భారత కేంద్ర మంత్రిమండలి
| భారత కేంద్ర మంత్రిమండలి | |
|---|---|
| |
| భారత జాతీయ చిహ్నం | |
| సంస్థ అవలోకనం | |
| స్థాపనం | 1947 ఆగస్టు 15 |
| అధికార పరిధి | భారతదేశం |
| ప్రధాన కార్యాలయం | న్యూఢిల్లీ |
| ఏజెన్సీ కార్యనిర్వాహకుడు/లు | నరేంద్ర మోదీ, అధ్యక్షుడు ఖాళీ, డిప్యూటీ చైర్మెన్ |
| Child agencies | మంత్రిమండలి భారత ప్రభుత్వ మంత్రిత్వ శాఖలు |
భారత కేంద్ర మంత్రుల మండలి, దీనిని కేంద్ర మంత్రివర్గం అని అంటారు.[1] ఇది భారత ప్రభుత్వ ప్రధాన కార్యనిర్వాహక సంస్థ. ఇది కార్యనిర్వాహక శాఖ సీనియర్ నిర్ణయాధికార సంస్థగా పనిచేస్తుంది. దీనికి ప్రధానమంత్రి అధ్యక్షత వహిస్తారు. దీనిలో ప్రతి కార్యనిర్వాహక ప్రభుత్వ మంత్రిత్వశాఖల అధిపతులు ఉంటారు. ప్రస్తుత (2024 - 2029) మంత్రిమండలికి ప్రధానమంత్రి నరేంద్ర మోడీ నాయకత్వం వహిస్తున్నారు. ఈ మంత్రిమండలిలో ప్రధానమంత్రితో సహా 29 మంది సభ్యులు ఉన్నారు. మంత్రిమండలి భారత పార్లమెంటుకు లోబడి వ్యవహరిస్తూ ఉంటుంది.
యూనియన్ క్యాబినెట్ అని పిలువబడే కార్యనిర్వాహక సంస్థ భారతదేశంలో అత్యున్నత నిర్ణయాధికార సంస్థ. ఇది ప్రభుత్వానికి చెందిన ముఖ్యమైన పోర్ట్‌ఫోలియోలు, మంత్రిత్వ శాఖలను కలిగి ఉన్న కేంద్రమంత్రుల మండలి ఉపసమితి.[2]
నియంత్రణ
[మార్చు]ఆర్టికల్ 75 (3) ప్రకారం, లోక్సభ (హౌస్ ఆఫ్ ది పీపుల్) అని పిలువబడే భారత పార్లమెంటు దిగువసభకు మంత్రి మండలి సమష్టిగా బాధ్యత వహిస్తుంది.[3] లోక్‌సభలో ఒక మంత్రి ప్రవేశపెట్టిన బిల్లు ఆమోదం పొందనప్పుడు, ఆ మంత్రికాకుండా మొత్తం మంత్రిమండలి బాధ్యత వహిస్తుంది. లోక్సభ విశ్వాసాన్ని కోల్పోయిన మంత్రిమండలి కొత్త ప్రభుత్వాన్ని ఏర్పాటు చేసేందుకు రాజీనామా చేస్తుంది.
ఆర్టికల్ 78 (సి) ప్రకారం మంత్రి మండలి పరిగణనలోకి తీసుకోకుండా మంత్రి ఏదైనా నిర్ణయం తీసుకోవాలి. ఆర్టికల్ 352 ప్రకారం రాష్ట్రపతి అత్యవసర పరిస్థితి ప్రకటనను ప్రతిపాదించడానికి యూనియన్ క్యాబినెట్ సభ్యులందరూ రాతపూర్వకంగా రాష్ట్రపతికి సమర్పించాలి.
భారత రాజ్యాంగం ప్రకారం, మంత్రి మండలిలోని మొత్తం మంత్రుల సంఖ్య లోక్సభ మొత్తం సభ్యుల సంఖ్యలో 15%కు మించకూడదు. మంత్రులు పార్లమెంటులో సభ్యులుగా ఉండాలి. ఏ మంత్రి అయినా వరుసగా ఆరు నెలల పాటు పార్లమెంట్‌లోని ఏ సభల్లోనూ సభ్యుడుగా హాజరు కాకపోతే అతని లేదా ఆమె మంత్రిపదవి ఆటోమేటిక్‌గా తొలగించబడుతుంది.[3]
ర్యాంకింగ్
[మార్చు]ర్యాంక్ అవరోహణ క్రమంలో క్రింద ఇవ్వబడిన విధంగా మంత్రిమండలిలో ఐదు వర్గాలు ఉన్నాయి:
- ప్రధాన మంత్రి: కేంద్ర మంత్రి మండలి నాయకుడు.
- ఉప ప్రధానమంత్రి (ఏదైనా ఉంటే): ప్రధానమంత్రి లేనప్పుడు ప్రధానమంత్రిగా లేదా అత్యంత సీనియర్ క్యాబినెట్ మంత్రిగా అధ్యక్షత వహిస్తారు.[4]
- క్యాబినెట్ మంత్రి: కేంద్ర మంత్రివర్గం సభ్యుడు; మంత్రిత్వ శాఖకు నాయకత్వం వహిస్తారు.
- రాష్ట్ర మంత్రి (స్వతంత్ర బాధ్యత): జూనియర్ మంత్రి క్యాబినెట్ మంత్రికి నివేదించే అవసరం లేదు.
