జలగావ్ జిల్లా

Jalgaon జిల్లా

जळगाव जिल्हा
Jalgaon జిల్లా; जळगाव जिल्हा
Maharashtra లోని జిల్లా
	Maharashtra పటంలో Jalgaon జిల్లా స్థానం
దేశం	భారతదేశం
రాష్ట్రం	Maharashtra
డివిజను	Nashik Division
ముఖ్య పట్టణం	Jalgaon
మండలాలు	1. Jalgaon, 2. Jamner, 3. Erandol, 4. Dharangaon, 5. Bhusawal, 6. Bodwad, 7. Yawal, 8. Raver, 9. Muktainagar, 10. Amalner, 11. Chopda, 12. Parola, 13. Pachora, 14. Chalisgaon, 15. Bhadgaon
ప్రభుత్వం
• లోకసభ నియోజకవర్గాలు	1. Jalgaon, 2. Raver (shared with Buldhana District) (Based on Election Commission website)
• శాసనసభ నియోజకవర్గాలు	12
విస్తీర్ణం
• మొత్తం	11,765 కి.మీ2 (4,542 చ. మై)
జనాభా (2011)
• మొత్తం	42,24,442
• సాంద్రత	360/కి.మీ2 (930/చ. మై.)
• విస్తీర్ణం	70%
జనాభా వివరాలు
• అక్షరాస్యత	85
• లింగ నిష్పత్తి	933
ప్రధాన రహదార్లు	NH-6 National Highway 211 (India) NH-211
సగటు వార్షిక వర్షపాతం	690 మి.మీ.
జాలస్థలి	అధికారిక జాలస్థలి

A remarkable apophyllite mineral specimen from Jalgaon district

మహారాష్ట్ర రాష్ట్ర 37 జిల్లాలలో జలగావ్ జిల్లా (హిందీ:जळगाव जिल्हा) ఒకటి. జలగావ్ పట్టణం జిల్లాకేంద్రంగా ఉంది. జిల్లావైశాల్యం 11,765 చ.కి.మీ. 2001 గణాంకాలను అనుసరించి జిల్లా జనసంఖ్య 3,682,690. గ్రామీణ ప్రాంత నివాసితులు 71.4%. .^[1]

సరిహద్దులు[మార్చు]

జిల్లా సరిహద్దులో మద్యప్రదేశ్ రాష్ట్రం, తూర్పు సరిహద్దులో బుల్ఢానా జిల్లా, ఆగ్నేయ సరిహద్దులో జల్నా జిల్లా, దక్షిణ సరిహద్దులో ఔరంగాబాద్ (మహారాష్ట్ర) జిల్లా, వాయవ్య సరిహద్దులో నాసిక్ జిల్లా, పశ్చిమ సరిహద్దులో ధూలే జిల్లా ఉన్నాయి. .

ఆర్ధికం[మార్చు]

వ్యవసాయం[మార్చు]

Banana farm at Chinawal village in Jalgaon district

జిల్లాలో ప్రధానంగా అరటి, పత్తి, సజ్జలు, గోధుమలు, మిల్లెట్, నిమ్మ, వేరుచనగ, చెరకు పండించబడుతున్నాయి. నాణ్యమైన బంగారానికి జలగావ్ ప్రత్యేకత కలిగి ఉంది. ^[2].

వర్షపాతం[మార్చు]

జల్గావ్ జిల్లాలో వర్షపాతం 77-80 సె.మీ.జిల్లా తూర్పు ప్రాంతంలోని యవాల్ తాలూకాలో 77 సె.మీ.జిల్లాలోని భుసవాల్, పచోరా ప్రాంతాలలో 79సె.మి.జమ్నర్ ప్రాంతంలో 80 సె.మీ. ^[2]

చరిత్ర[మార్చు]

