Jump to content

సంస్థానం

వికీపీడియా నుండి
(సంస్థానాలు నుండి దారిమార్పు చెందింది)
వలస భారతదేశం
British Indian Empire
భారతదేశంలో వలస ప్రాంతాలు
డచ్చి భారతదేశం1605–1825
డేనిష్ భారతదేశం1620–1869
ఫ్రెంచి భారతదేశం1668–1954
Portuguese India
(1505–1961)
కాసా డా ఇండియా1434–1833
పోర్చుగీసు ఈస్టిండియా కంపెనీ1628–1633
ఈస్టిండియా కంపెనీ1612–1757
భారతదేశంలో కంపెనీ పాలన1757–1858
భారతదేశంలో బ్రిటిషు పాలన1858–1947
బర్మాలో బ్రిటిషు పాలన1824–1948
స్వదేశీ సంస్థానాలు1721–1949
భారత విభజన
1947

సంస్థానం (స్థానిక రాజ్యం లేదా భారతీయ రాజ్యం అని కూడా పిలుస్తారు) అనేది బ్రిటిషు భారతదేశంలో నామమాత్రంగా సార్వభౌమాధికారం కలిగిన రాజ్యం.[1] దీన్ని నేరుగా బ్రిటిషు వారు పరిపాలించరు, కానీ వారి పరోక్ష పాలనలో భారతీయ పాలకుడు పాలిస్తాడు.[2] ఈ పాలకుడు అనుబంధ కూటమికి, బ్రిటిషు సామ్రాజ్య ఆధిపత్యానికి లోబడి ఉంటాడు.

బ్రిటిషు వారు వెళ్ళిపోయే సమయంలో, భారత ఉపఖండంలో వేలాదిగా ఉన్న జమీందారీ ఎస్టేట్‌లు, జాగీర్లు కాకుండా 565 సంస్థానాలు కూడా అధికారికంగా ఉండేవి.[3] 1947 లో స్వాతంత్ర్యానికి ముందు, సంస్థానాల విస్తీర్ణం భారతదేశ విస్తీర్ణంలో 40% ఉండేది. జనాభాలో 23% ఉండేది. [4] అతి ముఖ్యమైన రాజ్యాల్లో ప్రత్యేకించి ఒక్కొక్కదానికి ఒక్కొక్క బ్రిటిషు రాజకీయ రెసిడెంటు ఉండేవాడు. అవి హైదరాబాద్, మైసూర్, దక్షిణాన పుదుక్కోట్టై, ట్రావెన్‌కోర్, జమ్మూ, కాశ్మీర్, మధ్య భారతదేశంలోని ఇండోర్ లు. వాటిలో అత్యంత ప్రముఖమైన వాటికి - మొత్తంలో దాదాపు నాలుగో వంతు - సెల్యూట్ స్టేట్ హోదా ఉండేది. వీటి పాలకుడు ఉత్సవ సందర్భాలలో ఒక నిర్ణీత సంఖ్యలో గన్ సెల్యూట్‌లకు అర్హుడు.

హోదా, పరిమాణం, సంపదను బట్టి సంస్థానాలు చాలా విభిన్నంగా ఉండేవి; ప్రధానమైన 21-తుపాకుల సెల్యూట్ రాజ్యాలైన హైదరాబాద్, జమ్మూ, కాశ్మీర్‌లు ఒక్కొక్కటి 200,000 కి.మీ2 (77,000 చ. మై.) పైగా విస్తీర్ణంలో ఉన్నాయి. 1941లో, హైదరాబాద్‌లో 1.6 కోట్లకు పైగా జనాభా ఉండగా, జమ్మూ, కాశ్మీర్‌లో 40 లక్షల కంటే కొంచెం ఎక్కువ జనాభా ఉంది. ఈ స్కేలుకు మరొక చివరన లావా అనే నాన్-సెల్యూట్ ప్రిన్సిపాలిటీ విస్తీర్ణంలో 49 కి.మీ2 (19 చ. మై.), 3,000 కంటే తక్కువ జనాభాతో ఉంది. దాదాపు రెండు వందల చిన్నపాటి సంస్థానాల వైశాల్యం 25 కి.మీ2 (10 చ. మై.) కంటే తక్కువ ఉండేది.[5][6]

చరిత్ర

[మార్చు]
1765–1805 భారతదేశం మ్యాప్, హిందువులు, ముస్లింలు, బ్రిటిషు వాళ్ళ మధ్య ప్రాదేశిక విభజనతో చూపబడింది.
1909లో బ్రిటిషు ఇండియా (పింక్), సంస్థానాలు (పసుపు)తో కూడిన భారత దేశ రాజకీయ ఉపవిభాగాలు

భారత స్వాతంత్ర్యం సమయానికి ఉనికిలో ఉన్న సంస్థానాల్లో ఎక్కువగా మొఘల్ సామ్రాజ్యం విచ్ఛిన్నం తర్వాత ఏర్పడ్డాయి. చాలా కాలం పాటు భారతదేశానికి విదేశీ వలసల కారణంగా అనేక సంస్థానాలకు విదేశీ మూలాలున్నాయి. అలాంటి వారిలో కొందరు - హైదరాబాద్ (టర్కులు), భోపాల్ (ఆఫ్ఘన్లు), రాంపూర్ (పష్టూన్), జంజీరా (అబిస్సీనియన్) పాలకులు. హిందూ రాజ్యాలలో, చాలా మంది పాలకులు క్షత్రియులే. రాజ్‌పుత్ రాజ్యాలు, చెదురు మదురు దక్షిణ భారత రాజ్యాల్లో మాత్రమే పాలక వంశాలు మొఘలుల కంటే పూర్వం నుండే ఉన్నాయి.[7]

సంస్థానాలతో బ్రిటిషు వారి సంబంధాలు

[మార్చు]

బ్రిటిషు రాజ్ ("భారత సామ్రాజ్యం") కింద భారతదేశంలో రెండు రకాల భూభాగాలుండేవి: బ్రిటిషు భారతదేశం, స్థానిక రాజ్యాలు లేదా సంస్థానాలు. బ్రిటిషు పార్లమెంటు, దాని వివరణ చట్టం 1889 లో ఈ క్రింది నిర్వచనాలను ఆమోదించింది:

(4.) "బ్రిటిషు ఇండియా" అనే వ్యక్తీకరణకు భారత గవర్నర్ జనరల్ ద్వారా లేదా గవర్నర్ జనరల్‌కు లోబడి ఉన్న ఏదైనా గవర్నర్ లేదా ఇతర అధికారి ద్వారా భారతదేశంలో ప్రస్తుతానికి రాణి పాలనలో ఉన్న అన్ని భూభాగాలు, ప్రదేశాలు అని అర్థం.(5.) "ఇండియా" అనే పదానికి అర్థం, బ్రిటిషు ఇండియాతో పాటు భారత గవర్నర్-జనరల్ ద్వారా లేదా అతనికి లోబడి ఉన్న ఏదైనా గవర్నర్ లేదా ఇతర అధికారి ద్వారా అమలు చేయబడి, రాణి సార్వభౌమాధికారం కింద ఉండే స్థానిక రాజులు లేదా అధిపతులకు చెందిన భూభాగాలు.[8]

సాధారణంగా " బ్రిటిషు ఇండియా " అనే పదం 1774 నుండి 1858 వరకు భారతదేశంలోని ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ పాలనలో ఉన్న ప్రాంతాలను సూచించడానికి కూడా ఉపయోగించేవారు (ఇప్పటికీ వాడుకలో ఉంది).

