పతంజలి

పతంజలి యోగ శాస్త్రం యోగ సూత్రాలను మానవాళికి అందించిన ఒక గొప్ప యోగి. మనసు, స్పృహ, చైతన్యం మొదలైన వాటిని గురించి ముఖ్యమైన సమాచారాన్ని ఇందులో తెలిపాడు. అంతేకాక పాణిని రచించిన అష్టాధ్యాయికి భాష్యాలు కూడా రచించాడు.కానీ చాలామంది పండితులు ఈ రెండు గ్రంథాలు ఒకరు రాసినవి కాకపోవచ్చునని భావిస్తున్నారు. పతంజలి ^[1]^[2]^[3] "యోగ సూత్రాలు" గ్రంథంతో బాటు పాణిని చే రచింపబడ్డ అష్టాద్యాయికి కూడా భాష్యం రాసాడు. ఈ మధ్య కాలంలో యోగ బాగా ప్రచారంలోకి వచ్చింది. ముఖ్యంగా పశ్చిమ ప్రపంచం భారతదేశంలో పుట్టిన యోగ సిద్దాంతాన్ని (ముఖ్యంగా రాజ యోగ) రాజయోగం బహుళ ప్రచారంలోకి వచ్చింది. తెలుగు రచయిత్రి, కథకురాలు, సాహిత్య విమర్శకురాలు, తెలుగు ఉపాధ్యాయులు అయిన నిడదవోలు మాలతి గారు ఈ మధ్య కాలంలో పతంజలి యోగ సూత్రములను తెలుగులోకి అను వాదము చేసారు.

చరిత్ర

క్రీ.పూ 200 సంవత్సరాల ప్రాంతానికి చెందినవాడుగా పతంజలిని ఆధునిక పాశ్చాత్య చరిత్రకారులు భావిస్తున్నప్పటికీ, మన భారతీయ పంచాంగాల లెక్కల ప్రకారం పతంజలి శ్రీకృష్ణుడు జీవించిన కాలానికి కొద్దిగా అటుయిటుగా జీవించినవాడు. అంటే దాదాపు యిప్పటికి 5000 సంవత్సరాలకు పైమాటే! భారతీయ శాస్త్రవేత్తలందరూ పాశ్చాత్య చరిత్రకారుల లెక్కలకన్నా ఎంతో పూర్వీకులన్నది కాదనలేని సత్యం.

రచనలు

యోగ సూత్రాలు, మహాభాష్యం రెండు రచనలు ఒకే రచయిత రచించినవేనా అనేది చాలా చర్చనీయాంశమైంది. భోజదేవ రాజమార్తండలో గ్రంథంలో రెండు రచనలు ఒకరివేనని (10 వ శతాబ్దం) వ్యాఖ్యానించబడింది.^[4] అలాగే అనేక తరువాతి గ్రంథాలలో ఈ ఇద్దరి రచయిత హక్కు మొదట ఆపాదించబడింది. గ్రంథాల విషయానికొస్తే, యోగసూత్రం iii.44 ఒక సూత్రాన్ని పతంజలి పేరును ఉదహరిస్తుంది. కాని ఈ పంక్తి మహాభాష్యంలోనిది కాదు. ఈ 10 వ శతాబ్దపు పురాణం ఒకే రచయిత అన్నది సందేహాస్పదంగా ఉంది. యోగసత్రాలు, మహాభాష్యాల సాహిత్య శైలుల విషయాలు పూర్తిగా భిన్నంగా ఉంటాయి. పతంజలికి ఆపాదించబడిన ఔషధం రచన మినహాయింపు. (తరువాత) సంస్కృత రచయితల బహుళ రచనల ఇతర సందర్భాల మాదిరిగా కాకుండా, గ్రంథాల మధ్య క్రాస్-రిఫరెన్సులు లేకపోవడం, ఒకదానికొకటి పరస్పర అవగాహన లేకపోవడం సందేహానికి మూలాలు. అలాగే యోగ సూత్రాలలోని కొన్ని అంశాలు సా.శ. 4 వ శతాబ్దం నాటివి కావచ్చు, ^[3] అయితే ఇటువంటి మార్పులు భిన్నమైన రచనల వల్ల కావచ్చు లేదా తరువాత చేర్పుల వల్ల మౌఖిక సంప్రదాయంలో మార్పులు సంభవించి ఉండవచ్చు. చాలా మంది పరిశోధకులు ఒకే రచయిత అని అర్ధం స్పురించకుండా రెండు రచనలు "పతంజలి రచన" అని పేర్కొంటారు.

మహాభాష్యం యోగా సూత్రాలతో పాటు, బెంగాలీ పండితుడు కాక్రాపిదత్తా రచన 11 వ శతాబ్దపు చారకా వ్యాఖ్యానం, 16 వ శతాబ్దపు పతంజలికారిట పతంజలికి ఆపాదించబడింది. చరకప్రతిసంస్కృత (ఇప్పుడు పోగొట్టుకున్నది) అని పిలువబడే ఒక వైద్య గ్రంథం స్పష్టంగా చరక గ్రంథం (ఇది స్పష్టంగా ప్రతిసంస్కృత) పునఃరచన అని విశ్వసించబడుతుంది. చరకసంహిత (చరకుడు రచించినది) అని పిలువబడే వైద్య గ్రంథంలో యోగా మీద ఒక చిన్న గ్రంథం ఉన్నప్పటికీ, శరీరస్థాన అని పిలువబడే అధ్యాయం చివరలో ఇది యోగా సూత్రాలతో ఎక్కువ పోలికను కలిగి ఉండకపోవడం గమనార్హం.

