ఆంధ్రప్రదేశ్ జానపద నృత్యాలు
ఆంధ్రప్రదేశ్ గొప్ప సంస్కృతిని కలిగి ఉంది, ఇక్కడి ప్రజలు కళ, సాహిత్యాన్ని చాలా ఇష్టపడతారు. పురుషులు, మహిళలు ఇద్దరూ ఆంధ్ర ప్రదేశ్‌లో శాస్త్రీయ నృత్యాలు చేస్తారు, పిల్లలు చాలా చిన్న వయస్సు నుండే సాంప్రదాయ ప్రదర్శన కళారూపాలను నేర్చుకోవడం ప్రారంభిస్తారు. రాష్ట్రంలో ప్రబలంగా ఉన్న నృత్య రూపాలలో కోలాటం, భాగోతం, బుర్రకథ, కూచిపూడి, భామాకలాపం, బుట్ట బొమ్మలు, డప్పు, పేరిణి అలాగే తప్పెటగుళ్ళు మొదలైన నృత్యాలు ఉన్నాయి.అన్ని పండుగలు, కుటుంబ వేడుకలకు ఆనందం, ఆనందాన్ని కలిగించే ప్రత్యేక జానపద నృత్యాలు ఉన్నాయి. జానపద నృత్యాలు పండుగలు, ఆనంద సమయంలో ఎల్లప్పుడూ ఒక సమూహంలో ప్రదర్శించబడతాయి. సాంప్రదాయ సంగీత వాయిద్యాల వాద్యం పై గ్రామస్తులు కలిసి పాడతారు, నృత్యం చేస్తారు, సామరస్యం, ఐక్యత యొక్క క్షణాలను ఆనందిస్తారు. గొబ్బి నృత్యం, దండారియా నృత్యం, వీరనాట్యం, ధింస, డప్పు,ధమాల్ నృత్యం, మాథురి నృత్యం వంటి కొన్ని ప్రసిద్ధ జానపద నృత్యాలు ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో ఉన్నాయి.బాగా, డప్పు అనేది మేక చర్మంతో తయారు చేయబడిన సాంప్రదాయ డ్రమ్, లయను సృష్టించడం కోసం కర్రలతో కొట్టబడుతుంది. ఏదైనా ఊరేగింపులో ముందు భాగంలో డప్పు నృత్యకారులను చూడవచ్చు.జాత్రాలు, వివాహం, పండుగలు మొదలైన వాటిలో కూడాఆ డప్పు వాద్యం తప్పనిసరిగా వుండును. నృత్యం, సంగీత సమయంలో ఉపయోగించే పౌరాణిక ఇతివృత్తాలతో రంగురంగుల దుస్తులు అందంగా కనిపిస్తాయి. [1]
ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో ప్రబలంగా ఉన్న వివిధ నృత్యాలు[మార్చు]
- 1.కూచిపూడి నృత్యం
- 2.లంబాడీ నృత్యం
- 3.బుట్ట బొమ్మలు
- 4.భామాకల్పం, గొల్లకల్పం
- 5.వీరనాట్యం
- 6.ధింసా నృత్యం
- 7.తప్పెట గుళ్ళు
- 8.గొబ్బి నృత్యం
- 9.విలాసిని నాట్యం
- 10.ఢమాల్ నృత్యం
- 11.కొమ్ము కోయ
- 12.కోలాటం జానపద నృత్యం
- 13.బుర్రకథ
- 14.చెక్క భజనలు
- 15.తోలు బొమ్మలాట
- 16.ఆంధ్ర నాట్యం
- 17.పులి వేషం
- 18.ఉరుములు
కూచిపూడి నృత్యం[మార్చు]
కూచిపూడి నృత్యం ఆంధ్ర ప్రదేశ్‌లో పుట్టింది.నృత్య రూపంలో చక్కటి హావభావాలు,పాట, ప్రసంగంతో పాటు నృత్యం ఉంటుంది. ఈనృత్యాన్ని చక్కగా ప్రదర్శించడానికి మీరు నటన, గానం, భాష, సైద్ధాంతిక పరిజ్ఞానం కలిగి ఉండాలి. కూచిపూడి నృత్య రూపం నిజానికి భక్తి ఉద్యమం సమయంలో ఉద్భవించింది, 17వ శతాబ్దంలో సిద్ధేంద్ర యోగిచే ప్రారంభించ బడింది. ఈ నృత్యం ఆంధ్ర ప్రదేశ్‌లోని'కూచిపూడి' అనే గ్రామంలో పుట్టింది. ఈ నృత్య రూపం భరతనాట్యాన్ని చాలా పోలి ఉంటుంది.కూచిపూడి నృత్యంలో పురాణం లక్ష్మీ నారాయణ శాస్త్రి, చింతా కృష్ణ మూర్తి, వేదాంతం చిన్న సత్యం]] మొదలైన పేర్లు ఉన్నాయి. భామాకలాపంలో సత్యభామ వంటి పాత్రలు చేయడంలో చింతా కృష్ణమూర్తికి మంచిపేరు వుంది. నేడు కూచిపూడి ఒంటరిగా ప్రదర్శించడమే కాకుండా అందమైన నృత్యరూపకంతో పాటు ప్రదర్శించబడుతుంది.[1]
లంబాడీ నృత్యం[మార్చు]
దీన్నే సంచారుల నృత్యం అనవచ్చు. ఆంధ్ర ప్రదేశ్‌లోని లంబాడీ తెగ వారు విత్తే కాలం, మంచి పంటను జరుపుకోవడానికి ఈ నృత్య రూపకాన్ని ప్రదర్శిస్తారు. వారు పూసలతో అలంకరించబడిన అందమైన దుస్తులను ధరిస్తారు, ఎంబ్రాయిడరీ, ఆభరణాలు, కంకణాలు, చీలమండలతో చక్కగా అలంకరించారు. సంచార జాతులు లేదా బంజారాలు పండుగల సమయంలో 15-20 మంది నృత్యకారుల బృందంలో ఈ నృత్యం చేస్తారు.[1]వరినాట్లు, కోతలు, ఇంకా ఇతర వ్యవసాయ పనుల్లో ఉండే బంజారాలు చేసే నృత్యాన్నే లంబాడీ నృత్యం అంటారు.లంబాడీలు, సుగాలీలు, బంజారాలు అని వివిధ నామాలతో పిలువ బడే ఆదిమ జాతివారు నాగరిక సమాజానికి దగ్గరగా పల్లెలలో, పట్ట ణాలలో నివసిస్తున్నా తమ కట్టు, బొట్టు, మాట, పాట, ఆట, ఆచార వ్యవహారాలను సంస్కృతిని వందలాది ఏళ్ళుగా నిలుపుకుంటూ వస్తున్నారు. ముఖ్యంగా లంబాడీ మహిళల రంగురంగుల దుస్తులు, రకరకాల ఆభరణాలు చూడముచ్చటగా ఉంటాయి. వీరు తండాలుగా జీవిస్తారు. ళ్ళిళ్ళలో, జాతరలలో, వీరి సాంప్రదాయక సామూహిక నృత్యం నేత్రపర్వంగా ఉంటుంది. లంబాడి నృత్యం తెలంగాణ గిరిజన నృత్యం. ఎనిమిది నుండి పది వరకు నృత్యరీతులు వున్నాయి.లంబాడి నృత్యకారులు అద్దాలతో అలంకరించబడిన పొడవాటి రంగురంగుల స్కర్టులు, చేతులు కప్పే తెల్లటి పెద్ద ఎముక కంకణాలు ధరించి అందమైన దుస్తులు ధరిస్తారు. నృత్య రూపం గురించి ఒక ఆసక్తికరమైన విషయం ఏమిటంటే ఇది మహిళలకు సంబంధించినది. ప్రాంతీయ నృత్యకారుల నృత్యం సున్నితంగా మరింత ఆకర్షణీయంగా ఉంటుంది. వీరు తెలుగు, కన్నడ, లేదా మరాఠీలలో మాట్లాడతారు.వీరి నృత్యాలలో లయ, సమన్వయం ముఖ్యంగా పేర్కొనవచ్చు.లంబాడీ నృత్య సంప్రదా యం ముఖ్యంగా రాజస్థాన్ నుండి ప్రారంభమైందని చెప్పవచ్చు.[2]
బుట్టబొమ్మలు[మార్చు]
ప్రధాన వ్యాసం:బుట్టబొమ్మలు