సంస్థానలలో కెల్లా అతిపెద్దవి, అత్యంత ముఖ్యమైనవీ అయిన 175 సంస్థానాలపై బ్రిటిషు క్రౌన్ ఆధిపత్యం, వైస్రాయ్ ఆధ్వర్యంలోని బ్రిటిషు ఇండియాలోని కేంద్ర ప్రభుత్వం ద్వారా అమలు జరిగేది; మిగిలిన సుమారు 400 సంస్థానాలు గవర్నర్, లెఫ్టినెంట్-గవర్నర్ లేదా చీఫ్ కమీషనర్ కింద, బ్రిటిషు ఇండియాలోని ప్రాంతీయ ప్రభుత్వాలకు జవాబుదారీగా ఉండే ఏజెంట్ల ఆధిపత్యంలో ఉండేవి.[9] "డొమినియన్", "సుజరైన్‌టీ" మధ్య స్పష్టమైన వ్యత్యాసం న్యాయస్థానాల అధికార పరిధి ద్వారా వచ్చింది: బ్రిటిషు భారతదేశపు చట్టం బ్రిటిషు పార్లమెంటు ద్వారా రూపొందించబడిన చట్టంపై ఆధారపడి ఉంటుంది, శాసన అధికారాలు ఆ చట్టాలు బ్రిటిషు వారి వివిధ ప్రభుత్వాలలో - కేంద్ర, స్థానిక ప్రభుత్వాలు రెండూ- ఉంటాయి. దీనికి విరుద్ధంగా, సంస్థానాల న్యాయస్థానాలు ఆయా పాలకుల అధికారం క్రింద ఉండేవి.[9]

హోదా, బిరుదులు

[మార్చు]
సయాజీరావు గైక్వాడ్ III, బరోడా రాజ్య మహారాజు.

భారతీయ పాలకులకు వివిధ బిరుదులు ఉండేవి - మహారాజా లేదా రాజా ("రాజు"), సుల్తాన్, నవాబ్, అమీర్, రాజే, నిజాం, వడియార్ (మైసూర్ మహారాజులు మాత్రమే ఉపయోగించారు, దాని అర్థం "ప్రభువు"), అగ్నిరాజ్ మహారాజ్ (భద్దయ్యన్ రాజ్ పాలకులకు), చోగ్యాల్, నవాబ్ ("గవర్నర్"), నాయక్, వాలి, ఇనామ్దార్, [10] సరంజందార్ [11], ఇలా అనేకం ఉండేవి. పాలకుల ఈ బిరుదుల సాహిత్యపరమైన అర్ధం, సాంప్రదాయిక ప్రతిష్ట ఎలా ఉన్నప్పటికీ, స్థానిక పాలకులు బ్రిటిషు చక్రవర్తితో సమానమైన హోదా కలిగిన "రాజులు" కారని సూచించడం కోసం బ్రిటిషు ప్రభుత్వం వారందరినీ "యువరాజు" (ప్రిన్స్) అని పిలిచేది.

కేరళలోని క్విలాన్ నగరంలో బ్రిటిషు రెసిడెన్సీ పాత చిత్రం

మరింత ప్రతిష్టాత్మకమైన హిందూ పాలకులు (ఎక్కువగా మొఘల్ సామ్రాజ్యానికి ముందు ఉన్నవారు లేదా అప్పటి పాత రాజ్యాల నుండి విడిపోయినవారు) తరచుగా " రాజా ", రాజే " అనే బిరుదును లేదా రాయ్, రాణా, బాబు "రావు", "రావత్" లేదా రావల్ వంటి రూపాంతరాలను ఉపయోగించారు. ఈ 'తరగతి'లో అనేక ఠాకూర్లు, సర్దార్, మాన్‌కారి, దేశ్‌ముఖ్, సర్దేశాయ్, ఇస్తామురాదార్, సరంజందార్, రాజా ఇనామ్‌దార్ మొదలైన కొన్ని ప్రత్యేక బిరుదులు కూడా ఉండేవి.

అత్యంత ప్రతిష్టాత్మకమైన హిందూ పాలకులు సాధారణంగా వారి బిరుదులలో "మహా" అని పెట్టుకునేవారు. మహారాజా, మహారాణా, మహారావ్ మొదలైనవి అలాంటివి. వీటిని మేవార్, ట్రావెన్‌కోర్, కొచ్చిన్‌తో సహా అనేక సంస్థానాలలో ఉపయోగించేవారు. ట్రావెన్‌కోర్ రాజ్యంలో మహారాణి శైలిలో రాణులు కూడా ఉండేవారు. ఇది రాజు సోదరికి మాత్రమే వర్తించేది.

(మహా)రాజాధిరాజ్, రాజ్-ఇ-రాజ్‌గన్ వంటి బిరుదులు కూడా ఉండేవి. మొఘల్ చక్రవర్తుల క్రింద వంశానుగత బిరుదుల అవశేషాలు కూడా ఉండేవి. ఉదాహరణకు, బహదూర్ అనే విశేషణం చేర్చడం వల్ల ఆ రాజు స్థాయి పెరిగేది.

ఇంకా, చాలా రాజవంశాలు దక్షిణ భారతదేశంలో వర్మ వంటి అనేక అదనపు బిరుదులను ఉపయోగించాయి. ఇది ఉత్తర భారతదేశంలోని సింగ్ అనే బిరుదుకు దాదాపు సమానంగా ఉంటుంది.

పంజాబ్‌లో కేంద్రీకృతమై ఉన్న సిక్కు యువరాజులు సాధారణంగా రాచరిక హోదాను పొందినప్పుడు హిందూ-రకం బిరుదులను స్వీకరించారు; తక్కువ స్థాయిలో సర్దార్‌ను ఉపయోగించారు.

ముస్లిం పాలకులు దాదాపు అందరూ " నవాబ్ " అనే బిరుదును ఉపయోగించారు. హైదరాబాద్ & బేరార్, కలాత్ కు చెందిన వలీ/ఖాన్, స్వాత్ లోని వలీ లు ఇందుకు మినహాయింపు. దర్బార్ సాహిబ్, దీవాన్, జామ్, మెహతార్ (చిత్రాల్‌కు ప్రత్యేకమైనది), మీర్ ( ఎమిర్ నుండి) వంటి ఇతర తక్కువ బిరుదులు కూడా ఉన్నాయి.

ప్రాధాన్యత, ప్రతిష్ట

[మార్చు]

అయితే, సంస్థానపు నిజమైన ప్రాముఖ్యత దాని పాలకుడి బిరుదు నుండి రాదు. సాధారణంగా బ్రిటిషు వారి పట్ల ఆ పాలకుడు చూపించిన విధేయత, చేసిన సేవలకు గుర్తింపుగా మంజూరు చేస్తారు (లేదా కనీసం గుర్తించబడుతుంది). కొన్ని బిరుదులు ఒక్కసారి లేదా పదే పదే ఇచ్చినప్పటికీ, సంస్థానం నిజమైన శక్తిని పొందినప్పుడో లేదా కోల్పోయినప్పుడో ఆటోమేటిగ్గా గుర్తింపు మారదు. వాస్తవానికి సంస్థానాల హోదా లేని చిన్నచిన్న జాగీర్లు, తాలూక్దార్‌లు, జమీందార్లకు కూడా రాచరిక బిరుదులు ఇచ్చారు. రాచరికపు బిరుదులను కలిగి ఉన్న జమీందార్లలో చాలా మంది వాస్తవానికి పూర్వపు రాచరిక స్థాయిలో రాజ్యాలు కలిగి ఉన్నవారే. ఈస్టిండియా కంపెనీ వారిని జమీందారీ స్థాయికి కుదించింది. వివిధ ప్రచురణల్లో వివిధ రకాల సంస్థానాలు, డొమైన్‌ల సంఖ్యను చూపిస్తాయి. బిరుదులు, డొమైన్‌ల నిర్వచనం స్పష్టంగా ఎప్పుడూ నిర్వచించలేదు.

వారి బిరుదులతో పాటు రాచరిక పాలకులందరూ భారతదేశంతో అనుబంధించబడిన కొన్ని బ్రిటిషు ధైర్యసాహసాలు, మోస్ట్ ఎక్సాల్టెడ్ ఆర్డర్ ఆఫ్ ది స్టార్ ఆఫ్ ఇండియా, మోస్ట్ ఎమినెంట్ ఆర్డర్ ఆఫ్ ది ఇండియన్ ఎంపైర్‌లకు నియమించబడటానికి అర్హులు. ఈ ఆర్డర్‌లలో మహిళలను "నైట్స్" (డేమ్స్‌కు బదులుగా)గా నియమించవచ్చు. 21-తుపాకుల , 19-తుపాకుల సెల్యూట్‌లకు అర్హులైన పాలకులు సాధారణంగా అత్యున్నత ర్యాంక్, నైట్ గ్రాండ్ కమాండర్ ఆఫ్ ది ఆర్డర్ ఆఫ్ ది స్టార్ ఆఫ్ ఇండియాకు నియమించబడతారు.

