యిట్రియం

యిట్రియం, ₃₉Y
సాధారణ ధర్మములు
ఉచ్ఛారణ	/ˈɪtriəm/ (IT-ree-əm)
కనిపించే తీరు	silvery white
ప్రామాణిక అణు భారం (Ar, standard)	88.90584(2)
ఆవర్తన పట్టికలో యిట్రియం
	స్ట్రాన్షియం ← యిట్రియం → జిర్కోనియం
పరమాణు సంఖ్య (Z)	39
గ్రూపు	గ్రూపు 3
పీరియడ్	పీరియడ్ 5
బ్లాకు	d-బ్లాకు
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం	[Kr] 4d1 5s2
ప్రతీ కక్ష్యలో ఎలక్ట్రానులు	2, 8, 18, 9, 2
భౌతిక ధర్మములు
STP వద్ద స్థితి	solid
ద్రవీభవన స్థానం	1799 K (1526 °C, 2779 °F)
మరుగు స్థానం	3609 K (3336 °C, 6037 °F)
సాంద్రత (గ.ఉ వద్ద)	4.472 g/cm3
(ద్ర.స్థా వద్ద) ద్రవస్థితిలో ఉన్నప్పుడు	4.24 g/cm3
ద్రవీభవన ఉష్ణం; (హీట్ ఆఫ్ ఫ్యూజన్)	11.42 kJ/mol
భాష్పీభవన ఉష్ణం ; (హీట్ ఆఫ్ వేపొరైజేషన్)	365 kJ/mol
మోలార్ హీట్ కెపాసిటీ	26.53 J/(mol·K)
పరమాణు ధర్మములు
ఆక్సీకరణ స్థితులు	3, 2, 1 (weakly basic oxide)
ఋణవిద్యుదాత్మకత	Pauling scale: 1.22
పరమాణు వ్యాసార్థం	empirical: 180 pm
సమయోజనీయ వ్యాసార్థం	190±7 pm
	వర్ణపట రేఖలు
	వర్ణపట రేఖలు
ఇతరములు
స్ఫటిక నిర్మాణం	హెక్సాగోనల్ క్లోజ్-పాక్‌డ్ (hcp)
Speed of sound thin rod	3300 m/s (at 20 °C)
ఉష్ణ వ్యాకోచం	(r.t.) (α, poly); 10.6 µm/(m·K)
ఉష్ణ వాహకత	17.2 W/(m·K)
విద్యుత్ విశిష్ట నిరోధం	(r.t.) (α, poly) 596 n Ω·m
అయస్కాంత క్రమం	paramagnetic
యంగ్ గుణకం	63.5 GPa
షేర్ గుణకం	25.6 GPa
బల్క్ గుణకం	41.2 GPa
పాయిసన్ నిష్పత్తి	0.243
బ్రినెల్ కఠినత్వం	589 MPa
CAS సంఖ్య	7440-65-5
చరిత్ర
ఆవిష్కరణ	Johan Gadolin (1794)
మొదటి సారి వేరుపరచుట	Carl Gustav Mosander (1840)
యిట్రియం ముఖ్య ఐసోటోపులు
	view; talk; edit; \| మూలాలు \| in Wikidata

యిట్రియం (Yttrium) ఒక మూలకము. దీని సంకేతం Y, పరమాణుసంఖ్య 39. ఇది పరివర్తన లోహం. ఆవర్తన పట్టికలో d బ్లాకుకు చెందుతుంది. ఇది రసాయనికంగా లాంథనైడ్ల లాంటి ధర్మాలు కలిగి ఉంటుంది. దీనిని "విరళ మృత్తిక మూలకం" గా వర్గీకరించారు^[3]. ఈ మూలకం ఎల్లప్పుడూ అరుదైన భూ ఖనిజాలలో లాంథనైడ్ల మూలకాలతో కలసి లభ్యమవుతుంది. ఇది ప్రకృతిలో మూలక రూపంలో లభ్యం కాదు. దీని ఏకైక స్థిరమైన ఐసోటోపు ⁸⁹Y. ఈ ఐసోటోపు భూ పటలంలో లభ్యమవుతుంది. ఈ మూలకం అంత అరుదైన (విరళ) మూలకాలు కాదు కాని ఆ పేరు అలా స్థిరపడిపోయింది; దీని బజారు ధర 1 గ్రాము 1 అమెరికా డాలరుకి వస్తుంది.ఇది ఆవర్తన పట్టికలో 3వ గుంపుకి (కుటుంబానికి), 5వ పీరియడుకు చెందినది.

యిట్రియం ను కాంతిని వెదజల్లే పదార్థంగా, కాంతి ఉద్గారక డయోడ్ (LED) లలో ముఖ్యంగా వాడుతారు. ప్రత్యేకంగా టెలివిజన్ లోని ఋణ ధృవ కిరణ నాళం (కేథోడ్ రే ట్యూబ్) లో ఎరుపు రంగును వెదజల్లే పదార్థంగా వాడుతారు^[4]. ఈ మూలకాన్ని విద్యుత్‌వాహక ధ్రువములు (ఎలక్ట్రోడ్లు), విద్యుద్విశ్లేష్యాలు (ఎలక్ట్రొలైట్స్), ఎలక్ట్రానిక్ ఫిల్టర్లు, లేజర్స్, సూపర్ కండక్టర్స్, వివిధ వైద్య అనువర్తనాలు, తయారీలో వాడుతారు.