ఇది ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని పశ్చిమగోదావరి జిల్లా తణుకు ప్రాంతంలో చాలా ప్రసిద్ధి చెందిన జానపద నృత్యం.ఈ బొమ్మలను ఆవు పేడ, చెక్క పొట్టు, ఎండు గడ్డితో తయారు చేస్తారు. నృత్యకారులు వివిధ రకాల ముసుగులు ధరిస్తారు. అయితే, నృత్యం పెర్కషన్ వాయిద్యాల దరువులపై మాత్రమే ప్రదర్శించబడుతుంది.ఈ నృత్యంలో ధరించే ముసుగులు విభిన్న పాత్రలను చిత్రీకరిస్తాయి. అవి వినోద విలువను పెంచుతాయి. ఈ నృత్యంలో సున్నితమైన కదలికలు ఉన్నాయి. కానీ అశాబ్దిక సంగీతం ఉన్నది .[1]ఈ నృత్యం కోసం నృత్యకారులకు ఎటువంటి వృత్తిపరమైన బోధన అవసరం లేదు.ఇది నిజంగా సులభం కనుక ఎవరైనా దీన్ని చేయగలరు. దీనికి కొంత అభ్యాసం అవసరం. కానీ ఎక్కువ కాలం కాదు. డ్యాన్సర్లు పాడటం లేదా మాట్లాడటం లేదు. బుట్ట బొమ్మలు కళాకారులు ఉపయోగించే దుస్తులు వెదురు కర్రలు, ఆవు పేడ, పెయింట్, ఎండు గడ్డితో కూడి ఉంటాయి.ఇది ఒక బోలుగా ఉన్న ఇంటీరియర్‌తో కూడిన బొమ్మలాంటి దుస్తులు. ఇది చాలా తేలికగా ఉంటుంది, ఎందుకంటే ఇది బోలుగా, వెదురు కర్రలతో తయారు చేయబడింది, దీని వలన నర్తకి డ్యాన్స్ చేసేటప్పుడు తీసుకెళ్లడం సులభం అవుతుంది.నర్తకి బొమ్మలు దిగువన తెరిచి ఉన్నందున వాటిలోకి జారిపోవచ్చు. వారు నృత్యం చేసే తోలుబొమ్మల రూపాన్ని కలిగి ఉంటారు.ఈ దుస్తులను రూపొందించడానికి రంగురంగుల పెయింట్లను ఉపయోగించారు. వారి తల, భుజం, నడుము మీద, ప్రతి నర్తకి ఒక దుస్తులు ధరిస్తారు. కృష్ణుడు, రాముడు, శివుడు, పార్వతి, హనుమంతుడు అలాగే ఇతర దేవతల వేషధారణలు బాగా ప్రాచుర్యం పొందాయి.ఆంధ్ర ప్రదేశ్ లో, ఈ నృత్యం వివిధ పండుగలలో ప్రదర్శించబడుతుంది. ఏ బొమ్మను ఉపయోగించాలో పండుగ నిర్ణయిస్తుంది.నవరాత్రులలో అమ్మవారి బొమ్మలు, దసరా సమయంలో రాముడు, హనుమంతుల బొమ్మలు వినియోగిస్తారు. హనుమంతుడి వేషం పిల్లలకు బాగా నచ్చుతుంది . , హనుమాన్ నృత్యకారులు కోతుల విన్యాసాలు చేస్తారు.ఈ నృత్యానికి ప్రత్యేకమైన సంగీతం లేదు. డప్పు సంగీత వాయిద్యం యొక్క దరువు మీద, నృత్యకారులు తమప్రదర్శన ప్రారంభిస్తారు. ఇది డోలు లాంటి వాయిద్యం, ఇది నర్తకికి లయ. దరువు అందిస్తుంది. [3]
భామాకల్పం, గొల్లకల్పం[మార్చు]
ఈ నృత్యం నాట్యం, నాటకం,రెండింటి సమ్మేళనం. ఇది కూచిపూడి నృత్యం నుండి ఉద్భవించిందని నమ్ముతారు. ఈ నృత్యంలో కదలికలు సున్నితమైనవి, స్త్రీలింగంగా ఉంటాయి. గొల్లకల్పం నృత్యం, భామాకల్పం నృత్యం రెండూ 17వ శతాబ్దంలో సిద్ధేంద్ర యోగిచే ప్రేరణ పొంది ప్రారంభించబడ్డాయి. వేశ్యలు ఈ నృత్యరీతిని నేర్చుకోకుండా ఉండాలనే ఆలోచనతో బ్రాహ్మణ సమాజం నుండి మగవారిని ఎన్నుకున్నారు, నృత్యంలో శిక్షణ పొందారు. హావభావాలు, వ్యక్తీకరణలు ఈ నృత్య రూపానికి ప్రత్యేక అర్ధాన్ని ఇస్తాయి.గోల్కల్పంలో, కథాంశం ప్రాథమికంగా తాత్వికమైనది. భూమిపై దేవుడు ధర్మాన్ని ఎలా రక్షిస్తాడో నాట్య-నాటకం రూపంలో వర్ణించబడినది.[1] భామాకల్పం నృత్యం కూచిపూడి ఆధారంగా ప్రసిద్ధి చెందిన నృత్య నాటక రూపం. భగవంతుడికి అంకితం చేయడమే నిజమైన మోక్షమని సిద్ధేంద్ర యోగి గ్రహించినప్పుడు, అతను ఈ నృత్య నాటక రూపాన్ని ఆవిష్కరించాడు. అతను తన భార్య ఉన్న గ్రామానికి చేరుకున్నప్పుడు అతను కొంతమంది బ్రాహ్మణ అబ్బాయిలను సేకరించి వారికి భామా కల్పం నేర్పించాడు.బ్రాహ్మణ బాలురకు మాత్రమే భామాకల్పం నృత్యం నేర్పించారు. ఇలా చేయడం వల్ల నాట్య స్వచ్ఛత దెబ్బతినదని నమ్మేవారు. ఈ నృత్య రూపాన్ని పవిత్రమైనది, నిజంగా దేవునికి అంకితం చేయడం కోసం కూడా ఇది జరిగింది. భామాకల్పం అనేది యువకులకు నేర్పిన మొదటి నాట్య-నాటకం, ఆపై కూచిపూడిగా ప్రదర్శించబడింది.తరువాత ఈ నృత్య-నాటకం నిజమైన భక్తి నృత్యంగా గ్రామస్తుల హృదయాన్ని గెలుచుకున్నప్పుడు వారు సంవత్సరానికి ఒకసారి దీనిని ప్రదర్శించడానికి, వారి పిల్లలకు నేర్పడానికి అంగీకరించారు. ఆడ లేదా మగ అనే తేడా లేకుండా ప్రతి భాగాన్ని పురుషులే ప్రదర్శించారు. స్త్రీగా పురుషునికి ప్రాతినిధ్యం వహించడం చాలా కష్టమైనప్పటికీ, సత్యభామ పాత్రలో యువకులు చాలా గొప్పగా నటించారు. స్త్రీ తన శరీరాన్ని కదిలించే విధానం, ఆమె కళ్ల ద్వారా వ్యక్తీకరించే విధానం కూడా చిన్నపిల్లలు చాలా బాగా ప్రదర్శించారు.సత్యభామ పాత్రను గాంభీర్యం, బాధ్యతతో అందించాల్సి ఉంది. ఆమె ఒక రాణి, ఆమెను చిత్రీకరిస్తున్న నర్తకి యొక్క వ్యక్తీకరణ, కదలికల నుండి స్పష్టంగా కనిపించాలి. బాలురు వయస్సు దాటిపోయి, స్త్రీ పాత్రను పోషించే శారీరక భంగిమలో లేనప్పుడు వారి పాత్రలు మారాయి, మునుపటి నృత్యకారుల తర్వాత నేర్చుకున్న అబ్బాయిలకు స్త్రీ పాత్రలు ఇవ్వబడ్డాయి. [4] ఇందులో కథ శ్రీ కృష్ణుడు తన పత్ని సత్యభామకు గుణపాఠంచెప్పడం.శ్రీకృష్ణుని భార్య సత్యభామ అత్యంత సుందరమైన స్త్రీ అయినప్పటికీ ఆమెలో అహంకారం ఉంది, తనకు ఉన్నదంతా గర్విస్తుంది. ఆమె తన అదృష్టాన్ని, ఆశీర్వాదాలను తక్కువ అదృష్టవంతులైన ఇతరులకు చూపించడానికి వెనుకాడలేదు. శ్రీకృష్ణుడు ఆమె అహంకారాన్ని తగినంతగా కలిగి ఉన్నప్పుడు, అతను ఆమెను ఎక్కడ నుండి తప్పిపోయిన మోక్షమార్గానికి తీసుకురావాలని అనుకున్నాడు. ఆమెకు గుణపాఠం చెప్పేందుకు ఆమెకు దూరమయ్యాడు. ఆ తర్వాత సత్యభామ తన తప్పును తెలుసుకుని తన ప్రవర్తనకు క్షమాపణ చెప్పింది. శ్రీకృష్ణుడు ఆమె వద్దకు తిరిగి వచ్చాడు, ఇద్దరూ తిరిగి కలుసుకుంటారు.[4]