యోగ సూత్రాలు

పతంజలి యోగ సూత్రాలు యోగా 196 భారతీయ సూత్రాలు (సూక్ష్మరూపాలు) ఉంటాయి. ఇది మధ్యయుగ యుగంలో అత్యంత అనువదించబడిన పురాతన భారతీయ గ్రంథం. ఇది సుమారు నలభై భారతీయ భాషలలోకి, రెండు భారతీయేతర భాషలకు అనువదించబడింది: ఓల్డు జావానీసు, అరబికు.^[5] ఈ గ్రంథరచన 12 నుండి 19 వ శతాబ్దం వరకు దాదాపు 700 సంవత్సరాలు మరుగున పడింది. స్వామి వివేకానంద, ఇతరుల కృషి కారణంగా 19 వ శతాబ్దం చివరిలో తిరిగి వెలుగులోకి వచ్చింది. ఇది 20 వ శతాబ్దంలో పునరాగమన క్లాసికుగా మళ్లీ ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకుంది.^[6] 20 వ శతాబ్దానికి ముందు భారతీయ యోగాను భగవద్గీత, యోగవాసిష్ఠం, యోగ యజ్ఞవల్క్య వంటి ఇతర యోగా గ్రంథాలు ఆధిపత్యం వహించాయని చరిత్ర సూచిస్తుంది.^[7] పతంజలి సూత్రీకరణలను యోగ సూత్రాలను హిందూ మతం శాస్త్రీయ యోగా తత్వశాస్త్రం పునాదులలో ఒకటిగా పరిశోధకులు భావిస్తారు.^[8]^[9]

మహాభాష్యం

పణిని అష్టాధ్యాయిని ఆధ్యాయం మీద పతంజలి మహాభాష్యం ("గొప్ప వ్యాఖ్యానం") కాత్యాయన గ్రంథం " వర్తీకతో" పాణిని గురించిన ఒక ప్రారంభ ప్రదర్శనగా ఉంది. పతంజలి పతంజలి శబ్దప్రమాణ పదాలు, అర్థాలు ఒకదానితో ఒకటి ఎలా సంబంధం కలిగి ఉన్నాయనే దానితో సంబంధం కలిగి ఉంది. పదాల స్పష్టమైన విలువ పదాలలోనే అంతర్లీనంగా ఉందని, బాహ్యంగా ఉద్భవించలేదని పేర్కొంది.^[10] పద-అర్ధ అనుబంధం సహజమైనది. పద-అర్ధ సంబంధం (చిహ్నం) లోని ఈ సమస్యలు సంస్కృత భాషా సంప్రదాయంలో, మీమాంస, న్యాయ, బౌద్ధ పాఠశాలల పదిహేను శతాబ్దాలలో జరిగిన చర్చలలో అంశంగా ఉంటాయి.^{[ఆధారం చూపాలి]}

స్ఫోటా

పతంజలి స్పోటా ప్రారంభ భావనను కూడా నిర్వచించాడు. దీనిని భార్తృహరి వంటి తరువాత సంస్కృత భాషా శాస్త్రవేత్తలు గణనీయంగా వివరిస్తారు. పతంజలిలో ఒక స్పొటా (స్ఫుట నుండి, స్పర్టు / పేలుడు నుండి) ప్రసంగం మార్పులేని నాణ్యత కలిగిన వచనం. ధ్వనించే మూలకం (ధ్వని, వినగల భాగం) దీర్ఘంగానూ, హస్వంగానూ ఉంటుంది. కానీ వ్యక్తిగత శబ్ధీకరణ తేడాల వల్ల స్ఫోటా ప్రభావితం కాదు. అందువల్ల శబ్ధం (వర్నా) కె.పి. (ఆa వంటి ఒకే అక్షరం) అనే సంగ్రహణ, వాస్తవ ఉచ్చారణలో ఉత్పత్తి చేయబడిన వైవిధ్యాలకు భిన్నంగా ఉంటుంది.^[10] ఈ భావన ఆధునిక ఫోనికు భావనతో ముడిపడి ఉంది. ఇది అర్థపరంగా విభిన్న శబ్దాలను నిర్వచించే కనీస వ్యత్యాసం. అందువల్ల ఫోన్‌మే అనేది శబ్దాల శ్రేణికి సంగ్రహణ. ఏదేమైనా, తరువాతి రచనలలో, ముఖ్యంగా భర్తృహరి (క్రీ.పూ 6 వ శతాబ్దం) లో స్పోటా భావన మరింత మానసిక స్థితిగా మారుతుంది.

పతంజలి రచనలు పదనిర్మాణ శాస్త్రం (ప్రాక్రియా) కొన్ని సూత్రాలను కూడా వివరించాయి. పణిని సూక్ష్మరూపంలో వివరించే సందర్భంలో ఆయన కాత్యాయన వ్యాఖ్యానాన్ని కూడా చర్చిస్తాడు. వీటిలో నిత్యసత్యాల సూత్ర-లాంటివి; తరువాతి సంప్రదాయంలో ఇవి పతంజలి చర్చలో పొందుపరచబడినవిగా ప్రచారం చేయబడ్డాయి. సాధారణంగా ఆయన అనేక పణిని స్థితులను సమర్థిస్తాడు. వీటిని కాత్యాయనంలో కొంత భిన్నంగా వివరించారు.