సైనిక సేవలో ప్రవేశించిన, తమను తాము గుర్తించుకున్న రాచవంశాల సభ్యులే కాకుండా, పెద్ద సంఖ్యలో యువరాజులు బ్రిటిషు, భారత సాయుధ దళాలలో అధికారులుగా గౌరవ హోదాలు పొందారు. వారి వారసత్వం, వంశం, గన్-సెల్యూట్ (లేదా ఒకటి లేకపోవడం) అలాగే వ్యక్తిగత పాత్ర లేదా యుద్ధ సంప్రదాయాలతో సహా అనేక అంశాల ఆధారంగా ఆ ర్యాంకులు ఇచ్చారు. మొదటి, రెండవ ప్రపంచ యుద్ధాల తరువాత, గ్వాలియర్, పాటియాలా, నభా, ఫరీద్‌కోర్ట్, బికనీర్, జైపూర్, జోధ్‌పూర్, జమ్మూ కాశ్మీర్, హైదరాబాద్‌తో సహా అనేక ప్రధాన రాజ్యాల పాలకులు, యుద్ధ ప్రయత్నాలలో చేసిన సహకారాలకు గాను గౌరవ జనరల్ ఆఫీసర్ హోదాలు పొందారు.

  • లెఫ్టినెంట్/కెప్టెన్/ఫ్లైట్ లెఫ్టినెంట్ లేదా లెఫ్టినెంట్-కమాండర్/మేజర్/స్క్వాడ్రన్ లీడర్ (రాచవంశాలలోని జూనియర్ సభ్యులకు లేదా మైనర్ ప్రిన్స్‌లకు)
  • కమాండర్/లెఫ్టినెంట్-కల్నల్/వింగ్ కమాండర్ లేదా కెప్టెన్/కల్నల్/గ్రూప్ కెప్టెన్ (సెల్యూట్ రాజ్యాల యువరాజులకు, తరచుగా 15-తుపాకులు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ అర్హత కలిగిన వారికి మంజూరు చేసేవారు)
  • కమోడోర్/బ్రిగేడియర్/ఎయిర్ కమోడోర్ (15-తుపాకుల లు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ గన్ సెల్యూట్‌లకు అర్హత కలిగిన సెల్యూట్ రాజ్యాల రాజులకు ప్రదానం చేస్తారు)
  • మేజర్-జనరల్/ఎయిర్ వైస్-మార్షల్ (15-తుపాకులు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ అర్హత కలిగిన రాజ్యాల రాజులకు ప్రదానం చేస్తారు; బరోడా, కపుర్తలా, ట్రావెన్‌కోర్, భోపాల్, మైసూర్‌తో సహా ప్రధాన సంస్థానాల పాలకులకు ప్రదానం చేస్తారు)
  • లెఫ్టినెంట్-జనరల్ (మొదటి, రెండవ ప్రపంచ యుద్ధాలలో చేసిన కృషికి గాను, అత్యంత ప్రముఖమైన రాచవంశాల పాలకులకు ప్రదానం చేస్తారు.)
  • జనరల్ (చాలా అరుదుగా ప్రదానం చేసారు; గ్వాలియర్, జమ్మూ & కాశ్మీర్ మహారాజులను 1877లో బ్రిటిషు సైన్యంలో గౌరవ జనరల్‌లుగా కల్పించారు, బికనీర్ మహారాజాను 1937 లో, హైదరాబాద్ నిజాంను 1941 లోను నియమించారు)

రాచవంశాల సభ్యులు తమ స్వదేశానికి దూరంగా ఉండే వివిధ వలస కార్యాలయాలకు నియమించబడడం లేదా దౌత్య దళాలలోకి ప్రవేశించడం కూడా అసాధారణం కాదు.

సెల్యూట్ రాజ్యాలు

[మార్చు]

 

గ్వాలియర్ రాజ్యానికి చెందిన హెచ్‌హెచ్ మహారాజా సర్ జయజీ రావు సింధియా, జనరల్ సర్ హెన్రీ డాలీ (ది డాలీ కాలేజ్ వ్యవస్థాపకుడు), బ్రిటిషు అధికారులు, మరాఠా ప్రభువులతో ( సర్దార్లు, జాగీర్దార్లు & మంకారీలు ) ఇండోర్, హోల్కర్ రాజ్యం, సుమారు 1879 .

బ్రిటిషు ఈస్టిండియా కంపెనీ చురుకుగా ఉన్న ప్రాంతంలో లేదా సాధారణంగా రాజ్యాలు, వారి ప్రధాన పాలకుల ప్రాధాన్యతను నిర్ద్వంద్వంగా చూపడానికి గన్ సెల్యూట్ పద్ధతిని వాడేవారు. ఒక రాజ్యానికి అధిపతులుగా, కొంతమంది పాలకులకు 3 - 21 మధ్య బేసి సంఖ్యలో తుపాకీలను పేల్చడం ద్వారా గౌరవం పొందేందుకు అర్హత ఉండేది. ఎక్కువ సంఖ్యలో తుపాకులు, ఎక్కువ ప్రతిష్టను సూచిస్తాయి. సాధారణంగా, ఒక నిర్దుష్ట రాజ్యంలోని పాలకులకు తుపాకుల సంఖ్య ఒకే విధంగా ఉండేది. అయితే వ్యక్తిగత ప్రాతిపదికన కొన్నిసార్లు రాజులకు అదనపు తుపాకులు మంజూరు చేయబడ్డాయి. ఇంకా, పాలకులు కొన్నిసార్లు వారి స్వంత భూభాగాలలో మాత్రమే అదనపు తుపాకీ వందనాలకు అర్హత ఉండేది. ఈ పాలకులందరి (మొత్తం 117 సంస్థానలు) రాజ్యాలను సెల్యూట్ స్టేట్స్ అని పిలిచేవారు.

భారత స్వాతంత్ర్యం సమయంలో, ఐదుగురు పాలకులు - హైదరాబాద్ నిజాం, మైసూర్ మహారాజా, జమ్మూ, కాశ్మీర్ రాష్ట్ర మహారాజు, బరోడా మహారాజా గైక్వాడ్, గ్వాలియర్ మహారాజా సింధియా - 21 తుపాకీల గౌరవ వందనానికి అర్హులు. ఇంకా ఆరు – భోపాల్ నవాబ్, ఇండోర్ మహారాజా హోల్కర్, భరత్పూర్ మహారాజు, ఉదయపూర్ మహారాణా, కొల్హాపూర్ మహారాజు, పాటియాలా మహారాజు, ట్రావెన్‌కోర్ మహారాజాలు 19-తుపాకుల సెల్యూట్‌లకు అర్హులు. అత్యంత సీనియర్ రాచరిక పాలకుడు హైదరాబాదు నిజాం, అతను ప్రత్యేకమైన శైలి ఉన్నతమైన ఔన్నత్యానికి, 21-తుపాకీల వందనానికి అర్హుడు. [12] ఇతర రాచరిక పాలకులు 11 తుపాకులు (త్వరలో 9 తుపాకులు కూడా) లేదా అంతకంటే ఎక్కువ గౌరవం పొందే అర్హత కలిగిన శైలి హైనెస్ . తక్కువ గన్ సెల్యూట్‌లకు అర్హులైన పాలకులు ప్రత్యేక శైలిని ఉపయోగించలేదు.

