సూడాన్

వికీపీడియా నుండి
Jump to navigation Jump to search
సూడాన్ రిపబ్లిక్
جمهورية السودان
Jumhūrīyat as-Sūdān
Flag of సూడాన్ సూడాన్ యొక్క Emblem
నినాదం
النصر لنا
"Victory is ours"
జాతీయగీతం
نحن جند الله جند الوطن
"We are the soldiers of God and of our land"
సూడాన్ యొక్క స్థానం
సూడాన్ యొక్క స్థానం
Location of  సూడాన్  (dark blue)

– in Africa  (light blue & dark grey)
– in the African Union  (light blue)
రాజధానిKhartoum
15°38′N 032°32′E / 15.633°N 32.533°E / 15.633; 32.533
అతి పెద్ద నగరం ఖార్టూమ్
అధికార భాషలు అరబ్బీ, ఆంగ్లం
ప్రజానామము సూడానీయులు
ప్రభుత్వం Federal presidential republic
 -  President Omar al-Bashir (NCP)
 -  Vice President Ali Osman Taha (NCP)
Adam Yousef (NCP)
Establishment
 -  Kingdoms of Nubia 3500 BC 
 -  Sennar dynasty 1504[1] 
 -  Unification with Egypt 1821 
 -  Independence from Egypt, and the United Kingdom Economy 1 January 1956 
 -  Current constitution 9 January 2005 
జనాభా
 -  2008 జన గణన 30,894,000 (disputed)[2] <--then:-->(40th)
జీడీపీ (PPP) 2011 అంచనా
 -  మొత్తం $123.636 billion[3] (69th)
 -  తలసరి $2,852[3] (135th)
జీడీపీ (nominal) 2011 అంచనా
 -  మొత్తం $94.044 billion[3] (64th)
 -  తలసరి $2,170[3] (129th)
మా.సూ (హెచ్.డి.ఐ) (2011) Increase 0.408[4] (low) (169th)
కరెన్సీ Sudanese pound (SDG)
కాలాంశం East Africa Time (UTC+3)
 -  వేసవి (DST) Not observed (UTC+3)
ఇంటర్నెట్ డొమైన్ కోడ్ .sd
కాలింగ్ కోడ్ +249

సూడాన్ (ఆంగ్లం: Sudan) అధికారిక నామం, రిపబ్లికు ఆఫ్ సూడాను ( అరబ్బీ భాష : جمهوريةالسودان ).[5] ఈశాన్య ఆఫ్రికాలో ఉన్న దేశం. ఈ దేశం ఆఫ్రికా ఖండంలోనే అతిపెద్ద దేశం. అరబు ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద దేశం.[6] దీని ఉత్తరసరిహద్దులో ఈజిప్టు, ఈశాన్యసరిహద్దులో ఎర్ర సముద్రం, తూర్పుసరిహద్దులో ఎరిట్రియా, ఇథియోపియా, ఆగ్నేయసరిహద్దులో కెన్యా, ఉగాండా, నైఋతి సరిహద్దులో కాంగో, సెంట్రల్ ఆఫ్రికన్ రిపబ్లిక్, పశ్చిమసరిహద్దులో చాద్, వాయవ్యసరిహద్దులో లిబియా లు, దక్షిణసరిహద్దులో దక్షిణ సూడాన్ ఉన్నాయి. 2016 లో దేశ జనసంఖ్య 39 మిలియన్లు ఉన్నట్లు అంచనా.[7] దేశవైశాల్యం 18,86,068 చ.కి.మీ (7,28,215 చ.మై).[8] సుడానులో ఇస్లాం మతం ఆధిక్యతలో ఉంది.[9] అధికార భాషలుగా అరబికు, ఆంగ్లం ఉన్నాయి. కార్టం సుడాను రాజధాని నగరంగా ఉంది. ఇది నైలు, బ్లూ నదుల సంగమ ప్రాంతంలో ఉంది. 2011 నుండి కార్డోఫను, బ్లూ నైలు ప్రాంతాలు మతకలహాలకు కేంద్రంగా ఉన్నాయి.

సుడాను చరిత్ర ఫారానికు కాలానికి చెందినది. కెర్మా రాజ్యం (క్రీ.పూ. 2500 -క్రీ.పూ 1500 ), ఈజిప్టు న్యూ కింగ్డం (క్రీ.పూ.1500 -1070 క్రీ.పూ), తరువాత పాలన, కుషు రాజ్యం అభివృద్ధి క్రీ.పూ. 785 -సా.శ. 350 ) దాదాపుగా ఒక శతాబ్దం పాటు ఈజిప్టును నియంత్రించాయి. కుషు పతనం తరువాత న్యూబియన్లు మూడు క్రైస్తవ రాజ్యాలుగా నోటియా, మాకురియా, అలోడియాలను స్థాపించారు. సుమారు సా.శ. 1500 వరకు ఇది కొనసాగింది. 14 - 15 వ శతాబ్దాలలో సుడానులో చాలా మంది అరబు సంచారప్రజలు స్థిరపడ్డారు. 16 వ -19 వ శతాబ్దాలలో కేంద్ర, తూర్పు సూడానును ఫంజు సుల్తానేటు ఆధిపత్యం చేసాయి. డార్ఫూరు పశ్చిమప్రాంతాన్ని పాలించగా, ఒట్టోమను ఉత్తరప్రాంతాన్ని పాలించింది. ఈ కాలంలో విస్తృతమైన ఇస్లామీకరణ, అరేబియీరణను చూసింది.

1820 నుండి 1874 వరకు సూడాను మొత్తాన్ని ముహమ్మదు ఆలీ వంశీయులు స్వాధీనం చేసుకున్నారు. 1881 - 1885 మధ్యకాలంలో కఠినమైన ఈజిప్టు పాలన స్వీయ-ప్రకటిత మహ్దీ ముహమ్మదు అహ్మదు నేతృత్వంలోని విజయవంతమైన తిరుగుబాటుతో ముగింపుకు వచ్చింది. ఫలితంగా ఓమ్డర్మను కాలిఫటు స్థాపన జరిగింది. చివరికి బ్రిటిషు 1898 లో ఈ దేశం పతనం చేసింది. తరువాత సుడానును ఈజిప్టుతో కలిపి పాలించారు.

20 వ శతాబ్దం సుడాను జాతీయవాదం అభివృద్ధి చెందింది. 1953 లో బ్రిటను సుడాను స్వయంప్రతిపత్తి కలిగిన ప్రభుత్వాన్ని మంజూరు చేసింది. స్వాతంత్ర్యం తరువాత సూడాను అస్థిర పార్లమెంటరీ ప్రభుత్వాలు, సైనిక ప్రభుత్వాలు వరుసక్రమంలో పాలించాయి. 1983 లో గాఫారు నిమేరీ ఆధ్వర్యంలో సూడాను ఇస్లామికు చట్టం ఏర్పాటు చేయబడింది.[10] ఇది ఇస్లామికు ఉత్తరప్రాంతంలో ప్రభుత్వస్థానానికి, దక్షిణప్రాంతంలో ఉన్న అనిమిస్టు, క్రైస్తవులకు మధ్య విబేధనాన్ని మరింత తీవ్రతరం చేసింది. నేషనలు ఇస్లామికు ఫ్రంటు (ఎన్ఐఎఫ్), దక్షిణ ఆఫ్రికా తిరుగుబాటుదారులచే ప్రభావితమైన ప్రభుత్వ దళాల మధ్య పౌర యుద్ధంలో భాష, మతం, రాజకీయ అధికారంలో తేడాలు ఆధిక్యతవహించాయి. దీని ఫలితంగా సుడాను పీపుల్సు లిబరేషను ఆర్మీ (ఎస్.పి.ఎల్.ఎ) 2011 లో దక్షిణ సుడాను స్వతంత్ర దేశంగా అవతరించడం సంభవించాయి.[11] 2019 ఏప్రెలులో ఒమరు అలు బషీర్ పాలన తీవ్ర వ్యతిరేకతను, వివాదాస్పదమైన నిరసనలు ఎదుర్కొన్నది. అహ్మదు ఆవాదు ఇబ్ను అఫు ఆధ్వర్యంలో సూడాను సైన్యం నియంత్రణలో మద్యంతర సైనిక మండలిని స్థాపించబడింది. ఈ చర్య అలు-బషీరును తొలగించి రాజ్యాంగం రద్దు చేసింది.[12] బషీరును ఇంటర్నేషనలు క్రిమినలు కోర్టుకు అప్పగించాలన్న నిర్ణయానికి వ్యతిరేకంగా కొనసాగిన నిరసనల కారణంగా మద్యంతర సైనిక మండలిని స్థాపించిన అహ్మదు అవదు ఇబ్ను అసఫు పదవి నుండి వైదొలిగాడు.

పేరు వెనుక చరిత్ర

[మార్చు]

సహారా దక్షిణాన ఉన్న భౌగోళిక ప్రాంతం పేరు సుడాను దేశానికి ఇవ్వబడింది. ఇది పశ్చిమ ఆఫ్రికా నుండి తూర్పు సెంట్రలు ఆఫ్రికా వరకు విస్తరించింది. ఈ పేరు అరబికు బిలాడు అసు-సూడాను (بلاد السودان), "నల్లజాతీయుల భూములు" నుండి స్వీకరించబడింది. [13] ఈ పేరుకు ఉన్న పలు మాలాంశాలలో ఈ ఇతివృత్తం ఒకటి. చివరికి "నల్లజాతీయుల భూమి" లేదా ఇదే విధమైన అర్థం, నివాసుల చీకటి చర్మము గురించి. ప్రారంభంలో "సుడానీస్" అనే పదం సూడానులో నల్ల ఆఫ్రికన్ బానిసలతో సంబంధం కలిగి ఉండటం వలన ప్రతికూలంగా భావించబడుతుంది. "సుడానీస్" జాతీయవాదం ఆలోచన 1930, 1940 లలో తిరిగి ప్రారంభమైంది. ఇది యువ మేధావులచే ప్రాచుర్యం పొందింది.[14]

చరిత్ర

[మార్చు]

చరిత్ర పూర్వ సుడాను (క్రీ.పూ. 800 )

[మార్చు]
The large mud brick temple, known as the shrek or Western Deffufa, in the ancient city of Kerma
Fortress of the Middle Kingdom, reconstructed under the New Kingdom (about 1200 B.C.)

క్రీ.పూ. ఎనిమిదవ సహస్రాబ్ది నాటికి నియోలిథికు సంస్కృతికి చెందిన వారు అక్కడ నివసించే మడు గ్రాకు గ్రామాలలో నివసిస్తూ స్థిరనివాసాలు ఏర్పరచుకున్నారు. అక్కడ వారు ధాన్యం సేకరణ, పశువుల పెంపకం ద్వారా నైలు నదిమీద చేపలవేట జీవనాధారం వేసుకుని జీవించారు.[15] క్రీ.పూ ఐదవ సహస్రాబ్దిలో శుష్కవాతావరణం కలిగిన సహారా నుండి వలసలు ప్రారంభించిన నియోలిథికన్లు నైలు లోయకు తమతో వ్యవసాయంతో తెచ్చాయి. ఈ సాంస్కృతిక, జన్యు మిశ్రమ ఫలితంగా వచ్చిన జనాభా తదుపరి శతాబ్దాలలో ఒక సాంఘిక సోపానక్రమాన్ని అభివృద్ధి చేసింది. ఇది క్రీ.పూ.1700 లో కుషు రాజ్యం (కెర్మా రాజధానిగా) స్థాపించబడింది. మానవజాతి శాస్త్రం, పురావస్తుశాస్త్ర పరిశోధన ఆధారంగా నిబియా, నాగడను ఎగువన ఉన్న ఈజిప్టులు జాతిపరంగా, సాంస్కృతికంగా దాదాపు ఒకేలా ఉన్నాయి. క్రీ.పూ 3300 నాటికి సమకాలీనంగా ఫెరొనికు రాజవంశం వంటి రాజవంశాలు అభివృద్ధి చెందాయి.[16]

కుషు రాజ్యం (క్రీ.పూ 800 - సా.శ.350 )

[మార్చు]
Nubian pyramids in Meroë.
Kušiya soldier of the Achaemenid army, circa 480 BCE. Xerxes I tomb relief.

బ్లూ నైలు, వైటు నైలు, అబ్రాబా నది, నైలు నదుల సంగమప్రాంతాలలో కేంద్రీకృతమై ఉన్న పురాతన న్యూబియా రాజ్యమే కుషు సామ్రాజ్యం. ఇది కాంస్య యుగం పతనం, ఈజిప్టు నూతన సామ్రాజ్యం విచ్ఛేదనం తర్వాత స్థాపించబడింది. దాని ప్రారంభ దశలో నపాటా ప్రాంతంలో కేంద్రీకృతమైంది.

క్రీ.పూ. 8 వ శతాబ్దంలో ఈజిప్టును కష్తా ("కుషైటు") ఆక్రమించిన తరువాత ఈజిప్టుకు చెందిన ఇరవై ఐదవ రాజవంశంగా ఫరోలు కుషైటు రాజులు పరిపాలించారు. వీరిని అస్సిరియన్లు ఓడించి ఇక్కడ నుండి తరిమికొట్టారు. వారి కీర్తి శిఖారాగ్రానికి కోరుకున్న దశలో కుషైట్లు ప్రస్తుత దక్షిణ కొర్డోఫొను సామ్రాజ్యాన్ని స్వాధీనం చేసుకున్నాయి. ఇది ప్రస్తుతం దక్షిణ కోర్దొఫొను అని పిలవబడే సీనాయి వరకు వ్యాపించింది. " ఫారో పియే " సామ్రాజ్యాన్ని నియరు ఈస్టు లోకి విస్తరించేందుకు ప్రయత్నించాడు. కానీ అస్సీరియన్ రాజు రెండవ సర్గోను దీనిని అడ్డుకున్నాడు.

అస్సిరియన్ల కోపాన్నుండి ఇశ్రాయేలీయులను రక్షించినట్లు బైబిలులో కుషు రాజ్యం ప్రస్తావించబడింది. అయితే ముట్టడిదారులలో ప్రబలిన వ్యాధుల కారణంగా నగరాన్ని స్వాధీనం చేసుకోవడంలో ముట్టడిదారులు వైఫల్యం చెందారు.[17][page needed] ఫారో తహార్ఖా, అస్సిరియను రాజు సెన్నచేరిబు మధ్య జరిగిన యుద్ధం పశ్చిమ దేశాల చరిత్రలో మోసపూరిత సంఘటనగా భావించబడుతుంది. న్యూబియన్లు నియరు ఈస్టులో స్థానమును పొందడానికి చేసిన ప్రయత్నాలు అస్సిరియన్లు ఓడించారు. సెన్నచెరిబు వారసుడిగా ఉన్న ఎస్సారుహర్దను మరింత ముందుకు వెళ్ళి ఈజిప్టును ఆక్రమించుకున్నాడు. తహర్గాను తొలగించి న్యూబియన్లను పూర్తిగా ఈజిప్టు నుండి తరిమికొట్టాడు. తాహర్గా తిరిగి తన స్వదేశానికి పారిపోయాడు అక్కడ ఆయనరెండు సంవత్సరాల తరువాత మరణించాడు. ఈజిప్టు అస్సీరియన్ కాలనీ అయింది. తహర్గా వారసుడు రాజు తంతమాణి ఈజిప్టును తిరిగి పొందలని తుది నిర్ణయం తీసుకున్నాడు. ఆయనను అస్సిరియను రాజధాని నినెవెహు నుండి వెళ్ళగొట్టడానికి చేసిన ప్రయత్నంలో ఎస్సారుహర్దను మరణించాడు. అయినప్పటికీ ఆయన వారసుడు అశ్వన్బనిపాలు (క్రీ.పూ 668 క్రీ.పూ .627) ఒక పెద్ద సైన్యాన్ని దక్షిణ ఈజిప్టులోకి పంపించి తంతమాణిని ఓడించాడు. ఇది న్యూబియన్ సామ్రాజ్యం పునరుజ్జీవనం ఆశలను అడుగంటేలా చేసింది.

