Jump to content

పాకిస్తాన్: కూర్పుల మధ్య తేడాలు

లంకెలను మార్చు
వికీపీడియా నుండి
చరిత్రలో దిద్దుబాట్లను ఎంపిక చేసుకుంటూ తేడాలు చూడండి
← మునుపటి తేడాతరువాతి తేడా →
Content deleted Content added
విజువల్వికీటెక్స్ట్
పంక్తి 594: పంక్తి 594:
విద్యార్ధులు కొంతమంది బ్యాచిలర్ ఆఫ్ బిజినెస్ అడ్మినిస్ట్రేషన్, లిటరేచర్ మరియు మేనేజ్మెంటు సైంస్, బ్యావిలర్ ఆఫ్ ఆర్ట్స్(బి.ఎ), బ్యాచిలర్ ఆఫ్ కామర్స్ (బి.కాం), బ్యాచిలర్ ఆఫ్ బిజినెస్ అడ్మినిస్ట్రేషన్(ఎం.బి.ఎ) విద్యలను కూడా ఎంచుకుంటారు. పాకిస్థాన్ ఉన్నత విద్యలను సాధారణంగా హైయ్యర్ ఎజ్యుకేషన్ కమీషన్ (హెచ్.ఎస్.సి) పర్యవేక్షిస్తుంటారు. హైయ్యర్ ఎజ్యుకేషన్ కమీషన్ (హెచ్.ఎస్.సి) విద్యా విధానాల రూపకల్పన మరియు దేశం అంతటా ఉన్న విశ్వవిద్యాలయాల వర్గీకరణ చేస్తుంది. [[2024]] అక్టోబర్‌లో పాకిస్థాన్ ఎజ్యుకేషన్ ఉద్యమకారుడు యూసఫ్‌జై నోబుల్ బహుమతి అందుకున్నాడు. అంతేకాక యూసఫ్‌జై అతిపిన్నవయస్కుడైన నోబుల్ బహుమతి గ్రహీతగా గుర్తించబడ్డాడు.
విద్యార్ధులు కొంతమంది బ్యాచిలర్ ఆఫ్ బిజినెస్ అడ్మినిస్ట్రేషన్, లిటరేచర్ మరియు మేనేజ్మెంటు సైంస్, బ్యావిలర్ ఆఫ్ ఆర్ట్స్(బి.ఎ), బ్యాచిలర్ ఆఫ్ కామర్స్ (బి.కాం), బ్యాచిలర్ ఆఫ్ బిజినెస్ అడ్మినిస్ట్రేషన్(ఎం.బి.ఎ) విద్యలను కూడా ఎంచుకుంటారు. పాకిస్థాన్ ఉన్నత విద్యలను సాధారణంగా హైయ్యర్ ఎజ్యుకేషన్ కమీషన్ (హెచ్.ఎస్.సి) పర్యవేక్షిస్తుంటారు. హైయ్యర్ ఎజ్యుకేషన్ కమీషన్ (హెచ్.ఎస్.సి) విద్యా విధానాల రూపకల్పన మరియు దేశం అంతటా ఉన్న విశ్వవిద్యాలయాల వర్గీకరణ చేస్తుంది. [[2024]] అక్టోబర్‌లో పాకిస్థాన్ ఎజ్యుకేషన్ ఉద్యమకారుడు యూసఫ్‌జై నోబుల్ బహుమతి అందుకున్నాడు. అంతేకాక యూసఫ్‌జై అతిపిన్నవయస్కుడైన నోబుల్ బహుమతి గ్రహీతగా గుర్తించబడ్డాడు.
<ref>{{cite web|url=http://www.breakingnewsenglish.com/1410/141014-malala-yousafzai.html|title=Breaking News English|work=www.breakingnewsenglish.com}}</ref>
<ref>{{cite web|url=http://www.breakingnewsenglish.com/1410/141014-malala-yousafzai.html|title=Breaking News English|work=www.breakingnewsenglish.com}}</ref>
==Culture and society==
{{main|British heritage of Pakistan|Culture of Pakistan|Public holidays in Pakistan}}
[[File:Pakistani truck in Karakoram Highway,passu,Northern Areas,pakistan.jpg|thumb|right|[[Truck art in Pakistan]] is a unique feature of Pakistani culture.]]
<!-- Urdu#Heritage has a link to this section (in case of name change) -->
The [[Pakistani society|civil society]] in Pakistan is largely hierarchical, emphasising [[Etiquette in Pakistan|local cultural etiquettes]] and traditional Islamic values that govern personal and political life. The basic family unit is the [[extended family]],<ref name=nuclear>{{cite web|url=http://www.kwintessential.co.uk/resources/global-etiquette/pakistan.html|title=Pakistan- Language, Religion, Culture, Customs and Etiquette|publisher=Kwint Essential|accessdate=17 March 2009}}</ref> although there has been a growing trend towards [[Nuclear family|nuclear families]] for socio-economic reasons.<ref>{{cite journal|author=Anwar Alam|title=Factors and Consequences of Nuclearization of Family at Hayatabad Phase-II, Peshawar|journal=Sarhad J. Agric.|year=2008|volume=24|publisher=Department of Sociology and Anthropology, University of Peshawar|url=http://www.aup.edu.pk/sj_pdf/FACTORS%20AND%20CONSEQUENCES%20OF%20NUCLEARIZATION.pdf|accessdate=21 April 2012|issue=3}}</ref> The traditional dress for both men and women is the ''[[Shalwar Kameez]]''; [[trouser]]s, [[Jeans]], and shirts are also popular among men.<ref name=taxila/> The [[middle class]] has increased to around 35&nbsp;million and the upper and upper-middle classes to around 17&nbsp;million in recent decades, and power is shifting from rural landowners to the urbanised elites.<ref>{{cite web|title=The rise of Mehran man|url=http://archives.dawn.com/archives/19124|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101125011513/http://news.dawn.com/wps/wcm/connect/dawn-content-library/dawn/the-newspaper/columnists/irfan-husain-the-rise-of-mehran-man-740|archivedate=25 November 2010|work=Dawn |location=Pakistan News|author=Irfan Husain|date=17 April 2010|accessdate=25 July 2010 }}</ref> Pakistani festivals such as [[Eid ul-Fitr|''Eid-ul-Fitr'']], [[Eid al-Adha|''Eid-ul-Azha'']], [[Ramadan|''Ramazan'']], [[Christmas]], [[Easter]], [[Holi]], and [[Diwali]] are mostly religious in origin.<ref name=nuclear/> Increasing globalisation has resulted in Pakistan ranking 56th on the [[A.T. Kearney]]/FP [[Globalization Index]].<ref>{{cite web|title=A.T. Kearney/Foreign Policy Magazine Globalization Index 2006|url=http://www.atkearney.com/images/global/pdf/Globalization-Index_FP_Nov-Dec-06_S.pdf|publisher=A.T. Kearney|format=PDF|date=Nov–Dec 2006|page=4|accessdate=1 January 2012}}{{dead link|date=October 2013}}</ref>

===Clothing, arts, and fashion===
{{main|Suit (clothing)#suits|l1=Suits in Pakistan|Pakistani clothing|Sherwani|Jinnah cap|Peshawari chappal}}
The [[Shalwar kameez|''Shalwar Kameez'']] is the [[national dress]] of Pakistan and is worn by both men and women in all [[Four Provinces (Pakistan)|four provinces]]: [[Punjab, Pakistan|Punjab]], [[Sindh]], [[Balochistan, Pakistan|Balochistan]], and [[Khyber Pakhtoonkhwa|Khyber-Pakhtunkhwa]] as well as in [[Tribal belt of Pakistan|FATA]] and [[Azad Kashmir]]. Each province has its own style of wearing the ''Shalwar Kameez''. Pakistanis wear clothes range from exquisite colors and designs to the type of fabric ([[silk]], [[chiffon (fabric)|chiffon]], [[cotton]], etc).<ref name="Books.google.com">{{cite book|url=https://books.google.com/?id=7li2jpQgYvAC&pg=PA382&dq=national+dress+of+pakistan |title=Unquiet Pasts: Risk Society, Lived Cultural Heritage, Re-Designing Reflexivity – Stephanie Koerner, Ian Russell – Google Books |publisher=Books.google.com |date=16 August 2010 |accessdate=14 June 2012|isbn=9780754675488}}</ref> Besides the national dress, the domestically [[tailor]]ed [[Suit (clothing)|suits]] and [[necktie]]s are often and usually worn by men in the country, and it is customary in offices, schools, and other necessary places and popular gatherings.<ref name="Books.google.com"/>

The [[Pakistani fashion|fashion industry]] has flourished well in the changing environment of fashion world. Since Pakistan came into being, its fashion has been historically evolved from different phases and made its unique identity apart from Indian fashion and culture. At this time, Pakistani fashion is a combination of traditional and modern dresses and it has become the cultural identification of Pakistan. Despite of all modern trends, the regional and traditional dresses have developed their own significance as a symbol of native tradition. This regional fashion is not static but evolving into more modern and pure forms. The Pakistan Fashion Design Council based in [[Lahore]] organizes ''Fashion Week'' and Fashion Pakistan based in [[Karachi]] organizes fashion shows in that city. Pakistan's first fashion week was held in November 2009.<ref>{{cite news|author=Michele Langevine Leiby |url=http://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/in-pakistan-fashion-weeks-thrive-beyond-the-style-capitals-of-the-world/2012/04/24/gIQAt3qcgT_story.html |title=In Pakistan, fashion weeks thrive beyond the style capitals of the world |publisher=Washingtonpost.com |date=25 April 2012 |accessdate=20 April 2013}}</ref>