తక్కువ ప్రతిష్ట కలిగిన అనేక నాన్-సెల్యూట్ రాజ్యాలు ఉన్నాయి. సెల్యూట్ రాజ్యాల మొత్తం 117, 500 కంటే ఎక్కువ సంస్థానాలు ఉన్నందున, చాలా మంది పాలకులు తుపాకీ వందనం చేయడానికి అర్హులు కాదు. వీరంతా చిన్న పాలకులు కాదు - ఉదాహరణకు, సుర్గుజా రాజ్యం, కరౌలీ రాజ్యం కంటే పెద్దది, ఎక్కువ జనాభా కలిగినది, కానీ కరౌలీ మహారాజా 17-తుపాకుల సెల్యూట్‌కు అర్హులు, సర్గుజా మహారాజా ఎటువంటి గన్ సెల్యూట్‌కు అర్హులు కాదు. అన్ని.

రాజు మనక్ పాల్ (1772-1804), కరౌలీ రాజ్యం యొక్క నాణేలు. కరౌలీ పుదీనా. మొఘల్ చక్రవర్తి షా ఆలం II పేరు మీద కొట్టబడింది. 1784-5 CE నాటిది

టైటిల్‌ల స్థాయిలు, గన్ సెల్యూట్‌ల తరగతుల మధ్య ఖచ్చితమైన సంబంధమేమీ లేదు. ఇది ప్రాధాన్యతకు నిజమైన కొలమానం కాదు, కానీ ఎక్కువ తుపాకులు ఉన్న తరగతుల్లో ఎక్కువ బిరుదులు ఉంటాయి, అంతే. నియమం ప్రకారం, గన్-సెల్యూట్ రాజుల్లో ఎక్కువమందికి కనీసం తొమ్మిది తుపాకుల సెల్యూట్ ఉండేది.

తక్కువ ప్రతిష్ట కలిగిన అనేక నాన్-సెల్యూట్ రాజ్యాలు ఉన్నాయి. మొత్తం 500 పైచిలుకు సంస్థానాలుండగా, వాటిలో 117 సెల్యూట్ రాజ్యాలు. చాలామంది పాలకులకు తుపాకీ వందనం చేయించుకునే అర్హత ఉండేది కాదు. వీరిలో అందరూ చిన్న పాలకులేమీ కాదు - ఉదాహరణకు, సుర్గుజా రాజ్యం, కరౌలీ రాజ్యం కంటే పెద్దది, ఎక్కువ జనాభా కలిగినది. కానీ కరౌలీ మహారాజాకు 17-తుపాకుల సెల్యూట్‌కు అర్హత ఉండగా, సర్గుజా మహారాజాకు గన్ సెల్యూటే ఉండేది కాదు.

అనేక మంది రాజులకు, అసలు రాజులుగా గుర్తింపే ఉండేది కాదు. మరోవైపు, కొన్ని రాజవంశాలకు, వారి రాజ్యం గతించి పోయినా కూడా, రాచరిక హోదా ఉండేది. వారిని రాజకీయ పింఛనుదారులు అనేవారు. ఉదాహరణకు ఔద్ నవాబు. బ్రిటిషు ఇండియాలోని కొన్ని ఎస్టేట్‌లకు కూడా రాజకీయ సరంజామాలుగా, సమానమైన రాచరిక హోదా ఉండేది.[13] ఈ రాకుమారులలో ఎవరికీ గన్ సెల్యూట్‌లు ఇవ్వబడనప్పటికీ, ఈ వర్గంలోని వారు సెల్యూట్ రాజ్యాలకు సామంతులుగా గుర్తింపు ఉండేది.

విస్తీర్ణం వారీగా అతిపెద్ద సంస్థానాలు

[మార్చు]
సంస్థానం పేరు చదరపు మైళ్ళలో వైశాల్యం 1941 లో జనాభా ప్రస్తుత రాష్ట్రం పాలకుడి పేరు, జాతి మరియు మతం పాలకుడికి తుపాకీ-వందనం
జమ్మూ కాశ్మీర్ 84,471 40,21,616 గిల్గిట్, బాల్టిస్తాన్ (స్కర్దు లదాఖ్, పూంచ్ (ఎక్కువగా ముస్లిం, గణనీయమైన హిందూ, బౌద్ధ మైనారిటీతో) జమ్మూ కాశ్మీర్ మహారాజా, డోగ్రా, హిందూ 21
 Hyderabad State 82,698 1,63,38,534 (గణనీయమైన ముస్లిం జనాభా కలిగిన హిందువులు) తెలంగాణ, మహారాష్ట్ర, కర్ణాటక నిజాం, టర్కిక్, సున్నీ ముస్లిం 21
మూస:Country data Khanate of Kalat 73,278 2,50,211 (సున్నీ ముస్లిం) బలూచిస్తాన్, పాకిస్తాన్ ఖాన్ లేదా వలీ, బలూచ్, సున్నీ ముస్లిం 19
జోధ్పూర్ రాష్ట్రం 36,071 21,25,000 (గణనీయమైన ముస్లిం జనాభా కలిగిన హిందువులు) రాజస్థాన్ మహారాజా, రాథోడ్, హిందూ 17
మూస:Country data Kingdom of Mysore 29,458 73,28,896 (ప్రధానంగా హిందూ, ముస్లిం జనాభా పాకెట్లు) కర్ణాటక వోడయార్ రాజవంశం మహారాజా కన్నడిగా హిందూ క్షత్రియ (కన్నడలో ఉర్/అరసు) 21
మూస:Country data Gwalior State 26,397 40,06,159 (గణనీయమైన ముస్లిం జనాభాతో హిందూ మధ్యప్రదేశ్ మహారాజా, మరాఠా, హిందూ 21
బికనీర్ రాష్ట్రం 23,317 9,36,218 (చీఫీఫ్లై హిందూ, తక్కువ ముస్లిం మైనారిటీతో) రాజస్థాన్ మహారాజా, రాథోడ్, హిందూ 17
బహవల్పూర్ రాష్ట్రం 17,726 13,41,209 (ప్రధానంగా ముస్లిం, గణనీయమైన హిందూ, సిక్కు మైనారిటీతో) పంజాబ్ (పాకిస్తాన్) నవాబ్ అమీర్, అబ్బాసిద్, ముస్లిం 17
జైసల్మేర్ రాష్ట్రం 16,100 76,255 (గణనీయమైన ముస్లిం జనాభాతో ప్రధానంగా హిందూ రాజస్థాన్ మహారాజా, భాటి, హిందూ 15
జైపూర్ రాష్ట్రం 15,601 26,31,775 (ప్రధానంగా హిందూ, గణనీయమైన ముస్లిం జనాభా) రాజస్థాన్ మహారాజా, కచ్వాహా, హిందూ 17
బస్తర్ రాష్ట్రం 13,062 3,06,501 (ప్రధానంగా హిందూ, తక్కువ ముస్లిం జనాభా) ఛత్తీస్గఢ్ మహారాజా, కాకతీయ-భంజ్, హిందూ - అని.

 

1947 నాటి ముఖ్యమైన సంస్థానాలు

[మార్చు]

1947లో స్థానిక సంస్థానాలలో భారత ప్రభుత్వంతో "ప్రత్యక్ష రాజకీయ సంబంధాలు" ఉన్న ఐదు పెద్ద రాజ్యాలు ఉన్నాయి. 1947లో సంస్థానాల పూర్తి జాబితా కోసం, భారతదేశ సంస్థానాల జాబితాలను చూడండి.