పురాతన సమయంలో నూబియన్ రాజధాని మేరోలో ఉంది. ప్రాచీన గ్రీకు, మేరోయిటికు సామ్రాజ్యం భౌగోలికంగా ఇథియోపియా అని పిలువబడింది (నుబియన్లని ఎదుర్కొన్నప్పుడు కూడా అసిరియన్లచే ఈ పదం ఉపయోగించబడింది). కుషు నాగరికత ప్రపంచంలో ఇనుము పోతపోసే సాంకేతికను ఉపయోగించిన మొట్టమొదటి ప్రాంతంగా గుర్తించబడుతుంది. మెరోయేలోని న్యూబియన్ రాజ్యం సా.శ. 4 వ శతాబ్దం వరకు కొనసాగింది.

మద్యయుగం న్యూబియను రాజ్యాలు (c. 350–1500)

[మార్చు]
The three Christian Nubian kingdoms. The northern border of Alodia is unclear, but it also might have been located further north, between the fourth and fifth Nile cataract.[18]

5 వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో బ్లేమ్మీలు ఎగువ ఈజిప్టు, లోయరు న్యూబియాలలో కొద్దికాలం జీవించినప్పటికీ తాల్మిసు (కాలాబ్బా) చుట్టూ కేంద్రీకృతమై ఉంది. కానీ 450 సంవత్సరాలకు ముందు వారిని నోబాలిన్లు నైలు లోయ నుండి వెలుపలకు పంపారు. చివరికి వారి స్వస్థలమైన స్వంత నోబాటియాలో ఒక సామ్రాజ్యాన్ని స్థాపించారు.[19] 6 వ శతాబ్దం నాటికి మొత్తం మూడు నౌబియా రాజ్యాలు ఉన్నాయి: ఉత్తరప్రాంతంలో నోటాషి, పచోరసు (ఫరస్) ప్రాంతంలో దాని రాజధాని కలిగి ఉంది; దక్షిణప్రాంతంలో తుంగులు (ఓల్డు డోంగోలా)కు 13 కిలోమీటర్ల (8 మైళ్ళు) దూరంలో కేంద్రంగా ఉన్న కేంద్ర రాజ్యం మాకురియా; ఆధునిక డొంగోలా, అలోడియాలకు దక్షిణ ప్రాంతాంలో పురాతన కుషిటికు రాజ్యపు కేంద్రంలో రాజధాని అయిన సోబా (ఇప్పుడు ఆధునిక ఖతౌం ఉపనగరం) ఉంది.[20] అయినప్పటికీ 6 శతాబ్దంలో వారు క్రైస్తవ మతంలోకి మారారు. [21] 7 వ శతాబ్దంలో బహుశా 628 - 642 మధ్య నోబుటియా మాకురియాలో చేర్చబడింది. [22]

639 - 641 మధ్య రషీదు కాలిఫేటు ముస్లిం అరబ్బులు బైజాంటైను ఈజిప్టును జయించారు. 641 లేదా 642 లో మరలా 652 లో వారు న్యూబియాపై దాడి చేశారు. కానీ వారు తరిమికొట్టబడ్డారు. ఇస్లామికు విస్తరణ సమయంలో అరబ్బులను ఓడించగలిగిన కొందరు వ్యక్తులలో న్యూ బీయన్లు ఉన్నారు. తరువాత మకురియా రాజు, అరబ్బులు ఒక ప్రత్యేకమైన అక్రమ-ఆక్రమణ ఒప్పందాన్ని అంగీకరించారు. అందులో వార్షిక బహుమతుల మార్పిడి కూడా ఉన్నాయి. అందువలన మాకురియా స్వాతంత్ర్యం గుర్తించబడింది.[23] న్యూబియాను జయించడంలో అరబ్బులు విఫలమవగానే వారు నైలుకు తూర్పుగా స్థిరపడటం ప్రారంభించారు. ఇక్కడ వారు అనేక నౌకాశ్రయ పట్టణాలను స్థాపించారు. [24] స్థానిక బేజాప్రజలతో వివాహ సంబంధాలు ఏర్పరుచుకున్నారు. [25]

మాజూరియా, అలోడియా రాజు మోసెస్ జారు

8 వ శతాబ్దం మధ్యకాలం నుండి 11 వ శతాబ్దం వరకు రాజకీయ శక్తి, సాంస్కృతిక అభివృద్ధిలో క్రిస్టియను నుబియా ఆధిక్యత సాధించింది.[26] 747 లో మాకురియా పతనావస్థలో ఉన్న ఈజిప్టును ఆక్రమించుకుంది. [27] 960 లో వీరు అఖిమిముకు ఉత్తరంగా నెట్టబడ్డారు.[28] మఖూరియా అలోడియాతో వంశానుగత సంబంధాలు కలిగివుంది. బహుశా రెండు రాజ్యాలు తాత్కాలికంగా సమైక్య రాజ్యంగా ఏర్పడ్డాయి.[29] మధ్యయుగ నుబియన్ల సంస్కృతి "ఆఫ్రో-బైజాంటైన్"గా వర్ణించబడింది, [30] కానీ అరబు సంస్కృతితో కూడా బాగా ప్రభావితమైంది. [31] రాజ్యపాలన అధికంగా కేంద్రీకృత వ్యవస్థగా మారింది. [32] 6 - 7 వ శతాబ్దాల బైజాంటైను బ్యూరోక్రసీ ఆధారంగా. [33] మట్టిపాత్రల మీద చిత్రాలు వంటి కళలు వర్ధిల్లాయి.[34] ముఖ్యంగా కుడ్యచిత్రాల రూపంలో వృద్ధి చెందాయి.[35] నుబియన్లు తమ భాషకు, ఓల్డ్ నబిబిన్కు కోప్టిక్ ఆల్ఫాబెట్ మీద ఆధారపడిన గ్రీకు, కోప్టిక్, అరబిక్ భాషలను ఉపయోగించుకోవటానికి సొంత వర్ణమాలను అభివృద్ధి చేశారు.[36] మహిళలకు అధిక సాంఘిక హోదా లభించింది: వారికి విద్యావంతులను, సొంతం, కొనుగోలు, విక్రయించడం, తరచుగా చర్చిలు, చర్చి చిత్రాలను ఇచ్చివేసేందుకు వారి సంపదను ఉపయోగించారు.[37] రాచరిక వారసత్వం కూడా మాతృస్వామ్యంగా ఉంది. రాజు సోదరి కుమారుడు సరైన వారసుడిగా ఉంటాడు.[38]

11 వ శతాబ్దం చివరి నుండి 12 వ శతాబ్దం వరకు మాకురియా రాజధాని డోంగోలా క్షీణించింది. 12 వ శతాబ్దంలో అలోడియా రాజధాని కూడా పతనం అయింది.[39] 14 వ - 15 వ శతాబ్దాలలో బెడూయిను తెగలలో చాలామంది సుడాను నుండి [40] బుటానా, గెజిరా, కోర్దోర్ఫాను, డార్ఫూరులకు వలస పోయాయి.[41] 1365 లో ఒక పౌర యుద్ధం మాకోరియా రాజ్యసభను దిగువ న్యూబియాలో గెబెలు అడాకు పారిపోయేలా చేసింది. డాంగోలా నాశనం చేయబడి, అరబ్బుల వశం అయింది. తరువాత మాకూరియా చిన్న చిన్న రాజ్యాలుగా మాత్రమే కొనసాగింది.[42] [43] రాజు జోయెలు (1463-1484)కు సుసంపన్నమైన పాలన తరువాత, మకురియా బహుశా కూలిపోయింది.[44] దక్షిణప్రాంతంలో అలోడియా రాజ్యంలో అరబ్బుప్రజలు (దక్షిణప్రాంతం నుండి ఉద్భవించిన ఒక ఆఫ్రికా ప్రజలు) గిరిజన నాయకుడు అబ్దుల్లా జమ్మా, ఫంజీ ఆధీనంలో ఉన్నారు. [45] 9 వ హిజ్రా శతాబ్దం (సా.శ. 1396-1494),[46] 15 వ శతాబ్దం చివరలో [47] 1504 నుండి 1509 [48] 1685 వరకు ఫలాగులి సామ్రాజ్యం రూపంలో ఒక ఆల్యోడియా రంపు ఉనికిలో ఉండవచ్చు.[49]

ఇస్లామికు రాజ్యాలు, సెన్నారు, డారుఫరు (c. 1500–1821)

[మార్చు]
The great mosque of Sennar, built in the 17th century.[50]

1504 లో ఫంజు సెన్నరు రాజ్యం స్థాపించబడినట్లు నమోదైంది. దీనిలో అబ్దుల్లా జామ్మా రాజ్యం విలీనం చేయబడింది.[51] 1523 నాటికి యూదు యాత్రికుడు డేవిడు రూబెనీ సూడానును సందర్శించిన సమయంలో ఫంజు అప్పటికే ఉత్తరప్రాంతంలో డోంగోలా వరకు విస్తరించిందని తెలియజేసాడు. [52] మరొకవైపు 15 వ - 16 వ శతాబ్దాలలో అక్కడ స్థిరపడిన సుఫీ సన్యాసుల ద్వారా నైలు నదీప్రాంతంలో ఇస్లాం ఙానం బోధించటం మొదలుపెట్టారు.[53] డేవిడు రూబెనీ సందర్శన సమయంలో రాజు అమారా దుంగాసు (గతంలో ఒక పాగను, నామమాత్ర క్రైస్తవుడు) ముస్లింగా నమోదు చేయబడ్డాడు. [54] అయినప్పటికీ 18 వ శతాబ్దం వరకూ దైవ రాజ్యం, మద్యం సేవించడం వంటి అన్-ఇస్లాం వ్యతిరేక ఆచారాలను ఫంజు ఆచరించింది.[55] సుడాను జానపద ఇస్లాం మతం ఇటీవలి కాలం వరకు క్రైస్తవ సంప్రదాయాల నుండి పుట్టుకొచ్చిన అనేక ఆచారాలను సంరక్షించాయి.[56]

1526 లో సుకినును ఆక్రమించిన ఓట్టోమంజు ఫింజు యుద్ధం చేసి [57] చివరకు నైలు నదికి దక్షిణప్రాంతాలకు నెట్టివేయబడ్డారు. 1583-1584 లో మూడో నైలు కాంట్రాక్టు ప్రాంతానికి చేరుకున్నారు. డోంగోలాని పట్టుకోవటానికి ఒట్టోమన్ల ప్రయత్నాలను 1585 లో ఫింజు తిప్పికొట్టింది.[58] తరువాత మూడో కాంట్రాక్టుకు దక్షిణం వైపు ఉన్న హనీకు రెండు రాష్ట్రాల మధ్య సరిహద్దుగా కనిపిస్తుంది.[59] ఒట్టోమను దండయాత్ర తరువాత అజీబు, ఉత్తర న్యూబియా ఒక చిన్న రాజు దండయాత్ర చేయడానికి ప్రయత్నించాడు. 1611-1612 లో ఆయనను చివరికి ఫంజు హత్య చేయగా ఆయన వారసుడు అబ్దుల్లా బ్లూ, వైటు నైల్సు సంగమానికి ఉత్తరాన ఉన్న అన్ని ప్రాంతాలు స్వయంప్రతిపత్తిని పొందాయి. [60]


17 వ శతాబ్దంలో ఫుంజు రాజ్యం విస్తరించింది.[61] కానీ తరువాతి శతాబ్దంలో అది క్షీణించడం ప్రారంభమైంది.[62] 1718 లో జరిగిన తిరుగుబాటు ఒక వంశానుగత మార్పును తెచ్చిపెట్టింది. [63]అది 1761-1762లో మరొకటి హమాజు ప్రతినిధి పాలనకు దారితీసింది,[64] అక్కడ హమాజు (ఇథియోపియా సరిహద్దు నుండి వచ్చిన ప్రజలు) సమర్థవంతంగా పాలించారు. ఫంజు సుల్తాన్లు కేవలం అలంకారప్రాయులుగా మిగిలారు.[65] కొంతకాలం తర్వాత సుల్తానేటు చీలికకావడం ప్రారంభమైంది.[66] 19 వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో జిజిరాకు పరిమితం అయింది.[67]

దక్షిణ సుడాను సిర్కా 1800

1718 నాటి తిరుగుబాటు మరింత సనాతన ఇస్లాంను అనుసరించే విధానాన్ని త్రోసిపుచ్చింది. ఇది రాజ్యంలో అరేబియీకరణను ప్రోత్సహించింది.[68] వారి అరబ్బుల మీద తమ పాలనను చట్టబద్ధం చేసేందుకు ఫంజు ఒక ఉమయ్యాదు వారసుడిని ఎన్నిక చేసింది.[69] బ్లూ, వైటు నైల్సు సంగమం ఉత్తర దిశగా అలు దబ్బాహు ప్రాంతంలో న్యూబియా ప్రజలు అరబు జాలిను గిరిజన గుర్తింపును స్వీకరించింది.[70] 19 వ శతాబ్దం వరకు మధ్య సుడాను ప్రాంతంలో అరబికు భాష ఆధిక్యతలో ఉంది.[71][72][73] తరువాత కార్డోఫొనుఅధికభాగం ఆధిపత్య భాషగా మారింది.[74]

డారుఫరులో నైలు నది పశ్చిమప్రాంతంలో మొదటగా తుంజూరు రాజ్యం స్థాపించబడింది. 15 వ శతాబ్దంలో ఇది పాత దజు రాజ్యాన్ని భర్తీ చేసింది.[75] పశ్చిమప్రాంతంలో వడై సామ్రాజ్యంగా విస్తరించింది.[76] తంజూరు ప్రజలు (బహుశా అరేబియా బెర్బర్లు), వారి పాలక ప్రముఖులు ముస్లింలుగా ఉండేవారు.[77] 17 వ శతాబ్దంలో కైరా సుల్తానేటుకు చెందిన ఫరు ప్రజలు తంజూరు బొట్టు అధికారం నుండి తొలగించి వెలుపలకు తరిమారు.[76] సులైమాను సోలోంగు (సిర్కా 1660-1680) నుండి కైరా రాజ్యంలో ముస్లిం మతం ఆధిక్యతలో ఉంది.[78]ఇది ఉత్తర జెబెలు మర్రాలో చిన్న రాజ్యంగా ఉండేది. [79] ఇది 18 వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో పశ్చిమ, ఉత్తర దిశలలో విస్తరించింది. [80] తూర్పు దిశలో ముహమ్మదు తైరాబు (1751-1786) పాలనలో [81] 1785 లో కోర్ట్ఫొను విజయం సాధించింది.[82] ఈ సామ్రాజ్యం ప్రస్తుత రోజు నైజీరియా పరిమాణం ఉండేది.[82] ఇది 1821 వరకు కొనసాగింది. [81]

టర్కిషు, మహ్దిస్టు సుడాను (1821–1899)

[మార్చు]
Ismail Pasha, the Ottoman Khedive of Egypt and Sudan from 1863 to 1879.
Muhammad Ahmad, ruler of Sudan (1881–1885).

