది, వారిలో ఒకరి చేతులు చేదించబడి ఉన్నాయి ( గువేరా వలె). కాంగో దండయాత్రకుముందు తయారుచేసిన చే యొక్క దంతాల అచ్చుతో ఈవెలికితీసిన పళ్ళు సరిగా జతకలవడంతో అంతర్గత మంత్రిత్వశాఖతో బొలీవియన్ అధికారులు ఆశరీరం గువేరాదేనని ధ్రువీకరించారు. అర్జంటినా న్యాయ మానవ శరీరవేత్త అలెజాండ్రో ఇంచుర్రేగి చేతులు లేని శవం ప్రక్కన దాచి ఉంచిన నీలంరంగు కోటులో ఒక చిన్నపైప్ పొగాకును పరిశీలించినపుడు "అంతిమ వివాదం" మొదలైంది. బొలీవియన్ హెలికాప్టర్ చోదకుడు, చేకి చిన్నసంచిలో పొగాకును ఇచ్చిన నినో డి గుజ్మన్, మొదట "తనకు తీవ్ర అనుమానలున్నాయని" "క్యూబన్లు కొన్ని పాత ఎముకలను కనుగొని అవి చే వి అంటారని ఆలోచించానని" పేర్కొన్నారు : ఏదేమైనా "ఈ పొగాకుసంచి గురించి విన్న తరువాత, నాకు సందేహాలు లేవు"అని తెలిపారు.[116] అక్టోబర్17, 1997న గువేరా, అతని సహచర పోరాటయోధుల శరీరాలు, సైనిక గౌరవంతో క్యూబన్ విప్లవ సమయంలో గువేరా నిర్ణయాత్మక సైనిక విజయం సాధించిన క్యూబా నగరం శాంటాక్లారాలో ప్రత్యేకంగా నిర్మించబడిన గోరిలో ఉంచబడ్డాయి.[134]

సాంటా క్లారా, క్యూబాలో చే గువేరా యొక్క జ్ఞాపకార్ధ కట్టడం, గోరి.

గువేరా బంధింపబడి ఉన్నపుడు 30,000-పదాల, చేతివ్రాత డైరీ, ఆయన వ్యక్తిగత కవిత్వ సంకలనం, ఒక యువ కమ్మ్యూనిస్ట్ గెరిల్లా తన భయాలను అధిగమించడం గురించి ఆయన వ్రాసిన ఒక చిన్నకథ తీసివేయబడ్డాయి.[135] తన డైరీలో ఆయన నన్కాహుజు క్షేత్రంలో నవంబర్ 7, 1966 బొలీవియా [136] గెరిల్లా పోరాట ప్రచారంలో తాను ప్రవేశించినది మొదలు, తాను పట్టుబడిన తేదీకి ఒకరోజు ముందు, అక్టోబర్ 7, 1967 వరకు జరిగిన సంఘటనలను నమోదుచేసారు. బొలీవియన్ సైన్యంచే కనుగొనబడటంవలన పూర్తిగా సిద్ధంకాకుండానే గెరిల్లాలు కార్యకలాపాలను బలవంతంగా ఎందుకు ప్రారంభించవలసివచ్చిందో, దళాలనురెండుగా విభజించాలనే గువేరా నిర్ణయం, తరువాత వాటి మధ్య సంబంధాలునెలకొల్పుకోలేక చివరికి వారిప్రయత్నం అపజయం పాలవడం గురించి ఈడైరీ తెలుపుతుంది. గువేరకు, బొలీవియా కమ్యూనిస్ట్ పార్టీకి మధ్య విభేదంవలన ముందుగా ఆశించిన దానికంటే గువేరా తక్కువసైనికులను పొందటం గురించి తెలియచేస్తుంది, గెరిల్లా దళం స్థానికుల భాష తుపి-గురని అని తెలియక క్వేచువ నేర్చుకోవడం పాక్షికంగా స్థానిక జనాభాను భర్తీ చేసుకోవడానికి పెద్ద ఇబ్బందిని కలిగించిందని తెలుపుతుంది.[137] ఈపోరాటం ఊహించని విధంగా ముగియడంవలన గువేరా అస్వస్థత పెరిగింది. ఆయన ఆస్త్మా యొక్క అత్యంత తీవ్ర-దాడులకు గురయ్యేవారు, ఔషధాలు సేకరించడానికి ఆయన శక్తులన్నీ సరిపోయేవి.[138]

బొలీవియన్ డైరీ త్వరితంగా, సంస్కరింపబడకుండా రాంప్ఆర్ట్స్ పత్రికచే అనువదింపబడి ప్రపంచవ్యాప్తంగా పంపిణీ చేయబడింది.[139] ఇస్రాయెల్ రేయేస్ జాయాస్ (అలియాస్ "బ్రలియో"), హర్రి విల్లెగాస్ తమయో ("పోమ్బో"), ఎలిసియో రేయేస్ రోడ్రిగ్జ్ ("రోలండో"),[106] దారియేల్ అలర్కాన్ రామిరేజ్ ("బెనిగ్నో")[140]—లచే వ్రాయబడిన కనీసం నాలుగు అదనపుడైరీలు ఈ సంఘటనలపై అదనపు సమాచారాన్ని బయటపెడుతున్నాయి. జూలై 2008లో ఇవో మొరలేస్ యొక్క బొలీవియన్ ప్రభుత్వం ఇంతకుముందు బయటపెట్టని శిథిలమైన రెండునోటుపుస్తకాలలో సంకలనం చేసిన గువేరా యొక్క డైరీలను, దానితోపాటు ఒక కార్యక్రమాల నమోదు పుస్తకం, అనేక బ్లాక్-అండ్-వైట్ ఛాయాచిత్రాలను బహిర్గతంచేసింది. ఈ సందర్భంలో, బొలీవియా సాంస్కృతికశాఖ ఉపమంత్రి, పాబ్లో గ్రౌక్స్, అదే సంవత్సరంలో ప్రతిచేతివ్రాత పేజిని ఫోటోగా ముద్రించాలనే ప్రణాళికను ప్రకటించారు.[141] ఇంతలోనే, ఆగస్టు 2009లో బొలీవియా న్యాయమంత్రిత్వశాఖలో పనిచేసే మానవ శరీర శాస్త్రవేత్తలు గువేరా యొక్క ఐదుగురు సహచర గెరిల్లాల శరీరాలను తియూపొంటే అనే బొలీవియన్ పట్టణానికి సమీపంలో కనుగొని వెలికితీశారు.[142]