===Feminism===
{{main|Women in Pakistan|Role of women in Pakistani media|Women in the Pakistan Armed Forces}}
{{multiple image
|align=right
|image1=Benazir Bhutto.jpg
|width1=140
|caption1= [[Benazir Bhutto]] was the first woman elected to lead a Muslim state, and only to be elected twice
|alt1=
|width2=140
|caption2=[[Malala Yousafzai]] is the youngest-ever [[List of Nobel laureates|Nobel Prize laureate]].
|image2=Malala_Yousafzai_at_Girl_Summit_2014.jpg
|alt2=
}}

The [[Pakistani cultural influence|social status]] of [[women]] in Pakistan varies and considerably depends on the [[social class]], [[Nature versus nurture|upbringings, and regional divide]] due to uneven [[socioeconomic development]] and the [[Socioeconomic impact of female education|impact]] of social formations on women's lives in the country.<ref name="adb_wom_pak"/> Rural areas are particularly prone to anti-women cultural and economic practices caused low levels of lliteracy and education.{{citation needed|date=May 2015}} Pakistan has had a long history of feminist activism since its birth.<ref name="adb_wom_pak"/> Since 1947, the [[All Pakistan Women's Association|APWA]] and [[Aurat Foundation]]– the influential feminist organizations— have played strong roles in inculcating awareness about women's rights in the country.<ref name="adb_wom_pak"/> Personalities such as [[Sheila Irene Pant|Begum Rana'a]], [[Benazir Bhutto]], [[Malala]], [[Kalsoom Nawaz Sharif|Kalsoom Nawaz]], and [[Bushra Ansari]] have been influential in Pakistan's feminist culture.<ref name="adb_wom_pak"/> The status of women, at an overall, has improved due to enhanced religious and educational knowledge. However, with regard to the Global average the situation is quite alarming. In 2014, the [[World Economic Forum]] ranked Pakistan as the second worst country in the world in [[gender equality]].<ref>{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/world/pakistan/Pakistan-second-worst-country-in-gender-equality/articleshow/44961322.cms|title=Pakistan second-worst country in gender equality|work=The Times of India}}</ref>

The relationship of women with their opposite gender is culturally that of [[gender subordination]]. There are certain assumed and assigned roles of women that are related to domestic chores compared with men who are the bread winners and professionals of the family. Contrastingly, in Urban areas of the country, more and more women are assuming professional roles and are contributing to the family economics but the ratio of these women compared with the traditional roles is way less. Most favored occupations for females accepted by the society are that of [[Teaching]] and [[Tutoring]].<ref name="adb_wom_pak">{{cite book
|author=Mariam S. Pal
|title=Women in Pakistan: Country Briefing Paper
|url=http://www.adb.org/sites/default/files/institutional-document/32562/files/women-pakistan.pdf
|year=2000
|publisher=Asian Development Bank
|isbn=971-561-297-0
}}</ref><ref name="whistory">{{cite web|url=http://womenshistory.about.com/library/ency/blwh_pakistan_women.htm |title=Pakistan: Status of Women & the Women's Movement |publisher=Womenshistory.about.com |date=28 July 2001 |accessdate=2012-01-24}}</ref> Due to a heightened awareness among people, the educational opportunities for the Pakistani women have increased over the years.<ref>{{cite web|url=http://www.pakcitizen.com/educational-opportunities-for-women-in-pakistan/ |title=Women Education in Pakistan |publisher=Pakcitizen.com |date=17 December 2011 |accessdate=2012-01-24}}</ref> The religious clergy have also started supporting campaigns for women equity in households and workplace.

===Media and entertainment===
{{main|Cinema of Pakistan|Media of Pakistan|Music of Pakistan|History of Pakistani pop music|Theatre of Pakistan|Pakistani dramas}}
{{multiple image
|align=left
|image1=Fawad Khan promotes 'Khoobsurat' on Red FM 93.5.jpg
|width1=134
|caption1=[[Fawad Khan]] is a popular Pakistani actor who won a ''[[Filmfare Award for Best Male Debut]]''
|alt1=
|width2=140
|caption2=[[Nazia Hassan]], was a Pakistani pop singer went on to sell over 60 million records worldwide.
|image2=Nazia_Hassan.jpg
|alt2=
}}
The private [[Newspapers in Pakistan|print media]], state-owned [[Pakistan Television Corporation]] (PTV) and [[Pakistan Broadcasting Corporation]] (PBC) for [[Radio Pakistan|radio]] were the dominant media outlets until the start of the 21st century. Since 2000, Pakistan has a large network of [[Privatization in Pakistan|private]] [[24 hour news cycle|24-hour]] [[News channels in Pakistan|news media]] and [[Television in Pakistan|television channels]].<ref name=media>{{Cite news|url=http://www.i-m-s.dk/files/publications/1491%20Pakistan.final.web.pdf|title=Media in Pakistan|publisher=International Media Support|format=PDF |pages=14–16, 21|accessdate=17 December 2011|date=July 2009}}</ref> In addition to the national entertainment and news channels, foreign television channels and films are also on air.<ref name=media/><ref>{{cite web|url=http://oped.ca/National-Post/david-frum-the-hard-choice-in-pakistan/|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110706192616/http://oped.ca/National-Post/david-frum-the-hard-choice-in-pakistan/|archivedate=6 July 2011|title=The hard choice in Pakistan|publisher=oped.ca|author=David Frum|accessdate=25 July 2010}}</ref>

The [[Lollywood]]– an Urdu film industry– is based in [[Karachi]], [[Lahore]], and [[Peshawar]]. While [[Bollywood]] films were banned from public cinemas from 1965 until 2008, they have remained important in popular culture.<ref>{{cite web|url=http://sg.news.yahoo.com/bollywood-films-may-banned-pakistan-094000464.html |title=Bollywood films may be banned in Pakistan |author=Naseem Randhava |publisher=[[Yahoo! News]] |date=11 October 2011 |accessdate=31 October 2011}}</ref><ref name="bbcentertainment">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/4639216.stm|title=Pakistan to show Bollywood film|publisher=BBC News |accessdate=13 February 2008|date=23 January 2006}}</ref> Contrary to ailing film industry, the Urdu [[Pakistani dramas|televised dramas]] and theatrical performances are widely popular in the country, as many [[Television in Pakistan|entertainment media]] [[Broadcasting|air]] the series regularly.<ref name="Brown Girl">{{cite web|last1=Shaikh|first1=Naila|title=The Evolving World of Pakistani Dramas Builds Stronger Relations With India|url=http://www.browngirlmagazine.com/2015/01/evolving-world-pakistani-dramas-builds-stronger-relations-india/|website=http://www.browngirlmagazine.com/|publisher=Brown Girl|accessdate=25 May 2015}}</ref> The [[Pakistani dramas|Urdu dramas]] dominates the [[Television in Pakistan|entertainment industry]] of the country and is noted for debuting of some highly critically acclaimed [[miniseries]] as well as featuring some of popular actors and actresses in 1990s till the present.<ref name="Daily Times 2014">{{cite news|last1=Daily Times Monitor|first1=Editorial|title=Pakistani dramas contribute to the evolution of Indian television|url=http://www.dailytimes.com.pk/entertainment/25-Dec-2014/pakistani-dramas-contribute-to-the-evolution-of-indian-television|accessdate=25 May 2015|agency=Daily Times, Pakistan|publisher=Daily Times 2014|date=25 December 2014}}</ref> In the 1960s–1970s, the [[Pakistani pop music|pop music]] and [[Disco Deewane|disco]] (1970s) dominated the country's music industry. In the 1980s–1990s, the [[New Wave of British Heavy Metal|British influenced]] [[Pakistani rock|rock music]] began to be notice by the public and jolted the country's entertainment industry.<ref name="Dawn News, Nadeem F. Paracha">{{cite news|last=Nadeem F. Paracha|title=Times of the Vital Sign|url=http://dawn.com/2013/03/28/times-of-the-signs/|accessdate=3 April 2013|newspaper=Dawn News, Nadeem F. Paracha|date= 28 March 2013}}</ref> In 2000s, the introduction and emergence of the [[heavy metal music]] country's entertainment circle was highly appreciated and gained critical acclaim by the public.<ref name="CNN Pakistan">{{cite news|last=Reza Sayah|title=Underground musicians aim to change Pakistan's image|url=http://edition.cnn.com/2009/WORLD/asiapcf/04/12/pakistan.music/|accessdate=5 April 2013|newspaper=CNN Pakistan|date=12 April 2012}}</ref>

Pakistani music ranges from diverse provincial folk music and traditional styles such as [[Qawwali]] and [[Ghazal|Ghazal Gayaki]] to modern forms fusing traditional and western music.<ref>{{cite web|author=[[Adam Nayyar]]|title=Origin and History of the Qawwali|format=PDF|year=1988|url=http://webcitation.org/query.php?url=http%3A%2F%2Fwww.utoronto.ca%2Fjkcourses%2Fmus200%2FNayyar_Qawwali.pdf|publisher=University of Toronto|page=1|accessdate=20 January 2012}}</ref><ref>{{cite news|title=The stilled voice|url=http://www.hindu.com/fline/fl1418/14181230.htm|work=[[Frontline (magazine)|Frontline]]|accessdate=30 June 2011|author=Amit Baruah, R. Padmanabhan|date=6 September 1997|location=Chennai, India}}</ref> Pakistan has many famous folk singers. The arrival of Afghan refugees in the western provinces has stimulated interest in Pashto music, although there has been intolerance of it in some places.<ref>{{cite news|author=Owais Tohid|title=Music soothes extremism along troubled Afghan border|url=http://www.csmonitor.com/2005/0607/p07s01-wosc.html|accessdate=20 January 2012|newspaper=The Christian Science Monitor.|date=7 June 2005}}</ref> Pakistan has some of the world's modern vibrant and open media.<ref>{{cite news|url=http://blogs.independent.co.uk/2010/11/11/who-has-the-most-free-media-india-or-pakistan/ |title=Who has the "most free" media – India or Pakistan? |publisher=Blogs.independent.co.uk |date=11 November 2010 |accessdate=15 October 2013 |location=London |first=Andrew |last=Buncombe}}</ref> Pakistani media has also played a vital role in exposing [[corruption]].<ref name="i-m-s.dk">{{cite web|url=http://www.i-m-s.dk/files/publications/1491%20Pakistan.final.web.pdf |format=PDF |title={{as written|Between radicalisation and democratisation in an unfolding conflict: Media in Pakistan}} |publisher=International Media Support |date=July 2009 |accessdate=19 December 2013}}</ref>