1821 లో ఈజిప్టు ఒట్టోమను పాలకుడ ముహమ్మదు అలీ (ఈజిప్టు) ఉత్తర సూడాను మీద దాడి చేసి స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. ఈజిప్టు వాలి సాంకేతికంగా ఒట్టోమను సామ్రాజ్యం ఆధ్వర్యంలో ఉండేది. ముహమ్మదు అలీ స్వయంగా స్వతంత్రఈజిప్టు ఖెడివి శైలిలో కనిపించాడు. సుడానును తన విభాగాలకు చేర్చాలని కోరుకుంటూ ఆయన తన మూడవ కుమారుడు ఇస్మాయిలును (ఇస్మాయిల్ పాషా కాదు) దేశాన్ని జయించటానికి పంపాడు. తరువాత సుడానును ఈజిప్టులోకి విలీనం చేయాలని భావించాడు. షైక్వియా, కొర్డోఫానులో డార్ఫరు సుల్తానేటు మినహా ప్రతిఘటన లేకుండా విజయపతాకం ఎగురవేసాడు. ఈజిప్టు విస్తరణ విధానం విస్తరించింది ఇబ్రహీం పాషా కుమారుడైన ఇస్మాయిలు ఈ విధానానికి తీవ్రతరం ఇచ్చి ఆధునిక సుడానును మిగిలిన భాగాన్ని స్వాధీనం చేసుకున్నాడు.

ఈజిప్టు అధికారులు సూడాను మౌలిక సదుపాయాలు (ప్రధానంగా ఉత్తరప్రాంతంలో) మెరుగుపరచి నీటిపారుదల, పత్తి ఉత్పత్తి విషయంలో గణనీయమైన మెరుగుదలలు చేశారు. 1879 లో గ్రేటు పవర్సు వత్తిడిచేసి ఇస్మాయిలు తొలగించి ఆయన స్థానంలో అతని కుమారుడు టెవ్ఫికు పాషాను నియమించాడు. టెవ్ఫికు అవినీతి, అప్రమత్తత కారణంగా 'యురాబి తిరుగుబాటు సంభవించింది. ఫలితంగా ఇది కెడివు మనుగడను బెదిరించింది. టెవ్ఫికు బ్రిటీష్వారికి విజ్ఞప్తి చేసాడు. బ్రొటిషు 1882 లో ఈజిప్టును ఆక్రమించుకుంది. సూడాను ఖెదివియా ప్రభుత్వం స్వాధీనం చేసుకుంది. ఖెదివియా అధికారులు నిర్వహణ, అవినీతికి దూరంగా ఉన్నారు.[83][84]

ఖెదివియా కాలంలో అనేక కార్యకలాపాలలో విధించిన కఠినమైన పన్నుల కారణంగా ప్రభుత్వానికి వ్యతిరేకంగా భిన్నాభిప్రాయాలు వ్యాపించాయి. నీటిపారుదల బావులు, వ్యవసాయ భూములపై ​​పన్నులు అధికంగా ఉన్నాయి. చాలా మంది రైతులు వారి పొలాలు, పశువులను వదలివేశారు. 1870 వ దశకంలో బానిస వాణిజ్యం మీద ఐరోపా కార్యక్రమాలు ఉత్తర సూడాను ఆర్థిక వ్యవస్థపై ప్రతికూల ప్రభావాన్ని చూపాయి. ఇది మహాదిస్టు దళాల పెరుగుదలను దిగజారింది.[85] ముహమ్మదు అహ్మదు ఇబ్నె అబ్దు అల్లాహు, మహాది (మార్గనిర్దేశకుడు), అంసరాలకు (అతని అనుచరులు), ఇస్లాంను స్వీకరించడం జరగకపోతే చంపబడతారని బెదిరించాడు. మహాదీయయా (మహీదు పాలన) సంప్రదాయ షరియా ఇస్లామికు చట్టాలను విధించింది.

1881 జూనులో మహాదీయ ప్రకటించిన తరువాత 1815 లో టర్కో-ఈజిప్టు ప్రభుత్వానికి వ్యతిరేకంగా ముహమ్మదు అహ్మదు నాయకత్వంలో టర్కియాగా పిలువబడే సైనిక పోరాటాన్ని విజయవంతంగా నిర్వహించాడు. ఖార్టం మీద విజయం సాధించిన 6 నెలల తరువాత 1885 జూను 22 లో ముహమ్మదు అహ్మదు మరణించాడు. తన సహాయకుల మధ్య అధికార పోరాటం మొదలైంది. ప్రధానంగా పశ్చిమ సుడాను బగర్రా సహాయంతో అబ్దుల్లాహీ ఇబ్ను ముహమ్మదు ఇతర ప్రతిపక్షాన్ని అధిగమించి మహాదీయా ఎదురులేని నాయకుడిగా అవతరించాడు. తన అధికారాన్ని ఏకీకృతం చేసిన తరువాత అబ్దుల్లాహీ ఇబ్ను ముహమ్మదు మహీదు ఖలీఫా (వారసుడు) పేరుతో ఒక పరిపాలనను స్థాపించాడు. అనేక ప్రావిన్సులకు ప్రతినిధిగా అంసారులను (సాధారణంగా బాక్కారా ఉన్నారు) నియమించారు.

ఓండుర్మాను యుద్ధంలో ఓటమి తరువాత ఖలీఫా ఫ్లైటు

దేశవ్యాప్తంగా తన పాలనను విస్తరించడానికి ఖలీఫా క్రూరమైన పద్ధతులు ఆచరించిన కారణంగా మహాదేవ కాలంలో చాలా వరకు ప్రాంతీయ సంబంధాలు స్థభించాయి. 1887 లో ఒక 60,000 మంది అన్సారు సైన్యం ఇథియోపియాపై దాడి చేసి గోండారు వరకు చొచ్చుకు పోయింది. 1889 మార్చిలో ఇథియోపియా రాజు 4 వ యోహాన్సు మెటెమా మీద దాడి చేసాడు. అయినప్పటికీ యోహాన్సు యుద్ధంలో పడిన తరువాత ఇథియోపియా బలగాలు వెనక్కి వచ్చాయి. ఖలీఫా జనరలు అబ్దురు రెహమాను (ఒక నజుమి) 1889 లో ఈజిప్టు దండయాత్రకు ప్రయత్నించాడు. కానీ బ్రిటిషు నేతృత్వంలోని ఈజిప్టు దళాలు తుషావాలో అన్సారును ఓడించారు. ఈజిప్టు దండయాత్ర వైఫల్యం అన్సారు అఙాతంలోకి వెళ్ళాడు. బెల్జియన్లు మహాదీయులు మనుషులను జయించకుండా నిరోధించారు. 1893 లో ఇటాలియన్లు అగర్దాతు (ఎరిట్రియాలో) అస్సారు దాడిని తిప్పికొట్టి అన్సారీ ఇథియోపియా నుండి ఉపసంహరించుకోవాలని ఒత్తిడి చేశారు.

1890 వ దశకంలో బ్రిటీషు వారు ఈజిప్టు కైడివు పేరుతో అధికారికంగా సూడానుమీద తమ నియంత్రణను పునరుద్ధరించాలని కోరుకున్నారు. కానీ వాస్తవానికి ఇది ఒక బ్రిటీషు కాలనీగా ఉంది. 1890 ల ఆరంభంలో బ్రిటీషు, ఫ్రెంచి, బెల్జియను నైలు హెడు వాటర్సు మీద ఆధిక్యతను కోరుకున్నాయి. మునుపు ఈజిప్టులో స్వాధీనం చేసుకున్న భూభాగాన్ని స్వాధీనం చేసుకునేందుకు ఇతర శక్తులు సుడాను అస్థిరత్వాన్ని ఉపయోగిస్తాయని బ్రిటను భయపడింది. ఈ రాజకీయ ఆలోచనలు కాకుండా, బ్రిటను అస్వానులో ప్రణాళికాబద్ధమైన నీటిపారుదల ఆనకట్టను కాపాడటానికి నైలు నది మీద నియంత్రణను ఏర్పాటు చేయాలని కోరుకుంది. 1896 నుండి 1898 వరకు హెర్బర్టు కిచెనరు మహాదిస్టు సూడానుకు వ్యతిరేకంగా సైనికపోరాటానికి నాయకత్వం వహించాడు. కిచెనరు పోరాటాలు 1898 సెప్టెంబరు 2 సెప్టెంబరు 2 న " ఓమ్డూర్మాను యుద్ధం "లో విజయం సాధించాడు.

ఆంగ్లో ఈజిప్టు సుడాను (1899–1956)

[మార్చు]
The Mahdist War was fought between a group of Muslim dervishes, called Mahdists, who had over-run much of Sudan, and the British forces.

1899 లో బ్రిటను, ఈజిప్టులు ఈ ఒప్పందాన్ని కుదుర్చుకున్నాయి. ఒప్పదం ఆధారంగా సూడాను బ్రిటీషు అంగీకారంతో ఈజిప్టు నియమించిన ఒక గవర్నరు-జనరలు చేత నిర్వహించబడింది. వాస్తవానికి క్రౌను కాలనీగా సుడాను సమర్థవంతంగా నిర్వహించబడింది. ఈజిప్టు నాయకత్వంలో మొహమ్మద్ ఆలీ పాషా ఆధ్వర్యంలోని నైలు లోయను సమైక్యం చేయడం, రెండు దేశాలను సమైక్యపరచడానికి చేసిన ప్రయత్నాలను బ్రిటీషువారు తిరస్కరించారు.

డీలిమిటేషన్ పరిధిలో అబిస్సినియాతో ఉన్న సుడాను సరిహద్దు గిరిజనుల బానిసల వ్యాపారుల దాడులతో చట్ట పరిధిని ఉల్లంఘించడంతో సరిహల పోటీ ఏర్పడింది. 1905 లో స్థానిక నాయకుడు సుల్తాన్ యిబియో విముఖత ప్రదర్శిస్తూ బ్రిటీష్ దళాలతో చివరి వరకు పోరాడాడు. కార్డోఫొను ప్రాంతం ఆక్రమించడంతో చట్టవిరుద్ధం ముగిసింది. సుడాను, ఈజిప్టు జాతీయవాద నాయకులతో కలిసి ఈజిప్టు, సుడానుల సమైక్య స్వతంత్ర యూనియనును గుర్తించాలని బ్రిటను మీద వత్తిడి చేయాలని నిశ్చయించి సుడాను నిరంతరంగా కఠినంగా పోరాడింది. 1914 లో ఒట్టోమను పాలనకు అధికారిక ముగింపుతో సర్ రెజినాల్డు వింగాటు డిసెంబరులో సుడానును ఆక్రమించుకోవడానికి కొత్త సైనిక గవర్నరు పంపబడ్డాడు. హుస్సేను కమేలు ఈజిప్టు, సుడాను సుల్తానుగా ప్రకటించబడ్డాడు. అతని సోదరుడు మొదటి ఫాడు వారసుడుగా నిర్ణయించబడ్డాడు. ఈజిప్టు, సుడాను రాజ్యానికి ఈజిప్టు సుల్తాను నియమితుడయ్యాడు.[86]

20 వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో బ్రిటిష్ సైన్యం స్థానిక ఒంటె దళాల సైనికుడు

1924 నుండి 1956 లో స్వతంత్రం వరకు బ్రిటీషు సూడానును రెండు ప్రత్యేకమైన భూభాగాలుగా ఉత్తర, దక్షిణ ప్రాంతాలుగా పాలించారు. కైరోలో ఖార్టోం గవర్నరు జనరలు హత్యకు గురైయ్యాడు. కొత్తగా వఫ్డు ప్రభుత్వం ఎన్నిక చేయబడింది. ఈజిప్టు సైనికుల మాజీ సైనిక స్థావరానికి బదులుగా కార్టూంలో రెండు బటాలియన్ల శాశ్వత స్థాపనకు ఏర్పాటు చేయబడింది. ప్రభుత్వం ఆధ్వర్యంలో సుడాను డిఫెన్సు ఫోర్సుగా పేరు మార్చబడింది.[87] లండనులోని ఆస్టను చంబెర్లినులో సర్వతు పాషా వసతి ప్రణాళికను వఫ్దిస్టు పార్లమెంటరీ మెజారిటీతో తిరస్కరించింది. ఇంకా కైరో ధనం అవసరంలో ఉంది. 1928 లో సుడాను ప్రభుత్వం ఆదాయం £ 6.6 మిలియన్ల శిఖరాగ్రానికి చేరుకుంది. తరువాత వఫ్దిస్టు అంతరాయాలను, ఇటలీ సరిహద్దు మీద ఇటలీ సాగించిన దాడులు, గ్రేటు డిప్రెషను సమయంలో లండను ఖర్చులను తగ్గించాలని నిర్ణయించింది. బ్రిటను నుండి దాదాపు ప్రతిదీ దిగుమతి చేయాల్సిన అవసరం ఏర్పడిన కారణంగా కాటను, గం ఎగుమతులు తీవ్రంగా ప్రభావితం అయ్యాయి. అయినప్పటికీ ఖార్టూంలో చెల్లింపుల లోటును సమతుల్యం చేయబడింది.[88]

1936 జూలైలో ఆంగ్లో-ఈజిప్టు ఒప్పందం మీద సంతకం చేయడానికి లండన్కు వఫ్దు ప్రతినిధులను తీసుకొనివచ్చే బాధ్యత లిబరలు కాన్స్టిట్యూషనలు నేత మొహమ్మదు మహ్మౌదుకు అప్పగించబడింది. "ఆంగ్లో-ఈజిప్టు సంబంధాలలో నూతన దశ ప్రారంభమైంది ". అని ఆంథోనీ ఈడెన్ రాశారు.[89] కెనాలు జోనును కాపాడటానికి బ్రిటీషు సైన్యం సూడానుకు తిరిగి అనుమతించబడింది. వారు శిక్షణా సదుపాయాలను కనుగొన్నారు. ఆర్.ఎ.ఎఫ్. ఈజిప్టు భూభాగంలో ప్రయాణించటానికి స్వేచ్ఛ ఉండేది. అయితే ఇది సుడాను సమస్యను పరిష్కరించలేదు: సుడాను ఇంటలిజెంట్సు మెట్రోపాలిటను పాలన తిరిగి రావాలని జర్మనీ ఏజెంట్లతో కుట్ర పన్నింది.[90]

ఈజిప్టు, సూడాన్లను జయించకుండా అబిస్సినియా మీద దాడి చేయడం కష్టమని ముస్సోలిను నిర్ణయించుకున్నాడు. వారు ఇటలీ తూర్పు ఆఫ్రికాతో లిబియాను సమైక్యపరచాలని ఉద్దేశించారు. బ్రిటీషు ఇంపీరియలు జనరలు స్టాఫు ఈ ప్రాంతం సైనిక రక్షణ కోసం సిద్ధం చేసింది. ఇది బలహీనంగా ఉంది.[91] ఈజిప్టు-సుడానుతో ఒక నాన్-అగ్రెషన్ ట్రీటీని సాధించటానికి ఇటాలీ చేస్తున్న ప్రయత్నాలను బ్రిటీషు రాయబారి అడ్డుకున్నాడు. కానీ మహమూదు యెరూషలేము ముఫ్తి మద్దతుదారుడుగా ఉన్నాడు. ఈ ప్రాంతం యూదులను కాపాడటానికి సామ్రాజ్యం ప్రయత్నాలు, మధ్యస్థ అరబు వలసలను నిలిపివేసింది.[92]

సూడాను ప్రభుత్వం ప్రత్యక్షంగా తూర్పు ఆఫ్రికా ఉద్యమంలో సైనికపరంగా పాల్గొంది. 1925 లో స్థాపించబడిన సుడాను డిఫెన్సు ఫోర్సు రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం ప్రారంభంలో జరిగిన దాడులను చురుకుగా ఎదుర్కొన్నది. ఇటాలీ దళాలు 1940 లో ఇటాలీ సోమాలియాండు నుండి కస్సలా, ఇతర సరిహద్దు ప్రాంతాలను ఆక్రమించాయి. 1942 లో ఎస్.డి.ఎఫ్. కూడా బ్రిటీషు, కామన్వెల్తు దళాలు ఇటాలీ కాలనీ దాడిలో పాల్గొంది. చివరి బ్రిటిషు గవర్నరు-జనరలు రాబర్టు జార్జి హోవె పనిచేసాడు.