మారియో టెరాన్‌ సలాజర్‌ మృతి

[మార్చు]

విప్లవ వీరుడు చెగువేరాను కాల్చి చంపిన బొలీవియా మాజీ సైనికుడు 80 ఏండ్ల వయస్సులో మారియో టెరాన్‌ సలాజర్ సియెర్రాలో 2022 మార్చి 10న మృతిచెందాడు. బొలీవియా సైన్యంలో పనిచేసిన టెరాన్‌ 1967, అక్టోబర్‌ 9న చెగువేరాను కాల్చిచంపాడు.[143]

వారసత్వం

[మార్చు]
ప్రధాన వ్యాసాలు: Legacy of Che Guevara and Che Guevara in popular culture

The current court of opinion places Che on a continuum that teeters between viewing him as a misguided rebel, a coruscatingly brilliant guerrilla philosopher, a poet-warrior jousting at windmills, a brazen warrior who threw down the gauntlet to the bourgeoisie, the object of fervent paeans to his sainthood, or a mass murderer clothed in the guise of an avenging angel whose every action is imbricated in violence – the archetypal fanatical terrorist.

— Dr. Peter McLaren, author of Che Guevara, Paulo Freire, and the Pedagogy of Revolution [144]
ఒక జెండాపై గువేరా ముఖం యొక్క ఆధునిక చిత్రం పైన "El Che Vive" ( చే జీవిస్తాడు) అనే మాటలతో.

ఆయనకు మరణశిక్ష విధించిన నలభైసంవత్సరాల తరువాత, చే యొక్క జీవితము, వారసత్వం ఇంకా కలహకారకంగానే ఉన్నాయి. జీవితంలోని వివిధ సందర్భాలలో ఆయన సంస్కృతి యొక్క భిన్నాభిప్రాయాలు ద్వంద్వ ప్రవృత్తిగల సంక్లిష్ట వ్యక్తిత్వంగా ఆయనను తయారుచేసాయి.

అమరత్వంగురించి ఆయన భావనలు, వర్గ పోరాటం గురించి ఆయన కవిత్వంలో పిలుపులు, నూతన మానవుడు భౌతిక ప్రతిఫలాల వలనకాక నైతిక ప్రతిఫలాల వలన నడిపింపబడాలనే కోరికల పర్యవసానంగా,[145] గువేరా వామపక్ష-ప్రేరేపిత ఉద్యమాలలో అత్యంతఅవసరమైన విగ్రహంగా రూపొందారు. అనేకరంగాలకు చెందిన ప్రసిద్ధవ్యక్తులు చే గువేరాను నాయకునిగా భావించారు;[146] ఉదాహరణకు, నెల్సన్ మండేలా ఆయనను "స్వేచ్ఛను ప్రేమించే ప్రతిమానవునికీ ప్రోత్సాహం"అని అభివర్ణించారు,[17] జీన్-పాల్ సార్త్రే "మేధావి మాత్రమే కాక మనకాలానికి చెందిన పరిపూర్ణపురుషుడు" అని ఆయనను వర్ణించారు.[147] ఆయనను శ్లాఘించిన ఇతరులలో రచయితలు గ్రాహం గ్రీన్ చేను "శౌర్యం, పరాక్రమం, సాహసభావాల ప్రతీక"గా పేర్కొనారు,[148] సుసాన్ సొంటాగ్ " (చే యొక్క) లక్ష్యం మానవత్వం కంటే తక్కువది మరేదీ కాదు" అని వ్యాఖ్యానించారు."[149] నల్లజాతివారిలో, తత్వవేత్త అయిన ఫ్రాన్త్జ్ ఫనోన్ గువేరాను "ఒక మనిషిలో ఉండగల అన్నిలక్షణాలను ప్రోదిచేసిన ప్రపంచప్రతీక"[150] అని విశ్వసించారు, బ్లాక్ పాన్ధర్ పార్టీ అధ్యక్షుడు స్టోక్లీ కార్మిచెల్ "చే గువేరా మరణించలేదు, అతని ఆలోచనలు మనతోనేఉన్నాయి" అనిశ్లాఘించారు.[151] వివిధ రాజకీయవర్గాలన్నీ అతనిని కొనియాడాయి, అరాచక -పెట్టుబడిదారుడు స్వేచ్ఛా సిద్ధాంతకర్త ముర్రే రోత్బార్డ్ గువేరాను ఒక "నాయకుని రూపం"గా పొగడుతూ, గువేరా చనిపోయిన తరువాత శోకిస్తూ "మన శకము లేదా శతాబ్దం లోనే మరే వ్యక్తికన్నా (చే) విప్లవసిద్ధాంతానికి మూర్తీభవించిన జీవం", అన్నారు[152] పాత్రికేయుడు క్రిస్టఫర్ హిచెన్స్ "[చే యొక్క] మరణం నన్ను, నాలాంటి అనేకులను కలచివేసింది, ఆయన ఒక ఆదర్శవ్యక్తి, అయితే మాలాంటి బూర్జువా కాల్పనికులకు అసాధ్యమైన వాటికి ఆయన వెళ్లి విప్లవకారులు చేయవలసిన వాటిని చేసాడు-తాను నమ్మినవాటికోసం పోరాడాడు, మరణించాడు" అని వ్యాఖ్యానించారు.[153] గువేరాను క్యూబాలో చాలామంది జాతీయ నాయకుడిగా ప్రేమిస్తారు, $3 క్యూబన్ పెసోపై ఆయనచిత్రం అలంకరించబడి ఉంటుంది, ప్రతిఉదయం పాఠశాల విద్యార్థులు "మేము చే లాగ తయారవుతాము", అని ప్రతిజ్ఞచేస్తారు.[154] ఆయన మాతృదేశమైన అర్జంటినాలో, ఉన్నతపాఠశాలలు ఆయన పేరుమీద ఉన్నాయి,[155] అనేక చే సంగ్రహాలయాలు దేశవ్యాప్తంగాఉన్నాయి, ఆయన జన్మించిన రోసారియ నగరంలో 2008లో 12అడుగుల కంచువిగ్రహం ఆవిష్కరించబడింది.[156] అదనంగా, గువేరా కొంతమంది బొలీవియన్ కామ్పెసినోస్చే "సెయింట్ ఏర్నేస్టో"గా పవిత్రీకరించబడ్డారు,[157] వారు ఆయనను సహాయంకొరకు ప్రార్ధిస్తారు.[158]