వీరనాట్యం[మార్చు]
ఇది ఆంధ్రప్రదేశ్ యొక్క పురాతన నృత్య రూపం, చాలా మతపరమైన ప్రాముఖ్యతను కలిగి ఉంది.ఇది వీరంగం లేదా వీరభద్ర నృత్యం అని కూడా ప్రసిద్ధి చెందింది.వీర్ అంటే 'ధైర్యవంతుడు', ఇది ధైర్యవంతుల నృత్యం, హిందూ పురాణాలలో కూడా ప్రస్తావించబడింది.ఒక పురాణం ప్రకారం, ఒక కార్యక్రమంలో, సతి (శివుని భార్య) అవమానానికి గురైనప్పుడు, శివుడు తన జుట్టు లేదా ' జటాజూట' నుండి ఒక అవశేషాన్ని ఎంచుకొని, శక్తివంతమైనప్రళయం నృత్యం చేయడం ప్రారంభించీ, జటం నుండీ వీరభద్రుని సృష్టించి, అతనితో దక్షయజ్ఞం భగ్నం కావిస్తాడు. తంబుర, డోలు, తాషా, శూలం వంటి సంగీత వాయిద్యాలతో ఈ నృత్యం చేస్తారు. ఇది ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని తూర్పుగోదావరి జిల్లాలోని ద్రాక్షారామం (దక్షవాటిక) వీరభద్ర జన్మస్థలం అని ప్రజల విశ్వాసం.నృత్యకారులు కర్పూర మంటతో అరచేతుల నుండి మోచేతుల వరకు పళ్ళేలను తీసుకువెళతారు. మంటలు ఆరిపోయే వరకు నృత్యం సాగుతుంది. 'ఖడ్గలు పఠనం' (పొడవాటి ఖడ్గాన్ని ఊదడం), విభూతి ( పవిత్రమైన బూడిద), పైన గంటలు పట్టుకొని నాలుక, చేతులు, చీలమండలలోకి గుచ్చుకున్న ఈటెలు, త్రిశూలాలతో నృత్యం చేయడం కూడా ఉంది. ఈ నృత్యం అంతా భేరి లేదా వీరాణం యొక్క దరువు మీద జరుగుతుంది. ఈ నృత్యాన్ని వీరభద్ర సంఘం, వీరభద్ర అనుచరులు రాష్ట్రవ్యాప్తంగా ఉన్న శివాలయాల్లో ప్రదర్శిస్తారు.[1] పండుగ సందర్భాలలో ఆధిపత్యం వహించే, భక్తులను ఉత్తేజపరిచే వీర శైవ ఆరాధనలోని అనేక ఆచారాలలో, వీరనాట్యం చాలా ముఖ్యమైనది.ఈ పండుగలలో భక్తి యొక్క బాహ్య వ్యక్తీకరణలు ప్రముఖంగా ఉంటాయి. వాటిలో కొన్ని చాలా క్రూరంగా ఉంటాయి, విస్మయాన్ని, భయాన్ని రేకెత్తిస్తాయి.ఇందులో నర్తకులు పొడవాటి, పదునైన పెనవేసుకున్న తాళ్లతో (వీర తాళ్లు) తమను తాము కట్టుకుంటారు, చెంపలు, నాలుక, పెదవుల ద్వారా పదునైన, కోణాల వాయిద్యాలను చొప్పించడం, శివుని స్తుతిస్తూ స్తుతించటం వీర శైవ ఆచారాలలో సాధారణం.వీర నాట్యం చాలా కాలంగా ఈ మొత్తం ఆచారంలో భాగంగా ఉంది, కానీ ఇప్పుడు ఒక రోజును సందర్భం నుండి తీసివేసి ప్రత్యేక నృత్య రూపంగా చూపబడింది.[5]
ధింసా నృత్యం[మార్చు]
దాదాపు 15-20 మంది మహిళలు ఈ నృత్యం చేస్తారు. వారు ఒక గొలుసుఆకారం(వలయం)లో ఏర్పడి , డప్పుల దరువులకు అనుగుణంగా నృత్యం చేస్తారు. వారు సంప్రదాయ ఆభరణాలు, దుస్తులు ధరించి, ఒక సమూహంలో పాటలు పాడుతూ, నృత్యం చేస్తూ ఆనందిస్తారు. విశాఖపట్నం జిల్లాలోని అరకులోయలో ఈ నృత్యం సర్వసాధారణం.అరకు లోయలో నివసించే బగత, ఖోండ్, కోటియా, వాల్మీకి తెగలు ధింసా నృత్యం చేస్తారు.నృత్యాన్ని వృద్ధులు, యువకులు, పురుషులు, మహిళలు చేస్తారు. పండుగల సమయంలో, ఒక గ్రామం నుండి నృత్యకారులు మరొక గ్రామానికి వెళ్లి నృత్యంలో పాల్గొంటారు. సాయంత్రం సమాజ విందుతో ఆనందం రెట్టింపు అవుతుంది. వివిధ గ్రామాలకు చెందిన ప్రజల మధ్య స్నేహం, సోదర బంధాన్ని ఏర్పరచడంలో సహాయపడటం వలన ఇటు వంటి నృత్యాలను 'సంకిడి కెల్బర్' అని కూడా పిలుస్తారు.ఈ నృత్య రూపంలో ఉపయోగించే పెర్కషన్ వాయిద్యాలలో మోరి, తుడుము, డప్పు, కిరిడి, జోడుకొమ్ములు ఉన్నాయి. బోడా ధింసా, గుండేరి ధింసా (లేదా ఉస్కు ధింసా), గొడ్డి బేటా ధింసా, పోటార్-తోలా ధింసా, భాగ్ ధింసా, నాటికారి ధింసా మొదలైన అనేక వైవిధ్యాలు ఉన్న నృత్యం ధిమ్సా నృత్యం. [1]దింసా నృత్యాన్ని చై పర్వంలోనూ, వివాహ సమయంలోనూ, పండుగ పర్వదినాలలోను ప్రదర్శిస్తారు. దింసా నృత్యంలో విలక్షణమైన సంగీత వాయిద్యాలున్నాయి. వృద్ధులు, యువకులు, పేదలు, ధనికులు అనే తేడా లేకుండా అన్ని వర్గాల వారు దింసా నృత్యంలో పాల్గొంటారు. కష్టజీవులైన గిరిజనులకు ఇటువంటి కార్యక్రమాలు అంతులేని ఆనందాన్నిస్తాయి. దింసా నృత్యం అందరిని అలరించడమే కాక, గ్రామీణ ప్రజల మధ్య సుహృద్భావాన్ని పెంపొందిస్తుంది.[6]
తప్పెట గుళ్ళు[మార్చు]