1952 లో ఈజిప్టు విప్లవం చివరకు సుడాను స్వాతంత్ర్యం దిశగా అడుగులు వేసేలా చేసింది. 1953 లో ఈజిప్టు నూతన నాయకులైన మొహమ్మదు నాగిబు (ఆయన తల్లి సుడాను పౌరురాలు), తరువాత గామాల్ అబ్దేలు నస్సేరు సుడానులో బ్రిటీషు ఆధిపత్యం ముగియడానికి ఈజిప్టు మీద సార్వభౌమాధికార వాదనలను అధికారికంగా రద్దు చేయడం ఏకైక మార్గం అని భావించారు. అదనంగా ఈజిప్టు స్వతంత్రం తరువాత సుడానును పాలించడం, అభివృద్ధి చేయడం కష్టం అని నాసరు గ్రహించాడు. తెలుసు. మరోవైపు బ్రిటీషు వారు స్వాతంత్ర్యం కోసం ఈజిప్టు ఒత్తిడిని ఎదుర్కొన్న మహాదీయ వారసుడైన అబ్దు అలు రహ్మాను అలు-మహదీకు రాజకీయ, ఆర్థిక మద్దతు కొనసాగించారు. రెహమాను ఈ సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉన్నప్పటికీ కానీ ఆయన అసమర్థతగా పాలన సాగించాడు. ఇది ఉత్తర, మద్య సుడాను ప్రాంతాలలో భారీ మద్దతును కోల్పోయింది. ఈజిప్టు, బ్రిటను అస్థిరపరిస్థితిని గ్రహించారు. బ్రిటిషు వైతొలగడమా, ఉత్తర, దక్షిణ సుడాను స్వాంతత్రమా ప్రజలు ఏది కోరుకుంటున్నారో తెలుసుకోవడానికి ప్రజాభిప్రాయ సేకరణ జరిగింది.

స్వతంత్రం (1956–ప్రస్తుతం)

[మార్చు]
Sudan's flag raised at independence ceremony on 1 January 1956 by the Prime Minister Ismail al-Azhari and in presence of opposition leader Mohamed Ahmed Almahjoub

ఒక ప్రజాస్వామ్య పార్లమెంటు ఏర్పాటు ఫలితంగా పోలింగు ప్రక్రియ జరిగింది. ఇస్మాయిలు అలు-అజారి మొట్టమొదటి ప్రధాన మంత్రిగా ఎన్నికై మొట్టమొదటి ఆధునిక సుడాను ప్రభుత్వానికి నాయకత్వం వహించారు.[93] 1956 జనవరి 1 న పీపుల్సు ప్యాలెస్లో జరిపిన ఒక ప్రత్యేక కార్యక్రమంలో ఈజిప్టు, బ్రిటీషఉ జెండాలు దింపబడి హరిత వర్ణం, నీలం, పసుపు చారల కూర్పుతో ఉన్న కొత్త సుడాను జెండాను ప్రధాన మంత్రి ఇస్మాయిలు అలు-అజారి ఎగురవేసాడు.

అసంతృప్తి అధిరోహణలో 1969 మే 25 న తిరుగుబాటు మొదలైంది. తిరుగుబాటు నాయకుడు కల్నలు గాఫరు నామీరై ప్రధానమంత్రి అయ్యాడు. నూతన పాలన పార్లమెంటును రద్దు చేసి అన్ని రాజకీయ పార్టీలను చట్టవిరుద్ధం చేసింది. పాలక సైనిక సంకీర్ణం మార్క్సువాదం, మార్క్సువాదరహిత అంశాల మధ్య వివాదాలు సుడాను కమ్యూనిస్టు పార్టీ నేతృత్వంలో 1971 జూలైలో క్లుప్తంగా విజయవంతమైన తిరుగుబాటుకు దారితీశాయి. అనేక రోజుల తరువాత కమ్యూనిస్టు వ్యతిరేక సైనికాధికారులు నిమియరీ అధికారాన్ని పునరుద్ధరించారు. 1972 లో అడ్డిసు అబాబా ఒప్పందంతో ఉత్తరం-దక్షిణ పౌర యుద్ధం విరమణ, స్వీయ పాలనకు దారితీసింది. ఇది పది సంవత్సరాల పౌర యుద్ధంలో విరామానికి దారితీసింది. అయితే జోంగ్లీ కెనాల్ ప్రాజెక్టులో అమెరికా పెట్టుబడికి ముగింపుకు ఇది కారణంగా మారింది. ఎగువ నైలు ప్రాంతంలో సాగునీరు, పర్యావరణ విపత్తు, స్థానిక గిరిజన ప్రాంతాలలో (ప్రధానంగా దినుకా) విస్తృతమైన కరువును నివారించడానికి ఇది చాలా ముఖ్యమైనదిగా భావించబడింది. అంతర్యుద్ధంలో దినుకా ప్రజల దోపిడీ చేయబడి, దోపిడీ చేయబడి, దహనం చేశారు. ఇరవై సంవత్సరాలు కొనసాగిన పౌర యుద్ధంలో తెగకు చెందిన చాలామందిని హత్య చేశారు.

1971 సుడానీస్ కప్పు డిటెటు

1970 ల ప్రారంభం వరకు సుడాను వ్యవసాయ ఉత్పత్తి ఎక్కువగా అంతర్గత వినియోగం కోసం అంకితం చేయబడింది. 1972 లో సుడాను ప్రభుత్వం మరింత పాశ్చాత్య అనుకూలమైనదిగా మారింది. ఆహారం, నగదు పంటలను ఎగుమతి చేయడానికి ప్రణాళికలు చేసింది. ఏదేమైనా 1970 లలో సుడాను ఆర్థిక సమస్యలవల్ల వస్తువుల ధరలు తగ్గాయి. అదే సమయంలో రుణ సేవల ఖర్చులు, వ్యవసాయం యంత్రాంగం వ్యయం అధికరించింది. 1978 లో ఐ.ఎం.ఎఫ్ ప్రభుత్వంతో ఒక స్ట్రక్చరలు అడ్జస్ట్మెంటు ప్రోగ్రాం కొరకు సంప్రదించింది. ఇది యాంత్రిక ఎగుమతి వ్యవసాయ రంగాన్ని ప్రోత్సహించింది. ఇది సుడాను పాస్టోలిస్టులకి చాలా కష్టాలను తెచ్చిపెట్టింది (చూడండి ఎన్యుబా ప్రజలను). 1976 లో అన్సర్సు నిర్వహించిన ఒక రక్తపాతరహిత తిరుగుబాటు ప్రయత్నం విఫలం అయింది. 1977 జూలైలో అధ్యక్షుడు నిమేరీ అన్సారు నాయకుడు సాదికు అలు-మహదీని కలుసుకున్నాడు. సాధ్యమైన సయోధ్య కోసం మార్గం తెరవబడింది. వందల రాజకీయ ఖైదీలను విడుదల చేశారు ఆగస్టులో ప్రతిపక్షవాదులందరికీ క్షమాభిక్ష ప్రకటించబడింది.

1989–2000s

[మార్చు]

1989 జూన్ 30 న కల్నలు ఒమరు అలు-బషీరు రక్తపాత రహిత సైనిక తిరుగుబాటుకు నాయకత్వం వహించాడు.[94] నూతన సైనిక ప్రభుత్వం రాజకీయ పార్టీలను సస్పెండు చేసి జాతీయ స్థాయిలో ఒక ఇస్లామికు న్యాయ కోడును ప్రవేశపెట్టింది.[95] తరువాత అలు-బషీరు సైనికుల ఉన్నత పదవులలో ప్రక్షాళనలు, మరణశిక్షలను నిర్వహించారు. సంఘాలు, రాజకీయ పార్టీలు, స్వతంత్ర వార్తాపత్రికలు నిషేధించబడ్డాయి. ప్రముఖ రాజకీయ వ్యక్తులు, పాత్రికేయుల జైలు శిక్ష విధించబడింది.[96] 1993 అక్టోబరు 16 న అలు బషీరు సుడాను అధ్యక్షుడుగా నియమించబడ్డాడు. తరువాత ఆయన రివల్యూషనరీ కమాండు కౌన్సిల్ను రద్దు చేశాడు. కౌన్సిలు కార్యనిర్వాహక, చట్టబద్దమైన అధికారాలను అలు బషీర్ తీసుకున్నారు.[97]

1996 సార్వత్రిక ఎన్నికలలో ఎన్నికలలో ఆయన మాత్రమే ఏకైక అభ్యర్థిగా పోటీచేయాలన్నది చట్టబద్ధం చేయబడింది.[98] సూడాను నేషనలు కాంగ్రెసు పార్టీ (ఎన్సీపీ) ఆధ్వర్యంలో ఒక పార్టీ ప్రభుత్వంగా అవతరించింది.[99] 1990 వ దశకంలో నేషనలు అసెంబ్లీ స్పీకరు అయిన హసను అలు-టబబీ ఇస్లామికు ఫండమెంటలిస్టు గ్రూపులకు చేరుకున్నాడు. ఒసామా బిను లాడెనును దేశానికి ఆహ్వానించాడు.[100] తరువాత అది యునైటెడు స్టేట్సు ఉగ్రవాదానికి మార్గదర్శిగా సుడానును జాబితా చేసింది.[101] కెన్యా, టాంజానియాలోని యు.ఎస్.. రాయబార కార్యాలయాల మీద అలు ఖైదా బాంబు దాడి తరువాత యు.ఎస్. ఆపరేషను ఇన్ఫినిటు రీచ్ను ప్రారంభించింది. అలు-షిఫా ఔషధ కర్మాగారాన్ని లక్ష్యంగా చేసుకుంది. ఇది తీవ్రవాద గ్రూపు కోసం రసాయన ఆయుధాలను ఉత్పత్తి చేస్తుందని యు.ఎస్. ప్రభుత్వం పొరబాటుగా విశ్వసించిందని భావించబడింది. అలు-తురబి ప్రభావం క్షీణించడం ప్రారంభమైంది. ఇతరులు సుడాను అంతర్జాతీయ ఒంటరితనాన్ని మార్చడానికి మరింత కార్యసాధక నాయకత్వం కొరకు ప్రయత్నించారు.[102] ఈజిప్షియను ఇస్లామికు జిహాదు సభ్యులను బహిష్కరించడం బిను లాడెనును విడిచిపెట్టడం దేశం దాని విమర్శకులను శాంతింపజేయడానికి పనిచేసింది.[103]

డార్ఫరులో ప్రభుత్వ మిలిషియా

2000 అధ్యక్ష ఎన్నికల ముందు అలు-తురబి రాష్ట్రపతి అధికారాలను తగ్గించడానికి బిల్లును ప్రవేశపెట్టాడు. అలు-బషీరుని రద్దు చేయమని, అత్యవసర పరిస్థితిని ప్రకటించమని సూచించాడు. సూడాను పీపుల్సు లిబరేషను ఆర్మీతో ఒప్పందం కుదుర్చుకుని అధ్యక్ష ఎన్నికల ప్రచార కార్యక్రమాన్ని అలు-టారుబీ బహిష్కరించాడు. అలు-బషీరు ప్రభుత్వాన్ని కూలదోయాలని అనుకుంటున్నారని అనుమానించాడు.[104] అదే సంవత్సరం హస్సను అలు-తురబికి జైలు శిక్ష విధించారు.[105]

2003 ఫిబ్రవరిలో సుడాను లిబరేషను మూవ్మెంటు ఆర్మీ, జస్టిసు, సమానత్వం ఉద్యమం సమూహసభ్యులు సుడానీసు ప్రభుత్వాన్ని నిందిస్తూ డార్ఫూరులో ఆయుధాలను తీసుకున్నారు. సుడాను ప్రభుత్వం సుడాను అరబ్బులకు మద్దతుగా అరబ్బులు కాని ప్రజలకు వ్యతిరేకంగా పనిచేస్తుందని ఉద్యమకారులు ఆరోపించారు. ఈ సంఘర్షణ తరువాత ఒక జాతి విధ్వంసంగా వర్ణించబడింది.[106] ది హేగు లోని ఇంటర్నేషనలు క్రిమినలు కోర్టు అలు-బషీరు కోసం రెండు అరెస్టు వారెంట్లు జారీ చేసింది.[107][108] అనేక అమానుష నేరారోపణలను ఆరోపించిన అరబ్ భాష మాట్లాడే నామమాత్ర సైనికులు జాజ్వవిద్ స్టాండ్ అని పిలుస్తారు.

2005 జనవరి 9 న ప్రభుత్వం సుడాను పీపుల్సు లిబరేషను మూవ్మెంటుతో నైరోబి సమగ్ర శాంతి ఒప్పందాన్ని సంతకం చేయడంతో రెండవ సుడానీసు పౌర యుద్ధం ముగింపుకు వచ్చింది. ఐక్యరాజ్యసమితి మిషను ఆధ్వర్యంలో " సూడాను ఐక్యరాజ్య సమితి భద్రతా మండలి 1590 " స్థాపించి అమలు చేయడానికి మద్దతునిచ్చింది. 2011 ప్రజాభిప్రాయానికి శాంతి ఒప్పందం సహకరించింది. ఫలితంగా దక్షిణ సుడాను విడిపోవడానికి అనుకూలంగా ఒక ఏకగ్రీవ ఓటు లభించింది. అబీయి ప్రాంతం భవిష్యత్తులో తన సొంత ప్రజాభిప్రాయ సేకరణాధికారం కలిగి ఉంటుంది.