===Urbanisation===
{{main|Urbanisation in Pakistan}}
[[File:Empress Market at Sunset.jpg|thumb|left|Long exposure of [[Empress Market]] in [[Karachi]].]]
Since [[Independence of Pakistan|achieving independence]] as a result of the [[Partition of India|partition]] of [[India]], the [[Urbanisation in Pakistan|urbanization]] has exponentially increased and has several different causes for it.<ref name="The Urban Frontier—Karachi"/> Majority of [[Southern Pakistan|southern side population]] resides along the [[Indus River]], with [[Karachi]] being its most populous commercial city.<ref name="The Urban Frontier—Karachi"/> On the [[Eastern Pakistan|east]],[[Khyber Pakhtunkhwa|west]], and [[Northern Pakistan|northern skirts]], the most of the population lives in an arc formed by the cities of [[Lahore]], [[Faisalabad]], [[Rawalpindi]], [[Islamabad]], [[Sargodha]], [[Gujranwala]], [[Sialkot]], [[Gujrat city|Gujrat]], [[Jhelum]], [[Sheikhupura]], [[Nowshera, Khyber-Pakhtunkhwa|Nowshera]], [[Mardan]] and [[Peshawar]]. During [[Fiscal year|1990–2008]], the city dwellers made up 36.0% of Pakistan's population, making it the most urbanised nation in [[South Asia]]. Furthermore, more than 50% of Pakistanis live in towns of 5,000 people or more.<ref name="Jason Burke"/>[[Immigration to Pakistan|Immigration]], both from within and outside the country, is regarded as one of the main factors that has contributed to urbanisation in Pakistan. One analysis of the [[1998 Pakistan Census|national census]] held in 1998 highlighted the significance of the [[Partition of India]] in the 1940s in the context of understanding urban change in Pakistan.<ref name="Clark">{{cite book|last=Clark|first=David|title=The Elgar Companion to Development Studies|year=2006|publisher=Edward Elgar Publishing|isbn=978-1843764755|page=668}}</ref>

During the independence period, Muslim [[Muhajir people|Muhajirs]] from [[India]] migrated in large numbers and shifted their domicile to Pakistan, especially to the port city of [[Karachi]], which is today the largest metropolis in Pakistan.<ref name="Clark"/>
[[Immigration to Pakistan|Migration from other countries]], mainly those in the neighbourhood, has further catalysed the process of urbanisation in Pakistani cities. Of particular interest is migration that occurred in the aftermath of the independence of [[Bangladesh]] in 1971,<ref name="Clark"/> in the form of stranded [[Stranded Pakistanis|Biharis]] who were relocated to Pakistan. Smaller numbers of [[Bengalis in Pakistan|Bengalis]] and [[Burmese people in Pakistan|Burmese]] immigrants followed suit much later. The [[Soviet war in Afghanistan|conflict]] in [[Afghanistan]] also forced millions of [[Afghans in Pakistan|Afghan refugees]] into Pakistan, particularly in the northwestern regions. Inevitably, the rapid urbanisation caused by these large population movements has also brought new political and socio-economic complexities.<ref name="Clark"/> In addition to immigration, economic events such as the green revolution and political developments, among a host of other factors, are also important causes of urbanisation.<ref name="Clark"/>

===Diaspora===
{{main|Cinema of Pakistan|Overseas Pakistani}}
[[Statistics]] approximated by the [[Government of Pakistan|Pakistan government]], there are around 7 million [[Pakistan people|Pakistanis]] residing abroad with vast majority living in the [[Middle East]], [[Europe]] and the [[North America]].<ref>{{cite web|url=http://archives.dawn.com/archives/142435 |title=Pride and the Pakistani Diaspora |publisher=Archives.dawn.com |date=14 February 2009 |accessdate=15 October 2013}}</ref> Pakistan ranks 10th in the world for remittances sent home in 2012 at $13 billion.<ref name="overseaspakistanis1">{{cite web|url=http://www.overseaspakistanis.net/category/op-news/page/2/ |title=OP News Discussions Archives |publisher=Overseaspakistanis.net |accessdate=15 October 2013}}</ref><ref name="worldbank1">{{cite web|url=http://siteresources.worldbank.org/INTPROSPECTS/Resources/334934-1199807908806/Top10.pdf |format=PDF |title=Migration and Remittances: Top Countries |publisher=Siteresources.worldbank.org |year=2010 |accessdate=19 December 2013}}</ref>

The term ''[[Overseas Pakistani]]'' is officially recognized by the [[Government of Pakistan]]; the [[Ministry of Overseas Pakistanis]] was established in 2008 to exclusively deal with all the matters and affairs of the overseas Pakistanis such as attending to their needs and problems, intending schemes and projects for their welfare and working for resolution of their problems and issues. [[Overseas Pakistani]] workers are the second largest source of Foreign Exchange Remittances to Pakistan after exports and over the last several years, the foreign exchange remittances have maintained a steady rising trend, with a recorded increase of 21.8% from US$6.4 million in 2007–08 to US$7.8 million during 2008–09.

In 2009–10, Pakistanis sent home US$9.4 billion, the eleventh-largest total remittance in the world.<ref name="worldbank1"/> By 2012, Pakistan increased its ranking to tenth in the world for remittances with a total sum of US$13 billion.<ref name="overseaspakistanis1"/><ref name="worldbank1"/> The Overseas Pakistani Division (OPD) was created in September 2004 within the [[Ministry of Labour (Pakistan)|Ministry of Labour]] (MoL), and has since recognized the importance of overseas Pakistanis and their contribution to the [[Economy of Pakistan|nation's economy]]. Together with Community Welfare Attaches (CWAs) and the Overseas Pakistanis Foundation (OPF), the OPD is improving the welfare of Pakistanis who reside abroad. The division aims to provide better services through improved facilities at [[airports]], and suitable schemes for housing, [[education]] and [[health care]]—its largest effort is the facilitation of the rehabilitation of returning overseas Pakistanis.

===Literature and philosophy===
[[File:Iqbal.jpg|thumb|right|140px|alt=Muhammad Iqbal|[[Muhammad Iqbal]], Pakistan’s national poet who conceived the [[Conception of Pakistan|''idea'']] of Pakistan.]]
{{Main|Literature of Pakistan|Urdu poetry|Pakistani philosophy}}

Pakistan has literature in [[Urdu literature|Urdu]], [[Sindhi literature|Sindhi]], [[Punjabi literature|Punjabi]], [[Pashto literature and poetry|Pashto]], [[Balochi Academy|Baluchi]], [[Persian literature|Persian]], [[Pakistani English literature|English]] and many other languages.<ref name="MohanramRajan1996">{{cite book|author=Alamgir Hashmi|editor=Radhika Mohanram|others=Gita Rajan|title=English postcoloniality: literatures from around the world|url=https://books.google.com/books?id=H_uwA78YZDoC&pg=PA107|accessdate=2 January 2012|year=1996|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-313-28854-8|pages=107–112}}</ref> The [[Pakistan Academy of Letters]] is a largest literary community that promotes literature and poetry works at the national and international level.<ref>Official website in English [http://pal.gov.pk/home/ Pakistan Academy of Letters]</ref> The [[National Library of Pakistan|National Library]] publishes and promotes much of the literary works on literature as well as providing a lobby at the public level to promote literature activities in the country. Before the 19th century, it consisted mainly of [[lyric poetry|lyric]] and [[Sufi poetry|religious poetry]], mystical and [[Pop culture#Folklore|folkloric]] works. During the colonial age, the native literary figures influenced by western [[literary realism]] took up increasingly varied topics and narrative forms. Prose fiction is now very popular.<ref>{{cite web|author=Gilani Kamran|title=Pakistani Literature – Evolution & trends|url=http://www.the-south-asian.com/Jan2002/Pakistani-Literature3-the-Novel.htm|publisher=the-south-asian magzine|date=January 2002|accessdate=24 December 2011}}</ref><ref name=granta>{{cite web|author=Huma Imtiaz|title=Granta: The global reach of Pakistani literature|url=http://tribune.com.pk/story/53272/granta-the-global-reach-of-pakistani-literature/|work=The Express Tribune|date=26 September 2010|accessdate=24 December 2011}}</ref>

[[File:Tomb of Shah Rukn-e-Alam, Multan - Front Courtyard.jpg|thumb|180px|left|[[Tomb of Shah Rukn-e-Alam]] is part of Pakistan's [[sufi]] heritage.]]
The [[List of national poets|national poet]] of Pakistan, [[Muhammad Iqbal]], wrote poetry in Urdu and Persian. He was a strong proponent of the political and spiritual revival of Islamic civilisation and encouraged Muslims binding all over the world to bring about successful revolution.<ref>{{cite web|author=Annemarie Schimmel|title=Iqbal, Muhammad|url=http://www.iranicaonline.org/articles/iqbal-muhammad|publisher=Encyclopædia Iranica|date=15 December 2004|accessdate=1 January 2012}}</ref><ref>{{cite web|author=Nadeem Shafique|title=Global Apprecaition of Allama Iqbal|url=http://www.bzu.edu.pk/jrlanguages/Vol-1%202001/Nadeem%20Shafiq-3.pdf|work=Bahauddin Zakariya University|publisher=Journal of Research, Faculty of Languages and Islamic Studies|pages=47–49|accessdate=1 January 2012}}</ref><ref name="allamaiqbal.com">{{cite web |author=Iqbal Academy |date=26 May 2006 |url=http://www.allamaiqbal.com/person/biography/biotxtread.html |title=Allama Iqbal – Biography |format=PHP |accessdate=7 January 2011}}</ref> Well-known representatives of contemporary Pakistani Urdu literature include [[Faiz Ahmed Faiz]]. [[Sadequain]] is known for his calligraphy and paintings.<ref name=granta/> Sufi poets [[Shah Abdul Latif]], [[Bulleh Shah]], [[Mian Muhammad Bakhsh]] and [[Khawaja Farid]] are very popular in Pakistan.<ref>{{cite web|author=Muhammad Zahid Rifat|title=Paying tributes to popular Sufi poets|url=http://www.highbeam.com/doc/1G1-268638505.html|work=highbeam.com|publisher=The Nation|date=3 October 2011|accessdate=25 December 2011}}</ref> [[Mirza Kalich Beg]] has been termed the father of modern Sindhi prose.<ref name="Karnani2003">{{cite book|author=Chetan Karnani|title=L.H. Ajwani|url=https://books.google.com/books?id=dL5owdAV5TcC&pg=PA50|accessdate=25 December 2011|year=2003|publisher=Sahitya Akademi|isbn=978-81-260-1664-8|pages=50–}}</ref>