దీనికి విరుద్ధంగా, ఆయన జీవితచరిత్రకారులలో ఒకరైన మఖోవార్, ఆయనను నాయకునిగా కొలవడాన్ని త్రోసిపుచ్చారు, ఆయనను నిర్దయుడైన అమలు పరచేవానిగా చిత్రీకరించారు.[159] లాటిన్ అమెరికాలో చే రగిల్చిన విపల్వాలలో చాలావరకు క్రూరమైన సైనికవాదం, అనేక సంవత్సరాలపాటు ఎడతెగని వివాదాలను అంతిమఫలితంగా పొందాయని తక్కువచేసేవారంటారు.[160] బ్రిటిష్ చరిత్రకారుడు హాగ్ థోమస్ ఒకమదింపులో చే "ధైర్యం, విశ్వాసం, అంకితభావాలతో పాటు మూర్ఖపుపట్టుదల, సంకుచితమైన, ఆహేతుకత"లు కలవాడిగా పేర్కొన్నారు.[161] థామస్ మాటలలో, జీవితం చివరిరోజులలో "హింస యొక్క పాపాలు వాటికవే వస్తాయని నమ్మారు", అయితే ఫిడేల్ ఆయనఆలోచనలలో చాలావాటిని అమలుపరచినందువలన, మరణించిన తరువాత "మంచికిగానీ లేదా చెడుకుగానీ కాస్ట్రోపై ఆయనప్రభావం" పెరిగింది. థామస్ అంచనాలో "మార్టి, లేదా లారెన్స్ అఫ్ అరేబియా, కేసులోలాగా అపజయం ఈఇతిహాసాన్ని కాంతివిహీనంగా కాక కాంతివంతంగాచేసింది."[161] ది ఇండిపెండెంట్ ఇన్స్టిట్యూట్ కి చెందిన అల్వరో వర్గాస్ లోస గువేరా యొక్క సమకాలీన అనుచరులను "ఒక మిధ్యను పట్టుకొని వ్రేలాడుతూ భ్రమపడుతున్నవారు" అని సిద్ధాంతీకరించారు, గువేరాను "మార్క్సిస్ట్ ప్యూరిటన్"గా వర్ణించి తన ద్రుఢమైన అధికారాన్ని ప్రతికూలతను అణచడానికి ఉపయోగించి, "కోల్డ్-బ్లడెడ్ కిల్లింగ్ మెషిన్"వలె పనిచేశారని పేర్కొన్నారు.[160] లోస గువేరా యొక్క "ఆర్ధికస్వభావం" క్యూబన్ విప్లవం "సోవియటైజేషన్"కు ఇరుసుగా పనిచేసిందని, "అంధ భావవాద సాంప్రదాయాన్ని వాస్తవంపై పూర్తిగా పెత్తనం చేయించగలిగానని ఊహించారు." [160] క్యూబన్ బహిష్కృత సమాజంలో అనేకమంది గువేరాను అసహ్యించుకుంటారు, వారు ఆయనను "లా కాబాన కసాయివాని"గా భావిస్తారు.[162] బహిష్కృతుడైన గువేరా మనుమడు కనేక్ సంచేజ్ గువేరా కూడా ఇటీవల కాలంలో ప్రస్తుత క్యూబా పరిపాలనగురించి బహిరంగంగా విమర్శించడం మొదలుపెట్టారు.[163]

ఆయనకు ఉన్న ధ్రువస్థాయితోపాటు, ఆయన ముఖంయొక్క ఉన్నత-స్థాయి మోనోక్రోమ్ చిత్రం ప్రపంచంలో అధిక సార్వత్రికంగా అమ్ముడైన వస్తూకరించిన చిత్రంగామారింది,[164][165] అనేకరకాల వస్తుశ్రేణులైన t-షర్టులు, టోపీలు, పోస్టర్లు, టాటూలు, బికినీలపై దీనిని చూడవచ్చు,[166] పరిహాసపూర్వకంగా ఇది ఆయన ద్వేషించినవినియోగ సంస్కృతి కి దోహదంచేస్తుంది. గువేరా ప్రత్యేకించి రాజకీయ సందర్భాలకు అతీతమైనవ్యక్తిగా ఇప్పటికీ నిలిచిఉన్నారు[167] యువత తిరుగుబాటుకు ప్రజాదరణ పొందిన విస్తృతచిహ్నం.[168]

కాలక్రమం

[మార్చు]

మూస:Cgtimeline

మాధ్యమ సంగ్రహం

[మార్చు]