దక్షిణ సుడానీస్ స్వాతంత్ర్య ప్రజాభిప్రాయ సేకరణ, 2011

సూడాను పీపుల్సు లిబరేషను ఆర్మీ తూర్పు ఫ్రంటు ప్రధాన సభ్యదేశంగా ఉంది. ఇది తూర్పు సూడానులో పనిచేసే తిరుగుబాటు సంఘాల సంకీర్ణంగా ఉంది. శాంతి ఒప్పందం తరువాత లార్జరు హౌసా, బీజా కాంగ్రెసులు చిన్న చిన్న రషీదా ఫ్రీ లయంసుతో విలీనం చేసిన తరువాత 2004 ఫిబ్రవరిలో వారి స్థానం తీసుకొనబడింది.[109] 2006 అక్టోబరు 14 న అస్మరాలో సూడాను ప్రభుత్వం తూర్పు ఫ్రంటు మధ్య శాంతి ఒప్పందం మీద సంతకం చేయబడింది. 2006 మే 5 న మూడు సంవత్సరాల పోరాటం ముగించే ఉద్దేశంతో డార్ఫరు శాంతి ఒప్పందం మీద సంతకం చేయబడింది.[110] చాదు యుద్ధ ప్రకటనను తరువాత చాదు-సుడాను యుద్ధం (2005-2007) మొదలైంది.[111] 2007 మే 3 న సౌదీ అరేబియాలో తమ దేశాల 1,000 కిలోమీటర్ల (600 మైళ్ళు) సరిహద్దుల వివాదం కారణంగా ఏర్పడనున్న పోరాటాన్ని నిషేధించటానికి జరిగిన ఒప్పందం మీద సూడాను, చాదు నాయకులు సంతకం చేశారు.[112]

2007 జూలైలో దేశం వినాశకరమైన వరదల కారణంగా దెబ్బతింది.[113] 4,00,000 మంది ప్రత్యక్షంగా బాధించబడ్డారు.[114] 2009 నుండి సూడాను, దక్షిణ సుడానులలో ప్రత్యర్థి జాతుల మధ్య కొనసాగుతున్న ఘర్షణలు పెద్ద సంఖ్యలో పౌర మరణాలకు కారణమయ్యాయి.

విభజన

[మార్చు]

దక్షిణ సుడాను స్వాతంత్ర్యానికి దారితీసిన కొన్ని నెలల కాలంలో సుడాను సైన్యం, సుడాను రివల్యూషనరీ ఫ్రంటు మధ్య సుసంపన్నమైన అబేయి చమురు ప్రాంతం మీద ఆధీనత విషయంలో వివాదం ఏర్పడాడానికి దారితీసింది. 2010 లో దక్షిణ కార్డోఫోను, బ్లూ నైలులోని సుడాను వివాదం నామమాత్రంగా పరిష్కరించబడడంతో డార్ఫూరులో సంభవించిన పౌర యుద్ధానికి దీనికి సంబంధం ఉంది. ఈ సంఘటనలను తర్వాత సుడాను ఇంతిఫడా అని పిలువబడింది. 2013 లో అలు-బషీరు 2015 లో తిరిగి ఎన్నిక చేయనని వాగ్దానం చేసిన తరువాత ఇది ముగింపుకు వచ్చింది. తరువాత అతను తన వాగ్దానాన్ని విరమించుకుని 2015 లో తిరిగి ఎన్నికలో పాల్గొనాలని కోరుకున్నాడు. ఎన్నికలు స్వేచ్ఛాయుతమైనవి, న్యాయమైనవి కాదని ప్రతిపక్షం భావించింది. వోటర్ల సంఖ్య 46% కంటే తక్కువగా ఉంది.[115]

2017 జనవరి 13 న యు.ఎస్. అధ్యక్షుడు బరాకు ఒబామా ఒక ఎగ్జిక్యూటివు ఆర్డరు మీద సంతకం చేశాడు. ఇది సుడానుకు వ్యతిరేకంగా ఉన్న అనేక ఆంక్షలతో విదేశాలలో నిర్వహించిన తన ఆస్తుల మీద ఉన్న అంక్షలను ఎత్తివేసింది. 2017 అక్టోబరు 6 న యు.ఎస్. అధ్యక్షుడు డోనాల్డు ట్రంపు సుడాను పెట్రోలియం, ఎగుమతి-దిగుమతి, పరిశ్రమలకు వ్యతిరేకంగా మిగిలి ఉన్న ఇతర ఆంక్షలను ఎత్తివేసింది.[116]

2018 డిసెంబరు 19 న దేశంలో విదేశీ కరెన్సీ, ద్రవ్యోల్బణం 70% తీవ్రంగా ఏర్పడిన సమయంలో వస్తువుల ధరను మూడురెట్లు పెంచడానికి ప్రభుత్వం నిర్ణయం తరువాత భారీ నిరసనలు ప్రారంభమయ్యాయి. అంతేకాకుండా అధ్యక్షుడు అలు-బషీరు 30 సంవత్సరాలకు కంటే అధికంగా అధికారంలో ఉంటూ పదవీ విరమణ చేయడానికి నిరాకరించాడు. దీని ఫలితంగా ప్రతిపక్షాల కలయికలో సంకీర్ణ కూటమి ఏర్పడింది. " హ్యూమను రైట్సు వాచ్ " నివేదిక ఆధారంగా ఇది సుమారుగా 40 మంది మృతి చెందడానికి, 800 కంటే ఎక్కువ ప్రతిపక్ష సభ్యులను, నిరసనకారులను, ఖైదు చేయడానికి కారణం అయిందని భావించారు. పౌర నివేదికల ప్రకారం ఇది చాలా ఎక్కువగా ఉందని విశ్వసించబడింది. 2019 ఏప్రెలు 11 న అధ్యక్షుడు అలు-బషీరును ఖైదుచేసి చేసి, మూడునెలల అత్యవసర పరిస్థితిని అమలులోకి తీసుకుని వచ్చి ఆయన ప్రభుత్వం పడగొట్టే వరకు నిరసనలు కొనసాగాయి.[12][117][118]

భౌగోళికం

[మార్చు]
A map of Sudan. The Hala'ib Triangle has been under Egyptian administration since 2000.
A Köppen climate classification map of Sudan.

సుడాను ఉత్తర ఆఫ్రికాలో ఉంది. ఇది ఎర్ర సముద్రం సరిహద్దులో 853 కిలోమీటర్లు (530 మైళ్ళు) తీరాన్ని కలిగి ఉంది.[119] ఇది ఈజిప్ట్, ఎరిట్రియా, ఇథియోపియా, దక్షిణ సుడాన్, సెంట్రల్ ఆఫ్రికన్ రిపబ్లిక్, చాడ్, లిబియాలతో భూ సరిహద్దులను కలిగి ఉంది. 18,86,068 చ.కి.మీ (7,28,215 చ.మై.) విస్తీర్ణంతో ఇది ఖండంలోని మూడవ అతిపెద్ద దేశం (అల్జీరియా, కాంగో డెమొక్రాటిక్ రిపబ్లిక్ తరువాత), ప్రపంచంలో 16 వ అతిపెద్ద దేశంగా ఉంది.

సుడాను 8 ° నుండి 23 ° ఉత్తర అక్షాంశం మధ్య ఉంటుంది. భూభాగం సాధారణంగా చదునైన మైదానాలు, అనేక పర్వత శ్రేణులతో విచ్ఛిన్నమై ఉంటుంది. పశ్చిమాన మరాహ పర్వతాలలో ఉన్న డెరిబా కాల్డెరా ఎత్తు 3,042 మీ. (9,980 అడుగులు) ఉంటుంది. ఇది సుడానులో ఎత్తైన ప్రదేశంగా ఉంది. తూర్పున రెడ్ సీ కొండలు ఉన్నాయి.[120]

బ్లూ, వైటు నైలు నదులు ఖార్టూంలో సంగమిస్తాయి. ఇవి ఈజిప్టు గుండా మధ్యధరా సముద్రం వైపు ప్రవహిస్తున్నాయి. సూడాను గుండా బ్లూ నైలు ప్రవాహం దాదాపు 800 కి.మీ. (497 మైళ్ళు) పొడవు ఉంది. సన్దరు, ఖార్టూం మధ్య దిండరు, రాహదు నదులు సంగమిస్తుంటాయి. సుడానులోని వైటు నైలుకు ముఖ్యమైన ఉపనదులు లేవు.

బ్లూ, వైటు నైల్సు మీద అనేక ఆనకట్టలు ఉన్నాయి. వాటిలో సెన్సారు అండు రోజైర్సు డ్యామ్సు ఆన్ ది బ్లూ నైలు, జెబెలు అయులియా డాం వైటు నైలు. సుడానీస్-ఈజిప్టు సరిహద్దులో న్యూబియా సరోవరం కూడా ఉంది.

సుడాను క్రోమైటు, కోబాల్టు, రాగి, బంగారం, గ్రానైటు, జిప్సం, ఇనుము, చైనోలిను, ప్రధాన, మాంగనీసు, మైకా, సహజ వాయువు, నికెలు, పెట్రోలియం, వెండి, టిన్, యురేనియం, జింకు మొదలైన సుసంపన్నమైన ఖనిజ సంపద కలిగి ఉంది.[121]

వాతావరణం

[మార్చు]

దక్షిణప్రాంతంలో వర్షపాతం పెరుగుతుంది. కేంద్ర, ఉత్తర ప్రాంతాలలో, ఈశాన్యం వైపున న్యూబియా ఎడారి, తూర్పు ప్రాంతంలో ఉన్న బేయుడా ఎడారి వంటి పొడి ఎడారి ప్రాంతాలు ఉన్నాయి. దక్షిణప్రాంతాలలో చిత్తడి నేలలు, వర్షారణ్యాలు ఉన్నాయి. సుడాను వర్షాకాలం ఉత్తరప్రాంతాలలో సుమారు మూడు నెలలు (జూలై నుండి సెప్టెంబరు వరకు), దక్షిణప్రాంతాలలో ఆరు నెలల వరకు (జూన్ నుండి నవంబరు వరకు) ఉంటుంది.

పొడి ప్రాంతాలు ఇసుక తుఫానులను ప్రభావితం ఔతుంటాయి. వీటిని హబూబు అని పిలుస్తారు. ఇవి పూర్తిగా సూర్యుని అడ్డుకుంటాయి. ఉత్తర, పశ్చిమ ప్రాంతాలలో పాక్షిక ఎడారి ప్రాంతాలలో తక్కువ వర్షపాతం కారణంగా ప్రజలకు వ్యవసాయ అవకాశాలు తక్కువగా ఉంటాయి. చాలామంది ప్రజలు ఇక్కడ సంచారజాతులుగా జీవిస్తూ ఉన్నారు. వీరు తమ గొర్రెల మందలు, ఒంటెల మందలు ప్రయాణించేవారు. నైలు నది నీరరు, నగదు పంటల పెంపకం అవకాశం ఉండే సాగునీటి అందుబాటు ఉన్న పొలాలు ఉన్నాయి.[122] సూర్యరశ్మి వ్యవధి దేశవ్యాప్తంగా చాలా ఎక్కువగా ఉంటుంది. కానీ ముఖ్యంగా ఎడారులలో ఇది సంవత్సరానికి 4,000 కు పైగా పెరిగింది.

పర్యావరణ వివాదాలు

[మార్చు]

సుడానులో ఎడారీకరణ తీవ్రమైన సమస్యగా ఉంది.[123] నేల కోత విషయంలో ఆందోళన కూడా ఉంది. పబ్లికు, ప్రైవేటు వ్యవసాయ విస్తరణ, పరిరక్షణ చర్యలు లేకుండా కొనసాగింది. ఈ పరిణామాలు అటవీ నిర్మూలన, నేల దెబ్బతినడం, భూసారం క్షీణత, వాటరు టేబుల్సు తగ్గించడం వంటి పర్యావరణ సమస్యలు ప్రత్యక్షంగా కనిపిస్తున్నాయి.[124] దేశం వన్యప్రాణి ఆక్రమణ బెదిరింపుకు గురైంది. 2001 నాటికి ఇరవై ఒక్క క్షీరజాతులు, తొమ్మిది పక్షి జాతులు అంతరించిపోతాయి. అలాగే రెండు రకాల మొక్కలు కూడా ఈ జాబితాలో ఉన్నాయి. ప్రమాదకరమైన అంతరించిపోతున్న జాతులు: వాల్డ్రాపు, ఉత్తర తెల్లని ఖడ్గమృగం, టోరా హార్ట్బీస్టు, సన్నని-కొమ్ముల గజలు, హాక్స్బిలు తాబేలు ఉన్నాయి. వన్యప్రాంతాలలో సహారా ఒరిక్సు అంతరించిపోయింది.[125]

ఆర్ధికం

[మార్చు]
Oil and gas concessions in Sudan – 2004

2010 లో సుడాను ప్రపంచంలోని అతి వేగంగా అభివృద్ధి చెందుతున్న ఆర్థిక వ్యవస్థలలో 17 వ స్థానంలో ఉంది.[126] 2006 ఆర్టికలులో " ది న్యూయార్కు టైమ్సు అంతర్జాతీయ ఆంక్షలను ఎదుర్కొంటున్నప్పటికీ చమురు లాభాలతో దేశంలో ఆర్ధికాభివృద్ధి వేగంగా జరిగింది.[127] సుడాను చమురు క్షేత్రాలలో 80% పైగా ఉన్న దక్షిణ సుడాను విభజన కారణంగా సుడాను స్టాగుఫ్లేషను దశ ప్రవేశించింది. 2014 లో జి.డి.పి. వృద్ధి 3.4% ఉండగా 2015 లో 3.1%కి తగ్గింది. 2016 నాటికి ఇది నెమ్మదిగా 3.7% చేరుకుంటుందని అంచనా వేయబడింది. 2015 నాటికి ద్రవ్యోల్భణం 21.8% గా ఉంది.[128]

దక్షిణ సుడాను విడిపోవడానికి ముందు చమురు లాభాలు ఉన్నప్పటికీ, సుడాను చాలా భయంకరమైన ఆర్థిక సమస్యలను ఎదుర్కొంది, దాని పెరుగుదల తలసరి ఉత్పత్తిలో చాలా తక్కువ స్థాయిలో అభివృద్ధి చెందుతూ ఉంది. 2000 వ దశాబ్దంలో సుడాను ఆర్థిక వ్యవస్థ క్రమంగా అభివృద్ధి చెందుతూ ఉంది. ప్రపంచ బ్యాంకు నివేదిక ప్రకారం 2009 తో పోలిస్తే 5.2% ఉండగా 2010 లో జి.డి.పి. వృద్ధిశాతం 4.2%కి తగ్గింది.[129] ఈ పెరుగుదల డార్ఫూరు యుద్ధం, దక్షిణ సుడాను స్వాతంత్రానికి పూర్వ కాలం వరకు కూడా కొనసాగింది. [130][131] దక్షిణ సుడాను 2011 జూలైలో స్వతంత్రం పొందటానికి కొన్ని సంవత్సరాల ముందు (2000) పెట్రోలియం సుడాను ప్రధాన ఎగుమతిగా ఉంది. 2007 లో చమురు ఆదాయాలు పెరగడంతో సుడాను ఆర్థిక వ్యవస్థ వృద్ధి చెందింది. 2007 లో వృద్ధి రేటు 9% పెరిగింది. అయితే సుడాను ప్రభుత్వం ప్రత్యక్ష నియంత్రణ చమురు ఉత్పత్తిలో చాలా చమురు క్షేత్రాలతో చమురు సంపన్నమైన దక్షిణ సుడాను స్వాతంత్రం పొందేకాలానికి 4,50,000 బారెల్లు (72,000 ఘన.మీ) ఉండే ఆయిలు ఉత్పత్తి తరువాత 60,000 బారెల్లకు (9,500 చ.మీ). 2014-15 సంవత్సరానికి రోజుకు 2,50,000 బారెలు (40,000 ఘ.మీ) ఉత్పత్తికి చేరింది.