Historically, the philosophical development in the country was dominated from the ideas of [[Muhammad Iqbal]], [[Syed Ahmad Khan|Sir Syed]], [[Muhammad Asad]], [[Abu Ala' Mawdudi|Maududi]], and [[Mohammad Ali Jouhar|Ali Johar]].<ref>Javed, Kazi. Philosophical Domain of Pakistan (Pakistan Main Phalsapiana Rojhanat) (in Urdu). Karachi: Karachi University Press, 1999.</ref> Cues picked from the [[British philosophy|English philosophy]] (later [[American philosophy]]) greatly shaped the [[Pakistani philosophy|philosophical development]] in the country. [[Analytical psychology|Analyst]] such as [[M.M. Sharif]] and [[Syed Zafarul Hasan|Zafar Hassan]], established the first major Pakistani philosophical movement in 1947.<ref name="Work published by Pakistan Philosophical Congress">{{cite web|last=et. al.|first=Richard V. DeSemet [[Sitara-e-Jurat|SeJ]]|title=Philosophical Activities in Pakistan:1947-1961|url=http://www.crvp.org/book/Series02/IIA-3/appendix.htm|work=Work published by Pakistan Philosophical Congress|publisher=Work published by Pakistan Philosophical Congress|accessdate=25 November 2013}}</ref> After the [[Indo-Pakistani war of 1971|1971 war]], [[Jalaludin Abdur Rahim]], [[Sobho Gianchandani|Gianchandani]], and [[Malik Meraj Khalid|Malik Khalid]] were primary leading figures in the growth of [[Marxism]] ideas incorporated in Pakistan's [[Pakistani philosophy|philosophical development]].<ref name="Council for Research in Values and Philosophy"/> Influential work by [[Manzoor Ahmad]], [[Jon Elia]], [[Hasan Askari Rizvi]], and [[Abdul Khaliq (philosopher)|Abdul Khaliq]] brought the mainstream [[Social philosophy|social]], [[Political thought|political]], and [[analytical philosophy]] to the fore of Pakistani philosophical academia.<ref name="Council for Research in Values and Philosophy">{{cite book|last1=Ahmad|first1=ed. by Naeem|title=Philosophy in Pakistan|date=1998|publisher=Council for Research in Values and Philosophy|location=Washington, DC|isbn=1-56518-108-5|accessdate=21 February 2015}}</ref> Global works by [[Noam Chomsky]] has been far reaching and influential in the development of [[Pakistani philosophy|philosophical ideas]] to impact various fields in social and political philosophy.<ref name="Dawn news election cells">{{cite news|last1=Mallick|first1=Ayyaz|title=Exclusive interview with Noam Chomsky on Pakistan elections|url=http://www.dawn.com/news/812481/exclusive-interview-with-noam-chomsky-on-pakistan-elections|accessdate=21 February 2015|agency=Dawn news election cells|publisher=Dawn news election cells|date=7 May 2013}}</ref><ref name="PTV archives">{{cite web|last1=Hoodbhoy|first1=Pervez|title=Noam Chomsky interviewed by Pervez Hoodbhoy|url=http://www.chomsky.info/interviews/20011127.htm|website=http://www.chomsky.info/|publisher=PTV archives|accessdate=21 February 2015}}</ref>

===Architecture===
{{Main|Pakistani architecture|Hindu and Buddhist architectural heritage of Pakistan}}
[[File:Lahore Fort.jpg|thumb|left|160px|The [[Lahore Fort]], a landmark built during the Mughal era, is a [[UNESCO World Heritage Site]].]]
Pakistani architecture has four recognised periods: [[History of Pakistan#Early history|pre-Islamic]], [[History of Pakistan#Muslim period|Islamic]], [[History of Pakistan#Colonial era|colonial]], and [[History of Pakistan#Independence|post-colonial]]. With the beginning of the [[Indus civilization|Indus civilisation]] around the middle of the 3rd millennium BCE,<ref>{{cite web|author=Vidja Dehejia|title=South Asian Art and Culture|url=http://www.metmuseum.org/toah/hd/sasa/hd_sasa.htm|work=The Metropolitan Museum of Art|accessdate=10 February 2008}}</ref> an advanced urban culture developed for the first time in the region, with large buildings, some of which survive to this day.<ref>{{cite web|title=The Indus Valley And The Genesis Of South Asian Civilization|url=http://history-world.org/indus_valley.htm|work=History World International|accessdate=6 February 2008}}</ref> [[Mohenjo-daro|Mohenjo Daro]], Harappa and [[Kot Diji]] are among the pre-Islamic settlements that are now tourist attractions.<ref name=mountains /> The rise of [[Buddhism]] and the [[Greeks|Greek]] influence led to the development of the Greco-Buddhist style,<ref>Sachindra Kumar Maity. [https://books.google.nl/books?id=x8Iz5C5auqEC&pg=PA46&dq=greco-buddhist+style+greek+and+indian&hl=nl&sa=X&ved=0CDAQ6AEwAmoVChMIuNK5n7GLxgIVaWvbCh1H9gDD#v=onepage&q=greco-buddhist%20style%20greek%20and%20indian&f=false ''Cultural Heritage of Ancient India''] Abhinav Publications, 1983 ISBN 039102809X p 46</ref> starting from the 1st century CE. The high point of this era was reached at the peak of the [[Gandhara#Art|Gandhara style]]. An example of Buddhist architecture is the ruins of the Buddhist monastery [[Takht Bhai|Takht-i-Bahi]] in Khyber Pakhtunkhwa.<ref>{{cite web|title=UNESCO Advisory Body Evaluation of Takht Bhai|url=http://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/140.pdf|format=PDF|publisher=International Council on Monuments and Sites|date=29 December 1979|pages=1–2|accessdate=25 July 2010 }}</ref>

The arrival of Islam in today's Pakistan meant a sudden end of Buddhist architecture in the area and a smooth transition to the predominantly pictureless [[Islamic architecture]]. The most important [[Indo-Islamic architecture|Indo-Islamic]]-style building still standing is the [[Rukn-e-Alam|tomb of the Shah Rukn-i-Alam]] in Multan. During the Mughal era, design elements of Persian-Islamic architecture were fused with and often produced playful forms of Hindustani art. Lahore, occasional residence of Mughal rulers, exhibits many important buildings from the empire. Most prominent among them are the [[Badshahi mosque]], the [[Lahore Fort|fortress of Lahore]] with the famous [[Alamgiri Gate]], the colourful, the [[Mughal architecture|Mughal]]-style [[Wazir Khan Mosque]],<ref>Simon Ross Valentine. [https://books.google.nl/books?id=MdRth02Q6nAC&pg=PA63&dq=wazir+khan+mosque+mughal+architecture&hl=nl&sa=X&ved=0CGEQ6AEwCWoVChMIpO7m7LGLxgIVxbLbCh0RyAAL#v=onepage&q=wazir%20khan%20mosque%20mughal%20architecture&f=false 'Islam and the Ahmadiyya Jama'at: History, Belief, Practice''] Hurst Publishers, 2008 ISBN 1850659168 p 63</ref> the [[Shalimar Gardens (Lahore)|Shalimar Gardens]] in Lahore and the [[Shahjahan Mosque]] in [[Thatta]]. In the British colonial period, predominantly functional buildings of the Indo-European representative style developed from a mixture of European and Indian-Islamic components. Post-colonial national identity is expressed in modern structures like the [[Faisal Mosque]], the [[Minar-e-Pakistan]] and the [[Mazar-e-Quaid]].<ref name="=Concept Media Pte Ltd">{{cite book|author=Kamil Khan Mumtaz|title=Architecture in Pakistan|year=1985|publisher=Concept Media Pte Ltd|isbn=9971-84-141-X|pages=32,51,160}}</ref> Several of the architectural infrastructure has been influenced from the [[Architecture of the United Kingdom|British design]], and such [[Architecture of the United Kingdom|architectural designs]] can be found in [[Lahore]], [[Peshawar]], and [[Karachi]].<ref name="=Concept Media Pte Ltd"/>