శ్రీకాకుళం జిల్లా, విజయనగరం జిల్లాలలో ఈ నృత్య రూపకం విశేష ప్రాచుర్యం పొందింది. ఇది వాన దేవుడిని ఆరాధించడం కోసం ఉద్దేశించిన భక్తి నృత్య రూపం. ఈ నృత్యం యొక్క లయ, ఉత్సాహం, శక్తి సంగీతం, డ్రమ్స్ యొక్క దరువుకుతగ్గట్లు నర్తించడం ఎవరినైనా ఉత్సాహపరుస్తాయి. దాదాపు 15-20 మంది నృత్యకారులు ఒక బృందంగా తప్పెట నృత్యం చేస్తారు. నృత్యం సమయంలో కొన్ని విన్యాసాలు హాజరైన ప్రతి ఒక్కరినీ ఆకర్షిస్తాయి. [1]తప్పెటగుళ్లు కళారూపం నాలుగు వందల సంవత్సరాల కిందట శ్రీకాకుళం ప్రాంతంలోనే మొదలైందని చెబుతున్నారు. ఈ జిల్లాలో గొల్ల శాఖకు చెందినవారు ఈ కళావిర్భావానికి మూలం అని అంటారు. ఇది ఒకనాటి శ్రీకాకుళం జిల్లాలో పుట్టినా ఇప్పుడు విజయనగరం, విశాఖ పట్నం, తూర్పు గోదావరి జిల్లాల వరకూ విస్తరించింది. ఈ కళారూపం పుట్టడం వెనుక కొన్ని కథలు ఇప్పటికీ ప్రచారంలో ఉన్నాయి. యాదవు లకు గోపాలుడే కులదైవం. అతను మృతిచెందినప్పుడు వీరంతా గుండెలపై కొట్టుకుని శోకించారట. అలా ఇది మొదలైందని ఒక కథ. క్రీస్తుశకం 12వ శతాబ్దంలో యాదవరాజైన కాటమరాజుకు నెల్లూరు సిద్ధిరాజుకు మధ్య యుద్ధం జరిగినప్పుడు ఆలమందలను కాపాడు కోవడానికి వారంతా డప్పులు, తాళాలతో గుండెలపై కొట్టుకున్నారని, అదే కళారూపమైందని మరోకథ ప్రచారంలో ఉంది.తప్పెటగుళ్లు ప్రదర్శనలో కథాంశాలు ఎన్నున్నా అందులో కీలకమైనది మాత్రం శ్రీకాకుళంలో పుట్టిందే. రామాయణం, మహాభారతం, భాగవత ఘట్టాలను ఈ కళాకారులు గేయరూపకాలుగా అల్లుతుంటారు. 19వ శతాబ్దానికి చెందిన శ్రీకాకుళం నివాసి బలివాడ నారాయణ రాసిన తొలి తప్పెటగుళ్లు కథా గేయం ‘శ్రీకృష్ణ‘ ఇప్పటికీ చాలా ప్రచారంలో ఉంది. అయితే ఈ కళాకారుల నోటి ద్వారా మౌఖిక సాహిత్యంలో మాండలికాలు, గ్రామీణ యాస, భాషలతో కూడిన పదాలే వస్తాయి. చెంచులక్ష్మి, సారంగధర, తూర్పు భాగవతం దరువులు, లక్ష్మణమూర్చ, తేలుపాట, గాజులో డిపాట, మందులో డిపాట, చుట్టపాట, పాలు, చల్లలమ్మడం వంటి స్థానిక ఇతివృత్తాల ఆధారంగా పాటలు పాడతారు. ఒక చరణం ఆలాపించి దానిని అనేక తాళ వరుసలతో పాడి దరువులు వేసి నృత్యం చేస్తారు. సుమారు కొన్ని గంటలు పాటు రెండు మూడు చరణాలను సాగదీసి పాడతారు.[7]
గొబ్బి డాన్స్[మార్చు]
ఇది ఆంధ్ర ప్రదేశ్ తీరప్రాంతాలలో ప్రసిద్ధి చెందిన నృత్యం. ఇది సంక్రాంతి పండుగ సందర్భంగా ఇళ్లను శుభ్రం చేసి, ఇంటి ప్రాంగణాలలో,ఇంటి ముందు బయలు స్థలంలో రంగవల్లిలతో అలంకరిస్తారు. ఈ రంగవల్లుల మధ్యలో, ఆవు పేడ బంతులు లేదా గొబ్బిల్లును ఉంచి, పువ్వులు, పసుపు, కుంకుంతో పూజిస్తారు.సాయంత్రం వేళ, యువతులు ఈ గొబ్బిల్లు చుట్టూ నృత్యం చేస్తారు, అందరూ పండుగ కోసం అందమైన కొత్త దుస్తులు ధరించి,బంగారు నగలు అలంకంచుకుని గొబ్బిళ్ల చుట్టూ వలయాకారంగా తిరుగుతూ పాడుతూ నృత్యం చేస్తారు.[1]సంక్రాంతి సంబరం అంతా గొబ్బిళ్ల వేడుకలలోనే కనిపిస్తుంది. ఇంటిముందు రంగవల్లుల్లాంటి కొత్త బట్టలు ధరించిన ఆడపిల్లు సప్తవర్ణాలు అద్దిన రంగవల్లుల మధ్యలో గొబ్బెమ్మలు ఉంచి వాటిని పూజించి అనంతరం గొబ్బిళ్ళ పాటలు పాడుతుంటే ఆ అందం ఆనందం మరొక సందర్భంలో రాదంటారు పెద్దలు.[8]పండుగ ప్రారంభానికి నెలరోజుల ముందు నుంచే సందడి షురూ అవుతుంది. ధనుర్మాసం ప్రారంభంలోనే తెలుగు లోగిళ్లన్నీ రంగురంగుల రంగవల్లులు, గొబ్బిళ్లతో అలంకరించి...పసుపు, కుంకుమతో గౌరీదేవిని పెడతారు. భోగిరోజు సాయంత్రం గొబ్బిళ్ల చుట్టూ తిరుగుతూ పాటలు పాడుతూ సందడి చేస్తుంటారు.గొబ్బి అనే మాట గర్భా అనే పదం నుంచి వచ్చింది. గోమయంతో చేసే గొబ్బిని గౌరీదేవిగా భావిస్తుంటారు. అందుకే గొబ్బెమ్మను గౌరవిస్తూ పసుపుకుంకుమలతో పూజిస్తుంటారు. ఈ సందర్భంగా పాడే పాటలు చాలా అర్థవంతంగా,అద్భుతంగా ఉంటాయి. గొబ్బిపాటల్లో ఎక్కువగా గోవిందుడు, శ్రీకృష్ణుడి గురించి పురాణ కథలు ఉన్నాయి. గొబ్బిపాటల్లో శ్రీకృష్ణుడిని ఉద్దేశించి ఎక్కువగా ఉంటాయి. వీటిల్లో గోదాదేవి పాశురాల్లో కూడా గోబ్బిళ్ల ప్రస్తావన ఉంది.[9]
విలాసిని నాట్యం[మార్చు]
ఇప్పుడు ఎక్కువగా అభ్యసించబడలేదు, ఒకప్పుడు ఇది దేవదాసీల నృత్య రూపంగా వుండేది. ఈ నృత్య రూపానికి భారతీయ శాస్త్రీయ నృత్య హోదా తప్పక అందుతుందని చాలామంది నమ్ముతారు. [1]దక్షిణ భారత రాష్ట్రమైన ఆంధ్ర ప్రదేశ్ యొక్క శాస్త్రీయ నృత్యాన్ని విలాసిని నాట్యం అని పిలుస్తారు. డ్యాన్స్ రూపంలోని వివిధ శైలిలో డ్యాన్స్ ఒపెరాలు, కోర్ట్ డ్యాన్స్, టెంపుల్ డ్యాన్స్ ఉంటాయి. దురదృష్టవశాత్తు, అనేక ఇతర శాస్త్రీయ నృత్య రూపాల వలె కాకుండా, విలాసిని నాట్యం నృత్యం స్వాతంత్రం వచ్చిన సమయంలో అంతగా పునరుజ్జీవింపజేయలేదు. స్త్రీ సంప్రదాయం (మహిళలు ప్రదర్శించే నృత్యం), పురుష సంప్రదాయం (పురుషులు ప్రదర్శించినవి) అనే రెండు ప్రాచీన నృత్య రూపాలలు వున్నవి. మహిళా నృత్యకారులనృత్యాలను విలాసిని, భోగిని, స్వామిని వంటి అనేక పేర్లతో పిలిచేవారు. కళావంతులు నృత్య కళను మనోహరంగా ప్రదర్శించేవారు. విలాసిని నాట్యం యొక్క నృత్య రూపం (నృత్య), నటన (అభినయ) విస్తృతంగా ప్రజాదరణ పొందింది, కళాభిమానుల దృష్టిని ఆకర్షించింది. నాట్యంలోని డ్రామా భాగానికి సంబంధించిన డైలాగులు క్లిష్టంగా వివరించబడ్డాయి. దేవదాసీలు ఈ నృత్యంచేసేవారు . దేవదాసి సంప్రదాయాన్ని కూల్చివేయడంతో నృత్య రూపం దాని జీవనోపాధిని కోల్పోయింది. నృత్య రూపానికి ఆధునిక పునరుజ్జీవనం విలాసిని నాట్యం రూపాన్ని సంతరించుకుంది. ఇది దేవతను సంతోషపెట్టడానికి, దాని అనుగ్రహాన్ని పొందేందుకు నిర్వహించబడే ఆగమిక్ ఆరాధన యొక్క వేడుకలో ఒక క్లిష్టమైన భాగం. హైదరాబాద్‌లోని 400 సంవత్సరాల పురాతన శ్రీ రంగనాథ స్వామి ఆలయంలో దేవుడి ఆరాధన కార్యక్రమంతో పాటు ఏకకాలంలో నృత్య రూపకాన్ని ప్రదర్శించారు. పలువురు ప్రముఖ కళాకారులు పూజా నృత్య రూపకాన్ని ప్రదర్శించారు. దురదృష్టవశాత్తు, నృత్యానికి సంబంధించిన డాక్యుమెంటేషన్ చాలా తక్కువ. మౌఖిక సంప్రదాయం ఇప్పటికీ నృత్యం యొక్క ధర్మాన్ని సజీవంగా ఉంచింది.[10]