కేంద్ర ప్రభుత్వంతో ప్రత్యక్ష సంబంధాలు ఉన్నవి

[మార్చు]
భారత కేంద్ర ప్రభుత్వంతో ప్రత్యక్ష రాజకీయ సంబంధాలున్న ఐదు పెద్ద సంస్థానాలు [14][15][16][17]
రాచరిక రాష్ట్రం పేరు చదరపు మైళ్ళలో వైశాల్యం 1941 లో జనాభా రాష్ట్ర సుమారు ఆదాయం (లక్ష రూపాయలలో) పాలకుడి పేరు, జాతి మరియు మతం పాలకుడికి తుపాకీ-వందనం స్థానిక రాజకీయ అధికారి హోదా
మూస:Country data Baroda State 13,866 33,43,477 (చీఫ్ ఫ్లై హిందూ, గణనీయమైన ముస్లిం జనాభా 323.26 మహారాజా, మరాఠా, హిందూ 21 బరోడాలో నివాసం
 Hyderabad State 82,698 1,63,38,534 (గణనీయమైన ముస్లిం మైనారిటీతో ఎక్కువగా హిందూ 1582.43 నిజాం, టర్కిక్, సున్నీ ముస్లిం 21 హైదరాబాదులో నివాసం
జమ్మూ కాశ్మీర్ 84,471 40,21,616 గిల్గిట్, బాల్టిస్తాన్ (స్కర్దు లదాఖ్, మరియు పంచ్ (ఎక్కువగా ముస్లిం, గణనీయమైన హిందూ మరియు బౌద్ధ జనాభాతో) 463.95 మహారాజా, డోగ్రా, హిందూ 21 జమ్మూ & కాశ్మీర్ లో నివాసితులు
మూస:Country data Kingdom of Mysore 29,458 73,28,896 (ప్రధానంగా హిందూ, గణనీయమైన ముస్లిం జనాభా) 1001.38 వోడయార్ (కన్నడ యజమాని మరియు మహారాజా, కన్నడ, హిందూ) 21 మైసూరు నివాసం
మూస:Country data Gwalior State 26,397 40,06,159 (చీఫ్ ఫ్లై హిందూ, గణనీయమైన ముస్లిం జనాభా 356.75 మహారాజా, మరాఠా, హిందూ 21 గ్వాలియర్లో నివాసం
మొత్తం 236,890 35,038,682 3727.77

సెంట్రల్ ఇండియా ఏజెన్సీ, గ్వాలియర్ రెసిడెన్సీ, బలూచిస్తాన్ ఏజెన్సీ, రాజ్పుతానా ఏజెన్సీ, ఈస్టర్న్ స్టేట్స్ ఏజెన్సీ

సెంట్రల్ ఇండియా ఏజన్సీ లోని 88 రాజ్యాలు[18][19]
సంస్థానం పేరు చదరపు మైళ్లలో ప్రాంతం 1941లో జనాభా రాష్ట్ర ఆదాయం (లక్ష వేల రూపాయలలో ) పాలకుడి బిరుదు, జాతి, మతం పాలకుడికి గన్ సెల్యూట్ స్థానిక రాజకీయ అధికారి హోదా
ఇండోర్ రాజ్యం 9,341 15,13,966 (ముఖ్యంగా హిందువులు, గణనీయమైన ముస్లిం జనాభాతో) 304.9 మహారాజా, మరాఠా, హిందూ 19 (ప్లస్ 2 లోకల్) ఇండోర్‌లో నివాసి
భోపాల్ 6,924 7,85,322 (ముఖ్యంగా హిందూ, గణనీయమైన ముస్లిం జనాభాతో) 119.82 నవాబ్ (m)/ బేగం (f), ఆఫ్ఘన్, ముస్లిం 19 (ప్లస్ 2 లోకల్) భోపాల్‌లో రాజకీయ ఏజెంట్
రేవాహ్ 13,000 18,20,445 (ముఖ్యంగా హిందూ, గణనీయమైన ముస్లిం జనాభాతో) 65 మహారాజా, బఘేల్ రాజ్‌పుత్, హిందూ 17 బాఘేల్‌ఖండ్‌లో రెండవ అతిపెద్ద రాజ్యం
85 చిన్న, చిన్న రాజ్యాలు (1941) 22,995 (1901) 27.4 లక్షలు (ప్రధానంగా హిందూ, 1901) 129 (1901)
మొత్తం 77,395 (1901) 85.1 లక్షలు (1901) 421 (1901)
ఈస్టర్న్ స్టేట్స్ ఏజెన్సీ లోని 42 సంస్థానాలు [20][21]
సంస్థానం పేరు చదరపు మైళ్లలో విస్తీర్ణం 1941లో జనాభా రాష్ట్ర ఆదాయం (లక్ష వేల రూపాయలలో ) పాలకుడి బిరుదు, జాతి, మతం పాలకుడికి గన్ సెల్యూట్ స్థానిక రాజకీయ అధికారి హోదా
కూచ్ బెహార్ 1,318 6,39,898 (ప్రధానంగా హిందూ, ముస్లిం) 91 మహారాజా, కోచ్ (క్షత్రియ), బ్రహ్మ 13 తూర్పు సంస్థానాల నివాసి
త్రిపుర రాజ్యం 4,116 5,13,010 (ప్రధానంగా వైష్ణవి, గణనీయమైన సనామహీ మైనారిటీతో) 54 మహారాజా, త్రిపురి, వైష్ణవ (క్షత్రియ) 13 తూర్పు సంస్థానాల నివాసి
మయూర్‌భంజ్ రాజ్యం 4,243 9,90,977 (ప్రధానంగా హిందూ) 49 మహారాజా, క్షత్రియ, హిందూ 9 తూర్పు సంస్థానాల నివాసి
39 చిన్న, చిన్న రాజ్యాలు (1941) 56,253 66,41,991 241.31
మొత్తం 65,930 87,85,876 435.31

గ్వాలియర్ రెసిడెన్సీ (రెండు సంస్థానాలు)

గ్వాలియర్లో రెసిడెంట్ ఆధిపత్యంలో ఉన్న రెండు సంస్థానాలు. వీటికి కేంద్ర ప్రభుత్వంతో ప్రత్యక్ష సంబంధాలు కలిగి ఉన్నాయి [22][23]
సంస్థానం పేరు చదరపు మైళ్లలో ప్రాంతం 1941లో జనాభా రాష్ట్ర ఆదాయం (లక్ష వేల రూపాయలలో ) పాలకుడి బిరుదు, జాతి, మతం పాలకుడికి గన్ సెల్యూట్ స్థానిక రాజకీయ అధికారి హోదా
రాంపూర్ 893 4,64,919 (ప్రధానంగా హిందూ, ముస్లిం, 1931లో) 51 నవాబ్, పఠాన్, ముస్లిం 15 రాంపూర్ వద్ద రాజకీయ ఏజెంట్
బెనారస్ రాజ్యం 875 3,91,165 (ప్రధానంగా హిందూ, 1931) 19 మహారాజా, భూమిహార్, హిందూ 13 (ప్లస్ 2 లోకల్) బెనారస్‌లో రాజకీయ ఏజెంట్
మొత్తం 1,768 8,56,084 (1941, సుమారుగా) 70
అబూ వద్ద రాజ్పుతానా నివాసితులతో రాజ్పుతానా ఏజెన్సీ ఏర్పాటు చేసిన 23 రాచరిక సంస్థానాలు [24][25]
సంస్థానం పేరు చదరపు మైళ్లలో ప్రాంతం 1941లో జనాభా రాష్ట్ర ఆదాయం (లక్ష వేల రూపాయలలో ) పాలకుడి బిరుదు, జాతి, మతం పాలకుడికి గన్ సెల్యూట్ స్థానిక రాజకీయ అధికారి హోదా
ఉదయపూర్ (మేవార్) 13,170 19,26,698 (ప్రధానంగా హిందూ, భిల్ ) 107 మహారాణా, సిసోడియా రాజ్‌పుత్, హిందూ 19 (ప్లస్ 2 వ్యక్తిగతం) మేవార్, దక్షిణ రాజపుతానా సంస్థానాలకు రాజకీయ ఏజెంట్
జైపూర్ 15,610 30,40,876 (ప్రధానంగా హిందూ) 188.6 మహారాజా, కచ్వాహా రాజ్‌పుత్, హిందూ 17 (ప్లస్ 2 వ్యక్తిగతం) జైపూర్‌లో రాజకీయ ఏజెంట్
జోధ్‌పూర్ (మార్వార్) 36,120 25,55,904 (ప్రధానంగా హిందూ) 208.65 మహారాజా, రాథోర్ రాజ్‌పుత్, హిందూ 17 రాజ్‌పుతానా పశ్చిమ సంస్థానాలకు రాజకీయ ఏజెంట్
బికనీర్ 23,181 12,92,938 (ప్రధానంగా హిందూ) 185.5 మహారాజా, రాథోర్ రాజ్‌పుత్, హిందూ 17 రాజ్‌పుతానా పశ్చిమ సంస్థానాలకు రాజకీయ ఏజెంట్
17 సెల్యూట్ స్టేట్స్, 1 చీఫ్‌షిప్, 1 జమీందారీ 42,374 36.4 లక్షలు (ప్రధానంగా హిందూ, 1901) 155 (1901)
మొత్తం 128,918 (1901) 98.4 లక్షలు (1901) 320 (1901)
మూడు సంస్థానాలు బలూచిస్తాన్ ఏజెన్సీని ఏర్పరుస్తాయి
సంస్థానం పేరు చదరపు మైళ్లలో విస్తీర్ణం 1941లో జనాభా రాష్ట్ర ఆదాయం (లక్ష వేల రూపాయలలో ) పాలకుడి బిరుదు, జాతి, మతం పాలకుడికి గన్ సెల్యూట్ స్థానిక రాజకీయ అధికారి హోదా
కలత్ 73,278 2,50,211 (ప్రధానంగా సున్నీ ముస్లిం) 21.3 ఖాన్ లేదా వాలి, బలోచ్, సున్నీ ముస్లిం 19 కలాత్‌లో రాజకీయ ఏజెంట్
లాస్ బేలా 7,132 68,972 (ప్రధానంగా సున్నీ ముస్లిం) 6.1 జామ్, బలోచ్, సున్నీ ముస్లిం కలాత్‌లో రాజకీయ ఏజెంట్
ఖరన్ 14,210 33,763 (ప్రధానంగా సున్నీ ముస్లిం) 2 నవాబ్, బలూచ్, సున్నీ ముస్లిం కలాత్‌లో రాజకీయ ఏజెంట్
మొత్తం 94,620 3,52,946 29.4