===Food and drink===
{{main|Pakistani cuisine}}
[[File:Chicken Tikka.jpg|250px|thumbnail|right|A Pakistani dish cooked using the [[tandoori]] method.]]
Pakistani cuisine has some similarities with different regions of [[South Asia]], originating from the royal kitchens of sixteenth-century Mughal emperors. Pakistan has a greater variety of meat dishes compared to the rest of the sub-continent and most of those dishes have their roots in [[British cuisine|British]], [[List of Asian cuisines#Central Asian cuisine|Central Asian]] and [[Middle Eastern cuisine]]. Pakistani cooking uses large quantities of spices, herbs and seasoning. [[Garlic]], [[ginger]], [[turmeric]], red [[chilli]] and [[garam masala]] are used in most dishes, and home cooking regularly includes curry. [[Chapati]], a thin flat bread made from wheat, is a staple food, served with curry, meat, vegetables and lentils. Rice is also common; it is served plain or fried with spices and is also used in sweet dishes.<ref name=yasmeen>{{cite book|author=Yasmeen Niaz Mohiuddin|title=Pakistan: a global studies handbook|year=2006|publisher=ABC-CLIO {{!}}|isbn=1-85109-801-1|pages=3, 317, 323–324}}</ref><ref>{{cite book|author=Kathleen W. Deady|title=Countries of the world :Pakistan|year=2001|publisher=Capstone Press|isbn=0-7368-0815-9|pages=13–15}}</ref><ref>{{cite book|author=American Geriatrics Society. Ethnogeriatrics Committee|title=Doorway thoughts: cross-cultural health care for older adults|year=2006|publisher=Jones & Bartlett Learning|isbn=978-0-7637-4355-0|pages=119–120}}</ref>

[[Lassi]] is a traditional drink in the [[Punjab region]]. Black tea with milk and sugar is [[Pakistani tea culture|popular throughout Pakistan]] and is taken daily by most of the population.<ref name=taxila>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=zn8I4qEew9oC |author1=Sarina Singh |author2=Lindsay Brow|author3=Paul Clammer|author4=Rodney Cocks|author5=John Mock|title=Pakistan & the Karakoram Highway|year=2008|publisher=Lonely Planet|accessdate=28 December 2011|isbn=978-1-74104-542-0|page=60,128,376}}</ref><ref>{{cite book|author=Tarla Dalal|title=Punjabi Khana|year=2007|publisher=Sanjay & Co|isbn=978-81-89491-54-3|page=8}}</ref> [[Sohan Halwa]] is a very popular sweet dish of southern region of Punjab province and is enjoyed all over Pakistan.<ref>{{cite news|url=http://www.dawn.com/news/1074194/sohan-halwa-a-gift-of-saints-city|title= Sohan Halwa a gift of saints’ city |date=16 December 2013 |publisher=Dawn.com|accessdate=28 February 2014}}</ref>
{{clear}}

===Sports===
{{Main|Sports in Pakistan}}
[[File:Gaddafi Stadium.png|thumb|200px|right|The [[Gaddafi Stadium]] is a multi-purpose stadium in Lahore, mainly used for cricket.]]
The majority of the [[sports]] played in Pakistan are originated and were substantially developed from the [[United Kingdom]] who introduced in the [[Indian subcontinent|British India]]. [[Field hockey|Field Hockey]] is the [[national sport]] of Pakistan; it has won three [[Olympic Gold medal|Gold medallions]] in the [[Olympic Games]] held in [[Field hockey at the 1960 Summer Olympics|1960]], [[Field hockey at the 1968 Summer Olympics|1968]], and [[Field hockey at the 1984 Summer Olympics – Men's tournament|1984]].<ref name=Mallon>{{cite book|author=Bill Mallon|title=Historical Dictionary of the Olympic Movement|year=2011|publisher=Scarecrow|isbn=978-0-8108-7249-3|edition=4th revised|author2=Jeroen Heijmans|page=291}}</ref> Pakistan has also won the [[Hockey World Cup]] a record four times held in [[1971 Men's Hockey World Cup|1971]], [[1978 Men's Hockey World Cup|1978]], [[1982 Men's Hockey World Cup|1982]], and in [[1994 Men's Hockey World Cup|1994]].<ref name="Suburaj: Hockey World Champion">{{cite book|author=V.V.K.Subburaj|title=Basic Facts of General Knowledge|date=30 August 2004|publisher=Sura College of Competition|isbn=978-81-7254-234-4|page=771|url=https://books.google.com/?id=Z0mjae1kdYUC&pg=PA771&dq=Hockey+World+Cup+Pakistan#v=onepage&q=Hockey%20World%20Cup%20Pakistan&f=false|accessdate=22 April 2012}}</ref>

[[Cricket]], however, is the most popular game across the country.<ref>{{cite news|url=http://www.huffingtonpost.com/saad-khan/the-death-of-sports-in-pa_b_498758.html|title=The Death of Sports in Pakistan|author=Saad Khan|date=15 March 2010|publisher=The Huffington Post|accessdate=8 July 2010}}</ref> The [[Pakistan national cricket team|cricket team]] (popular as [[Shaheen falcon|''Shaheen'']]) has won the [[Cricket World Cup]] held in [[1992 Cricket World Cup|1992]]; it had been runners-up once, in [[1999 Cricket World Cup|1999]], and co-hosted the tournament in [[1987 Cricket World Cup|1987]] and [[1996 Cricket World Cup|1996]]. Pakistan were runners-up in the inaugural [[2007 ICC World Twenty20|World Twenty20]] (2007) in [[South Africa]] and won the [[2009 ICC World Twenty20|World Twenty20]] in England in 2009. In March 2009, militants [[2009 attack on the Sri Lanka national cricket team|attacked]] the touring [[Sri Lanka]]'s [[Sri Lankan cricket team|cricket team]].<ref>{{cite news|title=Pakistan cricket future in doubt|url=http://news.bbc.co.uk/sport2/low/cricket/7921384.stm|publisher=BBC|date=4 March 2009|accessdate=1 January 2012}}</ref> As a result cricket came to a stop.{{citation needed|date=June 2015}}
However after six long years of wait in May 2015, International Cricket returned to Pakistan, when [[Zimbabwean cricket team in Pakistan in 2015|the Zimbabwean Team agreed for a tour]]. Though all matches were held in Lahore, amidst tight security, all matches were full-house and the tour was a roaring success, and was described as "Historic".{{citation needed|date=June 2015}} This heralded the approach of more teams and opened the doors of cricket.{{citation needed|date=June 2015}}
[[File:A1 Team Pakistan topview.JPG|thumb|left|225px|The [[A1 Grand Prix|A1]] car of [[A1 Team Pakistan]] driven by the motorsport driver, [[Adam Khan]].]]
In athletics, [[Abdul Khaliq (athlete)|Abdul Khaliq]] participated in [[Athletics at the 1954 Asian Games|1954 Asian Games]] and the [[Athletics at the 1958 Asian Games|1958 Asian Games]]. He won 34 international gold, 15 international silver and 12 bronze medals for Pakistan.<ref name="dw">{{cite web|title=Did the 'fastest man of Asia' run in vain|publisher=Dawn.com|url=http://www.dawn.com/news/1077188/did-the-fastest-man-of-asia-run-in-vain|accessdate=13 January 2014}}</ref>

In [[Squash (sport)|squash]], world-class players such as [[Jahangir Khan]], widely considered {{by whom|date=July 2014}} to be the greatest player in the sport's history,<ref name="squashsite">{{cite web|url=http://www.squashsite.co.uk/olympics4.htm|title=Greatest player|publisher=[[Squashsite]]|accessdate=2 March 2010}}</ref> and [[Jansher Khan]] won the [[World Open (squash)|World Open]] Squash Championship several times during their careers.<ref name=squash>{{cite book|author=Ian Graham|title=Pakistan|year=2003|publisher=Black Rabbit Books|isbn=1-58340-239-X|pages=20–21}}</ref> Jahangir Khan also won the [[British Open Squash Championships|British Open]] a record ten times.<ref name="squashsite" />

Pakistan has competed many times at the Olympics in field hockey, boxing, athletics, swimming, and shooting.<ref name= almanac>{{cite book|author=K M Shariff|title=Pakistan almanac 2001–2002|year=2002|publisher=Royal Book Company|isbn=969-407-257-3|pages=561–574}}</ref> Pakistan's Olympic medal tally stands at 10 of which 8 were earned in hockey.<ref name="Mallon: Olympic medal tally">{{cite book|author=Bill Mallon, Jeroen Heijmans|title=Historical Dictionary of the Olympic Movement|date=11 August 2011|publisher=Scarecrow Press|isbn=978-0-8108-7249-3|page=291|url=https://books.google.com/?id=9mM0XzW03AcC&pg=PA291&dq=Pakistan+in+olympic#v=onepage&q=Pakistan%20in%20olympic&f=false|accessdate=22 April 2012|edition=4th}}</ref> The [[Commonwealth Games]] and [[Asian Games]] medal tallies stand at 65 and 160 respectively.<ref name="CGF: 2013">{{cite web|title=Pakistan – Medals Tally by Games|url=http://www.thecgf.com/countries/tally.asp|publisher=Commonwealth Games Federation|accessdate=30 July 2013}}</ref><ref name="Asian Games Medal Count">{{cite web|title=Asian Games Medal Count|url=http://ocasia.org/Game/NocsMedalCount.aspx?9QoyD9QEWPeJ2ChZBk5tvA==|work=Asian Games|publisher=Olympic Council of Asia|accessdate=22 April 2012}}</ref>

At national level, polo is popular, with regular national events in different parts of the country. Boxing, billiards, snooker, rowing, kayaking, caving, tennis, contract bridge, golf and volleyball are also actively pursued, and Pakistan has produced regional and international champions in these sports.<ref name=guide/><ref name=squash/><ref name= almanac/> Basketball enjoys regional popularity especially in [[Lahore]] and [[Karachi]].<ref name="Welcome to Pakistan Olympic Association">{{cite web|url=http://www.nocpakistan.org/sportsfederations.php?sptid=4|title=Welcome to the Pakistan Basketball Federation|publisher=Pakistan Olympic Association|accessdate=7 August 2014}}</ref>