ప్రస్తుత జలగావ్ జిల్లా ప్రాంతం ఫరూఖ్ రాజవంశానికి చెందిన స్వతంత్ర ఖందేష్ సుల్తానేట్‌లో (1382 - 1601) భాగంగా ఉండేది. జలగావ్ జిల్లా 1960 అక్టోబరు 21న ఖండేష్ జిల్లాగా ఉండి తరువాత గతంలో తూర్పు ఖండేష్‌గా జిల్లాగా ఉండేది. అబ్దుల్ ఫాజల్ (గ్లాడ్విన్ అయినే అక్బరి 1157) వ్రాతలను అనుసరించి మాలిక్ నాజర్‌కు (ఫాజిల్ రెండవ రాజు ) అహమద్ - 1 (గుజరాత్) (1411-1443) ఖాన్ అనే బిరుదు ఇచ్చిన తరువాత ఈ ప్రదేశానికి ఖండేష్ అనే పేరు వచ్చిందని భావిస్తున్నారు.

పేరు వెనుక చరిత్ర[మార్చు]

మరొక కథనం అనుసరించి మహాభారతంలో వర్ణించబడిన ఖాండవప్రస్థం ఇదే అని అందువలన ఇది ఖండేష్ అయిందని భావిస్తున్నారు. తోరణ్మల్ పాలకుడు యువంషవ పాండవులతో యుద్ధంచేసాడని సూచించబడింది.

అజంతా గుహలు[మార్చు]

క్రీ.పూ 3 వ శతాబ్దం నాటి నాసిక్ సమీపంలో ఉన్న అజంతా గుహాలయాలు ఉన్నాయి. ఖండేష్‌ను బుద్ధమతావలంబీకులు అధికంగా పాలించారు. తరువాత ఇది సప్తవననాస్, ఆంధ్రభ్రిత్యాలు, విర్సెన్ (అహిర్ రాజు), యువన్ సామ్రాజ్యం, చాళుక్యులు, యాదవులు, అలావుద్దీన్ ఖిల్జీ, మొహమ్మద్ తుగ్లక్, మాలిక్ రాజ మాలిక్ నాజర్, ది నాజిర్, ది నిజాం ఆఫ్ హైదరాబాదు, మరాఠీలు పాలించారు.

బ్రిటిష్ ఆక్రమణ[మార్చు]

18వ శతాబ్దంలో ఖండేష్‌ను బ్రిటిష్ సైన్యాలు ఈ ప్రాంతాన్ని (హోల్కర్ - ధూలే) ఆక్రమించుకున్నారు. తరువాత ఖండేష్ పాలనకు మొదటి అధికారిగా రాబర్ట్ గిల్ల్ నియమించబడ్డాడు. 1906లో జలగావ్ జిల్లాగా రూపొందించబడింది.

ప్రత్యేకతలు[మార్చు]

జిల్లాలోని పరోలా తాలూకాలో ఉన్న కోట ఝాంసీ రాణి నిర్మించిందని భావిస్తున్నారు. 1936లో యవాల్ తాలూకాలోని ఫాజిల్ వద్ద ఆల్ ఇండియ కాంగ్రెస్ సభ నిర్వహించబడింది. ప్రఖ్యాత కవి బహినబాయి చౌదరి స్వస్థలం జలగావ్‌. ఆయన అహిరిని మాండలికానికి గుర్తింపు తీసుకు వచ్చాడు. సానే గురూజి బాల్కవి తొమెరే కవిత్వంతో ప్రజలను మేలుకొలిపేవాడు. జలగావ్ ^కు చెందిన ఎన్.డి మహానూర్ కవిగా తనకుతాను నిరూపించుకున్నాడు.