ఢమాల్ నృత్యం[మార్చు]
అనేది సిద్దిలు అనే తెగ వారి చేత ప్రదర్శించబడుతుంది, ఇది ఒక యుద్ధ నృత్య రూపం, ఇందులో నృత్యం చేసేటప్పుడు కత్తులు, కవచాలను ఉపయోగిస్తారు. ఇది వివాహ కార్యక్రమాల సమయంలో నిర్వహిస్తారు. 12వ శతాబ్దపు మధ్యకాలంలో ఆంధ్ర ప్రదేశ్‌కు బానిసలుగా హిందూ రాజులు తీసుకువచ్చిన సిద్దీలు ఆఫ్రికాకు చెందిన వారని నమ్ముతారు. వారు రాజుల రాజభవనాలకు కాపాలా దారులుగా వుండేవారు లేదా నావికులు, సైనికులు, వ్యక్తిగత అంగరక్షకులుగా పనిచేసేవారు .[1]ఈరోజు, భారతదేశంలోని పశ్చిమ, నైరుతి ప్రాంతాలలో, గుజరాత్, మహారాష్ట్ర, కర్నాటక, తెలంగాణా రాష్ట్రాల్లో ఎక్కువ మంది సిద్దిలు ఉన్నారు. వారు స్థిరపడినప్పుడు, వారు తమ ఆఫ్రికన్ పూర్వీకుల సామాజిక సాంస్కృతిక సంప్రదాయాలను సంరక్షించారు, ఆచరించారు -, స్థానిక భారతీయ సంప్రదాయాలను కూడా స్వీకరించారు.ధమాల్ అనేది సూఫీ, ఆఫ్రికన్ (ఎక్కువగా తూర్పు ఆఫ్రికా) సంగీత, నృత్య సంప్రదాయాల మిశ్రమం. ఇది ముఖ్యంగా గుజరాత్‌లోని సిద్దిల ఆధ్యాత్మిక పద్ధతులను సూచిస్తుంది.సిద్దిలు దాదాపు ప్రతి ఢమాల్ పాటను శంఖం ఊదడం ద్వారా ప్రారంభిస్తారు. ఇది తరచుగా ముసిండో వంటి తూర్పు ఆఫ్రికా పెర్కషన్ వాయిద్యాలను నెమ్మదిగా ప్లే చేయడం, పాడటం, నృత్యం చేసే ఢమాల్‌ల ప్రారంభాన్ని సూచించే పాదాలను నెమ్మదిగా కొట్టడం వంటివి అనుసరించబడతాయి. ఆధ్యాత్మిక తూర్పు ఆఫ్రికా నృత్యం, సంగీత సంప్రదాయాలలో ఫుట్ డంపింగ్ యొక్క ఆచారం కీలకమైన భాగం.సిద్దీలు ఇస్లాం అనుచరులు, తూర్పు, మధ్య ఆఫ్రికాలోని ముస్లిం సమాజాల నుండి భారతదేశానికి వచ్చారు. వారి ఆధ్యాత్మిక నాయకులు బావ గోర్, మై మిశ్రా, బాబా హబాష్, సిది నబీ సుల్తాన్‌ల జ్ఞాపకార్థం ధమాల్‌లు నిర్వహిస్తారు.[11]
కొమ్ము కోయ[మార్చు]
ఆంధ్ర ప్రదేశ్ యొక్క మరొక నృత్య రూపం. కొమ్ము కోయ బృందాలు పురాతన సంప్రదాయ నృత్యాన్ని నేటికీ సజీవంగా ఉంచడంలో సహాయపడ్డాయి. తమ నృత్యం ద్వారా ఆడ భ్రూణహత్యలు, బాల్య వివాహాలు, ఎయిడ్స్, ఇతర సాంఘిక దురాచారాల వంటి అనేక సామాజిక సమస్యలపై అవగాహన కల్పించారు.[1]కొమ్మునృత్యం గోదావరి తీర ప్రాంతాలలో నివసించే గిరిజనుల సంప్రదాయ నృత్యం. ఈ నృత్యం ప్రదర్శించే కోయలు వారి భాషలో ఈ నృత్యాన్ని పెరియకోక్ ఆట అని అంటారు. కోయ భాషలో పెరియకోక్ అంటే దున్నపోతు కొమ్ములు అని అర్థం.దున్నపోతు కొమ్ములు ధరించి, దున్నలు కుమ్ముకునే రీతిలో నృత్యం చేస్తారు కాబట్టి ఈ నృత్యం కొమ్ము నృత్యంగా వ్యవహరింపబడుతున్నది. వీరు ఉపయోగించే వాద్యం “ డోలు కొయ్య”. చైత్రమాసంలో భూదేవి పండుగను ఘనంగా చేసుకుంటారు కోయలు.ఆ పండుగ సమయంలో పురుషులు అడవులలోకి వేటకి వెళ్ళడం పరి పాటి. వేట ముగించుకుని విజయవంతంగా ఇంటికి చేరుకున్న సంద ర్భంగా కోయలు దున్నపోతు కొమ్మలు, నెమలి ఈకల గుత్తిని పొదిగిన బుట్టను తలకు అలంకరించుకుని రంగు రంగుల బట్టలు వేసుకుని ఆయా సంప్రదాయ వాద్యాల్ని వాయిస్తూ చేసే నృత్యమే ఈ కొమ్ము నృత్యం. ఇది తెలుగువారి సంప్రదాయ నృత్యాలలో ఒక భాగమైంది.[12]
కోలాటం జానపద నృత్యం[మార్చు]
కోలాటం ఆంధ్ర ప్రదేశ్‌లో బాగా ప్రాచుర్యం పొందిన కర్ర నృత్యం యొక్క మరొక రూపం. దీనిని కొలన్నలు లేదా కొల్కోలన్నలు నృత్యం అని కూడా అంటారు. ఇది పండుగల సమయంలో ప్రదర్శించబడుతుంది, సంగీతం, నృత్యం, పాటల పఠనాలను కలిగి ఉంటుంది. నృత్యకారులు 8 సంవత్సరాల నుండి 40 సంవత్సరాల వయస్సు గల వారు జంటలుగా, కర్రలతో ప్రధాన లయను అందిస్తూ వృత్తాకారంలో నృత్యం చేస్తారు. ఆంధ్ర ప్రదేశ్ లోని ప్రకాశం జిల్లాలో కోలాటం కోలన్నగా ప్రసిద్ధి చెందింది. [1]కోలాటం దేశంలోని వివిధ ప్రాంతాలలో దండ రసకం, దండ నర్తనం, వేష్టితం, హల్లి సాకం అని పిలుస్తారు, కోలాటం ఆంధ్ర ప్రదేశ్‌లోని అన్ని ప్రాంతాలలో ప్రసిద్ధి చెందిన నృత్యం.దీనిని రాష్ట్రంలోని ఇతర ప్రాంతాలలో కొలన్నలు, కోళ్లమాట, కోలన్న అని కూడా పిలు స్తారు.కోలాటం నృత్యం ఒకప్పుడు స్త్రీలలో ఎక్కువగా ఉండేదని మన దగ్గర సాహిత్యపరమైన ఆధారాలు ఉన్నప్పటికీ,ఇప్పుడు దీనిని ఎక్కువగా పురుషులు మాత్రమే ప్రదర్శిస్తున్నారు.గుజరాత్ లో ఇలాంటి నృత్య రూపాన్ని 'దాండియా' అంటారు.[5] కోలాటం నృత్యం దాని మూలాలను ప్రాచీన భారతదేశంలో కనుగొనబడింది, దీని ప్రస్తావనలు వేల సంవత్సరాల నాటివి. ఇది భారతదేశంలోని దక్షిణాది రాష్ట్రాల్లో, ముఖ్యంగా ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణ, తమిళనాడు, కర్ణాటక రాష్ట్రాల్లో ఉద్భవించిందని నమ్ముతారు . "కోలాట్టం" అనే పదం తమిళ పదాలైన "కోల" అంటే పోరాటం లేదా యుద్ధం, "అట్టం" అంటే నృత్యం నుండి వచ్చింది .