వీడియో ప్రమాణాలు

[మార్చు]
  • 1964 లో డబ్లిన్,ఐర్లాండ్ పర్యటన సందర్భంగా గువేరా ముఖాముఖి, (2:53), ఆంగ్ల అనువాదం, RTÉ లైబ్రరీస్ అండ్ ఆర్కైవ్స్, వీడియో క్లిప్
  • పద్యాన్ని వల్లెవేస్తున్న గువేరా, (1:00), ఇంగ్లీష్ సబ్ టైటిల్స్, ఫ్రమ్ ఎల్ చే: ఇన్వెస్టిగేటింగ్ ఎ లెజెండ్ - కుల్తుర్ వీడియో 2001, వీడియో క్లిప్
  • ఫిడేల్ కాస్ట్రోకు మద్దతు సూచిస్తున్న గువేరా, (0:22), ఇంగ్లీష్ సబ్ టైటిల్స్, ఫ్రమ్ ఎల్ చే: ఇన్వెస్టిగేటింగ్ ఎ లెజెండ్ - కుల్తుర్ వీడియో 2001, వీడియో క్లిప్ Archived 2011-10-11 at the Wayback Machine
  • శ్రమ గురించి ప్రసంగిస్తున్న గువేరా, (0:28), ఇంగ్లీష్ సబ్ టైటిల్స్, ఫ్రమ్ ఎల్ చే: ఇన్వెస్టిగేటింగ్ ఎ లెజెండ్ - కుల్తుర్ వీడియో 2001, వీడియో క్లిప్ Archived 2011-10-11 at the Wayback Machine
  • బే అఫ్ పిగ్స్ గురించి ప్రసంగిస్తున్న గువేరా, (0:17), ఇంగ్లీష్ సబ్ టైటిల్స్, ఫ్రమ్ ఎల్ చే:ఇన్వెస్టిగేటింగ్ ఎ లెజెండ్ - కుల్తుర్ వీడియో 2001, వీడియో క్లిప్ Archived 2011-10-11 at the Wayback Machine
  • సామ్రాజ్యవాదంకు వ్యతిరేకంగా ప్రసంగిస్తున్న గువేరా, (1:20), ఇంగ్లీష్ సబ్ టైటిల్స్, ఫ్రమ్ ఎల్ చే: ఇన్వెస్టిగేటింగ్ ఎ లెజెండ్ - కుల్తుర్ వీడియో 2001, వీడియో క్లిప్ Archived 2011-07-08 at the Wayback Machine

ఆడియో రికార్డింగ్

[మార్చు]

రచనల జాబితా

[మార్చు]
ప్రధాన వ్యాసం: List of works related to Che Guevara

మాతృకలు స్పానిష్ భాషలో ఏర్నేస్టో "చే" గువేరా చే రచింపబడి, తరువాత అంగలంలోకి అనువదించబడ్డాయి

  • ఎ న్యూ సొసైటీ: రిఫ్లెక్షన్స్ ఫర్ టుడేస్ వరల్డ్ ,   ఓషన్ ప్రెస్, 1996, ISBN 1-875284-06-0
  • బ్యాక్ ఆన్ ది రోడ్: ఎ జర్నీ త్రు లాటిన్ అమెరికా ,   గ్రోవ్ ప్రెస్, 2002, ISBN 0-8021-3942-6
  • చే గువేరా, క్యూబా, అండ్ ది రోడ్ టు సోషలిజం ,   పాత్ఫైండర్ ప్రెస్, 1991, ISBN 0-87348-643-9
  • చే గువేరా ఆన్ గ్లోబల్ జస్టిస్ ,   ఓషన్ ప్రెస్ (AU), 2002, ISBN 1-876175-45-1
  • చే గువేరా: రాడికల్ రైటింగ్స్ ఆన్ గెరిల్లా వార్ఫేర్, పాలిటిక్స్ అండ్ రివల్యూషన్,   ఫైలిక్వరియన్ పబ్లిషింగ్, 2006, ISBN 1-59986-999-3
  • చే గువేరా రీడర్: రైటింగ్స్ ఆన్ పాలిటిక్స్ & రివల్యూషన్ ,   ఓషన్ ప్రెస్, 2003, ISBN 1-876175-69-9
  • చే గువేరా స్పీక్స్: సెలెక్టెడ్ స్పీచెస్ అండ్ రైటింగ్స్ ,   పాత్ఫైండర్ ప్రెస్ (NY), 1980, ISBN 0-87348-602-1
  • చే గువేరా టాక్స్ టు యంగ్ పీపుల్ ,   పాత్ఫైండర్ 2000,ISBN 0-87348-911-X
  • చే:ది డైరీస్ అఫ్ ఏర్నేస్టో చే గువేరా ,   ఓషన్ ప్రెస్ (AU), 2008, ISBN 1-920888-93-4
  • కలోనియలిసం ఈజ్ డూమడ్ ,   మినిస్ట్రీ అఫ్ ఎక్స్టర్నల్ రిలేషన్స్: రిపబ్లిక్ అఫ్ క్యూబా, 1964, ASIN B0010AAN1K
  • క్రిటికల్ నోట్స్ ఆన్ పొలిటికల్ ఎకానమీ: ఎ రెవల్యూషనరీ హుమనిస్ట్ అప్ప్రోచ్ టు మార్క్సిస్టు ఎకనామిక్స్   ఓషన్ ప్రెస్, 2008, ISBN 1-876175-55-9
  • ఎపిసోడ్స్ అఫ్ ది క్యూబన్ రివల్యూషనరీ వార్, 1956–58 ,   పాత్ఫైండర్ ప్రెస్ (NY), 1996, ISBN 0-87348-824-5
  • గెరిల్లా వార్ఫేర్: ఆధరైజ్డ్ ఎడిషన్   ఓషన్ ప్రెస్, 2006, ISBN 1-920888-28-4
  • లాటిన్ అమెరికా: అవేకేనింగ్ అఫ్ ఎ కాంటినెంట్ ,   ఓషన్ ప్రెస్, 2005, ISBN 1-876175-73-7
  • మార్క్స్ & ఎంగెల్స్: ఏన్ ఇంట్రడక్షన్ ,   ఓషన్ ప్రెస్, 2007, ISBN 1-920888-92-6
  • అవర్ అమెరికా అండ్ దెయిర్స్: కెన్నెడీ అండ్ ది అలయన్స్ ఫర్ ప్రొగ్రెస్స్ ,   ఓషన్ ప్రెస్, 2006, ISBN 1-876175-81-8
  • రెమినిసెన్సెస్ అఫ్ ది క్యూబన్ రివల్యూషనరీ వార్: ఆధరైజ్డ్ ఎడిషన్   ఓషన్ ప్రెస్, 2005, ISBN 1-920888-33-0
  • సెల్ఫ్ పోర్త్రైట్ చే గువేరా ,   ఓషన్ ప్రెస్ (AU), 2004, ISBN 1-876175-82-6
  • సోషలిజం అండ్ మాన్ ఇన్ క్యూబా ,   పాత్ఫైండర్ ప్రెస్ (NY), 1989, ISBN 0-87348-577-7
  • ది ఆఫ్రికన్ డ్రీమ్: ది డైరీస్ అఫ్ ది రివల్యూషనరీ వార్ ఇన్ ది కాంగో   గ్రోవ్ ప్రెస్, 2001, ISBN 0-8021-3834-9
  • ది అర్జన్టైన్ ,   ఓషన్ ప్రెస్ (AU), 2008, ISBN 1-920888-93-4
  • ది బొలివియన్ డైరీ అఫ్ ఏర్నేస్టో చే గువేరా   పాత్ఫైండర్ ప్రెస్, 1994, ISBN 0-87348-766-4
  • ది డైరీ అఫ్ చే గువేరా: ది సీక్రెట్ పేపర్స్ అఫ్ ఎ రెవల్యూషనరీ ,   అమెరేయోన్ Ltd, ISBN 0-89190-224-4
  • ది గ్రేట్ డిబేట్ ఆన్ పొలిటికల్ ఎకానమీ ,   ఓషన్ ప్రెస్, 2006, ISBN 1-876175-54-0
  • ది మోటర్ సైకిల్ డైరీస్: ఎ జర్నీ అరౌండ్ సౌత్ అమెరికా   లండన్: వేర్సో, 1996, ISBN 1-85702-399-4
  • టు స్పీక్ ది ట్రూత్: వై వాషింగ్టన్స్ "కోల్డ్ వార్" అగైన్స్త్ క్యూబా డస్న్ట్ ఎండ్ ,   పాత్ ఫైండర్, 1993, ISBN 0-87348-633-1