ముగల్ పాలన[మార్చు]

1601లో అక్బర్ ఈ ప్రాంతాన్ని ముగల్ సామ్రాజ్యంతో విలీనం చేసుకున్నాడు. తరువాత ఈ ప్రాంతం నిజాం తరువా మరాఠీల ఆధీనంలోకి వచ్చింది. 18 వ శతాబ్దం ఆరంభంలో ఈ ప్రాంతం హోల్కర్ పాలన నుండి బ్రిటిష్ పాలనలోకి మారింది. తరువాత ధులియా కేంద్రంగా ఖండేష్ జిల్లా రూపొందించబడింది. 1906లో ఖండేష్ జిల్లా రెండు జిల్లాలుగా విభజించబడ్డాయి. ప్రస్తుత జలగావ్ రాజధానిగా ఉన్న జలగావ్ జిల్లాను తూర్పు ఖండేష్ అనేవారు. 1956లో రాష్ట్రాల పునర్విభజన తరువాత తూర్పు ఖండేష్ జిల్లా బొంబాయి రాష్ట్రంలో భాగం అయింది. తరువాత 1960 మే 1 న మహారాష్ట్రా జిల్లా రూపొందించిన తరువాత ఈ జిల్లా మహారాష్ట్రా జిల్లాలో భాగం అయింది. 1960 అక్టోబరు 21 తూర్పు ఖండేష్ జిల్లా జలగావ్ జిల్లాగా మార్చబడింది.

సహకార షుగర్ ఫ్యాక్టరీ (శంహకరి శేఖర్ ఖార్ఖానా)[మార్చు]

ఫ్యాక్టరీ పేరు	ప్లేస్	తాలూకాను
మధుకర్	జీవ్రామ్నగర్, ఫాఇజ్పుర్	యావల్
బెల్గంగ	భొరస్	చలిస్గఒన్
వసంత్	కసొద	ఎరందొల్
సంత్ ముక్తబై	ఘొదస్గఒన్	ముక్తైనగర్
చొపద శేత్కారి	చొపద	చొపద
జమ్నెర్ తాఉక	గొంద్ఖెల్	జమ్నెర్
వివేక్ పాటిల్	ఎం.ఐ.డీ.సి	జాల్గాఓన్

^[2]

పరిశ్రమలు[మార్చు]

ఈ జిల్లాలోని ప్రధాన పరిశ్రమలు ఉన్నాయి:

జైన్ ఇరిగేషన్ సిస్టమ్స్ ఒక బహుళజాతి సంస్థ, ఇరిగేషన్, పైప్, ప్లాస్టిక్ షీట్, సోలార్ ఎనర్జీ సిస్టమ్స్ తయారీదారు.
సుప్రీం పైప్స్ లిమిటెడ్
రేమండ్
ఏంచొ ట్రాన్స్ఫార్మర్స్
దళ్ మిల్లులు
పాటిల్ పైప్స్
గోల్డ్ ఆర్నమెంట్స్- బంగారం స్వచ్ఛతకు ప్రసిద్ధి.

విభాగాలు[మార్చు]

జిల్లాలో 15 తాలూకాలు ఉన్నాయి :- జల్గావ్,జమ్నెర్,ఎరందొల్, ఢరంగఒన్, భుసవల్,బొద్వద్,యవల్, రవెర్ (మహారాష్ట్ర ),ముక్తైనగర్,అమల్నెర్,చొప్ద,పరొల (మహారాష్ట్ర), పచొర, చలిస్గవన్, భద్గ్వన్.
జిల్లాలో 11 అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలు ఉన్నాయి :- చొప్ద, రవెర్, భుసవల్, జలగావ్ సిటీ, జలగావ్ రూరల్, అమల్నెర్, ఎరందొల్, విస్సన్నపెత, పచొర, జమ్నెర్, ముక్తైనగర్.
జిల్లాలో పార్లమెంటు 2 నియోజకవర్గాలు ఉన్నాయి :-^[3] జిల్లాలో 13 నగరపంచాయితీలు ఉన్నాయి..^[2]

జిల్లాలో నదులు[మార్చు]