వాస్తవానికి, కోలాటం అనేది పురాతన యోధులు విజయాలను జరుపుకోవడానికి, వారి శౌర్యాన్ని, శౌర్యాన్ని వ్యక్తీకరించడానికి ప్రదర్శించే నృత్యం. కాలక్రమేణా, ఇది పండుగలు, వివాహాలు, ఇతర సంతోషకరమైన సందర్భాలలో ప్రదర్శించే వేడుక నృత్య రూపంగా పరిణామం చెందింది.కోలాటం సాధారణంగా కనీసం ఎనిమిది మంది సభ్యులతో ఇరవై నుండి నలభై మంది కళాకారులతో కూడిన నృత్యకారుల బృందంచే ప్రదర్శించబడుతుంది. ఈ బృందానికి ఎల్లప్పుడూ "కోలన్న పంతులు" లేదా "గరువ" అని పిలువబడే నాయకుడు నాయకత్వం వహిస్తాడు.కోలాట్టం నృత్యం దాని లయ, సమకాలీకరించబడిన కదలికలకు ప్రసిద్ధి చెందింది, దీనిని "కోల్" లేదా "దాండియా అని పిలుస్తారు. ” నర్తకులు ఈ కర్రలను పట్టుకుని, వాటిని లయబద్ధంగా కొట్టి, నృత్యానికి మంత్రముగ్ధులను చేసే సంగీత సహకారాన్ని సృష్టిస్తారు.నృత్యం సాధారణంగా వృత్తాకార ఆకృతిలో ప్రదర్శించబడుతుంది, నృత్యకారులు దరువులు, సజీవ సంగీతానికి అనుగుణంగా కదులుతారు. అంతర్గత సర్కిల్ మధ్యలో, నాయకుడు మృదంగం, వేణువు,హార్మోనియం, తాళాలు వాయిస్తూ వాద్యకారులతో కలిసి ఉంటారు.చాలా మంది కోలాటం నృత్యకారులు గంగా గౌరీ సంవాదం ఇతివృత్తాన్ని ప్రదర్శించడానికి ఎంచుకుంటారు, ఇది శివుని ఇద్దరు భార్యలు, గంగా దేవి, పార్వతి దేవి మధ్య జరిగిన సంఘర్షణ చుట్టూ తిరుగుతుంది.కోలాట్టంలో, ప్రతి ప్రదర్శకుడు రెండు కర్రలను పట్టుకుంటారు, ప్రతి చేతిలో ఒకటి, చివర్లలో రంగుల తీగలు లేదా గంటలతో అలంకరించబడి ఉంటాయి. ఈ నృత్యంలో "కోపులు" అని పిలువబడే వివిధ దశలు ఉన్నాయి, ఈ జానపద నృత్యంలో సాధారణంగా ఉపయోగించే 50 రకాల కోపులు ఉన్నాయి. నాయకుడు సిగ్నల్ ఇచ్చినప్పుడు, గణేశుడికి ప్రార్థనలు చేస్తున్నప్పుడు సర్కిల్‌లోని జంట నృత్యకారులు కదలడం ప్రారంభిస్తారు.నాయకుడు “ఎట్లుగడ” అని లయను ఆలపిస్తూ పాటను ప్రారంభిస్తాడు. కోలాట్టంలో ఉపయోగించే పాటలు ప్రార్థనలు, యుగళగీతాలు, భక్తి, ప్రేమ, కరుణ, వీరత్వం వంటి అనేక రకాల భావోద్వేగాలను వ్యక్తీకరించే కథలను కలిగి ఉంటాయి.ఈ నృత్యం ఎనిమిది నుండి నలభై మంది నృత్యకారుల సమూహంలో జరుగుతుంది. ప్రతి ఒక్కరికి ఎలా కదలాలో, లయలో ఉంచాలో చూపించే నాయకుడు ఉన్నాడు. ప్రతి వ్యక్తికి నృత్యం చేయడానికి ఒక భాగస్వామి ఉండేలా సరి సంఖ్యలో నృత్యకారులను కలిగి ఉండటం ముఖ్యం.[13]
బుర్రకథ[మార్చు]
.jpg)
జంగంలు ,శివారాధకులు సంచరిస్తూ ' జంగం కథ'ని ప్రదర్శించేవారు, దీనిని నేడు బుర్రకథ అని పిలుస్తారు, ఇది ఒక విధమైనరంగస్థల నృత్యం. బుర్ర అంటే తంబురా, ఒక సంగీత వాయిద్యం, కథను చెప్పేటప్పుడు ప్రధాన ప్రదర్శకుడు వాయించేవాడు. అతను ఏకకాలంలో సంగీతం, నృత్యాలుప్రదర్శిస్తాడు చేస్తాడు. గుంపులోని మరికొందరు డ్రమ్స్ వాయిస్తూ మధ్యమధ్యలో చిన్న చిన్న వాక్యాలు చెప్పి కథను సుసంపన్నం చేస్తారు. వారిని వంతలు అంటారు.[1]
పదహారణాల ప్రజా కళగా పేరొందిన బుర్రకథకు మాతృక యక్షగానం. ఇందులోని ‘జోడు వంతల జంగం కథల’ స్ఫూర్తితో బుర్రకథలు రూపొందాయి. యక్షగానంలో స్త్రీలు ప్రధాన కథకులు. బుర్రకథలో ఆ పాత్ర సామాన్యంగా పురుషులు పోషిస్తారు. కథకుడు వాయించే తంబుర (తంత్రి+బుర్ర) నుంచే ‘బుర్రకథ’కు ఆ పేరు వచ్చింది. ప్రాచీనమైన బుర్రకథ కళారూపానికి డక్కీ కథ, గుమ్మెట కథ, తంబుర కథ, తందాన కథ అనే పేర్లూ ఉన్నాయి. కథ చెప్పేటప్పుడు పలికే వంత.. ‘తందాన తాన’. కాబట్టి దీనిని ‘తందాన పాట’ అని కూడా వ్యవహరిస్తారు. కథ – వంత బుర్రకథ ప్రదర్శన బృందంలో ముగ్గురు సభ్యులు ఉంటారు. ప్రధాన కథకుడు మధ్యలో ఉంటే, ఇరువైపులా వంతలుంటారు. ప్రధాన కథకుడు తంబుర మీటుతూ, నేపథ్యానికి అనుగుణంగా ముందుకూ వెనక్కీ కదులుతూ కథ చెబుతుంటాడు. సందర్భాన్ని బట్టి పళ్లు పటపటా కొరుకుతూ, కళ్లలో రౌద్రం కురిపిస్తాడు. విషాద ఘట్టాల్లో కరుణ రసాన్ని పండిస్తాడు. వంతలు వంతపాడుతూ ఉత్సాహపరుస్తారు.[14]బుర్రకథల్లో చక్కటి కవిత్వం ఉంటుంది. వినే ప్రతి ఒక్కరినీ కదిలిస్తుంది. బుర్రకథ ప్రేక్షకులు ఎక్కువమంది సామాన్య ప్రజలే. అందుకే కథకులు ఏ కథాంశాన్ని తీసుకున్నా, అప్పటి సమకాలీన పరిస్థితులకు అన్వయించి చెబుతుండేవారు. ప్రజా అభ్యుదయాన్ని కోరుకుంటూ, ప్రజల్లో చైతన్యం తీసుకువచ్చేవారు. అయితే, పాశ్చాత్య సంస్కృతి జోరులో ఎన్నో కళారూపాలు ఇప్పటికే కాలగర్భంలో కలిసిపోయాయి. సామాజిక ప్రయోజనం మిళితమైన బుర్రకథను ఆ జాబితాలో చేరకుండా కాపాడుకోవాల్సిన అవసరం ఉన్నది.కాకతీయుల కాలం నాటికే ‘తందాన కథలు’ పేరిట బుర్రకథలు జనబాహుళ్యంలో ఉన్నాయి. పాల్కురికి సోమనాథుడి ‘పండితారాధ్య చరిత్ర’, శ్రీనాథుడి ‘కాశీఖండం’లో తందాన పదాల ప్రస్తావన కనిపిస్తుంది. 13వ శతాబ్దం నాటి ఓరుగల్లులో ‘తందానలు’ మార్మోగేవని వినుకొండ వల్లభుడి క్రీడాభిరామం నుంచి తెలుస్తున్నది.[14]
చెక్క భజనలు[మార్చు]