== ఇవి కూడా చూడండి ==
== ఇవి కూడా చూడండి ==

17:07, 15 జూలై 2015 నాటి కూర్పు

اسلامی جمہوریہ پاکستان
ఇస్లామీ జమ్‌హూరియె పాకిస్తాన్
ఇస్లామిక్ రిపబ్లిక్ ఆఫ్ పాకిస్తాన్
Flag of పాకిస్తాన్ పాకిస్తాన్ యొక్క State Emblem
నినాదం
اتحاد، تنظيم، يقين محکم
Ittehad, Tanzim, Yaqeen-e-Muhkam  (Urdu)
"Unity, Discipline and Faith"
జాతీయగీతం
"ఖౌమీ తరానా"
పాకిస్తాన్ యొక్క స్థానం
పాకిస్తాన్ యొక్క స్థానం
రాజధానిఇస్లామాబాద్
33°40′N 73°10′E / 33.667°N 73.167°E / 33.667; 73.167
అతి పెద్ద నగరం కరాచీ
ఇతర భాషలు ఉర్దూపష్తో, ఆంగ్లం, పంజాబీ భాష, సింధీ, బలోచీ
ప్రజానామము పాకిస్తానీ
ప్రభుత్వం ఇస్లామిక్ రిపబ్లిక్
 -  అధ్యక్షుడు Mamnoon Hussain (PML-N)
 -  ప్రధానమంత్రి Mian Nawaz Sharif (PML-N)
 -  Chair of Senate Muhammadmian Soomro (PML)
 -  House Speaker en:Fahmida Mirza (PPP)
 -  Chief Justice en:Abdul Hameed Dogar
Formation
 -  స్వాతంత్ర్యము బ్రిటిష్ రాజ్యం నుండి (భారత్ నుండి వేరుపడినది) 
 -  ప్రకటితము 14 ఆగస్టు 1947 
 -  ఇస్లామిక్ రిపబ్లిక్ 23 మార్చి 1956 
 -  జలాలు (%) 3.1
జనాభా
 -  2008 అంచనా 172,800,000 (6వది)
 -  1998 జన గణన 132,352,279[1] 
జీడీపీ (PPP) 2007 అంచనా
 -  మొత్తం $410.295 billion[2] (26th)
 -  తలసరి $2,594[2] (127వది)
జీడీపీ (nominal) 2007 అంచనా
 -  మొత్తం $143.766 billion[2] (47వది)
 -  తలసరి $908[2] (138వది)
జినీ? (2002) 30.6 (medium) 
మా.సూ (హెచ్.డి.ఐ) (2008) Increase 0.562 (medium) (139వది [3])
కరెన్సీ en:Pakistani Rupee (Rs.) (PKR)
కాలాంశం PST (UTC+5)
 -  వేసవి (DST) PDT (UTC+6)
ఇంటర్నెట్ డొమైన్ కోడ్ .pk
కాలింగ్ కోడ్ +92

పాకిస్తాన్ లేదా పాకిస్తాన్ ఇస్లామిక్ రిపబ్లిక్ (ఆంగ్లం : Pakistan) (ఉర్దూ : پاکستان) : దక్షిణాసియా లోని దేశం. భారత్, ఇరాన్, ఆఫ్ఘనిస్తాన్, చైనా, అరేబియా సముద్రం లను సరిహద్దులుగా కలిగి ఉంది. 16 కోట్లకు పైబడిన జనాభాతో అత్యధిక జనాభా కలిగిన దేశాల్లో ప్రపంచంలో ఆరవ స్థానంలోను, అత్యధిక ముస్లిము జనాభా కలిగిన దేశాల్లో రెండో స్థానంలోను ఉన్నది. కామన్‌వెల్తులోను (2004 మరియు 2007లో కొంతకాలము బహిష్కరించబడినది), ఇస్లామిక్ దేశాల సంస్థలోను సభ్యత్వం ఉంది. 1947కు పూర్వం భారత అంతర్భాగమైన ఈ పాకిస్తాన్, 1947లో భారత్ నుండి వేరుపడి పాకిస్తాన్ (పశ్చిమ పాకిస్తాన్ (ప్రస్తుత పాకిస్తాన్) మరియు తూర్పు పాకిస్తాన్ (నేటి బంగ్లాదేశ్ ల సమాహారం) ఏర్పడింది. ఈ విభజనకు ముఖ్య కారకులలో ముహమ్మద్ అలీ జిన్నా ఒకడు.

National symbols of Pakistan (Official)
National animal
National bird
National tree
National flower
National heritage animal
National heritage bird
National aquatic marine mammal
National reptile
National amphibian
National fruit
National mosque
National mausoleum
National river
National mountain

పలు సంస్కృతులు

ప్రస్తుత పాకిస్తాన్ ప్రాంతం పురాతన సంస్కృతులకు పుట్టిల్లు. మేహర్గర్ నియోలిథిక్ మరియు కాంశ్య యుగం సింధూనాగరికత, తరువాత పలు మతాలు మరియు సంస్కృతులకు రాజుల పాలన కొనసాగింది. వీరులో హిందువులు, ఇండో- గ్రీక్, ముస్లిములు, తింరిద్ (టర్కో మొఘలు,ఉ), ఆఫ్ఘన్లు, మరియు సిక్కులు ఉన్నారు. ఈ ప్రాంతాన్ని పలు రాజవంశాలు పాలించాయి. ఇది పలు సామ్రాజ్యాలలో భాగంగా ఉండేది. ఇది మయూర సామ్రాజ్యం , ఆచ- ఎమెనిద్ (పర్షియా), అలెగ్జాండర్ పాలనలో ఉంది. మహమ్మాదాలి జిన్నా మరియు భారతద్వీపకల్పం సాగించిన స్వతంత్ర సమరం తరువాత 1947 లో పాకిస్థాన్ ముస్లిం రాజ్యంగా అవతరించింది. ముందు భారతదేశ తూర్పు - పశ్చిమం లలో ముస్లిములు అధికంగా ఉన్న ప్రాంతాలు పాకిస్థాన్‌గా ఉండేది. 1956 లో పాకిస్తాన్ " కాంస్టిట్యూట్ ఆఫ్ పాకిస్తాన్ " పేరుతో ఇస్లామిక్ రిపబ్లిక్ విధానం స్వీకరించింది. 1971 బంగ్లాదేశ్ స్వతంత్ర సమరం తరువాత తూర్పు పాకిస్తాన్ బంగ్లాదేశ్ దేశంగా అవతరించింది.

పాలన

పాకిస్థాన్ అడ్మినిస్ట్రేషన్ యూనిట్లు కలిగిన ఫెడరేషన్ పార్లమెంటరీ రిపబ్లిక్ పాలనా విధానం కలిగి ఉంది. పాకిస్థాన్ సప్రదాయ మరియు భాషాపరమైన వైవిధ్యం కలిగిన దేశం. అలాగే పాకిస్థాన్ భౌగోళికంగా మరియు భాషాపరంగా వైవిధ్యం కలిగి ఉంది. అలాగే కేంద్రీకృత అధికారవిధానం కలిగి ఉంది. [4][5] పాకిస్థాన్ " స్టాండింగ్ ఆర్మీ ఫోర్స్" కలిగిన జాబితాలో 7వ స్థానంలో ఉంది. అలాగే పాకిస్థాన్‌కు న్యూక్లియర్ పవర్ అలాగే న్యూక్లియర్ ఆయుధసంపత్తి కలిగిన దేశాలలో చోటు కల్పించబడింది. న్యూక్లియర్ ఆయుధాలు కలిగిన ఒకేఒక ముస్లిం దేశంగా గుర్తించబడుంది. న్యూక్లియర్ ఆయిధాలు కలిగిన దక్షిణాసియా దేశాలలో రెండవస్థానంలో ఉంది. పాకిస్థాన్ అర్ధపారిశ్రాకరణ చేయబడిన ఆర్ధికవ్యవస్థ కలిగి ఉంది. అలాగే చక్కగా ఏకీకృతం చేయబడిన వ్యవసాయరగం కలిగినదేశంగానూ, ఆర్ధికపరంగా జి.డి.పి అభివృద్ధిలో అంతర్జాతీయంగా 26వ దేశంగానూ, కొనుగోలు శక్తిలో జి.డి.పి అభివృద్ధిలో అంతర్జాతీయంగా 45వ స్థానంలోనూ, ఆర్ధికంగా అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశాలలో ఒకటిగానూ పాకిస్థాన్ గుర్తించబడుతుంది.

స్వాతంత్ర్యం తరువాత

స్వతంత్రం తరువాత పాకిస్తాన్ అధికంగా సైనిక పాలిత దేశాలలో ఒకటిగా గుర్తించబడుతోంది. ఇండో- పాక్ యుద్ధాలు, రాజకీయ అస్థిరత కలిగిన దేశంగా గుర్తించబడుతోంది. పాకిస్థాన్ అధిక జనసంఖ్య, తీవ్రవాదం, పేదరికం, అక్షరాశ్యత మరియు లంచగొండితనం మొదలైన సవాళ్ళను ఎదుర్కొంటోంది. అయినప్పటికీ 2012 లో హ్యాపీ ప్లానెట్ జాబితాలో 16వ స్థానంలో ఉంది. [6] పాకిస్తాన్‌కు ఐఖ్యరాజ్యసమితి సభ్యత్వం, కామన్‌వెల్త్ దేశం, నెక్స్ట్ లెవెన్ ఎకనమీ, ఎకనమిక్ కోపరేషన్, యునైట్జింగ్ ఫర్ కాంసెన్సస్, కలిగిన దేశాలలో ఒకటిగా ఉంది. డెవలపింగ్ 8, కైర్ంస్ గ్రూప్, క్యోటో ప్రొటొకోల్, ఇంటర్నేషనల్ కొవనెంట్ ఆన్ సివిల్ అండ్ పొలిటికల్ రైట్స్, రీజియనల్ కోఆపరేషన్ ఫర్ డెవలప్‌మెంటు, యు.ఎన్.సి.హెచ్,ఆర్, ఆసియన్ ఇన్‌ఫ్రాస్ట్రక్చర్ ఇన్ వెస్టుమెంటు బ్యాంక్, గ్రూప్ ఆఫ్ లెవెన్, చైనా- పాకిస్తాన్ ఫ్రీ ట్రేడ్ అగ్రిమెంటు, గ్రూప్ 24, జి 20 డెవలపింగ్ నేషన్స్, ఇ.సి.ఒ.ఎస్.ఒ.సి, ఫండింగ్ మెంబర్ ఆఫ్ ఇస్లామిక్ కార్పొరేషన్, సౌత్ ఆసియన్ అసోసియేషన్ ఫర్ రీజియనల్ కార్పొరేషన్ మరియు సి.ఇ.ఆర్, ఎన్ సభ్యత్వం కలిగి ఉంది. [7]