- రాష్ట్ర మంత్రి (MoS): డిప్యూటీ మినిస్టరు క్యాబినెట్ మంత్రికి నివేదించడం, సాధారణంగా ఆ మంత్రిత్వ శాఖలో ఒక నిర్దిష్ట బాధ్యతతో పని చేస్తారు.
ప్రధానమంత్రి నియామకం
[మార్చు]ఆర్టికల్ 75 ప్రకారం, రాష్ట్రపతి ఇష్టానుసారంగా పనిచేసే మంత్రిని ప్రధానమంత్రి సలహాపై రాష్ట్రపతి నియమిస్తారు. కనీసం సహస్రాబ్దాల ప్రారంభం నుండి, ఒక లోక్సభ సభ్యుడు ఎన్నికల పనితీరును బట్టి, అతనికి మంత్రి పోర్ట్‌ఫోలియోను మంజూరు చేసే అవకాశాన్ని పెంచుతుందని ఆధారాలు సూచిస్తున్నాయి.[5]
తొలగింపు
[మార్చు]- మరణం తరువాత
- స్వీయ రాజీనామా, లేదా రాజీనామా లేదా ప్రధానమంత్రి మరణం తర్వాత
- ఆర్టికల్ 75 (2) ప్రకారం మంత్రి రాజ్యాంగ విరుద్ధమైన చర్యలకు రాష్ట్రపతి తొలగించవచ్చు.
- న్యాయవ్యవస్థ సూచన మేరకు చట్టాన్ని ఉల్లంఘించినందుకు
- పార్లమెంటు సభ్యునిగా ఉండటానికి అర్హతను నిలిపివేసినప్పుడు
- ఆర్టికల్ 75 కింద "సమిష్టి బాధ్యత" నిబంధన ప్రకారం, భారత పార్లమెంటు దిగువ సభ (లోక్సభ)లో అవిశ్వాస తీర్మానం ఆమోదించబడినట్లయితే, ప్రధాన మంత్రి, మొత్తం మంత్రుల మండలి రాజీనామా చేస్తారు.
రాష్ట్ర ప్రభుత్వ మంత్రి మండలి
[మార్చు]ఆర్టికల్స్ 163, 164, 167 (సి) ప్రకారం యూనియన్ కౌన్సిల్ ఆఫ్ మినిస్టర్స్ మాదిరిగానే నియమాలు, విధానాలతో భారతదేశంలోని ప్రతి రాష్ట్రం దాని మంత్రుల మండలిచే నిర్వహించబడుతుంది.
2020 మార్చిలో, మణిపూర్ రాష్ట్రంలో పనిచేస్తున్నమంత్రిని తొలగించడానికి భారత రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 142 ప్రకారం "పూర్తి న్యాయం" చేయడానికి భారత సుప్రీంకోర్టు మొదటిసారిగా తన అధికారాలను ఉపయోగించింది.
ప్రస్తుత కేంద్ర మంత్రి మండలి (2024-2029)
[మార్చు]కౌన్సిల్ పోర్ట్‌ఫోలియోలు క్రింది విధంగా ఉన్నాయి: క్యాబినెట్ మంత్రులు[6][7]
- మరిన్ని వివరాలకు చూడండి: మోదీ మూడో మంత్రివర్గం.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_(cropped).jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
,_on_the_occasion_of_the_2nd_United_Nations_MSME_Day,_in_New_Delhi.JPG)
,_in_New_Delhi.JPG)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.png)
రాష్ట్ర మంత్రులు (స్వతంత్ర బాధ్యత)
[మార్చు]రాష్ట్ర మంత్రులు
[మార్చు]ఇవి కూడా చూడండి
[మార్చు]- భారత కేంద్ర మంత్రిమండళ్లులో ఎక్కువ కాలం పనిచేసిన సభ్యుల జాబితా
- జాతీయ ప్రజాస్వామ్య కూటమి
- నరేంద్ర మోదీ మంత్రిమండళ్లు
- భారత ప్రభుత్వ మంత్రిత్వ శాఖలు, విభాగాల జాబితా
- భారత కమ్యూనికేషన్ల మంత్రిత్వ శాఖ
మూలాలు
[మార్చు]- ↑ Article 58 of the Constitution of India
- ↑ Wikisource: Constitution of India/Part XVIII
- ↑ 3.0 3.1 Wikisource:Constitution of India/Part V#Article 74 .7BCouncil of Ministers to aid and advise President.7D
- ↑ Rajendran, S. (13 July 2012). "Of Deputy Chief Ministers and the Constitution". The Hindu. Bangalore. ISSN 0971-751X. OCLC 13119119. Archived from the original on 1 February 2018. Retrieved 7 March 2018.
- ↑ (23 December 2019). "Executive Particularism and Ministerial Selection in India". Department of Political Science at Washington University in St. Louis.
- ↑ The Hindu (9 June 2024). "Modi Cabinet 2024: List of Cabinet Ministers". Archived from the original on 9 June 2024. Retrieved 9 June 2024.
- ↑ "Full list of ministers with portfolios in Modi 3.0 government: Who gets what". The Hindu. Archived from the original on 10 June 2024. Retrieved 2024-06-10.
- ↑ The Hindu (9 June 2024). "Modi Cabinet 2024: List of Cabinet Ministers". Archived from the original on 9 June 2024. Retrieved 9 June 2024.
- ↑ "Full list of ministers with portfolios in Modi 3.0 government: Who gets what". The Hindu. Archived from the original on 10 June 2024. Retrieved 2024-06-10.
- ↑ The Hindu (9 June 2024). "Three MPs from Andhra Pradesh sworn in as Union Ministers". Archived from the original on 9 June 2024. Retrieved 9 June 2024.