వ్యాకరణ లక్ష్యంతో భౌతికశాస్త్రం

అపశబ్ధాల నుండి సరైన రూపాలు, అర్ధాలను (శబ్దానుశాసనా) వేరుచేసే అష్ట్యధ్యాయలోని పణిని లక్ష్యాలకు భిన్నంగా పతంజలి లక్ష్యాలు మరింత భౌతికాధ్యయనం ఉన్నాయి. వీటిలో గ్రంథాల సరైన పారాయణాలు (అగమ), గ్రంథాల స్వచ్ఛతను (రక్ష) నిర్వహించడం అస్పష్టతను (అసమదేహ) స్పష్టం చేయడం, తేలికైన అభ్యాస యంత్రాంగాన్ని (లఘురూపంలో) అందించే బోధనా లక్ష్యం కూడా ఉన్నాయి.^[10] ఈ బలమైన భౌతికాధ్యయనం యోగా సూత్రాలు, మహాభాష్యం మధ్య ఏకీకృత ఇతివృత్తాలలో ఒకటిగా సూచించబడింది. అయినప్పటికీ వాస్తవ సంస్కృతం వాడకాన్ని నిశితంగా పరిశీలించినప్పుడు భాష లేదా పరిభాషలో ఏ విధమైన పోలికలు కనిపించలేదు

మహాభాష్యం వచనాన్ని మొదట 19 వ శతాబ్దపు ఓరియంటలిస్టు " ఫ్రాంజు కీల్హోర్ను " విమర్శనాత్మకంగా సవరించాడు. ఆయన కాత్యాయనుడి భావాలను వేరు చేసేలా పతంజలి భాషా ప్రమాణాలను కూడా అభివృద్ధి చేశాడు. తదనంతరం అనేక ఇతర సంచికలు వచ్చాయి. 1968 ఎస్.డి జోషి, జె.హెచ్.ఎఫ్. రూడ్బెర్గెను చేసిన రచనలు, అనువాదాలు తరచుగా నిశ్చయభావాలుగా పరిగణించబడుతుంది. విచారకరంగా తరువాతి పని అసంపూర్ణంగా ఉంది.

పతంజలి కూడా లైట్ టచ్ తో రాస్తుంది. ఉదాహరణకు, సనాతన బ్రాహ్మణ (అస్టికా) సమూహాల మధ్య విభేదాలపై ఆయన చేసిన వ్యాఖ్య, హెటెరోడాక్స్, ఎన్ ఆస్టికా గ్రూపులు (బౌద్ధమతం, జైన మతం, నాస్తికులు) మత సంఘర్షణకు నేటికీ సంబంధితంగా కనిపిస్తున్నాయి: ఈ సమూహాల మధ్య శత్రుత్వం ఒక ముంగిస, పాము మధ్య శతృత్వంలా ఉంటుంది.^[11] ఆయన సమకాలీన సంఘటనల మీద ఇటీవలి గ్రీకు చొరబాటు మీద వ్యాఖ్యానించాడు. ఉపఖండంలోని వాయవ్య ప్రాంతాలలో నివసించిన అనేక తెగల మీద కూడా వ్యాఖ్యానించాడు.

పతంజలితంత్ర

పతంజలి అని పిలువబడే వైద్య గ్రంథం రచయిత పతంజలి. దీనిని పతంజలి లేదా పతంజలతంత్రా అని కూడా పిలుస్తారు.^[12]^[13] ఈ వచనం అనేక యోగ, ఆరోగ్య సంబంధిత భారతీయ గ్రంథాలలో ఉటంకించబడింది. పతంజలిని అనేక సంస్కృత గ్రంథాలలో యోగరత్నకర, యోగరత్నాసముక్కాయ, పదార్థవిజ్ఞాన, చక్రదత్త భాష్య అని పిలుస్తారు.^[12] పతంజలి చేసిన ఈ ఉల్లేఖనాలలో కొన్ని ప్రత్యేకమైనవి. కాని మరికొన్ని చరక సంహిత, సుశ్రుత సంహిత వంటి ప్రధాన హిందూ వైద్య గ్రంథాలలో కూడా కనిపిస్తాయి.^[12]

పతంజలి అనే నాల్గవ పండితుడు కూడా ఉన్నాడు. ఆయన సా.శ. 8 వ శతాబ్దంలో నివసించిన చారక సంహిత మీద వ్యాఖ్యానం వ్రాసాడు. ఈ వచనాన్ని కారకవర్తిక అని పిలుస్తారు.^[14] పతంజలి అనే ఇద్దరు వైద్య పండితులు (బహుశా ఒకే వ్యక్తి కావచ్చు) కాని సాధారణంగా సంస్కృత వ్యాకరణ మహాభాష్యం రాసిన పతంజలి కంటే పూర్తిగా భిన్నమైన వ్యక్తిగా అంగీకరించారు. ^[14]

యోగ సూత్రములు

పతంజలి రచించిన యోగ సూత్రములలో మొత్తం 195 సూత్రములున్నాయి; నాలుగు పాదములుగా విభజింపబడినవి.అవి క్రమముగ:సమాధి, సాధన, విభూతి, కైవల్య పాదములు.కొందరి అభిప్రాయము ప్రకారము మొదటి మూడు మాత్రము పతంజలి విరచితములు మిగిలినది తరువాత చేర్పబడినదట.కాని ప్రాచీనులు దీనికి ఎక్కడ ఏకీభవించినటులు కనబడదు.