జిల్లా ఈశాన్య సరిహద్దులో తపి నది ప్రవహిస్తుంది. తపి నది మొత్తం 724 కి.మీ. మహారాష్ట్రలో 208 కి.మీ ప్రవహిస్తుంది. గిరానా నది జిల్లాలో ప్రవహిస్తుంది. గిరానా నది నాసిక్‌లోని కల్వన్ ఉపవిభాగంలో సప్తశృంగి పర్వతాలలో జన్మిస్తుంది. తరువాత ఉత్తర భూభాగంలో ప్రవహిస్తున్న సెలఏర్లు ఈ నదిలో సంగమిస్తున్నాయి. గిరినా నది 150 కి.మీ ప్రవహించిన తరువాత నందర్ తపినదిలో సంగమిస్తుంది. తపి నది నాసిక్‌లో తూర్పు వైపుగా నేరుగా ప్రవహిస్తుంది. జలగావ్ నుండి కొంచెం ఉత్తరదిశగా తపినదికి సమాంతరంగా సాగుతుంది.

తపినది ఉపనదులు[మార్చు]

కుడి తీరంలో సంగమిస్తున్న నదులు :- చంద్రభాగా, భులేశ్వరి, నంద్, వాన్, అనర్.
ఎడమ తీరంలో సంగమిస్తున్న నదులు :- కపర, సిపన, గద్గి, డోలర్, పెధి, కత్పుర్న, మొరన, మాన్, నల్గంగ, బిస్వ..^[2]

2001 లో గణాంకాలు[మార్చు]

విషయాలు	వివరణలు
జిల్లా జనసంఖ్య .	4,224,442,^[4]
ఇది దాదాపు.	కాంగో దేశ జనసంఖ్యకు సమానం.^[5]
అమెరికాలోని.	కెంటకీ నగర జనసంఖ్యకు సమం.^[6]
640 భారతదేశ జిల్లాలలో.	46వ స్థానంలో ఉంది.^[4]
1చ.కి.మీ జనసాంద్రత.	359 ^[4]
2001-11 కుటుంబనియంత్రణ శాతం.	14.71%.^[4]
స్త్రీ పురుష నిష్పత్తి.	922:1000 ^[4]
జాతియ సరాసరి (928) కంటే.
అక్షరాస్యత శాతం.	79.73%.^[4]
జాతియ సరాసరి (72%) కంటే.

భాషలు[మార్చు]

జిల్లాలో ఖండేష్ భాషాకుటుంబానికి చెందిన అహిరాని భాష వ్యవహార భాషగా వాడుకలో ఉంది. అహిరానీ భాషకు " 7,80,000 మంది వాడుకరులు ఉన్నారు. అహిరానీ భాష మారాఠీ , భిలీ భాషను పోలి ఉంటుంది.^[7] భిల్ భాషాకుటుంబానికి చెందిన బరేలీ భాషకు మద్యప్రదేశ్‌లో 10,000 మది వాడుకరులు ఉన్నారు. ^[8] , భిల్ భాషాకుటుంబానికి చెందిన బరేలీ రథ్వీ భాషకు 64,000 మంది వాడుకరులు ఉన్నారు. ఈ భాషను వ్రాయడానికి దేవనాగరి లిపిని వాడుతున్నారు.^[9]

విద్య[మార్చు]

" నార్త్ మహారాష్ట్ర యూనివర్శిటీ " జలగావ్‌లో 1989లో ఆగస్ట్ 15 న స్థాపించబడింది.
ఖండేష్ ఎజ్యుకేషన్ సొసైటీ స్కూల్స్ కాలేజీలు , మరాఠా విద్యా ప్రసారక్ మండల్ విద్యా సంస్థలు ఉన్నాయి.

మాధ్యమం[మార్చు]

జిల్లాలో ప్రధానంగా మరాఠీ భాషా వార్తాపత్రికలు ప్రచురించబడుతున్నాయి : దేష్దూత్, దేశోన్నతి, లోక్మాత, సకల్, దివ్య మరాఠీ, మహారాష్ట్ర.

సుప్రసిద్ధ వ్యక్తులు[మార్చు]

బహినబాయి చౌదరి
సేన్ గురూజీ
ప్రతిభా పాటిల్
ఏక్నాథ్ ఖద్సె
భవర్లాల్ జైన్
ఉజ్వల్ నికమ్
బల్కవి
వివేక్ పాటిల్