భూబంధిత దేశం అయిన దక్షిణ సుడాను ఆయిలు ఎగుమతి కొరకు ఎర్ర సముద్రం తీరంలో సుడానుకు చెందిన " పోర్టు సుడాను " పైపులైను మీద ఆధారపడుతుంది. అలాగే సుడానులో ఉన్న చమురు శుద్ధి సౌకర్యాల మీద కూడా ఆధారపడుతుంది. 2012 ఆగస్టులో దక్షిణ సూడాను సూడాను పైపులైను ద్వారా దక్షిణ సుడాను ఆయిలును సుడానుకు రవాణా చేయటానికి ఒక ఒప్పందం కుదుర్చుకున్నాయి. [132]

పీపుల్సు రిపబ్లికు ఆఫ్ చైనా సుడాను అతిపెద్ద వాణిజ్య భాగస్వాములలో ఒకటిగా ఉంది. గ్రేటరు నైలు పెట్రోలియం ఆపరేటింగు కంపెనీలో చైనాకు 40% వాటా ఉంది.[133] ఈ దేశం సుడాను చిన్న ఆయుధాలను విక్రయిస్తుంది. ఇవి డారుఫరు, సౌత్ కోర్దొఫను లోనిని వివాదాల వంటి సైనిక కార్యకలాపాలలో ఉపయోగించబడ్డాయి.[134]

చారిత్రాత్మకంగా వ్యవసాయం ఆదాయం, ఉపాధి ప్రధాన వనరుగా మిగిలిపోయింది. వ్యవసాయరంగం సుడాను ప్రజలలో 80% మందికి ఉపాధిని కల్పిస్తుంది. ఆర్థిక రంగంలో మూడింట ఒక వంతు వ్యవసాయరంగం నుండి లభిస్తుంది. చమురు ఉత్పత్తి చాలా వరకు సుడాను 2000 తరువాత ఆయిలు ఉత్పత్తి సుడాను అభి వృద్ధిని నడిపిస్తుంది. ప్రస్తుతం అంతర్జాతీయ ద్రవ్య నిధి స్థూల ఆర్థిక విధానాలను అమలు చేయడానికి ఖార్టూం ప్రభుత్వంతో కలిసి పనిచేస్తుంది. ఐ.ఎం.ఎఫ్. ప్రపంచ బ్యాంకుతో రుణం అధికరించడంతో సుడానుతో ఐ.ఎం.ఎఫ్. సంబంధాలు నిలిపివేయడంతో 1980 లలో ఇది కల్లోలం సంభవించింది.[135][page needed] 1990 ల ప్రారంభంలో ఈ కార్యక్రమం ప్రారంభమైంది. ఎక్స్ఛేంజు రేటు, విదేశీ మారక ద్రవ్యం రిజర్వు పునరుద్ధరించబడింది. [129] 1997 నుండి సూడాన్ ఇంటర్నేషనలు మానిటరీ ఫండు చేత సిఫారసు చేసిన స్థూల ఆర్థిక సంస్కరణలను అమలు చేస్తోంది.[ఆధారం చూపాలి]

వ్యవసాయ రంగం సుడాను అత్యంత ముఖ్యమైనద్గా ఉంది. ఇది పనివారిలో 80% మందికి ఉపాధి కల్పిస్తుంది. జి.డి.పి.లో 39%కి భాగస్వామ్యం వహిస్తుంది. కానీ చాలా పొలాలు వరదలకు, కరువుకు గురవుతాయి. అస్థిరత ప్రతికూల వాతావరణం, బలహీనమైన ప్రపంచ వ్యవసాయ ధరలు వార్షికంగా జనాభాలో ఎక్కువ భాగం దారిద్య్రరేఖకు దిగువన ఉన్నారని నిర్ధారిస్తుంది.

మెరోవ్ మల్టీ-పర్పసు హైడ్రో ప్రాజెక్ట్ లేదా హమ్దాబు డ్యాం అని కూడా పిలువబడే మెర్వౌ ఆనకట్ట ఉత్తర సుడానులో పెద్ద నిర్మాణంగా ఉంది. ఇది రాజధాని కార్టూంకు సుమారు 350 కిలోమీటర్లు (220 మైళ్ళు) దూరంలో నది నైలు మీద నిర్మించబడి ఉంది. 4 వ క్యాటరాక్టు దగ్గరగా ఉంది, ఇక్కడ నది అనేక చిన్న చిన్న శాఖలుగా విభజించబడి ఉంది. ఆనకట్ట నిర్మాణ సైటు నుండి 40 కిలోమీటర్ల (25 మైళ్ళు) దిగువ మెరొవె నగరం ఉంది.

ఆనకట్ట ప్రధాన ప్రయోజనం విద్యుత్తు ఉత్పాదన. దీని పరిమాణాలు ఆఫ్రికాలో అతిపెద్ద సమకాలీన జలవిద్యుత్తు ప్రాజెక్టుగా చేసాయొ. ఆనకట్ట నిర్మాణం 2008 డిసెంబరులో పూర్తి అయ్యింది. జనాభాలో 90% కంటే ఎక్కువ మందిక్ విద్యుత్తు సరఫరా అందుతుంది. ఇతర గ్యాసు-శక్తితో ఉత్పత్తి చేసే స్టేషన్లు కార్టూం రాష్ట్రం, ఇతర రాష్ట్రాలలో పనిచేస్తున్నాయి.

" కరప్షన్సు & పర్సెప్షను ఇండెక్సు " ఆధారంగా సుడాను ప్రపంచంలో అత్యంత అవినీతి దేశాలలో ఒకటిగా ఉంది.[136] 2013 నాటి గ్లోబలు హంగరు ఇండెక్సు ఆధారంగా సూడాను జిహెచ్ఐ సూచిక విలువ 27.0 ఉంది. ఇది దేశం 'నిరుత్సాహకరమైన ఆకలి పరిస్థితిని' కలిగి ఉందని, ప్రపంచంలోని 5 వ ఆకలి దేశంగా ఉంటుందని భావిస్తున్నారు.[137] 2015 మానవ అభివృద్ధి సూచిక ప్రకారం సుడాను మానవ అభివృద్ధిలో 167 వ స్థానంలో ఉంది. సుడాను ఇప్పటికీ ప్రపంచంలోని అత్యల్ప మానవ అభివృద్ధిలో ఒకటిగా ఉంది.[138] సూడాను జనాభాలో సుమారు ఐదో వంతు మంది అంతర్జాతీయ దారిద్ర్యరేఖకు దిగువన జీవిస్తున్నారు. అనగా రోజుకు $ 1.25 అమెరికా డాలర్ల కంటే తక్కువగా జీవిస్తున్నారు. [139]

గణాంకాలు

[మార్చు]
Student from Khartoum
Population in Sudan[140]
Year Million
1950 5.7
2000 27.2
2016 39.6

2008 సుడాను జనాభా గణాంకాలలో ఉత్తర, పశ్చిమ, తూర్పు సూడాను జనసంఖ్య 30 మిలియన్ల కంటే అధికంగా నమోదయింది. [141] దక్షిణ సూడాను విభజన తరువాత 30 మిలియన్ల మంది కంటే స్వల్పంగా అధికంగా ఉన్నారు. గత రెండు దశాబ్దాలలో సుడాను జనసంఖ్య గణనీయంగా అధికరించింది. 1983 నాటి జనాభా గణాంకాల ఆధారంగా ప్రస్తుత దక్షిణ సూడానుతో సహా జనసంఖ్య 21.6 మిలియన్లు.[142] గ్రేటరు ఖార్టూం (కార్టూం, ఓండుర్మను, కార్టౌం నార్తులతో సహా) జనాభా వేగంగా అభివృద్ధి చెంది 5.2 మిలియన్లుగా నమోదు చేయబడింది.

ఒక శరణార్థ-ఉత్పత్తి దేశం అయినప్పటికీ సుడాను కూడా ఒక శరణార్థ జనాభాను కలిగి ఉంది. 2007 లో ప్రపంచ శరణార్థులు, వలసదారులు సంయుక్త కమిటీ ప్రచురించిన ప్రపంచ రెఫ్యూజీ సర్వే ప్రకారం 2007 లో 3,10,500 శరణార్థులు సుడానులో నివసించారు. ఈ జనాభాలో ఎరిట్రియా (2,40,400 మంది), చాదు (45,000), ఇథియోపియా (49,300) ), సెంట్రల్ ఆఫ్రికన్ రిపబ్లిక్ (2,500).[143] 2007 లో ఐక్యరాజ్యసమితి హై కమీషనరు సూడాను బలవంతంగా కనీసం 1,500 మంది శరణార్థులను, శరణు కోరిన ప్రజలను వెలుపలకు పంపిందని తెలియజేసింది. శరణార్థుల స్థితికి సంబంధించి 1951 సదస్సులో సూడాను పాల్గొన్నది.[143]

సంప్రదాయ సమూహాలు

[మార్చు]
దస్త్రం:Eisa shikawi.JPG
Sudanese Arab of Al-Manasir

అరబు ఉనికి సుడానీయ జనాభాలో 70% ఉంటుందని అంచనా వేయబడింది.[129] ఇతరులు న్యూబియన్లు, జాగావ, కాప్టులు ఉన్నారు.[144][145]

సూడానులో 400 వేర్వేరు భాషలు, మాండలికాలు మాట్లాడే 597 సమూహాలు ఉన్నాయి.[146] సుడానీస్ అరబ్బులు సూడానులోని చాలా పెద్ద జాతి సమూహాలుగా గుర్తించబడుతున్నారు . వారు దాదాపు పూర్తిగా ముస్లింలు. ఎక్కువమంది సుడానీ ప్రజలు అరబిక్కు మాట్లాడతారు. కొన్ని ఇతర అరబ్బు తెగలలో అజాడియా, అరబిక్కు మాట్లాడే అవాడియా, ఫాడినియా తెగలు, బాని అరాకు తెగల వివిధ అరబిక్కు మాండలికాలను మాట్లాడతారు. రెఫా, బెని హస్సను, అలు-అష్రాఫు, కినానా, రషీదా హేజాజీ అరబిక్కు మాట్లాడేవారు. అదనంగా, పశ్చిమ ప్రాంతం అనేక జాతుల సమూహాలను కలిగి ఉంది. ఉత్తర రిజిగాటు కొంతమంది అరబు బెడుయిను ప్రజలు, అరబికు మాట్లాడే ఇతర సుడాను ప్రజలు అరబు అదే సంస్కృతి, నేపథ్యాలు కలిగి ఉన్నారు.

ఫరు, జాఘావా, బోర్గో, మసాలిటు, కొంతమంది బాగ్గారా జాతి సమూహాల వంటి అరబు, స్థానిక గిరిజనులలో అధికభాగం సాంస్కృతిక, భాషా, వారసత్వ వైవిధ్యాల కారణంగా తక్కువ సాంస్కృతిక ఐక్యత కనిపిస్తుంది.[147]

ఉత్తర, తూర్పు భాగాలలోని సుడాను అరబ్బులు ప్రధానంగా అరేబియా ద్వీపకల్పం నుండి, వలసరాజ్యాల నుండి వచ్చారు. ఇంతకుముందు ఉన్న సూడాను దేశీయ జనాభాతో (ప్రత్యేకించి న్యూబియా ప్రజలు), ఈజిప్టుతో ఒక సాధారణ చరిత్రను కూడా పంచుకుంటున్నారు. అంతేకాకుండా సుడానులో పశ్చిమ అరేబియా నుండి ఈ ప్రాంతంలోకి వచ్చిన పూర్వ ఇస్లామికు వలసప్రజలు ఉన్నారు. అయితే 12 వ శతాబ్దం తర్వాత జరిగిన వలసల నుండి చాలా మంది అరబ్బులు ముట్టడి చేయబడ్డారు.[148]

12 వ శతాబ్దంలో అత్యధిక సంఖ్యలో అరబ్బు తెగలు సుడాన్లోకి వలసవచ్చారు. ఇది దేశవాళీ న్యూబియా, ఇతర ఆఫ్రికా జనాభాతో వివాహ సంబంధాలు ఏర్పరచుకుని ఇస్లాంను ప్రవేశపెట్టింది.[149]

సూడానులో అరబికు-కాని అనేక ఇతర సమూహాలు ఉన్నాయి. వీటిలో మసాలిటు, జాగావా, ఫులని, నార్డిను న్యూబియన్లు, నూబా, బీజా ప్రజలు ఉన్నారు.

ఒక చిన్న కానీ ప్రముఖ గ్రీకు సమాజం కూడా ఉంది.

భాషలు

[మార్చు]
The Arabic-speaking Rashaida came to Sudan from Arabia about 170 years ago.

సుడానుకు చెందిన సుమారు 70 భాషలు ఉన్నాయి.[150]

సుడాను అరబికు విస్తృతంగా మాట్లాడే భాషగా ఉంది. ఇది సుడాను అంతటా మాట్లాడే ఆఫ్రోయాటికు సెమిటికు శాఖకు చెందిన వైవిధ్యమైన అరబికు భాషగా గుర్తించబడుతుంది. స్థానిక నీలో-సహారా భాషలు (నోబిను, ఫరు, జాఘావా, మాబాంగు) నుండి చాలా పదజాలం స్వీకరించింది. ఇది సూడానుకు ప్రత్యేకమైనది. ఇది దేశంలోని నిలోటికు, అరబ్బు, పశ్చిమ సంస్కృతులచే ప్రభావితమైంది. సూడానులో కొన్ని సంచారప్రజలు ఇప్పటికీ సౌదీ అరేబియాలోని అరబు మాండలికం వాడుక భాషగా ఉపయోగిస్తుంటారు. ఇతర ముఖ్యమైన భాషలలో బేజ (బెడవి) భాషా వాడుకరులు ఎర్ర సముద్రతీర ప్రాంతాలలో 2 మిలియన్ల మంది ఉన్నారు. భూభాగంలో ఆఫ్రోయాసిటికు భాషాకుటుంబానికి చెందిన కుషిటికు శాఖకు చెందిన ఒకేఒక భాషగా ఇది ప్రత్యేకత కలిగి ఉంది.

దక్షిణ సుడాను మాదిరిగా అనేక నిలో-సహారా భాషలు కూడా సూడానులో వాడుకలో ఉన్నాయి. ఫరు భాషావాడుకరులు పశ్చిమప్రాంతంలో (డార్ఫూరు) నివసిస్తున్నారు. బహుశా ఒక మిలియను వాడుకరులు ఉన్నారు. ఉత్తరాన నైలు నదిప్రాంతంలో 6 మిలియన్ల మందికంటే అధికంగా న్యూబియా భాషావాడుకరులు ఉన్నారు. దేశంలో కోర్డోఫానులోని న్యూబియాపర్వతప్రాంతం భాషాపరంగా వైవిధ్యమైన ప్రాంతంగా ఉంది. పలు భాషా కుటుంబాలకు చెందిన ప్రజలు నివసించేవారు. డార్ఫూరు, ఇతర సరిహద్దు ప్రాంతాలు రెండవ స్థానంలో ఉన్నాయి.

నైగరు-కాంగో కుటుంబం అనేక కార్డోఫానియా భాషలకు, డొమోరి (జిప్సీ), ఆంగ్లం ద్వారా ఇండో-యూరోపియా భాషలు ప్రాతినిధ్యం వహిస్తున్నాయి. చారిత్రాత్మకంగా ఓల్డు న్యూబియా, గ్రీకు, కోప్టికు క్రైస్తవ న్యూబియా భాషలుగా ఉన్నాయి. ఈజిప్టును స్వాధీనం చేసుకున్న కుషురాజ్యానికి చెందిన భాషగా మేరోయిటికు భాష ఉంది.