గమనికలు

[మార్చు]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 అతని జన్మ ధృవీకరణ పత్రము పై జనన తేది జూన్ 14, 1928, అని నమోదు అయినప్పటికీ వేరు ఒక సమాచార ఆధారంగా (జూలియా కాన్స్టేన్ల, జోన్ లీ అండెర్సన్ చే ఉటంకించబడినది), ఆయన వాస్తవంగా అదే సంవత్సరం మే 14 న జన్మించినట్లుగా ప్రకటించబడినది. అతని తల్లి సెలియా డి ల సేమా, ఎర్నేస్టో గువేరా లించ్ తో పెళ్లినాటికే గర్భవతి అని, కాని ఈ అపవాదును తొలగించుకోవడానికి అతని పుట్టిన తేది వాస్తవ పుట్టిన తేది కంటే ఒక నెల తరువాత పుట్టినట్లుగా నకిలీ జన్మ ధృవీకరణ పత్రాన్ని పొందినట్లు ఒక గుర్తు తెలియని జ్యోతిష్యుడు తనకు చెప్పినట్లుగా కాన్స్టేన్ల ఆరోపించింది. (అండెర్సన్ 1997, pp. 3, 769.)
  2. ↑ Partido Unido de la Revolución Socialista de Cuba, aka PURSC
  3. ↑ Hall 2004
  4. ↑ కేసీ 2009, p. 128.
  5. ↑ ర్యాన్ 1998, p. 4
  6. ↑ డొర్ఫ్మాన్ 1999.
  7. ↑ మేరీల్యాండ్ ఇన్స్టిట్యూట్ అఫ్ ఆర్ట్, BBC న్యూస్ మే 26, 2001 సూచించినది
  8. ↑ చే యొక్క చివరి పేరు"గువేరా" జాతిపరంగా బస్క్ "గేబర" , ఇంటిపేరు అలావా రాష్ట్ర ప్రాంతానికి చెందినది. ఆయన తన నాయనమ్మ, అనా లించ్, ద్వారా ఆయన పాట్రిక్ లించ్ వారసుడు , గాల్వే, ఐర్లాండ్ నుండి 1740లలో వలసవచ్చారు.
  9. ↑ లవ్రేత్స్కి 1976
  10. ↑ కేల్ల్నేర్ 1989, p. 23.
  11. ↑ Argentina: Che's Red Mother Archived 2013-08-26 at the Wayback Machine
  12. ↑ అండర్సన్ 1997, p. 22-23.
  13. ↑ సండిసన్ 1996, p. 8.
  14. ↑ కేల్ల్నేర్ 1989, p. 24.
  15. ↑ కైన్, నిక్ & గ్రోవ్దేన్, గ్రెగ్ "చాప్టర్ 21: టెన్ పెక్యులియర్ ఫాక్ట్స్ అబౌట్ రగ్బీ" ఇన్ రగ్బీ యూనియన్ ఫర్ డమ్మీస్ (2న్ద్ ఎడిసన్), జాన్ విలీ అండ్ సన్స్, ISBN 139780470035375, p. 293.
  16. ↑ అండర్సన్ 1997, p. 28.
  17. ↑ 17.0 17.1 17.2 17.3 17.4 17.5 17.6 (అండర్సన్ 1997, p. 37–38) ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; "ReferenceC" అనే పేరును విభిన్న కంటెంటుతో అనేక సార్లు నిర్వచించారు
  18. ↑ సండిసన్ 1996, p. 10.
  19. ↑ కేల్ల్నేర్ 1989, p. 26.
  20. ↑ 20.0 20.1 కేల్ల్నేర్ 1989, p. 27.
  21. ↑ NYT బెస్ట్ సెల్లెర్ జాబితా: #38 Paperback Nonfiction on 2005-02-20, #9 Nonfiction on 2004-10-07, చాలా సందర్భాలలో.
  22. ↑ అండర్సన్ 1997, pp. 98.
  23. ↑ గువేరా విశ్వవిద్యాలయం నుండి వైద్యశాస్త్రంలో డిప్లొమా పొందటాన్ని సూచించే వ్రాత ప్రతులను బికమింగ్ చే: గువేరాస్ సెకండ్ అండ్ ఫైనల్ ట్రిప్ త్రూ లాటిన్ అమెరికా , 75వ పేజిలో చూడవచ్చు, ఇది కార్లోస్ 'కాలికా' ఫెర్రెర్ ( స్పానిష్లో సారః L. స్మిత్ రచించిన దాని నుండి అనువాదం చేయబడింది), మరియా ఎడిటోరియల్, 2006, ISBN 9871307071. ఫెర్రెర్, గువేరా యొక్క చిన్ననాటి స్నేహితుడు, తన 12 పరీక్షలలో చివరిది 1953 లో ఉత్తీర్ణుడు అయినపుడు, అతను ఎన్నటికీ ఉత్తెర్నుడు కాలేడని చెపుతూ ఉండే ఫెర్రెర్కు తాను ఉత్తీర్ణుడు అయిన దానికి రుజువుగా ఒక నకలును ఇచాడు.
  24. ↑ ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; RevMedicine అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
  25. ↑ అండెర్సన్ 1997, p. 126.
  26. ↑ కేల్ల్నేర్ 1989, p. 31.
  27. ↑ 27.0 27.1 గువేరా లించ్ 2000, p. 26.
  28. ↑ రేడియో కాడేన అగ్రమొంటే 2006.
  29. ↑ ఇగ్నాసియో 2007, పేజి. 172.
  30. ↑ U.S. డిపార్టుమెంటు అఫ్ స్టేట్ 2008.
  31. ↑ అండర్సన్ 1997, p. 144.
  32. ↑ కేల్ల్నేర్ 1989, p. 32.
  33. ↑ తైబో 1999, పేజి. 39.
  34. ↑ స్నో, అనిత. "'My Life With Che' by Hilda Gadea Archived 2012-12-05 at Archive.today." అససోసియెటేద్ ప్రెస్ at WJXX-TV . ఆగష్టు 16, 2008. రెట్రీవ్ద్ ఫిబ్రవరి 23, 2008
  35. ↑ కేల్ల్నేర్ 1989, పేజి. 33.