కొత్త రాజధాని

పాకిస్థాన్‌లో త్వరలో జంట రాజధాని నగరాలు ఏర్పడనున్నాయి. అందమైన మార్గల్లా పర్వత శ్రేణుల్లో కొత్తగా రాజధాని నగర నిర్మాణానికి చకచకా చర్యలు ప్రారంభమయ్యాయి. దీన్ని ప్రస్తుత రాజధాని ఇస్లామాబాద్‌కు సొరంగ మార్గం ద్వారా అనుసంధానం చేయనున్నారు. దీంతోపాటు సుమా రు రూ.77 వేల కోట్ల వ్యయంతో చేపట్టే ఈ భారీ ప్రాజెక్టులో పలు నిర్మాణ, అభివృద్ధి కార్యక్రమాలను కూడా చేపట్టనున్నారు. సాధ్యమైనంత త్వరగా ఇది అందుబాటులోకి వచ్చేలా చర్యలు తీసుకోవాలని ప్రధాని నవాజ్ షరీఫ్ ఆదేశించడంతో రాజధాని అభివృద్ధి అథారిటీ (సీడీఏ) ఈ దిశగా యుద్ధప్రాతిపదికన చర్యలు తీసుకుంటోంది.రావల్పిండి-ఇస్లామాబాద్ మధ్య రెండు రింగు రోడ్డులు, రావల్పిండిలోని రావత్ వద్ద ఒక కొత్త ఎయిర్‌పోర్టు నిర్మాణం కూడా ఈ మెగా ప్రాజెక్టులో భాగంగా ఉన్నాయి. బ్లూ ఏరియా నుంచి రావత్ వరకూ ఉన్న ఇస్లామాబాద్ హైవేను 8 నుంచి పది లైన్లకు విస్తరించడంతోపాటు రోడ్డుకు ఇరువైపులా దుబాయ్‌లోని షేక్ జాయెద్ రోడ్డు తరహాలో బహుళ అంతస్తుల వాణిజ్య భవనాలను కూడా నిర్మించనున్నారు. ఇస్లామాబాద్ హైవేకు ఇరువైపుల ఉన్న ప్లాట్లను వాణిజ్య అవసరాలకు ఇవ్వడం ద్వారా భారీ మొత్తంలో డాలర్లను రాబట్టవచ్చని ప్రభుత్వం భావిస్తోంది. ఈ మెగా ప్రాజెక్టులో పెట్టుబడులు పెట్టాల్సిందిగా విదేశీ పెట్టుబడిదారులను, ముఖ్యంగా ప్రవాస పాకిస్థానీయులను ప్రభుత్వం ఆహ్వానిస్తోంది.

పాక్‌ అధ్యక్షుడి అధికారాలకు కత్తెర

పాక్‌లో త్వరలో తీసుకురానున్న 232వ రాజ్యాంగ సవరణ ద్వారా 'అత్యవసర పరిస్థితి విధింపు', 'న్యాయమూర్తుల, ముఖ్య ఎన్నికల అధికారి నియామకం' వంటి అధ్యక్షుడి అసాధారణ అధికారాలకు కత్తెర వేయనున్నారు. రాష్ట్ర శాసనసభలను సంప్రదించకుండా అధ్యక్షుడు తనంత తానుగా దేశంలో అత్యవసర పరిస్థితిని విధించలేరు. అలాకాకుండా అధ్యక్షుడు స్వతంత్రంగా వ్యవహరించి అత్యవసర పరిస్థితిని ప్రకటిస్తే దానికి పార్లమెంటు ఉభయసభలు 10రోజుల వ్యవధిలో ఆమోదముద్ర వేస్తేనే అమల్లోకి వచ్చే విధంగా ముసాయిదాలో పొందుపరిచారు.

ఆరోపణలు

పాకిస్తాన్ నుంచి ఉత్తరకొరియా మరియు లిబియా వంటి దేశాలకు అణుపరిజ్ఞానం అక్రమముగా తరలించబడిందని ఆరోపణలు ఉన్నాయి.

వివాదాలు

భారతదేశముతో 1947 నుంచి కాశ్మీరు గురించి వివాదము నడుస్తోంది. భారత్, పాకిస్తాన్, చైనా దేశాలమధ్య కాశ్మీరు వివాదం చాలా తీవ్రమైనది. భారత్, పాకిస్తాన్‌ల మధ్య జరిగిన మూడు యుద్ధాలకు (1947, 1965, 1999(కార్గిల్)) అలాగే భారత్, చైనా దేశాల మధ్య 1962 (బ్రిటిష్ వలస పాలన కాలములో భారత చైనాలను విదదీసే మెక్ మెహాన్ రేఖను చైనా గుర్తించనందుకు) యుద్ధానికి కాశ్మీరు వివాదమే కారణం. జమ్ము-కాశ్మీరు సంపూర్ణ రాష్ట్రం భారతదేశపు అంతర్గత భూభాగమని భారతదేశం వాదన. కాని మొత్తం రాష్ట్రంలో సగభాగం మాత్రమే ఇప్పుడు భారతదేశం ఆధీనంలో ఉన్నది. కాశ్మీరు లోయలో కొంత భాగం పాకిస్తాన్ అధీనంలో ఉన్నది. ఆక్సాయ్‌చిన్ ప్రాంతం చైనా అధీనంలో ఉన్నది.

కాశ్మీరులో భాగమైన గిల్గిత్‌-బాల్టిస్థాన్‌ను స్థానిక గిరిజనుల సాయంతో పాకిస్థాన్‌ 1947లో ఆక్రమించింది. ఇప్పటి వరకూ ఈ భూభాగం ఎలాంటి ప్రజాస్వామ్యం లేకుండా పాకిస్థాన్‌ అధ్యక్షుడి ప్రత్యక్ష పాలనలో ఉంది. ఇప్పుడు ఈ భూభాగంపై వాస్తవ నియంత్రణాధికారాన్ని పాకిస్థాన్‌ చైనాకు అప్పగించింది. అరబ్బు దేశాలకు, చైనాకు మధ్య సిల్క్‌ రవాణా మార్గంలో గిల్గిత్‌-బాల్టిస్థాన్‌ భూభాగం ఉంది.

భారత్‌-పాక్‌ను సన్నిహితం చేద్దాం

భారత్‌-పాకిస్థాన్‌ మధ్య సుదీర్ఘ కాలంగా అపరిష్కృతంగా మిగిలిపోయిన సమస్యలకు పరిష్కార మార్గాలను కనుగొనేందుకు ఇరుదేశాలకు చెందిన ఏడుగురు మాజీ మంత్రులు ప్రయత్నాలు ప్రారంభించారు. భారత్‌కు చెందిన జశ్వంత్‌సింగ్‌, నట్వర్‌సింగ్‌, మణిశంకర్‌ అయ్యర్ పాకిస్థాన్‌ నుంచి ఖుర్షీద్‌ ఎం.కసూరీ, సర్తాజ్‌ అజీజ్‌, అబ్దుల్‌ సత్తార్‌, గొహర్‌ అయూబ్‌ఖాన్‌ ఇరుదేశాల మధ్య నలుగుతున్న కాశ్మీర్‌ వ్యవహారం, జలాల పంపిణీ, ఉగ్రవాదం వంటి కీలక అంశాలపై వారు పరస్పరం అభిప్రాయాలు పంచుకున్నారు. ఇకపై ప్రతిఏటా సమావేశం కావాలని నిర్ణయించారు.

పేరువెనుక చరిత్ర

పాకిస్థాన్ పేరులోని పాక్ అంటే ఉర్దూ, పాష్తొ మరియు పర్షియాలలో స్వచ్చత అని అర్ధం. స్థాన్ అంటే ప్రదేశం అని అర్ధం. పాకిస్థాన్ అంటే స్వచ్చమైన ప్రదేశం అని అర్ధం. [8] స్థాన్ అనే పర్షియన్ పదానికి మూలం సంస్కృత స్థాన్ (సంస్కృతం(దేవనాగర్) : स्थान) అని భావిస్తున్నారు. [9]1933 లో మొదటిసారిగా పాకిస్థాన్ స్వతంత్ర సమర యోధుడు చౌద్రీ రహ్మత్ అలి ఒక కరపత్రంలో " పాకిస్థాన్ డిక్లెరేషన్" పేరును పేర్కొన్నాడు. ,[10] పాక్స్థాన్‌లో 3 కోట్లమంది ముస్లిములు నివసిస్తున్నారని పేర్కొన్నాడు. ఇందులో సౌత్ ఆసియా బ్రిటిష్ రాజ్ లోని పంజాబు, ఖైబర్, పఖ్తుంఖ్వల్, కాశ్మీరి, సింధీ మరియు బలూచిస్థాన్ ప్రాంతాలు పేర్కొనబడ్డాయి. .[11][12][13]పాక్(pak) అనే పదానికి సులువుగా పలకడానికి మరియు అర్ధవంతం చేయడానికి పేరులో ఐ "i" చేర్చబడింది. .[14]