ప్రాంతీయ ప్రభుత్వాల క్రింద ఉన్న ఇతర రాజ్యాలు

మద్రాసు (5 రాజ్యాలు)

5 రాజ్యాలు మద్రాసు ప్రావిన్షియల్ ప్రభుత్వ ఆధీనంలో ఉన్నాయి [26]
సంస్థానం పేరు చదరపు మైళ్లలో ప్రాంతం 1901లో జనాభా రాష్ట్ర ఆదాయం (లక్షలో) రూ పాలకుడి బిరుదు, జాతి, మతం పాలకుడికి గన్ సెల్యూట్ స్థానిక రాజకీయ అధికారి హోదా
ట్రావెన్‌కోర్ 7,091 29,52,157 (ప్రధానంగా హిందూ, క్రైస్తవులు) 100 మహారాజా, క్షత్రియ-సమంతన్, హిందూ 21 (అప్పటి పాలకుడికి సంబంధించిన రెండు తుపాకీలతో సహా) ట్రావెన్‌కోర్, కొచ్చిన్‌లలో నివాసి
కొచ్చిన్ 1,362 8,12,025 (ప్రధానంగా హిందూ, క్రైస్తవులు) 27 రాజా, సమంత-క్షత్రియ, హిందూ 17 ట్రావెన్‌కోర్, కొచ్చిన్‌లలో నివాసి
పుదుక్కోట్టై 1,100 3,80,440 (ప్రధానంగా హిందూ) 11 రాజా, కల్లార్, హిందూ 11 ట్రిచినోపోలీ కలెక్టర్ ( ఎక్స్ అఫీషియో పొలిటికల్ ఏజెంట్)
2 చిన్న రాజ్యాలు ( బనగానపల్లె, సండూర్ ) 416 43,464 3
మొత్తం 9,969 41,88,086 141
బొంబాయి ప్రావిన్షియల్ ప్రభుత్వ ఆధీనంలో ఉన్న 354 రాజ్యాలు [27]
సంస్థానం పేరు చదరపు మైళ్లలో ప్రాంతం 1901లో జనాభా రాష్ట్ర ఆదాయం (లక్ష వేల రూపాయలలో ) పాలకుడి బిరుదు, జాతి, మతం పాలకుడికి గన్ సెల్యూట్ స్థానిక రాజకీయ అధికారి హోదా
కొల్హాపూర్ 2,855 9,10,011 (ప్రధానంగా హిందువులు ) 48 మహారాజా ", ఛత్రపతి " మరాఠా, హిందూ 19 కొల్హాపూర్‌కు రాజకీయ ఏజెంట్
కట్ 7,616 4,88,022 (ప్రధానంగా హిందూ) 20 మహారావు, జడేజా రాజ్‌పుత్, హిందూ 17 కచ్‌లోని రాజకీయ ఏజెంట్
జునాగర్ 3,284 3,95,428 (ప్రధానంగా హిందూ) 27 నవాబ్, పఠాన్, ముస్లిం 11 కతియావార్‌లో గవర్నర్‌కు ఏజెంట్
నవనగర్ 3,791 3,36,779 (ప్రధానంగా హిందూ) 31 జామ్ సాహిబ్, జడేజా రాజ్‌పుత్, హిందూ 11 కతియావార్‌లో గవర్నర్‌కు ఏజెంట్
349 ఇతర రాజ్యాలు 42,165 45,79,095 281
మొత్తం 65,761 69,08,648 420
సెంట్రల్ ప్రావిన్స్‌ల ప్రావిన్షియల్ ప్రభుత్వ ఆధీనంలో ఉన్న 15 రాజ్యాలు [28]
సంస్థానం పేరు చదరపు మైళ్లలో ప్రాంతం 1901లో జనాభా రాష్ట్ర ఆదాయం (లక్ష వేల రూపాయలలో ) పాలకుడి బిరుదు, జాతి, మతం పాలకుడికి గన్ సెల్యూట్ స్థానిక రాజకీయ అధికారి హోదా
కలహండి 3,745 2,84,465 (ప్రధానంగా హిందూ) 4 రాజా, క్షత్రియ, హిందూ 9 ఛత్తీస్‌గఢ్ ఫ్యూడేటరీలకు రాజకీయ ఏజెంట్
బస్తర్ 13,062 3,06,501 (ప్రధానంగా అనిమిస్ట్) 3 రాజా, క్షత్రియ, హిందూ ఛత్తీస్‌గఢ్ ఫ్యూడేటరీలకు రాజకీయ ఏజెంట్
13 ఇతర రాజ్యాలు 12,628 13,39,353 (ప్రధానంగా హిందూ) 16 11
మొత్తం 29,435 19,96,383 21

పంజాబ్ (45 రాజ్యాలు)

పంజాబ్ ప్రావిన్షియల్ ప్రభుత్వ ఆధీనంలో ఉన్న 45 రాజ్యాలు [29][30]
సంస్థానం పేరు చదరపు మైళ్ళలో వైశాల్యం 1941 లో జనాభా రాష్ట్ర సుమారు ఆదాయం (లక్ష రూపాయలలో) పాలకుడి పేరు, జాతి, మతం పాలకుడికి తుపాకీ-వందనం స్థానిక రాజకీయ అధికారి హోదా
బహవల్పూర్ రాజ్యం 16,434 13,41,209 (చీఫ్లై ముస్లిం) 335 నవాబు, దౌదపుత్ర, ముస్లిం 17 ఫుల్కియన్ రాజ్యాలు, బహవల్పూర్లకు రాజకీయ ఏజెంట్
పాటియాలా రాజ్యం 5,942 19,36,259 (చీఫ్లై సిక్కు) 302.6 మహారాజా, సిక్కు 17 (మరో 2 వ్యక్తిగతం) ఫుల్కియన్ రాజ్యాలు, బహవల్పూర్లకు రాజకీయ ఏజెంట్
నభా రాజ్యం 947 3,40,044 (ప్రధానంగా సిక్కు) 38.7 మహారాజా, సిక్కు 13 (మరో 2 స్థానికం) ఫుల్కియన్ రాజ్యాలు, బహవల్పూర్లకు రాజకీయ ఏజెంట్
జింద్ రాజ్యం 1,299 3,61,812 (చీఫీఫ్లై సిక్కు) 37.4 మహారాజా, సిక్కు 13 (మరో 2 వ్యక్తిగతం) ఫుల్కియన్ రాజ్యాలు, బహవల్పూర్లకు రాజకీయ ఏజెంట్
కపుర్తలా రాజ్యం 645 3,78, 380 (ప్రధానంగా సిక్కు) 40.5 మహారాజా, అహులువాలియా, సిక్కు 13 (మరో 2 వ్యక్తిగతం) జులందూర్ డివిజన్ కమిషనర్ (ఎక్స్ అఫిషియో పొలిటికల్ ఏజెంట్)
ఫరీద్కోట్ రాజ్యం 638 1,99,283 (చీఫీఫ్లై సిక్కు) 22.7 రాజా, సిక్కు 11 జులందూర్ డివిజన్ కమిషనర్ (ఎక్స్ అఫిషియో పొలిటికల్ ఏజెంట్)
గర్హ్వాల్ రాజ్యం 4,500 3,97,369 (చీఫీఫ్లై హిందూ) 26.9 మహారాజా, రాజపుత్ర హిందూ 11 కుమావున్ కమిషనర్ (ఎక్స్ అఫిషియో పొలిటికల్ ఏజెంట్)
ఖైర్పూర్ రాజ్యం 6,050 3,05,387 (చీఫీఫ్లై ముస్లిం) 15 (ప్లస్ 2 స్థానికం) మీర్, తల్పూర్ బలూచ్, ముస్లిం 37.8 ఖైర్పూర్కు రాజకీయ ఏజెంట్
మరో 25 రాజ్యాలు 12, 661 (1901లో) 10,87,614 (1901లో) 30 (1901లో)
మొత్తం 36, 532 (1901లో) 44,24,398 (1901లో) 155 (1901లో)