చెక్కభజన సకల కళాసమన్వితమైన జానపద నృత్య కళారూపం. ఆంధ్రదేశపు పల్లెలలో అనాదిగా వస్తున్న కళారూపాలలో చెక్క భజన ముఖ్యమైంది. దేవుని స్తంభాలను పట్టుకుని ఇంటింటికీ తిరుగుతూ భక్తి భావంతో భజనలు చేస్తారు. పల్లెలో వుత్సాహం వున్న యువకులందరూ తీరిక సమయాలలో ఇరవై మంది దళ సభ్యులుగా చేరి, ఒక గురువును ఏర్పాటు చేసుకుని రాత్రి సమయంలో కట్టుదిట్టంగా ఈ విద్యను నేర్చు కుంటారు. ఇది శాస్త్రీయమైన జానపద నృత్య కళ. ఇది ఎంతో క్రమ శిక్షణతో నేర్చుకుని చేయవలసిన కళ.ఉత్సాహం కొద్దీ చేసే భజన కాదిది.భక్తి తన్మయత్వంతో భగవంతుణ్ణి వేడుకుంటారు. అలా వేడుకుంటూ భక్తి పారవశ్యంలో అమితోత్సాహంలో చేసే నృత్యం చెక్కభజన.భజన చేసే వారే భక్తి భావంలో మునిగిపోవ టం కాక, ప్రేక్షకుల్ని కూడా తన్మయత్వంలో ముంచేస్తారు. చెక్కభజన ప్రేక్షకుల్ని ఉత్తేజితుల్ని చేస్తుంది. ముఖ్యంగా పల్లెల్లో తీరిక సమయాలలోనూ వర్షాలు లేని రోజుల్లోనూ, పండుగ సమయాలలోనూ, దేవుళ్ళ కళ్యాణ సమయాలలోనూ, తిరునాళ్ళ సమయాలలోనూ రథోత్సవాలలోనూ, జాతర్లలోనూ ఈ చెక్కభజనల్ని చేస్తారు.డుగు పొడుగైన చెక్కల్ని తయారు చేసుకుని, రెండు ప్రక్కలా ధ్వని రావడానికి గుండ్రటి ఇనుప బిళ్ళలనుగాని, ఇత్తడి బిళ్ళలను గానీ రెండేసి చొప్పున అమర్చుతారు. తాళం ప్రకారం చెక్కలను కొట్టే టప్పుడు ఈ బిళ్ళలు శ్రావ్వమైన ధ్వనినిస్తాయి.అన్ని చెక్కలూ ప్రయోగించినప్పుడు ఈ ధ్వని గంభీరంగా ఒకే శ్రుతిలో వినిపించి భజనపరుల్ని ఉత్సాహ పరుస్తాయి. ఈ చెక్కలపై నగిషీలు చెక్కి సుందరంగా వుంటాయి.ఈ బృందలలో కథా వృత్తాన్ని బట్టి కొందరు పురుషులుగానూ, మరి కొందరు స్త్రీ పాత్ర ధారులు గానూ ప్రవర్తిస్తారు. ఉదాహరణకు గోపికా క్రీడల్లో పురుషులు కృష్ణులుగానూ, స్త్రీలు గోపికలుగానూ నర్తిస్తారు. [15]
తోలు బొమ్మలాట[మార్చు]
నీడ తోలుబొమ్మలాటలో తోలు బొమ్మలాట సంప్రదాయం 12 వ శతాబ్దపు ఆంధ్ర ప్రదేశ్ నాటిది. తెలుగు లో, తోలు అనేది దాచు లేదా తోలు అని అర్థం.ఆట అనగా క్రీడ లేదా నృత్యం. బొమ్మలాట అంటే 'బొమ్మల నృత్యం'. రాత్రిపూట ప్రదర్శనలలో తెరపై మెరుస్తూ, ఈ తోలుబొమ్మలు రామాయణం మరి యు మహాభారతం వంటి ఇతిహాసాల నుండి కథలను వివరించడానికి ఉపయోగించబడ్డాయి. తోలు బొమ్మలాట ప్రదర్శనలు తరచుగా జనాదరణ పొందిన సంస్కృతి, వర్తమాన వ్యవహారా లను కథనంలో తాజాగా ఉంచడానికి ఆధునీకరింప బడ్డాయి.అయితే వర్తమాన కాల పరిమితిని పరిగణనలోకి తీసుకుంటే, ఒకప్పుడు 18 రాత్రులు సాగిన ప్రదర్శనలు ఇప్పుడు ఒక గంటకు కుదించబడ్డాయి. మినుకుమినుకుమనే మట్టి దీపాల స్థానంలో ప్రకాశవంతమైన విద్యుత్తు దీపాల కాంతి వచ్చింది. కానీ పాత్రల ప్రదర్శన, వారి అద్భుత కథనాలు ఇప్పటికీ ప్రేక్షకులను మంత్ర ము గ్దులను చేయగల శక్తిని కలిగి ఉన్నాయి.[16]తోలుబొమ్మలాటలో ఇతిహాసాల నుండి వేర్వేరు ఎపిసోడ్‌లు అందరికీ అర్థమయ్యేలా స్పష్టమైన భాషలో చెప్పబడ్డాయి. ఇవి చాలా పెద్ద తోలుబొమ్మలు, వినోద మాధ్యమంగా మాత్రమే కాకుండా, విద్యకు కూడా ఉపయోగపడతాయి. ఉదాహరణకు, రామాయణంలోని వివిధ సంఘటనలకు సంబంధించిన ఆంధ్ర ప్రదేశ్‌లోని తోలు బొమ్మలాట సంప్రదాయంలో హనుమంతుడు, సీత తోలుబొమ్మలు ఉన్నాయి. [1] భారతదేశంలో నీడ తోలుబొమ్మలాట సంప్రదాయం మూడవ లేదా నాల్గవ శతాబ్దపు CE నాటికి ప్రాచుర్యం పొందిందని తెలిసినప్పటికీ, తోలు బొమ్మలాటకు సంబంధించిన తొలి వచన సూచన పదమూడవ శతాబ్దపు తెలుగు గ్రంథమైన పండితారాధ్య చరిత్రలో కనుగొనబడింది. 1208 CE నాటి శాసనాలలో దీనికి సంబంధించిన ఇతర సూచనలు దక్షిణ భారతదేశంలో సంప్రదాయం యొక్క చారిత్రాత్మక ప్రజాదరణను సూచిస్తాయి, అలాగే ఈ రూపంలోని మాస్టర్స్‌కు లభించిన ప్రతిష్ట, వారు అందుకున్న, ఇచ్చిన పెద్ద బహుమతుల రికార్డులలో స్పష్టంగా తెలుస్తుంది.రామాయణం, మహాభారతం నుండి ఎపిసోడ్‌లను ప్రదర్శిస్తూ , తోలుబొమ్మలాటలు పాటలు, సంభాషణలు, కథనం కోసం ఈ ఇతిహాసాల యొక్క వివిధ వెర్షన్‌లను గీస్తారు. ఈ ప్రాంతంలోని ఆరె కాపు సామాజికవర్గం ఆచరించే తొలు బొమ్మలాట అనంతపురం, గుంటూరు, నెల్లూరు జిల్లాల్లో కేంద్రీకృతమై ఉంది. ఇది కర్ణాటక, తమిళనాడులోని నీడ తోలుబొమ్మలాట రూపాలతో సారూప్యతను పంచుకుంటుంది — వరుసగా తొగలు గొంబెయాట(కన్నడ) , తోలు బొమ్మలాట్టం(తమిళం).[17]
ఆంధ్ర నాట్యం[మార్చు]
దక్షిణ భారతదేశంలో నృత్య ప్రపూర్ణగా ప్రసిద్ధి చెందిన రాజమహేంద్రవరానికి చెందిన సప్పా దుర్గా ప్రసాద్ ఒక పరిశోధకుడు, ఆలయ నృత్యం (ఆలయ నృత్యం), యజ్ఞ నర్తన పునరుజ్జీవనం వెనుక ఉన్న వ్యక్తి.ఆయన మాటల ప్రకారం “ఆంధ్ర నాట్యం 2000 సంవత్సరాల క్రితం ప్రబలంగా ఉంది, బౌద్ధ ఆరామాలు, దేవాలయాలు, రాజ న్యాయస్థానాలలో ప్రదర్శించబడింది. పూర్వం ఆరాధన, కచేరి, దర్బార్ లేదా కేలిక్ అని పిలిచేవారు, ఆంధ్రనాట్యంలో సొగసైన కదలికలు, కైసికి వృత్తి యొక్క సన్నగా ఉంటాయి. ఆగమ శాస్త్రాలలో సూచించిన విధంగా ఆలయాలలో మార్గ సంప్రదాయంలో నిర్వహిస్తారు"[18]అంతకుముందు ఆలయ నర్తకులు ఆంధ్రనాట్యాన్ని ప్రదర్శించారు. వారి ప్రదర్శనలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకే పరిమితమయ్యాయి. బ్రిటీష్ కాలంలో దేవాలయాలలో నృత్యం నిషేధించబడిన తరువాత, ఈ నృత్య రూపాలు కోర్టులు, థియేటర్లు వంటి ఇతర బహిరంగ ప్రదేశాలకు విస్తరించాయి. మొఘలుల పాలనలో ఈ నృత్య రూపం మసకబారింది. మిగిలిన భాగం బ్రిటీష్ కాలంలో ఉపేక్షకు పంపబడింది. కృతజ్ఞతగా, పద్మశ్రీ డా.నటరాజ రామకృష్ణకు ఆంధ్ర నాట్యం తెలిసిన కొందరు ఆంధ్ర నాట్యకారులు దొరికారు. 1970లలో అనేక పరిశోధనల తర్వాత దానిని పునరుద్ధరించడంలో అతను విజయం సాధించాడు.ఆంధ్రనాట్యం దక్షిణ భారతదేశంలోని పురాతన నృత్యాలలో ఒకటి. ఖచ్చితమైన కాలక్రమం నిర్ణయించబడనప్పటికీ, ఇది కనీసం వెయ్యి సంవత్సరాల నాటిదని రుజువు చేసే కొన్ని ఆధారాలు ఉన్నాయి.[19]
- నృత్యంలో రెండు ప్రధాన ప్రవాహాలు ఉన్నాయి[19]
- లాస్య - స్త్రీ నృత్యం,,
- పెరిణి- పురుష యోధుని నృత్యం .
- లాస్య నృత్యం మూడు పాయలుగా విభజించబడింది.
- ఆరాధన నృత్యం- ఇందులో సంగీతం, నృత్యం భగవంతుడిని ఆరాధించడానికి, పూజించడానికి ఉపయోగిస్తారు.