ప్రథమ పాదమున యోగము యొక్క ఉద్దేశము, లక్షణము, వృత్తుల లక్షణము, యోగోపాయములు, యోగ భేదములను వర్ణింపబడింది. రెండవ పాదమున క్రియా యోగము, క్లేశములు, కర్మవిపాకము, దాని దుఃఖస్వరూపము, చతుర్య్వూహములు వర్ణిపబడినవి. తృతీయ పాదమున, అంతరంగ-అంగములు, పరిణామములు, సంయమభేదములు, విభూతి, వివేక జ్ఞానములు ప్రస్తావింపబడినవి. నాల్గవ పాదమున ముక్తి యోగ్యమగు చిత్తము, పరలోకసిద్ధి, బాహ్యార్ధసిద్ధి, ఆత్మసిద్ధి, ధర్మమేఘ సమాధి, జీవన్ముక్తి, విదేహకైవల్యము ప్రసంగింపబడినవి.

సమాధి పాదము

సాధకుడు తన గృహస్థ, సామాజిక ధర్మాలు నిర్వర్తించుకున్నతరువాత సమాధి పొందడానికి యోగ్యుడైన గురువును ఎంచుకుని, ఆ గురువు శిక్షణలో యోగవిద్య ప్రారంభిస్తాడు. పతంజలి మహర్షి “ఇప్పుడు యోగాభ్యాసం గురించి” తెలుసుకో అంటూ ప్రారంభిస్తారు.

మానవప్రవృత్తిలో చిత్తవృత్తులు ఒక భాగం. పతంజలి ఐదు చిత్తవృత్తులను గుర్తించి వాటిని యోగసాధనకి అనుగుణంగా ఏ విధంగా మలుచుకోవలసి ఉందో వివరించేరు. మూడవ సూత్రంలో చెప్పిన “చిత్తవృత్తి నిరోధః” అంటే చిత్తవృత్తులను ఆపడం కానీ అణిచి పెట్టడం కానీ కాదని పండితులు వ్యాఖ్యానించేరు. మిగతా మూడు పాదాలలో ఆ చిత్తవృత్తులను యోగసాధనకి అనుకూలంగా మలుచుకునేవిధానం వివరణ చూస్తే ఆ వ్యాఖ్యానం సమంజసమే అనిపిస్తుంది.

అనూచానంగా ప్రసిద్ధమైన జ్ఞానాన్ని గ్రహించడం, స్వయంగా వితర్కించుకుని సత్యాసత్యాలను గమనించడంతో సాధన మొదలవుతుంది. ప్రాపంచికవిషయాలలో వైముఖ్యం ప్రయత్నంవల్ల సాధ్యం కాగలదు. సాధనలో వేగిరపాటు తగదు. అవిరళంగా పటుతర నిష్ఠతో బహుకాలం సాగించవలసి ఉంటుంది.

సాధన కొనసాగించడానికి వ్యాధి, అలసత, అస్థిమితంవంటి అవరోధాలు కలుగుతాయి. అవి దుఃఖం, ఆందోళన, వణుకువంటి బాహ్యరూపాలలో గోచరిస్తాయి. మైత్రీ, కరుణ, సాధుత్వం, ఉపేక్షవంటి సుగుణాలను పెంపొందించుకోడంద్వారా పై అవరోధాలను అధిగమించి యోగసాధనకి అవుసరమైన ప్రశాంతత పొందవచ్చు.

చిత్తస్థైర్యం సాధించడానికి కొన్ని పద్ధతులు సూచించేరు పతంజలి. ఉచ్ఛ్వాసనిశ్వాసాలు క్రమబద్ధం చేయడం (ప్రాణాయామం), ముక్కు, చెవివంటి ఇంద్రియప్రవృత్తులమీద తదేకదృష్టితో ధ్యానించడంద్వారా కూడా ప్రశాంతత చేకూరుతుంది. ఈ ప్రయత్నాలన్నిటిలోనూ అంతర్గతభావం ఇతరవిషయాలనుండి చిత్తమును యోగంవైపు మళ్ళించడం, యోగంమీద దృష్టిని సుస్థిరంగా నిలపడం.

వైరాగ్యం అంటే భౌతికవిషయాలలో ఆసక్తిని నిరోధించడం. వ్యక్తి తాను ఏ విషయాలలో అనురక్తుడో గుర్తించి ఆ అనురక్తిని నిర్మూలించడమే వైరాగ్యం. అభ్యాసంతో ఈ వైరాగ్యం సాధించాలి అంటారు పతంజలి మహర్షి.

సాధకుడు దృశ్యమానప్రపంచంలో తన అనుభవాలతో మమైక్యం కావడం క్లేశములకు హేతువు. ఆ భావాన్ని ఉపసంహరించుకోవాలి. వస్తువు, శబ్దము, అర్థము ఒకటే కావని గుర్తించి, వీటికి అతీతుడయిన పరమపురుషునియందు చిత్తమును నిలపడంకోసం సాధన చేయాలి.

ఇలా సాధన చేస్తే సాధకుడికి పిపీలికాది బ్రహ్మపర్యంతం సమస్తమూ స్వాధీనమవుతాయి. నిర్మలచిత్తము భగవంతునియందు సుస్థిరముగా నిలిపితే, స్వచ్ఛమైన మణివలె ఆ భగవంతుని ప్రతిఫలింపగల శక్తిని పొందుతుంది.