ఈ మూలకానికి కి జీవసంబంధమైన పాత్ర లేదు. ఈ మూలక సమ్మేళనాలు మనుష్యులకు ఊపిరితిత్తుల కేన్సర్ కలిగిస్తాయి^[5]. పూర్వం ఎక్కువ వాడుకలో ఉన్న "పెట్రోమేక్స్" దీపాలలో "మేంటిల్" అనే వెలిగే ఒక వత్తి వంటి ఉపకరణం ఉండేది. చూడడానికి అల్లిక గుడ్డలా ఉన్న ఈ ఉపకరణం చెయ్యడానికి యిట్రియం వాడేవారు. ఎందుకంటే వేడెక్కినప్పుడు ఇది ఎక్కువ కాంతిని వెదజల్లేది. దీనిని అంతర్దహన యంత్రాల తయారీలోకూడా వాడతారు.

ఈ మూలకం పేరు స్వీడన్ దేశంలోని గ్రామం "యిటెర్బీ" నుండి వ్యుత్పత్తి అయినది. 1787లో ప్రసిద్ధ రసాయన శాస్త్రవేత్త అర్హీనియస్ ఆ గ్రామంలో కొత్త ఖనిజాన్ని గుర్తించి దానికి యిటెర్బైట్ అని నామకరణం చేసాడు. తరువాత జోహన్ గాడోలీన్ 1789లో అర్హీనియస్ నమూనాలోని యిట్రియం ఆక్సైడ్ ను కనుగొన్నాడు^[6]. ఈ కొత్త ఆక్సైడ్ ను ఎకెబెర్గ్ అనే శాస్త్రజ్ఞుడు "యెట్రియా" అని పేరు పెట్టాడు. ఈ మూలకం 1828లో మొట్టమొదటి సారిగా ఫ్రెడ్చిచ్ వోలర్ చే వేరుచేయబడినది^[7].

మూలాలు[మార్చు]

↑ Meija, J.; et al. (2016). "Atomic weights of the elements 2013 (IUPAC Technical Report)". Pure and Applied Chemistry. 88 (3): 265–91. doi:10.1515/pac-2015-0305.
↑ Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, in Handbook of Chemistry and Physics 81st edition, CRC press.
↑ IUPAC contributors (2005). Connelly N G; Damhus T; Hartshorn R M; Hutton A T (eds.). Nomenclature of Inorganic Chemistry: IUPAC Recommendations 2005 (PDF). RSC Publishing. p. 51. ISBN 978-0-85404-438-2. Archived (PDF) from the original on 2009-03-04. Retrieved 2007-12-17.
↑ Cotton, Simon A. (2006-03-15). "Scandium, Yttrium & the Lanthanides: Inorganic & Coordination Chemistry". Encyclopedia of Inorganic Chemistry. doi:10.1002/0470862106.ia211. ISBN 978-0-470-86078-6.
↑ OSHA contributors (2007-01-11). "Occupational Safety and Health Guideline for Yttrium and Compounds". United States Occupational Safety and Health Administration. Archived from the original on March 2, 2013. Retrieved 2008-08-03. (public domain text)
↑ Van der Krogt 2005
↑ CRC contributors (2007–2008). "Yttrium". In Lide, David R. (ed.). CRC Handbook of Chemistry and Physics. 4. New York: CRC Press. p. 41. ISBN 978-0-8493-0488-0.

[CIAAW2016-1] Meija, J.; et al. (2016). "Atomic weights of the elements 2013 (IUPAC Technical Report)". Pure and Applied Chemistry. 88 (3): 265–91. doi:10.1515/pac-2015-0305.

[magnet-2] Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, in Handbook of Chemistry and Physics 81st edition, CRC press.

[IUPAC1-3] IUPAC contributors (2005). Connelly N G; Damhus T; Hartshorn R M; Hutton A T (eds.). Nomenclature of Inorganic Chemistry: IUPAC Recommendations 2005 (PDF). RSC Publishing. p. 51. ISBN 978-0-85404-438-2. Archived (PDF) from the original on 2009-03-04. Retrieved 2007-12-17.

[Cotton-4] Cotton, Simon A. (2006-03-15). "Scandium, Yttrium & the Lanthanides: Inorganic & Coordination Chemistry". Encyclopedia of Inorganic Chemistry. doi:10.1002/0470862106.ia211. ISBN 978-0-470-86078-6.

[osha-5] OSHA contributors (2007-01-11). "Occupational Safety and Health Guideline for Yttrium and Compounds". United States Occupational Safety and Health Administration. Archived from the original on March 2, 2013. Retrieved 2008-08-03. (public domain text)

[Krogt-6] Van der Krogt 2005

[CRC2008-7] CRC contributors (2007–2008). "Yttrium". In Lide, David R. (ed.). CRC Handbook of Chemistry and Physics. 4. New York: CRC Press. p. 41. ISBN 978-0-8493-0488-0.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

యిట్రియం

మూలాలు[మార్చు]

మార్గదర్శకపు మెనూ

వెతుకు