  36. ↑ Rebel wife, A Review of My Life With Che :The Making Of a Revolutionary by Hilda Gadea by Tom Gjelten, The Washington Post , October 12, 2008
  37. ↑ తైబో 1999, పేజి. 55.
  38. ↑ కేల్ల్నేర్ 1989, పేజి. 37.
  39. ↑ అండర్సన్ 1997, పేజి. 194.
  40. ↑ అండర్సన్ 1997, పేజి. 213.
  41. ↑ 41.0 41.1 41.2 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; Castrosbrain1960 అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
  42. ↑ కేల్ల్నేర్ 1989, పేజి. 45.
  43. ↑ అండర్సన్ 1997, పేజి. 269–270.
  44. ↑ కాస్తానేడ 1998, పేజి. 105, 119.
  45. ↑ అండర్సన్ 1997, పేజి. 237-238, 269–270, 277–278.
  46. ↑ సాన్డిసన్ 1996, పేజి. 35.
  47. ↑ ఇగ్నాసియో 2007, పేజి. 177.
  48. ↑ Poster Boy of The Revolution బై సౌల్ లందు, ది వాషింగ్టన్ పోస్ట్ , అక్టోబర్ 19, 1997, పేజి X01
  49. ↑ Moore, Don. "Revolution! Clandestine Radio and the Rise of Fidel Castro". Patepluma Radio.
  50. ↑ బోక్మన్ 1984.
  51. ↑ కేల్ల్నేర్ 1989, పేజి. 40.
  52. ↑ 52.0 52.1 కేల్ల్నేర్ 1989, పేజి. 47.
  53. ↑ కాస్ట్రో 1972, పేజి. 439–442.
  54. ↑ దోర్శ్నర్ 1980, పేజి 41–47, 81–87.
  55. ↑ సాన్డిసన్ 1996, పేజి. 39.
  56. ↑ కేల్ల్నేర్ 1989, పేజి. 48.
  57. ↑ కేల్ల్నేర్ 1989, పేజి. 13.
  58. ↑ అండర్సన్ 1997, 397.
  59. ↑ అండర్సన్ 1997, పేజి. 400–401.
  60. ↑ అండర్సన్ 1997, పేజి. 424.
  61. ↑ గువేరాకు రెండు వివాహాల ద్వారా పిల్లలు ఉన్నారు, ఒక అక్రమ సంతానం, క్రింది విధంగా: హిల్డ గాడియతో ( ఆగష్టు 18, 1955 న వివాహం:విడాకులు మే 22, 1959), హిల్డ బెట్రిజ్ గువేరా గాడియ, ఫిబ్రవరి 15, 1956 న మెక్సికో సిటీలో జననం; ఆగష్టు 21, 1995న హవానా, క్యూబాలో మరణం; అలేడ మార్చ్ ( జూన్ 2, 1959న వివాహం), అలేడ గువేరా మార్చ్, నవంబర్ 24, 1960 హవానా, క్యూబాలో జననం, కేమిలో గువేరా మార్చ్, మే 20, 1962 న హవానా, క్యూబాలో జననం, సెలియా గువేరా మార్చ్, జూన్ 14, 1963 హవానా, క్యూబాలో జననం, ఎర్నేస్టో గువేరా మార్చ్, ఫిబ్రవరి 24, 1965 హవానా, క్యూబాలో జననం; లిలియా రోసా లోపెజ్ (వివాహేతర), ఒమర్ పెరెజ్, మార్చ్ 19, 1964 హవానా, క్యూబా (కాస్తానేడ 1998, పేజిలు . 264–265).
  62. ↑ గోమేజ్ త్రేతో 1991, పేజి. 115. "ది పీనల్ లా అఫ్ ది వార్ అఫ్ ఇండిపెండెన్స్ (జూలై 28, 1896) రూల్ 1 పీనల్ రెగ్యులేషన్స్ అఫ్ ది రెబల్ ఆర్మీ, సియెర్రా మాస్టర ఫిబ్రవరి 21, 1958, లో ఆమోదించబడి సైన్యం యొక్క అధికారిక బులెటిన్లో ప్రచురింపబడింది. (Ley penal de Cuba en armas, 1959)" (గోమేజ్ త్రేతో 1991, పేజి. 123).
  63. ↑ గోమేజ్ ట్రేతో 1991, పేజి. 115–116).
  64. ↑ కేల్ల్నేర్ 1989, పేజి. 54.
  65. ↑ కేల్ల్నేర్ 1989, పేజి. 57.
  66. ↑ ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; Kellner58 అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
  67. ↑ Latin America's New Look at Che by Daniel Schweimler, BBC News, October 9, 2007
  68. ↑ 68.0 68.1 68.2 కేల్ల్నేర్ 1989, పేజి. 61.
  69. ↑ ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; Kellner55 అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
  70. ↑ 70.0 70.1 క్రోమప్టెన్ 2009, పేజి. 71.
  71. ↑ డుముర్ 1964 చే గువేరా ఫ్రెంచ్ లో మాట్లాడం చూపుతున్నారు.
  72. ↑ 72.0 72.1 72.2 కేల్ల్నేర్ 1989, పేజి. 62.
  73. ↑ Kellner 1989, p. 59.
  74. ↑ PBS: Che Guevara, Popular but Ineffective
  75. ↑ Kellner 1989, p. 75.
  76. ↑ కేల్ల్నేర్ 1989, పేజి. 63.
  77. ↑ కేల్ల్నేర్ 1989, పేజి. 74.
  78. ↑ The Spirit of Che Guevara Archived 2016-03-03 at the Wayback Machine బై I.F. స్టోన్, న్యూ స్టేట్స్మాన్ , అక్టోబర్ 20, 1967