పూర్వజన్మలలో చేసిన సాధన స్మృతులుగా (వాసనలు) తరువాతి జన్మలలో కొనసాగుతాయి. ఆ పూర్వవాసనలు, సాధనలో ఏకాగ్రత, దృఢత – ఇవి ఎంత బలంగా ఉంటే అంత త్వరగా సమాధిస్థితిని చేరుకోగలడు.

తర్కం, నిశితపరిశీలన, పరంపరానుగతంగా పొందిన జ్ఞానం సమాధికి మార్గాలు. సాధనకి అనేక మార్గాలు ఉన్నాయి. ఏ పద్ధతిని సాధకుడు ఎంచుకున్నా, శ్రద్ధతో తదేకథ్యానంతో చేస్తే శారీరకంగానూ, మానసికంగానూ దృఢత్వం కలుగుతుంది. ఈవిధంగా చేసిన సాధనమూలంగా సమాధిస్థితిలో ఒక స్థాయికి చేరుతాడు. అది సబీజసమాధి. ఆ బీజాన్ని కూడా తొలగించుకోడానికి సాధన కొనసాగించాలి.

సమాధి అంటే పరమపురుషునిలో ఐక్యము కావడం. ఆ పరమపురుషుడు కాలానికి అతీతుడు. గురువులందరికీ గురువు. ఆ పరమపురుషుని చిహ్నం ఓంకారం. ఓంకారము జపించడం సమాధికి మార్గం.

సాధనద్వారా సాధకుడికి సమస్త వస్తువులూ స్వాధీనమవుతాయి. సమాపత్తి సాధిస్తాడు. సమాపత్తి అంటే వస్తువు, శబ్దము (వస్తువుకి మానవుడు ఇచ్చుకున్న పేరు), అర్థము – ఈ మూడింటిని గూర్చిన అవగాహన పొందినప్పటి స్థితి.

ఇది పరమపురుషునిగురించిన అవగాహనలో తార్కికమైన వివరణ. ఆ తార్కికవివరణ, అవగాహనస్థితిని అధిగమించడానికి సాధన కొనసాగించాలి. తాను సమాధి పొందేను అన్న స్పృహ కూడా నశించినతరువాత పొందిన సమాధిస్థితిని నిర్బీజసమాధి అంటారు.

ఇంతవరకూ చెప్పినది సాధనకి వివరణలో పూర్వభాగం. ఉత్తరభాగంలో సాధన ఆచరణలో ఎలా ఉంటుందో వివరించేరు.

సాధన పాదము

ఇది మూడు భాగాలుగా సాగుతుంది. అవి తపస్సు, స్వాధ్యాయము, ఈశ్వరునియందు మనసును సంపూర్ణంగా నిలపడం. అష్టాంగాలుగా చెప్పుకుంటున్న ఈ క్రియావిశేషాలలో మొదటి రెండూ యమ నియమాలు. ఇవి మళ్ళీ ఐదు ఉప భాగాలుగా వర్ణించేరు. యమంలో వివరించిన సత్యపాలన, అహింస, చోరగుణం నిరసించడం, పరులసొమ్ము స్వీకరించ నిరాకరించడం వంటివి నిత్యవ్యవహారంలో కూడా చూస్తాం. అలాగే నియమంలో క్రమశిక్షణ యొక్క ప్రాధాన్యత కనిపిస్తుంది. రాగద్వేషాలు, అహమిక, అభినివేశాలకి అవిద్య మూలకారణం. నిరంతర యోగసాధనతో ఈ నాలుగు క్లేశములను జయించవచ్చు.

ప్రజ్ఞావంతులు సైతం రాగద్వేషాలకీ, అహంభావానికీ అతీతులు కారు. క్లేశాలకు మూలకారణాలు తెలుసుకొని, వాటిప్రభావంనుండి తప్పుకుని సాధన కొనసాగిస్తే సమాధి పొందగలరు.

ఒక జన్మలో ఆచరించిన కర్మలు మరుజన్మలో రాగద్వేషాలు, అహమిక, అభినివేశాలవంటి క్లేశములకు కారణమవుతాయి. తిరిగి ఆ క్లేశములమూలంగా కర్మలు ఆచరిస్తారు. ఆవిధంగా కర్మలూ, క్లేశములు ఒకదానికొకటి కారణమవుతూ మళ్ళీ మళ్ళీ పుట్టడానికి కారణమవుతాయి. అలా పునర్జన్మలకి కారణమయిన క్లేశములను, కర్మలనూ నివర్తించి సమాధి ధ్యేయంగా సాధన కొనసాగించాలి.

సత్వ తమో రజోగుణాలమూలంగా వివిధ అనుభవాలకు సాధకుడు లోనవుతాడు. వివేకవంతుడు ఆ విషయం గ్రహించి, వాటిని అధిగమించడానికి ప్రయత్నిస్తాడు.

ధారణ, ధ్యానం, సమాధి – అచంచలదీక్షతో కొనసాగించిన సాధకునికి అలౌకికమైన శక్తులు సిద్ధిస్తాయి. ఎదటివారి చిత్తము గ్రహించడం, ఎదటివారికి అగోచరము కావడం, నీటిమీద నడవడం వంటివి. అయితే సాధకునికి ఈ శక్తులే పరమావధి కారాదు. ఆ శక్తులప్రభావాలకు లోను కాకుండా, వాటిని కూడా నిరోధించి, యోగం కొనసాగిస్తేనే పరమపురుషునిలో లీనమవడం జరుగుతుంది.