అస్సాం (26 రాజ్యాలు)

అస్సాం ప్రావిన్షియల్ ప్రభుత్వ ఆధీనంలో ఉన్న 26 రాజ్యాలు [31] [32]
సంస్థానం పేరు చదరపు మైళ్లలో ప్రాంతం 1941లో జనాభా రాష్ట్ర ఆదాయం (లక్ష వేల రూపాయలలో ) పాలకుడి బిరుదు, జాతి, మతం పాలకుడికి గన్ సెల్యూట్ స్థానిక రాజకీయ అధికారి హోదా
మణిపూర్ 270.3 5,12,069 (ప్రధానంగా హిందూ, ఆనిమిస్ట్) 19 రాజా, క్షత్రియ, హిందూ 11 మణిపూర్‌లో రాజకీయ ఏజెంట్
25 ఖాసీ రాజ్యాలు 3,778 2,13,586 (ఖాసీ, క్రిస్టియన్) ~1 (1941, సుమారుగా) డిప్యూటీ కమిషనర్, ఖాసీ, జైంతియా హిల్స్
మొత్తం 12,416 7,25,655 20 (1941; సుమారుగా)

బర్మా

[మార్చు]
బర్మా (52 రాజ్యాలు)
బర్మాలోని 52 రాజ్యాలు: కరెన్ని సంస్థానాలలో ఒకటైన కాంతారవాడి మినహా మిగిలినవన్నీ 1937 వరకు బ్రిటిషు ఇండియాలో చేర్చబడ్డాయి [33]
సంస్థానం పేరు చదరపు మైళ్లలో ప్రాంతం 1901లో జనాభా రాష్ట్ర ఆదాయం (లక్ష వేల రూపాయలలో ) పాలకుడి బిరుదు, జాతి, మతం పాలకుడికి గన్ సెల్యూట్ స్థానిక రాజకీయ అధికారి హోదా
హ్సిపావ్ (తిబావ్) 5,086 1,05,000 ( బౌద్ధ ) 3 సాబ్వా, షాన్, బౌద్ధ 9 సూపరింటెండెంట్, ఉత్తర షాన్ స్టేట్స్
కెంగ్తుంగ్ 12,000 1,90,000 (బౌద్ధం) 1 సాబ్వా, షాన్, బౌద్ధ 9 సూపరింటెండెంట్ సదరన్ షాన్ స్టేట్స్
యౌంగ్వే 865 95,339 (బౌద్ధం) 2.13 సాబ్వా, షాన్, బౌద్ధ 9 సూపరింటెండెంట్ సదరన్ షాన్ స్టేట్స్
మోంగ్నై 2,717 44,000 (బౌద్ధం) 0.5 సాబ్వా, షాన్, బౌద్ధ సూపరింటెండెంట్ సదరన్ షాన్ స్టేట్స్
5 కరెన్ని రాజ్యాలు 3,130 45,795 (బౌద్ధ, ఆనిమిస్ట్) 0.035 సాబ్వా, కరెన్ని, బౌద్ధ సూపరింటెండెంట్ సదరన్ షాన్ స్టేట్స్
44 ఇతర రాజ్యాలు 42,198 7,92,152 (బౌద్ధ, ఆనిమిస్ట్) 8.5
మొత్తం 67,011 11,77,987 13.5

సంస్థానాల రాజకీయ ఏకీకరణ

[మార్చు]

1920లో, భారతీయులకు స్వరాజ్యం సాధించడమే తమ లక్ష్యమని కాంగ్రెస్ ప్రకటించింది. ఇది "భారత సార్వభౌమాధికారులందరినీ తమ సంస్థానాల్లో పూర్తి బాధ్యతాయుతమైన ప్రభుత్వాన్ని స్థాపించాలని" కోరింది. సంస్థానాల అంతర్గత వ్యవహారాల్లో కాంగ్రెస్ జోక్యం చేసుకోదని మహాత్మా గాంధీ యువరాజులకు హామీ ఇచ్చారు. [34]

1929లో లాహోర్ సెషన్‌లో తన అధ్యక్ష ప్రసంగంలో, జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ ఇలా ప్రకటించారు: "భారత రాజ్యాలు మిగిలిన (sic) భారతదేశం నుండి వేరుగా జీవించలేవు". [35]

1937లో, బ్రిటిషు ఇండియా, సంస్థానాల మధ్య భారత కేంద్ర ప్రభుత్వంతో యూనియన్‌తో కూడిన సమాఖ్య ఏర్పాటులో గాంధీ ప్రధాన పాత్ర పోషించారు. [36]

1947లో భారత స్వాతంత్ర్యంతో సంస్థానాల శకం ముగిసింది; 1950 నాటికి, దాదాపు అన్ని సంస్థానాలు భారతదేశం లేదా పాకిస్తాన్‌లో చేరాయి. [37] జమ్మూ, కాశ్మీర్ (పాకిస్తాన్ ఆధారిత బలగాల దండయాత్ర కారణంగా ఇరు దేశాల మధ్య దీర్ఘకాల వివాదం ఏర్పడి, భారత్‌లో చేరాలని పాలకుడు నిర్ణయించుకున్నాడు) మినహా, విలీన ప్రక్రియ చాలావరకు శాంతియుతంగా జరిగింది.[38] హైదరాబాద్ రాజ్యం (1947లో స్వతంత్రంగా ఉండాళని ఎంచుకున్నాడు, ఒక సంవత్సరం తరువాత భారతదేశం రాజ్యాన్ని స్వాధీనం చేసుకుంది), జూనాగఢ్, దాని సామంత బంట్వా మానవదర్ (వీరి పాలకులు పాకిస్తాన్‌లో చేరారు, కానీ భారతదేశం విలీనం చేసుకుంది), [39], కలాత్ (దీని పాలకుడు 1947లో స్వాతంత్ర్యం ప్రకటించుకున్నాడు, 1948లో పాకిస్తాన్‌లో విలీనమైంది). [40] [41]

భారతదేశం

[మార్చు]

1947 ఆగష్టు 15 న భారత స్వాతంత్ర్యం సమయంలో, భారతదేశంలో రెండు రకాల భూభాగాలుండేవి. మొదటిది " బ్రిటిషు ఇండియా " భూభాగాలు. ఇవి లండన్‌లోని భారతదేశ కార్యాలయం, భారత గవర్నర్-జనరల్ యొక్క ప్రత్యక్ష నియంత్రణలో ఉండేవి. రెండవది "సంస్థానాలు". ఇవి రాజ్యం ఆధిపత్యంలో ఉన్న భూభాగాలే గానీ అవి వంశపారంపర్య పాలకుల నియంత్రణలో ఉండేవి. వీటికి తోడు, ఫ్రాన్స్, పోర్చుగల్ నియంత్రణలో అనేక వలస ఎన్‌క్లేవ్‌లు ఉన్నాయి. ఈ భూభాగాలను భారత డొమినియన్‌లో కలపడం భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ ప్రకటిత లక్ష్యం. భారత ప్రభుత్వం 1947 నుండి 1949 వరకు దీనిని అనుసరించింది. రకరకాల వ్యూహాలతో, సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్, VP మీనన్ స్వాతంత్ర్యానికి ముందు, తరువాతి నెలల్లో దాదాపు వందలాది సంస్థానాల పాలకులను భారతదేశంలో చేరేలా ఒప్పించారు.