- ఆస్థాన నృత్యం- రాజు ఆస్థానంలో అతని ఆనందం కోసం చేసే నృత్యం.పారిజాత నృత్యం- ఈ నృత్యంలో కృష్ణుడు, అతని ప్రియమైన భార్య సత్యభామ యొక్క నటనను దర్శించేవారు.పబ్లిక్ పార్ట్ అయిన మూడవ భాగం కొంచెం తరువాత ఆరాధన నృత్యం లేదా ఆస్థాన నృత్యం ఈ రూపంలోకి వస్తుందని చెప్పారు.[19]
పులి వేషం (పులి ఆట)[మార్చు]
షేర్ /(Tiger) అంటే తెలుగులో పులి, పులివేషం ఆంధ్ర ప్రదేశ్ రాష్ట్రంలో అత్యంత ప్రజాదరణ పొందిన జానపద నృత్య రూపాలలో ఒకటి. ఇది హిందూ మతం, ఇస్లాం అనుచరులలో బాగా ప్రాచుర్యం పొందింది. పులివేషం అనే పదానికి అక్షరార్థం "పులి నృత్యం" అని అర్ధం.ఇది సాధారణంగా ఆంధ్ర గ్రామాలలో దసరా లేదా మొహరం పండుగ సమయంలో, ఉత్తర కోస్తా ఆంధ్రలోని 'పైడి తల్లి' వంటి స్థానిక దేవతల పండుగల సమయంలో ప్రదర్శించబడే బహిరంగ ప్రదర్శన. కొన్ని శారీరక వైకల్యాలు లేదా వ్యాధులను ఎదుర్కొంటున్న వ్యక్తులు ఆ వ్యాధి నయమైతే తదుపరి పండుగలో పులి పాత్రను స్వీకరిస్తానని మొక్కుకున్న వారు తరచుగా ఈ వేషాలు వేస్తారు. ఆతరువాత కొందరు ప్రతి పండుగకు ఆనవాయితీగా వేస్తారు. ఆచారపరమైన చిక్కులు లేవు. నర్తకి ధరించే నిర్దిష్ట దుస్తులు ఏమీ లేవు, అయితే శరీరం పులిని పోలి ఉండేలా చారలతో పెయింట్ చేయబడింది. నర్తకి ముఖం పులి ముసుగుతో కప్పబడి ఉంటుంది. ఈ డ్యాన్స్‌లో ఇద్దరు ప్రదర్శన కారులు/పోటీ దారులు కనిపిస్తారు, అక్కడ ఒకరు పులిగా కనిపిస్తారు, మరొకరు విలుకాడు/వేటగాడు పాత్రను పోషిస్తారు. సుదీర్ఘ ద్వంద్వ పోరాటం తరువాత, విలుకాడు క్రూరమైన జంతువును ఓడించి విజేతగా నిలుస్తాడు.[20]ఇది సాధారణంగా ఏకవ్యక్తి నృత్యం. నడుము చుట్టూ ఇరుకైన బట్టతో, శరీరమంతా పులిలాగా చారలు వేసుకుని, విపులమైన మేకప్‌తో, పొడవాటి తోకతో ఆడుకుంటూ, పులిలో చురుగ్గా డ్యాన్స్‌లు చేస్తూ, జంప్‌ల వలె ఒక సమర్ధుడైన వ్యక్తి. ఒక డప్పు లేదా మృదంగం లయను అందిస్తుంది. ఆంధ్రాలోని కొన్ని ప్రాంతాలలో, నర్తకి వెనుకకృత్రిమమైన కానీ బరువైన తోకను కట్టి ఉంటుంది. నర్తకి వికృత పులి మ్రింగివేసే స్వభావం, బలాన్ని వర్ణిస్తూ నీటితో నిండిన ఇత్తడి కుండను తన పళ్ళతో పైకి ఎత్తుతాడు.[21]. కొందరు కళాకారులు ఈ పులివేషాలే వృత్తిగా జీవిస్తుంటారు.
ఉరుములు నృత్యం (Thunder Dance )[మార్చు]
ఉరుములు లేదా ఉరుము నృత్యం అనంతపురం జిల్లాలో మాత్రమే కనిపిస్తుంది. ఈ నృత్యంలో ఉపయోగించే వాయిద్యాన్ని ఉరుము అంటారు. ఇది ఉరుము లాగా ఉండే పెర్కషన్ వాయిద్యం. పరికరం ఇత్తడి లేదా బెల్ మెటల్‌తో తయారు చేయబడింది - ఒక బోలు గుండ్రని పైపు. రెండు వైపులా మేక చర్మంతో కప్పబడి ఇనుప రింగులకు అమర్చబడి, డ్రమ్ పైభాగంలో తాళ్లతో బిగించి ఉంటుంది. ఇది కళాకారుని బొడ్డుపై ఎడమ భుజం నుండి వేలాడదీయబడుతుంది, అది నడుము యొక్క కుడి వైపుకు కట్టబడుతుంది. వాయిద్యం యొక్క ఎడమ వైపు సన్నని కర్రతో రుద్దుతారు, కుడి వైపున మందపాటి కర్రతో కొడతారు. ఉరుము నృత్యకారులు షెడ్యూల్డ్ కులానికి చెందినవారు. వారు మతపరమైన ఆచారాన్ని నిక్కచ్చిగా పాటించే, అక్కమ్మ దేవతను ఆరాధించే పవిత్రమైన, సద్గురువుల సమూహం. ఈ ప్రదర్శన కాలంలో వారు మద్యపానం, మాంసం తినడం మానుకుంటారు. వారు తమ దేవతను ప్రసన్నం చేసుకోవడానికి ఉరుము నృత్యాన్ని ప్రదర్శిస్తారు. ఇది ఒక ఆచార నృత్యం. వారు విభిన్న శైలులు, అడుగుల దశలను అనుసరిస్తూ వృత్తాలుగా కదులుతారు, ఉరుముపై ఆడతారు. వారు పెద్ద తలపాగాలు, పూసల తీగలను లేదా లోహపు ముక్కల వంటి నాణేలను మెడలో వేసుకుంటారు. ముఖానికి పసుపు పూసుకుని, నుదుటిపై నామం పెట్టుకుంటారు. వారు మెడ నుండి పాదాల వరకు పొడవాటి చొక్కాలు, రెండు భుజాల నుండి వేలాడుతున్న పై వస్త్రాన్ని ధరిస్తారు. నృత్యం చేస్తూ కదిరి నరసింహస్వామి, దశావతారాలు, అక్కమ్మ దేవతలపై భక్తిగీతాలు పాడతారు.[22]
మూలాలు[మార్చు]
- ↑ 1.00 1.01 1.02 1.03 1.04 1.05 1.06 1.07 1.08 1.09 1.10 1.11 1.12 1.13 1.14 "Dances of Andhra Pradesh". andhraonline.in. Retrieved 2024-02-28.
- ↑ "Lambadi Dance". traditions.teluguism.com. Retrieved 2024-02-28.
- ↑ "Butta Bommalu". prepp.in. Retrieved 2024-02-28.
- ↑ 4.0 4.1 "bhamakalapam". auchitya.com. Retrieved 2024-02-28.
- ↑ 5.0 5.1 "folk dances of Andhra". andhrapradesh.pscnotes.com. Retrieved 2024-02-28.
- ↑ "dhimsa dance". traditions.teluguism.com. Retrieved 2024-02-28.
- ↑ "tappeta-gullu". traditions.teluguism.com. Retrieved 2024-02-28.
- ↑ "గొబ్బిళ్ళ పాటలు". bhaktisaram.com. Retrieved 2024-02-28.
- ↑ "సంక్రాంతికి ఇంటి ముందు కనిపించే ముగ్గుల్లో గొబ్బిళ్లు ఎందుకు పెడతారు?". teluguone.com. Retrieved 2024-02-28.
- ↑ "vilasini natyam". gosahin.com. Retrieved 2024-02-28.
- ↑ "dhamaal". downtoearth.org.in. Retrieved 2024-02-28.
- ↑ "koya-tribes kommu dance". traditions.teluguism.com/. Retrieved 2024-02-28.
- ↑ "kolattam dance". jobsamachar.com. Retrieved 2024-02-28.
- ↑ 14.0 14.1 "burra katha". Retrieved 2024-02-28.
- ↑ "chekka bhajana". traditions.teluguism.com. Retrieved 2024-02-28.
- ↑ "తోలు బొమ్మలాట: హనుమంతుడు మరియు లంకిణి". sarmaya.in/objects. Retrieved 2024-02-28.
- ↑ "telling mythological tales". theprint.in. Retrieved 2024-02-28.
- ↑ "Andhra Natyam from dawn to dusk leaves the audience spellbound". newindianexpress.com. Retrieved 2024-02-28.
- ↑ 19.0 19.1 19.2 "Andhra natyam". auchitya.com. Retrieved 2024-02-28.
- ↑ "Puli Dance". shilparamam.ap.gov.in. Retrieved 2024-02-28.[permanent dead link]
- ↑ "Puli Vesham OR Tiger Dance". indiaunveiled.in. Retrieved 2024-02-28.
- ↑ "Urumulu (Thunder Dance)". webindia123.com. Retrieved 2024-02-28.