విభూతి పాదము

సాధన, సమాధి పాదాలలో వివరించిన మార్గాలు అనుసరిస్తూ సాధన చేసిన తరువాతి స్థాయి విభూతి స్థాయి. విభూతిపాదంలో సంయమనం అంటే ఏమిటో, అది ఎలా చెయ్యాలో, తద్వారా సాధకుడు ఏమి సాధించగలడో వివరించడం జరిగింది. సూక్ష్మంగా, ఒక వస్తువుపై దృష్టి కేంద్రీకరించడం ధారణ. ధారణ నిరవధికంగా కొనసాగించడం ధ్యానం. ధారణ, ధ్యానంద్వారా మనోలయము (విభూతి) చేయడానికి కృషి చేయాలి. పతంజలి వరుసక్రమంలో ఏ అంశంమీద సంయమం చేస్తే ఏ శక్తి పొందగలడో వివరించేరు. అయితే అతీంద్రయశక్తులే (సిద్ధశక్తులు) సాధకునికి ధ్యేయం కారాదు. సాధకుడు వాటిని కూడా ముక్తికి అవరోధాలుగానే గుర్తించి, నిరోధించి, ముక్తికోసం ధ్యానం కొనసాగించాలి అంటాడు పతంజలి.

కైవల్య పాదము

ముందు పాదాలలో వివరించిన విధంగా సాధన కొనసాగించి సమాధి స్థితికి చేరేవరకు గల పరిణామస్థితిని వివరించేరు కైవల్యపాదంలో. పాపపుణ్యాలు, కర్మఫలితాలు, క్లేశములు పూర్వజన్మవాసనలు మరుజన్మలో ఎలా పునరావృత్తమవుతాయి, సాధకుడు వాటినిగురించిన అవగాహన పెంపొందించుకుని, ముక్తిమార్గాన్ని అనుసరించడానికి ఏమి చేయాలి అన్న విషయం వివరించడంతో ఈ పాదము ముగుస్తుంది.

పతంజలి యోగ సూత్రములు(అష్టాంగ యోగము)

యమము : అహింస, సత్యవచనము, బ్రహ్మచర్యము, పాపరహితము, పరుల వస్తువులను ఆశించకుండుట, ఈ ఐదు వ్రతములు యమము. బ్రహ్మచర్యము, దయ, క్షాంతి (క్షమ), ధ్యానము, సత్యము, పాపరహిత స్థితి, అహింస, అస్తేయము, మాధుర్యము, దమము ఇవి యమమని మరియొక యోగ శాస్త్ర గ్రంథము చెబుతుంది.
నియమము : శౌచం, సంతోషము, తపస్సు, స్వాధ్యాయము, ఈశ్వర ప్రణిధానము నియమములు అనివేదాంత సారం చెబుతుంది.తపము, సంతోషము, అస్తిక్యము, దానము, దేవతా పూజ, సిద్ధాంతము, శ్రవణము, మనోనిగ్రహము జపము, అగ్నికర్మ (హోమము) ఇవి నియమములని తంత్ర సారము చెబుతున్నది.
ఆసనం: ఆసనం అంటె యిప్పుడు భౌతికమైన హలాసనం, గరుడాసనం, శీర్షాసనంవంటి అనేక యోగాసనాలుగా పాశ్చాత్యులు పొరబడ్డారు. నిజానికి ఈ అవసరాలన్నీ యమ, నియమ, స్థాయిలోనే సాధకునిచే సాధన చేయిస్తారు. నిజానికి పతంజలి చెప్పిన "ఆసనం" అంటే మనస్సును ఆత్మతో సంధానం చేసి స్థిరంగా ఉండటం. దీనినే "స్థిర సుఖాసనం" అన్నారు. ఆసనం అష్టాంగ యోగం మూడవ అంగము. ఐదు విధములైన కరచరణస్థానములను నిర్దేశించేది. పద్మాసనం స్వస్తికాఖ్యం భద్రం వజ్రాసనం తదా వీరాసనమితి ప్రోక్తం క్రమాదాసన పంచకమ్ (భాగవతం 3. 28. 11)
ప్రాణాయామం: శరీర స్పందనలన్నింటినీ క్రమబద్దీకరించడమే ప్రాణాయామం. ప్రాణాయామమువలన దేహ దోషాలు, ధారణ వలన చేసిన పాపాలు అపరాధాలు, ప్రత్యాహారము వలన సంసర్గతా (సాంగత్య) దోషాలు, ధ్యానము వలన అనీశ్వర గుణాలు తొలగుతాయి. ప్రణవం (ఓంకారం) తో ముమ్మారు ప్రాణాయామం (పూరక కుంభక రేచకాలతో) చేయాలి.
ప్రత్యాహారం : ఇంద్రియ జనితములైన బాహ్య ప్రపంచ శబ్దములు దృశ్యముల నుండి దృష్టి నిగ్రహించి అంతరంగముపై చింతించుట ప్రత్యాహారము.
ధారణ: ధారణ అంటే బ్రహ్మమును (ఈశ్వరుని అనుకోవచ్చు) హృదయపద్మములో ధరించుట. ఇది మనో స్థితి. •ధ్యానం బ్రహ్మ ఆత్మల గురించిన గురించిన చింత . ఇది సాధన. (ప్రగతితో కూడిన గతి) .గమ్యం సమాధి. అహంబ్రహ్మ తత్త్వం అనుభవంలోనికివచ్చే స్థితి.
ధ్యానము : ధ్యేయ వస్తువుపై మనసును లగ్నముచేసి, అన్య పదార్థములను గమనించక, నిశ్చలమైన మనసుతో (చిత్తముతో) ధ్యేయ వస్తువైన ఈశ్వరుని గురించిన చింతలో ఉండుటయే ధ్యానము. సాధనా పూర్వకముగా పొందిన ద్వైత రహిత స్థితి సమాధి. (జీవుని ఈశ్వరుని వేరుగా భావించుట ద్వైతము, వానిని ఒకే వస్తువుగా అనుభవైంచుట అద్వైత సిద్ధి, అదే సమాధి స్థితి.
సమాధి : నిత్యమూ శుద్ధమైన బుద్ధితో కూడి, సత్యమైన ఆనందముతో కూడిన తురీయ (మెలకువ, నిద్ర, స్వప్న స్థితులకు అతీతమైన) స్థితిలో ఏకము, అక్షరము (శాశ్వతము) ఐన నేను ఉన్నాను (అహమస్మి) అనే బ్రహ్మ భావనలో అహంబ్రహ్మాస్మి (నేనే ఆ బ్రహ్మమును) అనే ఎరుక కలిగియుండు అవస్థయే సమాధి.

