రోడియం

రోడియం,  ₄₅Rh

సాధారణ ధర్మములు
ఉచ్ఛారణ	/ˈroʊdiəm/ ​(ROH-dee-əm)
కనిపించే తీరు	silvery white metallic
ప్రామాణిక అణు భారం (Ar, standard)	102.90550(2)
ఆవర్తన పట్టికలో రోడియం
Co ↑ Rh ↓ Ir రుథేనియం ← రోడియం → పల్లాడియం
పరమాణు సంఖ్య (Z)	45
గ్రూపు	గ్రూపు 9
పీరియడ్	పీరియడ్ 5
బ్లాకు	d-బ్లాకు
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం	[Kr] 5s1 4d8
ప్రతీ కక్ష్యలో ఎలక్ట్రానులు	2, 8, 18, 16, 1
భౌతిక ధర్మములు
STP వద్ద స్థితి	solid
ద్రవీభవన స్థానం	2237 K ​(1964 °C, ​3567 °F)
మరుగు స్థానం	3968 K ​(3695 °C, ​6683 °F)
సాంద్రత (గ.ఉ వద్ద)	12.41 g/cm3
(ద్ర.స్థా వద్ద) ద్రవస్థితిలో ఉన్నప్పుడు	10.7 g/cm3
ద్రవీభవన ఉష్ణం (హీట్ ఆఫ్ ఫ్యూజన్)	26.59 kJ/mol
భాష్పీభవన ఉష్ణం (హీట్ ఆఫ్ వేపొరైజేషన్)	494 kJ/mol
మోలార్ హీట్ కెపాసిటీ	24.98 J/(mol·K)
భాష్ప పీడనం P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 2288 2496 2749 3063 3405 3997
పరమాణు ధర్మములు
ఆక్సీకరణ స్థితులు	6, 5, 4, 3, 2, 1, -1 (amphoteric oxide)
ఋణవిద్యుదాత్మకత	Pauling scale: 2.28
పరమాణు వ్యాసార్థం	empirical: 134 pm
సమయోజనీయ వ్యాసార్థం	142±7 pm
వర్ణపట రేఖలు
ఇతరములు
స్ఫటిక నిర్మాణం	​ముఖ-కేంద్ర క్యూబిక్ (fcc)
Speed of sound thin rod	4700 m/s (at 20 °C)
ఉష్ణ వ్యాకోచం	8.2 µm/(m·K) (at 25 °C)
ఉష్ణ వాహకత	150 W/(m·K)
విద్యుత్ విశిష్ట నిరోధం	43.3 n Ω·m (at 0 °C)
అయస్కాంత క్రమం	paramagnetic
యంగ్ గుణకం	380 GPa
షేర్ గుణకం	150 GPa
బల్క్ గుణకం	275 GPa
పాయిసన్ నిష్పత్తి	0.26
మోహ్స్ కఠినత్వం	6.0
వికర్స్ కఠినత్వం	1246 MPa
బ్రినెల్ కఠినత్వం	1100 MPa
CAS సంఖ్య	7440-16-6
చరిత్ర
ఆవిష్కరణ	William Hyde Wollaston (1804)
మొదటి సారి వేరుపరచుట	William Hyde Wollaston (1804)
రోడియం ముఖ్య ఐసోటోపులు
ఐసో­టోప్ లభ్యత అర్థ­జీవిత­కాలం (t1/2) విఘ­టనం లబ్దం 99Rh syn 16.1 d ε - 99Ru γ 0.089, 0.353, 0.528 - 101mRh syn 4.34 d ε - 101Ru IT 0.157 101Rh γ 0.306, 0.545 - 101Rh syn 3.3 y ε - 101Ru γ 0.127, 0.198, 0.325 - 102mRh syn 2.9 y ε - 102Ru γ 0.475, 0.631, 0.697, 1.046 - 102Rh syn 207 d ε - 102Ru β+ 0.826, 1.301 102Ru β− 1.151 102Pd γ 0.475, 0.628 - 103Rh 100% - (SF) <15.462 105Rh syn 35.36 h β− 0.247, 0.260, 0.566 105Pd γ 0.306, 0.318 -
Decay modes in parentheses are predicted, but have not yet been observed

రోడియం కూడా రుథీనియం లాంటి రసాయన మూలకమే. దీని రసాయన హ్రస్వనామం Rh. దీని అణు సంఖ్య 45; అనగా దీని అణు కేంద్రకంలో 45 ప్రోటానులు ఉంటాయి. ఇది ఆవర్తన పట్టికలో 9వ నిలువు వరుస (గ్రూప్‌) లో కనిపిస్తుంది. రోడియం ఇరుగు పొరుగు గదులలో రుథీనియం (Ru), పెల్లేడియం (Pd), ఓస్మియం (Os), ఇరిడియం (Ir), ప్లేటినం (Pt) ఉన్నాయి కనుక ఈలోహాల లక్షణాలలో పోలికలు బాగా కనిపిస్తాయి.