  79. ↑ 79.0 79.1 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; Kellner89pg69 అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
  80. ↑ అండర్సన్ 1997, పేజి. 507.
  81. ↑ అండర్సన్ 1997, పేజి. 509.
  82. ↑ 82.0 82.1 "Economics Cannot be Separated from Politics" ఆగష్టు 8, 1961న ఉరుగ్వేలోని పుంటా డెల్ ఎస్టే ఇంటర్-అమెరికన్ ఎకనామిక్ అండ్ సోషల్ కౌన్సిల్ (CIES), మంత్రిత్వ సమావేశంలో చే గువేరా ఉపన్యాసం. 1
  83. ↑ అండర్సన్ 1997, పేజి. 492.
  84. ↑ అండర్సన్ 1997, పేజి. 530.
  85. ↑ 85.0 85.1 అండర్సన్ 1997, పేజి. 545.
  86. ↑ కేల్ల్నేర్ 1989, పేజి. 73.
  87. ↑ 87.0 87.1 87.2 87.3 "Colonialism is Doomed" speech to the 19th General Assembly of the United Nations in New York City by Cuban representative Che Guevara on December 11, 1964
  88. ↑ 88.0 88.1 88.2 Bazooka Fired at U.N. as Cuban Speaks by Homer Bigart, The New York Times , December 12, 1964 - page 1
  89. ↑ Guillermo Novo Biography Archived 2014-04-19 at the Wayback Machine by Spartacus Educational Encyclopedia
  90. ↑ http://www.fantompowa.net/Flame/che_guevara_irish_roots.htm
  91. ↑ St. Patrick's Day 2005: Che Lives Archived 2008-05-11 at the Wayback Machine by Peter McDermott, The Irish Echo , March 16-22 2005 edition
  92. ↑ 92.0 92.1 "Socialism and Man in Cuba" A letter to Carlos Quijano, editor of Marcha , a weekly published in Montevideo, Uruguay; published as "From Algiers, for Marcha: The Cuban Revolution Today" by Che Guevara on March 12, 1965
  93. ↑ గువేరా 1969, పేజి. 350.
  94. ↑ గువేరా 1969, పేజి. 352–59.
  95. ↑ http://www.google.co.uk/url?sa=t&source=web&ct=res&cd=3&url=http%3A%2F%2Fwww.globalresearch.ca%2Findex.php%3Fcontext%3Dva%26aid%3D9315&ei=SPZ8StKDDsv2-Ab034hR&usg=AFQjCNHqDzcWGSLQab_RR8CmnNWZYhrEYA&sig2=RBPGr8ZVFfdjO_rRoJjCSg
  96. ↑ Message to the Tricontinental A letter sent by Che Guevara from his jungle camp in Bolivia, to the Tricontinental Solidarity Organisation in Havana, Cuba, in the Spring of 1967
  97. ↑ గువేరా 1965.
  98. ↑ బెన్ బెల్లా 1997.
  99. ↑ అండర్సన్ 1997, పేజి. 624.
  100. ↑ ఐరెలండ్స్ వోన్ 2000.
  101. ↑ 101.0 101.1 కేల్ల్నేర్ 1989, పేజి. 87.
  102. ↑ గువేరా 2000, పేజి. 1.
  103. ↑ కాస్టానెడ 1998, పేజి. 316.
  104. ↑ Guevara 2009, p. 167.
  105. ↑ మిటిల్మాన్ 1981, పేజి. 38.
  106. ↑ 106.0 106.1 సేల్వేజ్ 1985.
  107. ↑ అండర్సన్ 1997, పేజి. 693.
  108. ↑ కేల్ల్నేర్ 1989, పేజి. 97.
  109. ↑ U.S. ఆర్మీ 1967మరియు ర్యాన్ 1998, pp. 82–102, inter alia . బొలీవియా లోని "U.S. మిలిటరీ పెర్సొన్నెల్ లో పనామా కెనాల్ జోన్ లోని ఫోర్ట్ గ్యులిక్ స్థావరంగా పని చేసే 8వ స్పెషల్ ఫోర్సెస్ గ్రూప్ నుండి తీసుకోబడిన పదహారుమంది మొబైల్ ట్రైనింగ్ టీం (MTT)తో కలిపి 53 మంది సలహాదారులకుమించి ఉండరు"(సెల్వేజ్ 1985)).
  110. ↑ "బిడ్డింగ్ ఫర్ చే Archived 2013-08-26 at the Wayback Machine", టైం మాగజిన్ , డిశెంబర్ 15 1967
  111. ↑ గువేరా 1972.
  112. ↑ కాస్టనెడ 1998, పేజీలు. 107–112; 131–132.
  113. ↑ రైట్ 2000, పేజి. 86.
  114. ↑ షాడో వారియర్: ది CIA హీరో ఆఫ్ 100 ఆన్నోన్ బేటిల్స్ , ఫేలిక్స్ రోడ్రిగ్జ్, జాన్ వైస్మన్, సైమోన్& షుస్తేర్, అక్టోబర్ 1989
  115. ↑ అండర్సన్ 1997, పేజి.733.
  116. ↑ 116.0 116.1 "ది మాన్ హూ బరీడ్ చే Archived 2008-12-07 at the Wayback Machine" బై జుఆన్ వో. టమాయో, మియామి హెరాల్డ్ , సెప్టెంబర్ 19, 1997
  117. ↑ 117.0 117.1 117.2 117.3 117.4 Ray, Michèle (1968). "In Cold Blood: The Execution of Che by the CIA". Ramparts Magazine: 33.