పై సూత్రాలలో మొదటి నాలుగు విభాగాలు పాశ్చాతులకు యిప్పుడిప్పుడే కొంత అవగాహనకు వచ్చి దీనిపట్ల ఆకర్షితులవుతున్నారు. ఆ తరువాత చెప్పబడే నాలుగు అధ్యాయాలూ పాశ్చాత్యుల మేధస్సుకు అందనివి. ఆ మాటకొస్తే ఆధునిక భారతీయులలో కూడా చాలా మందికి తెలియనివి.

ఇలా అనేకానేక యోగ రహస్యాలన్నిటినీ పతంజలి తన యోగ సూత్రములలో పొందుపరిచాడు. ఈ గ్రంథములోని విషయాలు నిత్యజీవితంలో ఆచరించి అనుభూతి చెందవలసినవే గాని కేవలం చదవడం వలన తెలియవచ్చేది తక్కువే అని చెప్పవచ్చు.

భారతీయులకే కాక ప్రపంచ ప్రజలందరికీ ఆధ్యాత్మిక, యోగ విశేషాలను పరిచయం చేసి సాధకులను తయారుచేయగలిగే అమూల్య గ్రంథాన్ని ప్రసాదంగా అందించిన మహర్షి యోగపుంగవుడు పతంజలి.

యివి కూడా చూడండి

సూచికలు

↑ Jonardon Ganeri, Artha: Meaning, Oxford University Press 2006, 1.2, p. 12
↑ S. Radhakrishnan, and C.A. Moore, (1957). A Source Book in Indian Philosophy. Princeton, New Jersey: Princeton University, ch. XIII, Yoga, p.453
↑ ^3.0 ^3.1 Gavin A. Flood, 1996
↑ The Yoga Sutras of Patanjali, ed. James Haughton Woods, 1914, p. xv
↑ White 2014, p. xvi.
↑ White 2014, p. xvi-xvii.
↑ White 2014, p. xvi-xvii, 20-23.
↑ Ian Whicher (1998), The Integrity of the Yoga Darsana: A Reconsideration of Classical Yoga, State University of New York Press, ISBN 978-0791438152, page 49
↑ Stuart Sarbacker (2011), Yoga Powers (Editor: Knut A. Jacobsen), Brill, ISBN 978-9004212145, page 195
↑ ^10.0 ^10.1 ^10.2 The word and the world: India's contribution to the study of language (1990). Bimal Krishna Matilal. Oxford. ISBN 978-0-19-562515-8.
↑ Romila Thapar, Interpreting Early India. Oxford University Press, 1992, p.63
↑ ^12.0 ^12.1 ^12.2 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; HIML అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
↑ Surendranath Dasgupta (1992). A History of Indian Philosophy. Reprint: Motilal Banarsidass (Original: Cambridge University Press). p. 231. ISBN 978-81-208-0412-8.
↑ ^14.0 ^14.1 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; meulenbeld143 అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు

యితర లింకులు

Word by word translation of the Yoga-Sutra of Patanjali, together with a comment

బయటి లింకులు

అచ్చు పుస్తకాలు

Four Chapters of Freedom. Commentary on Yoga Sutra of Patanjali, by Swami Satyananda Saraswati. 3 Ed. Bihar: Bihar School of Yoga, 1989.

పతంజలి యోగసూత్రములు. Hyderabad: Sri Krishananda Matham. n.d.

The Yoga Aphorisms of Patanjali. Translated with a new commentary by Swami Prabhavananda and Christopher Isherwood. Madras, Sri Ramakrishna Matt, 1953

[1] Jonardon Ganeri, Artha: Meaning, Oxford University Press 2006, 1.2, p. 12

[2] S. Radhakrishnan, and C.A. Moore, (1957). A Source Book in Indian Philosophy. Princeton, New Jersey: Princeton University, ch. XIII, Yoga, p.453

[gavin-3] 3.0 ^3.1 Gavin A. Flood, 1996

[4] The Yoga Sutras of Patanjali, ed. James Haughton Woods, 1914, p. xv

[FOOTNOTEWhite2014xvi-5] White 2014, p. xvi.