రోడియంకి ఉన్న ఒకే ఒక సమస్థాని (isotope) ఉంది: ¹⁰³Rh. విలియం ఓల్స్‌టన్‌ (en:William Hyde Wollaston) ఈ మూలకాన్ని 1804 లో కనుక్కున్నారు.

గ్రీకు భాషలో రోడియం అంటే ఎరుపు లేదా గులాబి రంగు అనే అర్థం ఉంది. రోడియం లవజనులతో కలవగా వచ్చిన లవణాలు ఇలాంటి ఎరుపు రంగులో ఉంటాయి కనుక ఈ పేరు వచ్చింది కాని, రోడియం చూడడానికి వెండిలా ఉంటుంది. ఈ మూలకం పెల్లేడియం దొరికే ఖనిజపు రాళ్లల్లోనే, కల్తీ సరుకులా, స్వల్పమైన పాళ్లల్లో దొరుకుతుంది. సాలీనా దీని ఉత్పాదన 20 టన్నులకి మించదు. ఇది అపురూపమైన (precious) లోహాలన్నిటిలోకి ఎక్కువ విలువైనది. ఇది బంగారం కంటె రెట్టింపు ఖరీదు ఖరీదులో ఉంటుంది. అంతే కాకుండా ఈ లోహం ఉదాత్తమైన (noble) లోహం; అనగా, తుప్పు పట్టదు, గాఢ నత్రిక ఆమ్లంలో కరగదు. కానీ రోడియం గాఢ నత్రిక ఆమ్లం, ఉహహరికామ్లం కలవగా వచ్చిన "ఏక్వా రీజియా" లో నెమ్మదిగా కరుగుతుంది (అనగా, ఎలక్ట్రానులను పోగొట్టుకుంటుంది).

ఉపయోగాలు

• కొన్ని రకాల రసాయన సంయోగాలని త్వరితపరచడానికి దీనిని ఉత్ప్రేరకి catalystగా ఉపయోగిస్తారు.
• కారులు విసర్జించే అపాన వాయువులలో ఉన్న కల్మషాలని కడిగి శుభ్రం చెయ్యడానికి వాడే "కెటాలిటిక్‌ కన్వర్టర్‌" లలో దీనిని ఎక్కువ వాడుతున్నారు. ఇందువల్ల రోడ్డు మీద ఉన్న ధూళిలో స్వల్ప మోతాదులో రోడియం రేణువులు కూడా ఉంటాయి. అందుకని రోడ్లని తుడిచిన మట్టిని పారవేయకుండా అందులోంచి రోడియంని తిరిగి రాబట్టవచ్చు.
• పలచటి రేకులా చేసి ఎక్సు-కిరణాలని గలనం చెయ్యడానికి రోడియంని ఉపయోగిస్తారు.
• గుండె సరిగ్గా కొట్టుకోకపోతే హృదయ స్పందనని క్రమబద్ధం చెయ్యడానికి వాడే "పేస్ మేకర్" లలో వాడే సన్నని తీగని చెయ్యడానికి కూడా రోడియంని ఉపయోగిస్తారు.
• కొన్ని లోహాలు తుప్పు పట్టకుండా ఉండడానికి పైపూతగా వాడే మలామాని తయారు చెయ్యడానికి కూడా రోడియంని వాడతారు. వెండితో చేసిన ఆభరణాలు, భోజన సామగ్రి కిల్లుం పట్టినట్లు నల్లబడిపోకుండా ఉండడానికి రోడియంతో పైపూత పూస్తారు.
• అణుశక్తి ఉత్పాదక కేంద్రాలలో నూట్రాన్ అభిప్రవాహాల (flux) మట్టాన్ని పసికట్టడానికి వాడే పత్తాసుల (detectors) నిర్మాణంలో కూడా దీనికి ఉపయోగం ఉంది.

ఉపయుక్త ఆధారాలు

వేమూరి నిఘంటువు (ఇంగ్లీషు-తెలుగు)