ఇవి కూడా చూడండి

[మార్చు]

 

మూలాలు

[మార్చు]
  1. ↑ Ramusack 2004 Quote: "The British did not create the Indian princes. Before and during the European penetration of India, indigenous rulers achieved dominance through the military protection they provided to dependents and their skill in acquiring revenues to maintain their military and administrative organizations. Major Indian rulers exercised varying degrees and types of sovereign powers before they entered treaty relations with the British. What changed during the late eighteenth and early nineteenth centuries is that the British increasingly restricted the sovereignty of Indian rulers. The Company set boundaries; it extracted resources in the form of military personnel, subsidies or tribute payments, and the purchase of commercial goods at favorable prices, and limited opportunities for other alliances. From the 1810s onwards as the British expanded and consolidated their power, their centralized military despotism dramatically reduced the political options of Indian rulers." (p. 85)
  2. ↑ Ramusack 2004 Quote: "The British system of indirect rule over Indian states ... provided a model for the efficient use of scarce monetary and personnel resources that could be adopted to imperial acquisitions in Malaya and Africa. (p. 87)"
  3. ↑ Bhargava, R. P. (1991), The Chamber of Princes, Northern Book Centre, pp. 312–323, ISBN 978-81-7211-005-5
  4. ↑ Datar, Arvind P. (2013-11-18). "Who betrayed Sardar Patel?". The Hindu.
  5. ↑ Markovits, Claude (2004). A history of modern India, 1480–1950. Anthem Press. pp. 386–409. ISBN 9781843310044.
  6. ↑ The India Office and Burma Office List: 1945. Harrison & Sons, Ltd. 1945. pp. 33–37.
  7. ↑ Zubrzycki, John (2024). Dethroned. Oxford University Press. p. 41. ISBN 978-1-80526-053-0. Princely States at the time of Indian independence owed their existence to the slow collapse of the Mughal Empire following the death of Aurangzeb in 1707. Centuries of foreign domination meant that many of the rulers who carved out their own states were outsiders. The Nizams of Hyderabad were of Turkoman stock. Bhopal was established by one of Aurangzeb's Afghan generals. Rampurs first ruler, Nawab Faizullah Khan, was a Pashtun. Tonk in present day Rajasthan was founded by Pindari freebooters. The seaboard state of Janjira was the creation of an Abysinnian pirate. Among the Hindu kingdoms, most of the rulers were Kshatriya. Only the Rajput states and a scattering of South Indian kingdoms could trace their lineage to the pre-Mughal period.
  8. ↑ Interpretation Act 1889 (52 & 53 Vict. c. 63), s. 18
  9. ↑ 9.0 9.1 Imperial Gazetteer of India vol. IV 1907
  10. ↑ Great Britain. Indian Statutory Commission; Viscount John Allsebrook Simon Simon (1930). Report of the Indian Statutory Commission ... H.M. Stationery Office. Retrieved 9 June 2012.
  11. ↑ All India reporter. D.V. Chitaley. 1938. Retrieved 9 June 2012.
  12. ↑ "King of all rewinds". The Week.
  13. ↑ Govindlal Dalsukhbhai Patel (1957). The land problem of reorganized Bombay state. N. M. Tripathi. Retrieved 9 June 2012.
  14. ↑ Imperial Gazetteer of India vol. IV 1907
  15. ↑ "Mysore", Indian States and Agencies, The Statesman's Year Book 1947, pg 173, Macmillan & Co.
  16. ↑ "Jammu and Kashmir", Indian States and Agencies, The Statesman's Year Book 1947, pg 171, Macmillan & Co.
  17. ↑ "Hyderabad", Indian States and Agencies, The Statesman's Year Book 1947, pg 170, Macmillan & Co.
  18. ↑ Imperial Gazetteer of India vol. IV 1907
  19. ↑ "Central India Agency", Indian States and Agencies, The Statesman's Year Book 1947, pg 168, Macmillan & Co.
  20. ↑ Imperial Gazetteer of India vol. IV 1907
  21. ↑ "Eastern States", Indian States and Agencies, The Statesman's Year Book 1947, pg 168, Macmillan & Co.
  22. ↑ Imperial Gazetteer of India vol. IV 1907
  23. ↑ "Gwalior Residency", Indian States and Agencies, The Statesman's Year Book 1947, pg 170, Macmillan & Co.
  24. ↑ Imperial Gazetteer of India vol. IV 1907
  25. ↑ "Rajputana", Indian States and Agencies, The Statesman's Year Book 1947, pg 175, Macmillan & Co.
  26. ↑ Imperial Gazetteer of India vol. IV 1907
  27. ↑ Imperial Gazetteer of India vol. IV 1907
  28. ↑ Imperial Gazetteer of India vol. IV 1907
  29. ↑ Imperial Gazetteer of India vol. IV 1907
  30. ↑ "Punjab States", Indian States and Agencies, The Statesman's Year Book 1947, pg 174, Macmillan & Co.
  31. ↑ Imperial Gazetteer of India vol. IV 1907
  32. ↑ "Assam States", Indian States and Agencies, The Statesman's Year Book 1947, pg 160, Macmillan & Co.
  33. ↑ Imperial Gazetteer of India vol. IV 1907
  34. ↑ Sisson, Richard; Wolpert, Stanley (2018). Congress and Indian Nationalism: The Pre-Independence Phase. University of California Press. p. 381. ISBN 978-0-520-30163-4. Retrieved 2023-08-14.
  35. ↑ Phadnis, Urmila (1968). Towards the Integration of Indian States, 1919-1947. Thesis Phil. Banaras Hindu University. Asia Publishing House. p. 90. ISBN 978-0-210-31180-6. Retrieved 2023-08-14.
  36. ↑ Singh, R. (2017). Gandhi and the Nobel Peace Prize. Taylor & Francis. p. 4. ISBN 978-1-351-03612-2. Retrieved 2023-08-14.
  37. ↑ Ravi Kumar Pillai of Kandamath in the Journal of the Royal Society for Asian Affairs, pages 316–319 https://dx.doi.org/10.1080/03068374.2016.1171621
  38. ↑ Bajwa, Kuldip Singh (2003). Jammu and Kashmir War, 1947–1948: Political and Military Perspectiv. New Delhi: Hari-Anand Publications Limited. ISBN 9788124109236.
  39. ↑ Aparna Pande (16 March 2011). Explaining Pakistan's Foreign Policy: Escaping India. Taylor & Francis. pp. 31–. ISBN 978-1-136-81893-6.
  40. ↑ Jalal, Ayesha (2014), The Struggle for Pakistan: A Muslim Homeland and Global Politics, Harvard University Press, p. 72, ISBN 978-0-674-74499-8: "Equally notorious was his high-handed treatment of the state of Kalat, whose ruler was made to accede to Pakistan on threat of punitive military action."
  41. ↑ Harrison, Selig S. (1981), In Afghanistan's Shadow: Baluch Nationalism and Soviet Temptations, Carnegie Endowment for International Peace, p. 24, ISBN 978-0-87003-029-1: "Pakistani leaders summarily rejected this declaration, touching off a nine-month diplomatic tug of war that came to a climax in the forcible annexation of Kalat.... it is clear that Baluch leaders, including the Khan, were bitterly opposed to what happened."
"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=సంస్థానం&oldid=4304195" నుండి వెలికితీశారు