[FOOTNOTEWhite2014xvi-xvii-6] White 2014, p. xvi-xvii.

[FOOTNOTEWhite2014xvi-xvii,_20-23-7] White 2014, p. xvi-xvii, 20-23.

[ianwhicher49-8] Ian Whicher (1998), The Integrity of the Yoga Darsana: A Reconsideration of Classical Yoga, State University of New York Press, ISBN 978-0791438152, page 49

[stuartsarbacker195-9] Stuart Sarbacker (2011), Yoga Powers (Editor: Knut A. Jacobsen), Brill, ISBN 978-9004212145, page 195

[watw-10] 10.0 ^10.1 ^10.2 The word and the world: India's contribution to the study of language (1990). Bimal Krishna Matilal. Oxford. ISBN 978-0-19-562515-8.

[11] Romila Thapar, Interpreting Early India. Oxford University Press, 1992, p.63

[HIML-12] 12.0 ^12.1 ^12.2 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; HIML అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు

[13] Surendranath Dasgupta (1992). A History of Indian Philosophy. Reprint: Motilal Banarsidass (Original: Cambridge University Press). p. 231. ISBN 978-81-208-0412-8.

[meulenbeld143-14] 14.0 ^14.1 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; meulenbeld143 అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

v t e భారతీయ తత్వశాస్త్రం
విషయాలు	నాస్తికత్వం పదార్థం అంతా పరమాణువులతో కూడి ఉన్నదనే సిద్ధాంతము ఆదర్శవాదం భారతీయ తర్కం ఏకేశ్వరవాదం వేద తత్వం
ఆస్తికవాదం	యోగ దర్శనం న్యాయ దర్శనం వైశేషిక దర్శనం సాంఖ్య దర్శనం మీమాంస వేదాంత అచ్చింత్య బేధ అభేదం అద్వైతం భేదాభేద ద్వైతం ద్వైతాద్వైతం శుద్ధాద్వైతం విశిష్టాద్వైతం శైవం ప్రత్యభిజ్ఞ పశుపత సిధ్ధాంతం
నాస్తిక వాదం	చార్వాకుడు అజీవకులు జైన్ అనేకాంతవాదం శైవవాదం బౌద్ధ శూన్యత మాధ్యమిక యోగకార సౌత్రాంతిక స్వతంత్రిక
పాఠాలు	వేదాలు వేదాంగాలు వేదాంత సారము ఉపనిషత్తులు భగవద్గీత బౌద్ధ మత గ్రంధములు జైన ఆగమములు యోగ దర్శనం న్యాయ దర్శనం వైశేషిక దర్శనం సాంఖ్య దర్శనం మీమాంస సూత్ర బ్రహ్మసూత్రాలు పంచదశి శివ సూత్రాలు అర్థశాస్త్ర అభినవ భారతి యోగ వాశిష్టం
తత్వవేత్తలు	అవత్సర యాజ్ఞవల్క్యుడు పతంజలి కణాదుడు కపిల బృహద్రథ ఇక్ష్వాకు జైమిని వ్యాస చాణక్యుడు అక్షపాద గోతమ నాగార్జునుడు పద్మసంభవుడు వాసుబంధు గౌడపాదులు ఆది శంకరాచార్యులు దయానంద సరస్వతి రామానుజుడు రైవక సదానంద వేదాంతసారం శాఖ్యాయన జాబాలి మధ్వాచార్యులు విద్యారణ్యుడు మరింత ...
భావనలు	అభావ అభాసవాదం అభేదం ఆదర్శన అద్వైతం అహం (కాశ్మీర శైవం) ఐశ్వర్య అక్రోధ అక్షర అంతం అనంతం అనావస్థ అనుపలబ్ధి అపౌరుషేయ అసిద్దత్వ అసత్కల్ప ఆత్మ (హిందూ మతం) అవ్యక్త బ్రాహ్మణ బ్రహ్మ్మీ స్థితి భూమి భూమిక చైతన్య (స్పృహ) చిద్భాష చిత్తభూమి దేవుడు (హిందూ మతం) ధర్మము ధీ ద్రవ్య ధ్రుతి ఏకాగ్రత గుణ హితం (హిందూ మతం వేదాంతం) ఇదం ఈక్షణ ఈశ్వరత్వం జీవితం కర్మ కాశ్యప క్షేత్రజ్ఞ లక్షణ మిధ్యత్వ మోక్షం నిదిధ్యాసన నిర్వాణ పదార్థ పరమాత్మ పరమానంద(హిందూ మతం) పరమేశ శక్తి పరిణామవాదం (హిందూ ఆలోచన) ప్రార్ధన ఫ్రజ్ఞ (వేదం) ప్రకృతి ప్రతిబింబవాదం ప్రతీత్యాసముత్పాదం పురుష రాజమండలం ఋత సాక్ష్యం (నిరూపణ) సమాధి సంసార సంకల్పం (హిందూ ఆలోచన) సత్య సత్కార్యవాదం శబ్ద బ్రాహ్మణ స్ఫుటం స్థితి శూన్యత సూత్రం స్వాతంత్ర్య స్వేచ్చామృత్యువు (ఇచ్చామృత్యు) శ్యాద్వాద తైజస తైజలం తన్మాత్రలు త్యాగం ఉపరాతి ఉపేక్ష ఉత్సాహ వివర్తవాద విరాజ యోగ మరింత ...