సూడానులో బహుళ ప్రాంతీయ సంకేత భాషలు ఉన్నాయి. ఇవి పరస్పరం అర్థమయ్యేవి కావు. 2009 లో ఒక ఏకీకృత సుడానీసు సంకేత భాషకు ప్రతిపాదనలు రూపొందించబడ్డాయి. కానీ విస్తృతంగా వాడుకలో లేదు.[151]

2005 కు ముందు అరబికు ఏకైక దేశ అధికారిక భాషగా ఉంది.[152] 2005 రాజ్యాంగంలో అరబికు, ఆంగ్ల భాషలు సుడాను అధికారిక భాషలుగా మారాయి.[153]

మతం

[మార్చు]
Religion in Sudan[154]
religion percent
Islam
  
 97%
African traditional religion
  
 1.5%
Christianity
  
 1.5%

2011 లో దక్షిణ సుడాను విడిపోయిన తరువాత మిగిలి ఉన్న సూడాను వ్భాగంలో 97% మంది ప్రజలు ఇస్లాం మతానికి కట్టుబడి ఉన్నారు. [155] చాలామంది ముస్లింలు రెండు వర్గాలుగా విభజించబడ్డాయి: సుఫీ, సలాఫి (అన్సారు అలు సున్నా) ముస్లింలు. సూఫిజం అన్సారు, ఖట్మియా రెండు ప్రముఖ విభాగాలు వరుసగా ప్రతిపక్ష ఉమ్మ, డెమోక్రాటికు యూనియా పార్టీలతో సంబంధం కలిగి ఉన్నాయి. దేశంలోని మిగిలిన ప్రాంతాలలో సాధారణంగా డార్ఫూరు ప్రాంతం సూఫీ సోదరుల బారిన పడినది.[156] రోమను కాథలిక్కులు జనాభాలో 3.2%, ప్రొటెస్టంట్లు 5% (ప్రధానంగా దక్షిణాన) ఉన్నారు. ఖార్టూం, ఇతర ఉత్తర ప్రాంత నగరాలలో కోప్టికు ఆర్థోడాక్సు, గ్రీకు ఆర్థోడాక్సు క్రైస్తవులు గుర్తించతగిన సంఖ్యలో దీర్ఘ-కాల సమూహాలుగా ఉన్నారు. కార్టూం, తూర్పు సుడానులో ఇథియోపియా, ఎరిట్రియా ఆర్థోడాక్సు కమ్యూనిటీలు కూడా ఉన్నాయి. గత కొన్ని దశాబ్దాలలో ఎక్కువగా శరణార్థులు, వలసదారులు ఉన్నారు. పశ్చిమ క్రైస్తవ వర్గాలతో అనుబంధంగా ఉన్న అతిపెద్ద సమూహాలు రోమను కాథలికు, ఆంగ్లికన్లు ఉన్నారు. దేశంలో చిన్న సంఖ్యలో క్రైస్తవ సమూహాలు ఆఫ్రికా ఇన్లాండు చర్చి, అర్మేనియా అపోస్టోలికు చర్చి, సుడాను చర్చి ఆఫ్ క్రైస్టు, సూడాను ఇంటీరియరు చర్చి, యెహోవా సాక్షులు, సుడాను పెంతెకోస్టలు చర్చి, సుడాను ఎవాంజెలికలు ప్రెస్బిటేరియను చర్చి (ఉత్తర ప్రాంతంలో) ఉన్నాయి.

మతపరమైన గుర్తింపు దేశం రాజకీయ విభాగాలలో పాత్ర పోషిస్తుంది. ఉత్తర, పశ్చిమ ప్రాంతాలకు చెందిన ముస్లింలు స్వతంత్రం నుండి దేశం రాజకీయ, ఆర్థిక వ్యవస్థను ఆధిపత్యం చేశాయి. ఉత్తర అమెరికాలోని ఇస్లాంవాదులు, సలాఫిలు, వాహ్హబీలు, ఇతర సాంప్రదాయిక అరబ్బు ముస్లింల నుండి ఎంసిపికి మద్దతు లభిస్తుంది. ఉమ్మా పార్టీ సాంప్రదాయకంగా సుఫీసిజం అన్సారు సెక్టరుకు చెందిన అరబ్బు అనుచరులు మద్దతు ఇస్తున్నారు. అలాగే ఉమ్మా పార్టీకి డార్ఫూరు, కోర్దొఫను ప్రాంతాలలో ఉన్న అరబు కాని ముస్లింలు మద్దతు ఇస్తున్నారు. డెమొక్రాటికు యూనియనిస్టు పార్టీ (డి.యు.పి) ఉత్తర, తూర్పు ప్రాంతాలలో అరబ్బు, అరబు-కాని ముస్లింలు, ప్రత్యేకించి ఖాట్మియా సుఫీ సెక్టరులో మద్దతు ఇస్తున్నారు.

సంస్కృతి

[మార్చు]

సూడాను సంస్కృతి ఉష్ణమండల అటవీ ప్రాంతాలు, ఎడారి ప్రాంతాలలో నివసిస్తున్న ప్రజల 145 వేర్వేరు భాషా వాడుకరులతో, సుమారు 578 జాతుల సమూహాల ప్రవర్తనలు, అభ్యాసాలు, విశ్వాసాలు మిశ్రితమై సూక్ష్మరూప ఆఫ్రికా సంస్కృతిలా ఉంటుంది. దేశంలోని చాలామంది పౌరులు సుడాను, వారి మతాన్ని బలంగా గుర్తించారు. ఫలితంగా అరబు, ఆఫ్రికా జాతీయ గుర్తింపులు మరింతగా ధ్రువీకరించడం జరిగింది.[157]

సంగీతం

[మార్చు]
A Sufi dervish drums up the Friday afternoon crowd in Omdurman.

సూడాను ఆధునిక చరిత్రలో దీర్ఘకాలిక అస్థిరత్వం, అణచివేత కారణంగా సంపన్నమైన, సంగీత సంస్కృతి ఉంది. 1989 లో కఠినమైన సలాఫి వివరణతో షరియా చట్టం అమలు చేయటంతో దేశంలోని మహాజౌబు షరీఫు వంటి అత్యంత ప్రముఖ కవులు ఖైదు చేయబడ్డారు. ఇతరులలో మొహమ్మదు ఎల్ అమీను (1990 ల మధ్యకాలంలో సుడాను తిరిగి వచ్చాడు), మొహమ్మదు వార్డి (2003 లో సుడానుకు తిరిగి వచ్చాడు) కైరోకి పారిపోయారు. సాంప్రదాయ జారు కార్యక్రమాలకు అంతరాయం కలిగించి, డ్రమ్సు స్వాధీనం చేసుకోవడంతో సాంప్రదాయిక సంగీతం చాలా బాధపడింది. [1]. అదే సమయంలో ఐరోపా సైన్యం కొత్త సాధన, శైలులను పరిచయం చేయడం సుడాను సంగీతం అభివృద్ధికి దోహదపడింది. సైనిక బ్యాండ్లు, ముఖ్యంగా స్కాటిషు బ్యాగుపైప్సు ప్రసిద్ధిచెందాయి. సైనిక కవాతుకు సాంప్రదాయ సంగీతం అందించబడింది. మార్చి షుల్కావి 1, షిల్లకు స్వరాలకు ఒక ఉదాహరణ. ఉత్తర సూడానులో వివిధ సంగీతం (అల్డైబ్బ్) పిలవబడే ఒక సంగీతానికి (తంబూర్) అని పిలవబడే ఒక సంగీత పరికరాన్ని ఉపయోగించారు. చేతితో తయారు చేసిన ఐదు తీగలను కలిగి ఉంటుంది. మానవ ప్రశంసలు, సంగీత కళాకారులు ఒక పరిపూర్ణ సమ్మేళనం ఉత్తర ప్రాంతంలో ప్రత్యేక పాత్ర ఇస్తుంది.

క్రీడలు

[మార్చు]

సూడానులో అత్యంత ప్రసిద్ధ క్రీడలలో అథ్లెటిక్సు (ట్రాకు అండు ఫీల్డు), ఫుట్ బాలు ప్రాధాన్యత వహిస్తున్నాయి. తరువాత స్థానంలో బాస్కెట్బాలు, హ్యాండు బాలు, వాలీబాలు వంటి క్రీడలు ఫుట్ బాలు క్రీడలా విజయం సాధించనప్పటికీ సుడానులో ప్రాచుర్యం పొందాయి. 1960 లు - 1970 లలో జాతీయ బాస్కెటు బాలు జట్టు ఖండం అగ్రశ్రేణి జట్టుగా గుర్తించబడింది. ప్రస్తుతం ఇది ఒక చిన్న శక్తిగా మాత్రమే ఉంది.

సుడాను ఫుట్బాలుకు సుదీర్ఘ చరిత్ర ఉంది. ఫుట్ బాలుకు ప్రసిద్ధి చెందిన నాలుగు ఆఫ్రికా దేశాలలో సుడాను ఒకటి - ఇతర దేశాలు ఈజిప్టు, ఇథియోపియా, దక్షిణాఫ్రికా - దీనిని ఆఫ్రికా ఫుట్బాల్ ఏర్పాటు చేసింది. 1956 లో మొదటి " ఆఫ్రికన్ కప్ నేతృత్వం " సూడాను ఫుట్ బాలు క్రీడలకు ఆతిథ్యమిచ్చింది. 1970 లో ఒకసారి ఆఫ్రికన్ కప్ ఆఫ్ నేషంసును గెలుచుకుంది. రెండు సంవత్సరాల తరువాత సుడాను నేషనలు ఫుట్బాలు టీం మ్యూనిచులో 1972 ఒలింపికు క్రీడలలో పాల్గొంది. దేశం రాజధాని కార్టూం లీగుకు నివాసంగా ఉంది. ఇది ఆఫ్రికాలో అత్యంత పురాతనమైన ఫుట్బాలు లీగుగా పరిగణించబడుతుంది.

అల్-హిలాలు, అల్-మెర్రిఖు, అబ్దేల్గడిరు ఒస్మాను వంటి సుడానీసు ఫుట్బాలు జట్లు దేశంలోని బలమైన జట్లుగా ఉన్నాయి. ఖార్టూం, ఎల్-నీల్, అల్-నీడలు ఎల్-నహూదు, హే-అల్ అరబు వంటి ఇతర జట్లు కూడా జనాదరణ పొందడం ప్రారంభించాయి.

వస్త్రధారణ

[మార్చు]

సుడాను ప్రజలు అధికంగా సంప్రదాయ వస్త్రాలు, పశ్చిమ వస్త్రధారణ చేస్తుంటారు. సూడానులో విస్తృతంగా ధరించే ఒక సాంప్రదాయక వస్త్రం జలాబియా చాలా వదులైన, పొడవైన చేతులు, చీలమండలం వరకు ఉండే అంగీ వస్త్రం. మహిళల ధరించే జలాబియా పెద్ద దుపట్టాతో కలిసి ఉంటుంది. వస్త్రం తెల్లటి, రంగులో, చారలగా ఉంటుంది. సంవత్సరంలో సీజను అనుసరించి వ్యక్తిగత ప్రాధాన్యతలను బట్టి, వేర్వేరు మందంతో ఉంటుంది.

సుడానులో సాధారణంకే ధరించే వస్త్రాన్ని తోబే (త్వబు) అని సుడానీస్ మాండలికంలో ఉచ్ఛరిస్తారు. పొడవైన ఒక ముక్క వస్త్రం వారి లోపలి వస్త్రాలు చుట్టూ చుట్టుకుంటారు. "త్వాబు" అనే పదానికి అరబికులో "వస్త్రం" అని అర్థం.

బయటి లింకులు

[మార్చు]
Sudan గురించిన మరింత సమాచారం కొరకు వికీపీడియా సోదర ప్రాజెక్టులు అన్వేషించండి

నిఘంటువు విక్షనరీ నుండి
పాఠ్యపుస్తకాలు వికీ పుస్తకాల నుండి
ఉదాహరణలు వికికోట్ నుండి
వికీసోర్సు నుండి వికీసోర్సు నుండి
చిత్రాలు, మీడియా చిత్రాలు, మీడియా నుండి
వార్తా కథనాలు వికీ వార్తల నుండి