  118. ↑ ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; ReferenceA అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
  119. ↑ గ్రాంట్ 2007. రెనే బారియేన్తోస్ గువేరాకు మరణశిక్ష విధించుటకు గల కారణాలను ఎప్పుడూ వెల్లడించలేదు.
  120. ↑ టైం మాగజైన్ 1970.
  121. ↑ అండర్సన్ 1997, పేజి. 739.
  122. ↑ అండర్సన్ 1997, పేజీలు. 739.
  123. ↑ అల్ముదేవార్ 2007, గాట్ 2005.
  124. ↑ కేసే 2009, p. 179.
  125. ↑ కేసే 2009, p. 183.
  126. ↑ లాసే 2007a.
  127. ↑ "Watch blog image of Guevara's GMT Master". Archived from the original on 2010-05-24. Retrieved 2009-12-21.
  128. ↑ Felix Rodríguez entry Archived 2014-04-07 at the Wayback Machine from Spartacus Schoolnet Encyclopedia
  129. ↑ కోర్నబ్లు 1997.
  130. ↑ అండెర్సన్ 1997, pp. 740.
  131. ↑ అండెర్సన్ 1997, pp. 741.
  132. ↑ Kellner 1989, p. 101.
  133. ↑ 133.0 133.1 133.2 Nadle, Marlene (August 24, 1968). "Régis Debray Speaks from Prison". Ramparts Magazine: 42.
  134. ↑ క్యూబా సాల్యుట్స్ 'చే' గువేరా: రేవోల్యుషనరీ ఐకన్ ఫైనల్లీ లైడ్ టూ రెస్ట్ CNN, అక్టోబర్ 17, 1997 CNN వీడియో
  135. ↑ "Bidding for Che Archived 2013-08-26 at the Wayback Machine", టైం మాగజైన్, డిసెంబర్ 15 1967
  136. ↑ గువేరా 1967b.
  137. ↑ ర్యాన్ 1998, పేజి. 45
  138. ↑ ర్యాన్ 1998, పేజి. 104
  139. ↑ ర్యాన్ 1998, పేజి. 148
  140. ↑ రామిరేజ్ 1997.
  141. ↑ Bolivia unveils original Che Guevara diary బై ఎడ్వర్డో గార్సియా, రాయ్టర్స్, జూలై 7, 2008
  142. ↑ Slain Che Guevara Soldiers Found? వీడియో రిపోర్ట్ బై నేషనల్ జియోగ్రఫిక్ , ఆగష్టు 21, 2009
  143. ↑ "Mario Terán", Wikipedia (in ఇంగ్లీష్), 2022-03-10, retrieved 2022-03-11
  144. ↑ McLaren 2000, p. 7.
  145. ↑ గువేరా 2005
  146. ↑ Che's Second Coming? బై డేవిడ్ రిఎఫ్ఫ్, నవంబర్ 20, 2005, న్యూ యార్క్ టైమ్స్
  147. ↑ మోయ్నిహన్ 2006.
  148. ↑ సింక్లైర్ 1968 / 2006, పేజి. 80.
  149. ↑ సింక్లైర్ 1968 / 2006, పేజి. 127.
  150. ↑ మక్ లారెన్ 2000, పేజి. 3.
  151. ↑ సింక్లైర్ 1968 / 2006, పేజి. 67.
  152. ↑ Ernesto Che Guevara R.I.P. బై ముర్రే రోత్బార్డ్, లెఫ్ట్ అండ్ రైట్: ఎ జర్నల్ అఫ్ లిబెర్టరియన్ థాట్, వాల్యూం 3, నెంబర్ 3 (స్ప్రింగ్ -ఆటుం 1967)
  153. ↑ Just a Pretty Face? బై సీన్ ఓ'హగాన్, ది అబ్జర్వర్ , జూలై 11, 2004
  154. ↑ పీపుల్స్ వీక్లీ 2004.
  155. ↑ Argentina pays belated homage to "Che" Guevara బై హెలెన్ పోప్పేర్, రాయిటర్స్, జూన్ 14, 2008
  156. ↑ Statue for Che's '80th birthday' బై డేనియల్ స్ఖ్వేమ్లర్, BBC న్యూస్, జూన్ 15, 2008
  157. ↑ On a tourist trail in Bolivia's hills, Che's fame lives on బై హెక్టర్ తొబార్, లోస్ అన్జేల్స్ టైమ్స్ , అక్టోబర్ 17, 2004
  158. ↑ స్కిపని 2007.
  159. ↑ Behind Che Guevara's Mask, the cold executioner Archived 2008-11-21 at the Wayback Machine టైమ్స్ ఆన్ లైన్ , సెప్టెంబర్ 16, 2007
  160. ↑ 160.0 160.1 160.2 వర్గాస్ ల్లోస 2005.
  161. ↑ 161.0 161.1 కేల్ల్నేర్ 1989, p. 106.
  162. ↑ డి'రివేరా 2005.
  163. ↑ ""Chávez es díficil de encasillar, pero a final de cuentas queda claro que es un pobre rico"". El Nacional.
  164. ↑ BBC న్యూస్ మే 26, 2001
  165. ↑ చే గువేరా (ఫోటో)కూడా చూడండి
  166. ↑ లాసీ 2007b.
  167. ↑ BBC న్యూస్ 2007.
  168. ↑ ఓ'హగాన్ 2004.

సూచనలు

[మార్చు]

వెలుపటి వలయము

[మార్చు]
"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=చే_గువేరా&oldid=4321870" నుండి వెలికితీశారు