ప్రభుత్వం

మూలాలు

[మార్చు]
  1. ↑ Rayah, Mubarak B. (1978). Sudan civilization. Democratic Republic of the Sudan, Ministry of Culture and Information. p. 64.
  2. ↑ "Discontent over Sudan census". News24. 21 May 2009. Retrieved 8 July 2011.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 "Sudan". International Monetary Fund. Retrieved 2011-11-05.
  4. ↑ "Human Development Report 2011" (PDF). United Nations. Retrieved 2011-11-02.
  5. ↑ Online Etymology Dictionary
  6. ↑ "Embassy of Sudan in South Africa - Official Documents Agriculture in Sudan". Archived from the original on 2007-10-11. Retrieved 2009-03-28.
  7. ↑ "The World Factbook — Central Intelligence Agency". www.cia.gov. Archived from the original on 2020-04-11. Retrieved 2019-04-28.
  8. ↑ "The World Factbook — Central Intelligence Agency". www.cia.gov. Archived from the original on 2018-12-26. Retrieved 2019-04-28.
  9. ↑ Davison, Roderic H. (1960). "Where is the Middle East?". Foreign Affairs. 38 (4): 665–675. doi:10.2307/20029452. JSTOR 20029452.
  10. ↑ "Archived copy". Archived from the original on 2 సెప్టెంబరు 2013. Retrieved 14 జూలై 2017.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  11. ↑ Collins, Robert O. (2008). A History of Modern Sudan. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-85820-5.
  12. ↑ 12.0 12.1 "Sudan military coup topples Bashir" (in బ్రిటిష్ ఇంగ్లీష్). 2019-04-11. Retrieved 2019-04-11.
  13. ↑ International Association for the History of Religions (1959), Numen, Leiden: EJ Brill, p. 131, West Africa may be taken as the country stretching from Senegal in the West, to the Cameroons in the East; sometimes it has been called the central and western Sudan, the Bilad as-Sūdan, 'Land of the Blacks', of the Arabs
  14. ↑ Sharkey 2007, pp. 29–32.
  15. ↑ "Sudan A Country Study". Countrystudies.us.
  16. ↑ Keita, S.O.Y. (1993). "Studies and Comments on Ancient Egyptian Biological Relationships". History in Africa. 20 (7): 129–54. doi:10.2307/3171969. JSTOR 317196.
  17. ↑ Roux, Georges (1992). Ancient Iraq. Penguin Books Limited. ISBN 978-0-14-193825-7.
  18. ↑ Welsby 2002, p. 26.
  19. ↑ Welsby 2002, pp. 16–22.
  20. ↑ Welsby 2002, pp. 24, 26.
  21. ↑ Welsby 2002, pp. 16–17.
  22. ↑ Werner 2013, p. 77.
  23. ↑ Welsby 2002, pp. 68–70.
  24. ↑ Hasan 1967, p. 31.
  25. ↑ Welsby 2002, pp. 77–78.
  26. ↑ Shinnie 1978, p. 572.
  27. ↑ Werner 2013, p. 84.
  28. ↑ Werner 2013, p. 101.
  29. ↑ Welsby 2002, p. 89.
  30. ↑ Ruffini 2012, p. 264.
  31. ↑ Martens-Czarnecka 2015, pp. 249–265.
  32. ↑ Werner 2013, p. 254.
  33. ↑ Edwards 2004, p. 237.
  34. ↑ Adams 1977, p. 496.
  35. ↑ Adams 1977, p. 482.
  36. ↑ Welsby 2002, pp. 236–239.
  37. ↑ Werner 2013, pp. 344–345.
  38. ↑ Welsby 2002, p. 88.
  39. ↑ Welsby 2002, p. 252.
  40. ↑ Hasan 1967, p. 176.
  41. ↑ Hasan 1967, p. 145.
  42. ↑ Werner 2013, pp. 143–145.
  43. ↑ Lajtar 2011, pp. 130–131.
  44. ↑ Ruffini 2012, p. 256.
  45. ↑ Welsby 2002, p. 255.
  46. ↑ Vantini 1975, pp. 786–787.
  47. ↑ Hasan 1967, p. 133.
  48. ↑ Vantini 2006, pp. 487–489.
  49. ↑ Spaulding 1974, pp. 12–30.
  50. ↑ Holt & Daly 2000, p. 25.
  51. ↑ O'Fahey & Spaulding 1974, pp. 25–26.
  52. ↑ O'Fahey & Spaulding 1974, p. 26.
  53. ↑ Loimeier 2013, p. 150.
  54. ↑ O'Fahey & Spaulding 1974, p. 31.
  55. ↑ Loimeier 2013, pp. 151–152.
  56. ↑ Werner 2013, pp. 177–184.
  57. ↑ Peacock 2012, p. 98.
  58. ↑ Peacock 2012, pp. 96–97.
  59. ↑ O'Fahey & Spaulding 1974, p. 35.
  60. ↑ O'Fahey & Spaulding 1974, pp. 36–40.
  61. ↑ Adams 1977, p. 601.
  62. ↑ O'Fahey & Spaulding 1974, p. 78.
  63. ↑ O'Fahey & Spaulding 1974, p. 88.
  64. ↑ Spaulding 1974, p. 24-25.
  65. ↑ O'Fahey & Spaulding 1974, pp. 94–95.
  66. ↑ O'Fahey & Spaulding 1974, p. 98.
  67. ↑ Spaulding 1985, p. 382.
  68. ↑ Loimeier 2013, p. 152.
  69. ↑ Spaulding 1985, pp. 210–212.
  70. ↑ Adams 1977, pp. 557–558.
  71. ↑ Edwards 2004, p. 260.
  72. ↑ O'Fahey & Spaulding 1974, pp. 28–29.
  73. ↑ Hesse 2002, p. 50.
  74. ↑ Hesse 2002, pp. 21–22.
  75. ↑ McGregor 2011, Table 1.
  76. ↑ 76.0 76.1 O'Fahey & Spaulding 1974, p. 110.
  77. ↑ McGregor 2011, p. 132.
  78. ↑ O'Fahey & Spaulding 1974, p. 123.
  79. ↑ Holt & Daly 2000, p. 31.
  80. ↑ O'Fahey & Spaulding 1974, p. 126.
  81. ↑ 81.0 81.1 O'Fahey & Tubiana 2007, p. 9.
  82. ↑ 82.0 82.1 O'Fahey & Tubiana 2007, p. 2.
  83. ↑ Churchill, Winston (1902). "The Rebellion of the Mahdi". The River War.
  84. ↑ Rudolf Carl Freiherr von Slatin; Sir Francis Reginald Wingate (1896). Fire and Sword in the Sudan. E. Arnold. Retrieved 26 June 2013.
  85. ↑ Domke, D. Michelle (November 1997). "ICE Case Studies; Case Number: 3; Case Identifier: Sudan; Case Name: Civil War in the Sudan: Resources or Religion?". Inventory of Conflict and Environment (via the American University School of International Service). Archived from the original on 9 December 2000. Retrieved 8 January 2011.
  86. ↑ M. Daly, Empire on the Nile, p.346.
  87. ↑ Morewood, The British Defence of Egypt, (Suffolk 2005), p.4
  88. ↑ Daly, pp.457–59
  89. ↑ Morewood, The British Defence of Egypt 1935–40, (Suffolk, 1940), p.94-5
  90. ↑ Arthur Henderson, 8 May 1936 quoted in Daly, Empire on the Nile, p.348
  91. ↑ Sir Miles Lampson quoted in a diary, 29 September 1938; Morewood, p.117
  92. ↑ Morewood, p.164-5
  93. ↑ "Brief History of the Sudan". Sudan Embassy in London. 20 November 2008. Archived from the original on 20 November 2008. Retrieved 31 May 2013.
  94. ↑ "Factbox – Sudan's President Omar Hassan al-Bashir". Reuters. 14 July 2008. Retrieved 8 January 2011.
  95. ↑ Bekele, Yilma (12 July 2008). "Chickens Are Coming Home To Roost!". Ethiopian Review. Addis Ababa. Archived from the original on 31 డిసెంబరు 2010. Retrieved 13 January 2011.
  96. ↑ Kepel, Gilles (2002). Jihad: The Trail of Political Islam. Harvard University Press. p. 181. ISBN 978-0-674-01090-1.
  97. ↑ Walker, Peter (14 July 2008). "Profile: Omar al-Bashir". The Guardian. London. Retrieved 13 January 2011.
  98. ↑ The New York Times. 16 March 1996. p. 4.
  99. ↑ "History of the Sudan". HistoryWorld. n.d. Retrieved 13 January 2011.
  100. ↑ Shahzad, Syed Saleem (23 February 2002). "Bin Laden Uses Iraq To Plot New Attacks". Asia Times. Hong Kong. Archived from the original on 13 మే 2011. Retrieved 14 January 2011.
  101. ↑ "Families of USS Cole Victims Sue Sudan for $105 Million". Fox News Channel. Associated Press. 13 మార్చి 2007. Archived from the original on 6 నవంబరు 2018. Retrieved 14 జనవరి 2011.
  102. ↑ Fuller, Graham E. (2004). The Future of Political Islam. Palgrave Macmillan. p. 111. ISBN 978-1-4039-6556-1.
  103. ↑ Wright, Lawrence (2006). The Looming Tower. Knopf Doubleday Publishing Group. pp. 221–223. ISBN 978-0-307-26608-8.
  104. ↑ "Profile: Sudan's President Bashir". BBC News. 25 November 2003. Retrieved 8 January 2011.
  105. ↑ Ali, Wasil (12 May 2008). "Sudanese Islamist Opposition Leader Denies Link with Darfur Rebels". Sudan Tribune. Paris. Archived from the original on 12 ఏప్రిల్ 2020. Retrieved 31 May 2013.
  106. ↑ "ICC Prosecutor Presents Case Against Sudanese President, Hassan Ahmad al Bashir, for Genocide, Crimes Against Humanity and War Crimes in Darfur" (Press release). Office of the Prosecutor, International Criminal Court. 14 July 2008. Archived from the original on 25 March 2009.
  107. ↑ "Warrant issued for Sudan's Bashir". BBC News. 4 March 2009. Retrieved 14 January 2011.
  108. ↑ Lynch, Colum; Hamilton, Rebecca (13 July 2010). "International Criminal Court Charges Sudan's Omar Hassan al-Bashir with Genocide". The Washington Post. Retrieved 14 January 2011.[permanent dead link]
  109. ↑ "UNMIS Media Monitoring Report" (PDF). United Nations Mission in Sudan. 4 January 2006. Archived from the original (PDF) on 21 March 2006.
  110. ↑ "Darfur Peace Agreement". US Department of State. 8 May 2006. Archived from the original on 2 August 2006.
  111. ↑ "Restraint Plea to Sudan and Chad". Al Jazeera. Agence France-Presse. 27 December 2005. Archived from the original on 10 October 2006.
  112. ↑ "Sudan, Chad Agree To Stop Fighting". China Daily. Beijing. Associated Press. 4 May 2007.
  113. ↑ "UN: Situation in Sudan could deteriorate if flooding continues". International Herald Tribune. Paris. Associated Press. 6 August 2007. Archived from the original on 26 February 2008.
  114. ↑ "Sudan Floods: At Least 365,000 Directly Affected, Response Ongoing" (Press release). UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs. Relief Web. 6 August 2007. Archived from the original on 20 ఆగస్టు 2007. Retrieved 13 January 2011.
  115. ↑ "Omar al-Bashir wins Sudan elections by a landslide". Bbc.co.uk. Retrieved 2019-04-24.
  116. ↑ Wadhams, Nick; Gebre, Samuel (6 October 2017). "Trump Moves to Lift Most Sudan Sanctions". Bloomberg Politics. Retrieved 6 October 2017.
  117. ↑ 09 Jan 2019 19:13 GMT (2019-01-09). "Sudan's Omar al-Bashir vows to stay in power as protests rage | News". Al Jazeera. Retrieved 2019-04-24.{{cite web}}: CS1 maint: numeric names: authors list (link)
  118. ↑ by Arwa Ibrahim08 Jan 2019 21:00 GMT (2019-01-08). "Future unclear as Sudan protesters and president at loggerheads | News". Al Jazeera. Retrieved 2019-04-24.{{cite web}}: CS1 maint: numeric names: authors list (link)
  119. ↑ "Sudan geography". Institute for Security Studies. 12 January 2005. Archived from the original on 13 మే 2011. Retrieved 30 ఏప్రిల్ 2019.
  120. ↑ "Sudan". Country Studies. n.d. Archived from the original on 22 నవంబరు 2010. Retrieved 26 June 2010.
  121. ↑ "Geography of Sudan". Sudan Embassy in London. n.d. Archived from the original on 30 సెప్టెంబరు 2005. Retrieved 30 ఏప్రిల్ 2019.
  122. ↑ "Sudan – Geography & Environment". Oxfam GB. n.d. Archived from the original on 1 October 2012. Retrieved 13 January 2011.
  123. ↑ "Desertification & Desert Cultivation Studies Institute". University of Khartoum. n.d. Archived from the original on 24 మే 2013. Retrieved 31 May 2013.
  124. ↑ "Soil conservation and land reclamation in the Sudan". United Nations University. n.d. Archived from the original on 28 మే 2010. Retrieved 26 June 2010.
  125. ↑ [నమ్మదగని మూలం?] "Sudan – Environment". Encyclopedia of the Nations. n.d. Retrieved 13 January 2011.
  126. ↑ "Economy". Government of South Sudan. 20 October 2009. Archived from the original on 13 July 2011.
  127. ↑ మూస:Registration required Gettleman, Jeffrey (24 October 2006). "War in Sudan? Not Where the Oil Wealth Flows". The New York Times. Retrieved 24 May 2010.
  128. ↑ [1], Sudan Economic Outlook
  129. ↑ 129.0 129.1 129.2 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; cia అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
  130. ↑ "South Sudan Gets Ready for Independence". Al Jazeera. 21 June 2011. Retrieved 23 June 2011.
  131. ↑ Gettleman, Jeffrey (20 June 2011). "As Secession Nears, Sudan Steps Up Drive to Stop Rebels". The New York Times. Retrieved 23 June 2011.
  132. ↑ [2], Sudan, South Sudan reach oil deal, will hold border talks
  133. ↑ "The 'Big 4' – How oil revenues are connected to Khartoum". Amnesty International USA. Archived from the original on 3 అక్టోబరు 2008. Retrieved 30 ఏప్రిల్ 2019.
  134. ↑ Herbst, Moira (14 March 2008). "Oil for China, Guns for Darfur". Bloomberg BusinessWeek. New York. Archived from the original on 5 April 2008. Retrieved 14 March 2009.
  135. ↑ Richard P. C. Brown (1992). Public Debt and Private Wealth: Debt, Capital Flight and the Imf in Sudan. Macmillan Press. ISBN 978-0-333-57543-7.
  136. ↑ Corruption Perceptions Index 2013. Full table and rankings Archived 2013-12-03 at Archive.today. Transparency International. Retrieved 4 December 2013.
  137. ↑ Welthungerhilfe, IFPRI, and Concern Worldwide: 2013 Global Hunger Index – The challenge of hunger: Building Resilience to Achieve Food and Nutrition Security. Bonn, Washington D. C., Dublin. October 2013.
  138. ↑ "The 2013 Human Development Report – "The Rise of the South: Human Progress in a Diverse World"". HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. pp. 144–147. Archived from the original on 26 డిసెంబరు 2018. Retrieved 15 January 2014.
  139. ↑ "Sudan:Population living below $1.25 PPP per day (%)". undp.org. Archived from the original on 3 జనవరి 2014. Retrieved 30 ఏప్రిల్ 2019.
  140. ↑ "World Population Prospects: The 2017 Revision". ESA.UN.org (custom data acquired via website). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Retrieved 10 September 2017.
  141. ↑ Heavens, Andrew (21 May 2009). "Southerners dismiss Sudan pre-poll census count". Reuters. Archived from the original on 22 అక్టోబరు 2012. Retrieved 28 May 2013.
  142. ↑ "Sudan – Population". Library of Congress Country Studies.
  143. ↑ 143.0 143.1 "World Refugee Survey 2008". U.S. Committee for Refugees and Immigrants. 19 June 2008. Archived from the original on 19 October 2014.
  144. ↑ "World Directory of Minorities and Indigenous Peoples – Sudan: Copts". Minority Rights Group International. 2008. Retrieved 21 December 2010.
  145. ↑ "Copts migration". Sudanupdate.org.
  146. ↑ Bechtold, Peter R. (1991). "More Turbulence in Sudan". In Voll, John (ed.). Sudan: State and Society in Crisis. Boulder, CA: Westview Press. p. 1.
  147. ↑ Suliman, Osman (2010). The Darfur Conflict: Geography or Institutions?. Taylor & Francis. p. 115. ISBN 978-0-203-83616-3.
  148. ↑ "ఆర్కైవ్ నకలు" وزير خارجية السودان الاسبق حسين ابوصالح ل"الشرق" : التهديدات الامريكية للسودان كانت تصلنا في ورقة صغيرة دون ترويسة اوامضاء (in Arabic). Almshaheer.com. Archived from the original on 2018-07-14. Retrieved 2019-04-30.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  149. ↑ Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland (1888). Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland. Vol. 17. p. 16. Retrieved 8 May 2011.
  150. ↑ Gordon, Raymond G., Jr. (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, 16th ed. Dallas: SIL International. Online version: "Languages of Sudan"
  151. ↑ Karen Andrae (2009) Language for inclusion (Sign language in Sudan) యూట్యూబ్లో
  152. ↑ Leclerc, Jacques. "L'aménagement linguistique dans le monde, "Soudan"" (in French). Trésor de la langue française au Québec. Archived from the original on 23 October 2012. Retrieved 31 May 2013.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  153. ↑ "2005 constitution in English" (PDF). Archived from the original (PDF) on 21 జూన్ 2009. Retrieved 30 ఏప్రిల్ 2019.
  154. ↑ "The World Factbook". cia.gov. Archived from the original on 17 ఆగస్టు 2017. Retrieved 24 ఏప్రిల్ 2019.
  155. ↑ "Sudan Overview". UNDP Sudan. Archived from the original on 5 జూన్ 2012. Retrieved 30 ఏప్రిల్ 2019.
  156. ↑ Hamid Eltgani Ali, Darfur's Political Economy: A Quest for Development, pg. 9. Abingdon-on-Thames: Routledge, 2014. ISBN 9781317964643
  157. ↑ "Hamilton, A. and Hudson, J. (2014) Bribery and Identity: Evidence from Sudan. Bath Economic Research Papers, No 21/14" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2014-05-02. Retrieved 2019-04-30.


"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=సూడాన్&oldid=3979384" నుండి వెలికితీశారు