చరిత్ర

ఆరంభ మరియు మద్యయుగం

Standing Buddha from Gandhara

దక్షిణాసియాలోని పురాతన మానవ సంస్కృతులలో పాకిస్థాన్ సంస్కృతి ఒకటి. [15] పాకిస్థాన్‌లో నివసించిన వారిలో ఆరంభకాల పాలియోలిథిక్ కాలానికి చెందిన సొయానియన్లు ప్రధములని విశ్వసిస్తున్నారు. పంజాబు లోని సొయాన్ లోయలో వారు ఉపయోగించిన రాతి పముట్లు లభించాయి.[16]పాకిస్థాన్‌లోని అధికభూభాగంలో ప్రవహిస్తున్న సింధూనది ప్రవాహిత ప్రాంతంలో పలు సంస్కృతులు విలసిల్లాయి. నియోలిథిక్ మెహర్గర్ వీటిలో ఒకటి.[17] కాంశ్య యుగంలో మెహంజుదార్ మరియు హరప్పాలోని సింధూనాగరికత (క్రీ.పూ 2800-1800) కూడా వీటిలో మరొకటి. .[18][19]

వేదకాలం

వేదకాలం (క్రీ.పూ 1500-500) ఇండో - ఆర్యన్ సంస్కృతిగా వర్గీకరించబడింది. ఇది హిదూయిజం నుండి జనించింది. హిందుఇయిజం ఈ ప్రాంతంలో చక్కగా విలసిల్లింది. [20][21] ముల్తాన్ ప్రముఖ్య హిందూ ఆధ్యాత్మిక కేంద్రాలలో ఒకటి. [22] వేద సంస్కృతి పంజాబుకు చెందిన తక్షశిలలోని (ప్రస్తుతం పంజాబు లోని తక్షిల) గాంధారం వద్ద వికసించింది. [17] క్రీ.పూ 519 లో ఈ ప్రాంతాన్ని పర్షియన్ సాంరాజ్యం, క్రీ.పూ 326లో అలెగ్జాండర్ పాలించారు.[23] చంద్రగుప్తుడు స్థాపించిన మౌర్యసాంరాజ్యం తరువాత క్రీ.పూ 185 లోఅశోకుడు ఈప్రాంతాన్ని పాలించారు.[17] బాక్ట్రియాకు చెందిన డెమెట్రియస్ క్రీ.పూ 180-165 లో స్థాపించిన ఇండో- గ్రీక్ రాజ్యంలో పంజాబు మరియు గాంధార భాగం అయ్యాయి. క్రీ.పూ 165-150 నాటికి మెనందర్ దీనిని విస్తరించాడు. తరువాత ఈ ప్రాంతంలో గ్రేకో - బుద్ధిజం సంస్కృతి వికసించింది.[17][24] తక్షశిల పురాతనమైన విద్యాసంస్థగా మరియు అత్యున్నత విద్యను అందించిన విద్యాసంస్థగా అంతర్జాతీయ ఖ్యాతి గడించింది.[25][26][27][28]

మద్య యుగం

మద్యయుగం (క్రీ.శ 642-1219) ఈ ప్రాంతంలో ఇస్లాం వ్యాపించింది. ఈ సమయంలో సూఫీ మిషనరీలు అధికసంఖ్యలో బౌద్ధులను మరియు హిందువులను ఇస్లాం మతానికి మార్చడంలో కీలకపాత్ర వహించారు.[29] సింధు ప్రాంతంలో రాయ్ రాజవంశం (క్రీ.శ 489-632) ఈ ప్రాంతాన్ని పరిసర ప్రాంతాలతో చేర్చిపాలించింది. [30] ధర్మపాలా మరియు దేవపాలా ఈప్రాంతాన్ని పాలించిన చివరి బౌద్ధపాలకులుగా గుర్తించబడుతున్నారు. పాలా సాంరాజ్యంలో బంగ్లాదేశ్ ఉత్తరభారతదేశం మరియు ఆఫ్ఘనిస్తాన్ భాగంగా ఉంది.

ముహమ్మద్ బీన్ కాశిం

క్రీ.శ 711 ముహమ్మద్ బీన్ కాశిం విజేత సింధూలోయలోని పాకిస్థాన్‌పంజాబు మరియు ముల్తాన్ ప్రాంతాలను జయించాడు. [31][32][33][34][35]పాకిస్థాన్ ప్రభుత్వ చారిత్రక ఆధారాలు పాకిస్థాన్ తకెత్తడానికి ఇది పునాదిగా ఉందని తెలియజేస్తున్నాయి. [31][36][37]ఈ విజయం తరువాత భారత ద్వీపకల్పంలో పాలన సాగించిన ముస్లింల విజయానికి వేదిక తయారుచేసింది. తరువాత (క్రీ.శ 975- 1187) లో ఘజ్నావిద్ సాంరాజ్యం, ఘోరిద్ రాజ్యం మరియు (క్రీ.శ 1206-1526) ఢిల్లీ సుల్తానేట్ ఈ ప్రాంతాన్ని కూడా పాలించాయి. తరువాత సుల్తానేట్ స్థానంలో (క్రీ.శ 1526- 1857) నుండి ఈ ప్రాంతం మొఘల్ సాంరాజ్యంలో భాగంగా ఉంది. మొఘల్ పాలకులు ఈ ప్రాంతంలో పర్షియన్ సంప్రదాయం మరియు ఉన్నతస్థాయి ఇండో- పర్షియన్ సంస్కృతి ప్రవేశపెట్టాయి. [38] 16వ శతాబ్ధం ఆరంభంలో ఈ ప్రాంతం భారతీయ మొఘల్ పాలకుల పాలనలో ఉంది. [39] 18వ శతాబ్ధం నాటికి యురేపియన్ ప్రభావం అధికరించి మొఘల్ పాలన వాణిజ్యపరంగా మరియు రాజకీయ పరంగా క్షీణించింది. [39]

ఈస్టిండియా కపెనీ

Edwin Lord Weeks illustration of an open-air restaurant near Wazir Khan Mosque, Lahore.

ఈ సమయంలోనే ఈస్టిండియా కంపెనీ సముద్రతీర స్థావరాలు ఏర్పరచుకున్నది.[39] సముద్రం మీద ఆధిపత్యం, గొప్ప వనరులు, సాంకేతికత మరియు ఈస్టిండియా కంపెనీ సమీకరించిన సైనికశక్తి రక్షణ బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం భారతద్వీపకల్పంలో కంపెనీ పాలనకు అనుమతించేలాచేసింది. 1765 నాటికి భారతద్వీపకల్పం మీద యురేపియన్ల ఆధిపత్యం అధికరించింది. [40] 1820 నాటికి బ్రిటిష్ శక్తి బెంగాల్ వరకు విస్తరించడంతో సైనిక శక్తిని పెంచుకోవడానికి మరియు అనుకూలమైన భూభాగాన్ని తమభూభాగంతో విలీనం చేసుకోవడానికి అనుకూలించింది. [39] చరిత్రకారులు ఇది కాలనీ పాలనకు ఆరభబిందువని వర్ణిస్తున్నారు. [39] ఈ సమయానికి బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం నుండి ఈస్టిండియా కంపెనీకి లభించిన మద్దతుతో ఈస్టిండియా కంపెనీకి మరింత విశ్వాసంతో విద్య, సాంఘిక సంస్కరణలు మరియు సంస్కృతికరంగం మొదలైన ఆర్ధికేతర రంగాలలో శక్తివంతగా ప్రవేశించడానికి అవకాశం లభించింది. [39] 1835 లో " ఇంగ్లీష్ ఎజ్యుకేషన్ యాక్ట్" (1845) మరియు ఇండియన్ సివిల్ సర్వీస్ వంటి సంస్కరణ అమలుచేయబడింది. [41]భారతీయ ద్వీపకల్పంలోని భారతీయ ముస్లిములు విద్యను అభ్యసించడానికి సంప్రదాయకమైన మదరసాలకు ఆగ్లేయులు మద్దతు ఇవ్వలేదు. తరువాత దాదాపు మదరసాలు అన్ని నిధులు సహాయం కోల్పోయాయి.[42]

కాలనీ పాలన

Sir Syed Ahmad Khan (1817-98) whose vision formed the basis of Pakistan
Muhammad Ali Jinnah (1876–1948) served as Pakistan's first Governor-General and the leader of the Pakistan Movement

18వ శతాబ్ధం ఆరంభంలోనే మొఘల్ సాంరాజ్యం క్రమంగా పతనం చెందడం ప్రారంభం అయింది. తరువాత బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం భారతద్వీపకల్పం అంతటి మీద ఆధిపత్యం సాగించే వరకు సిక్కుల ప్రాభవం అధికం అయింది. [43]1857 లో భారతీయ తిరుగుబాటు 1857 (సిపాయీల తిరుగుబాటూ) ఈ ప్రాంతంలో బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం మరియు క్వీన్ విక్టోరియాలకు వ్యతిరేకంగా జరిగిన అతిపెద్ద సైనికచర్యగా గుర్తించబడుతుంది. [44]హిందూయిజం మరియు ఇస్లాం అనుయాయుల మద్య మతకహాలు అధికమై హిదూ ఇస్లామిక్ సంబంధాలు క్షీణించడం వలన బ్రిటిష్ పాలనకు ప్రధాన సమస్యగా పరిణమించింది. [45] హిందీ- ఉర్దూ వివాదాలు హిందువులు మరియు ముస్లిముల మద్య సంఘర్షణలను మరింత అధికం చేసింది. [46] బెంగాలి పునరుజ్జీవనం సంప్రదాయ హిందూయిజ ఙానం జాగరూకమైంది. అలాగే అది బ్రిటిష్ ఇండియన్ సామారాజ్య సాంఘిక మరియు రాజకీయాల మీద కూడా గొప్పగా ప్రభావం చూపింది. .[47][48] బెంగాలీ పునరుజ్జీవనం ఎదుర్కోవడానికి సయ్యద్ అహ్మద్ ఖాన్ నాయకత్వంలో అలిఘర్ ఉద్యమం నిర్వహించబడింది. ఫలితంగా 1901 లో " ఇండియన్ ముస్లిం లీగ్ " స్థాపించబడింది. తరువాత రెండుదేశాల విధానాన్ని ముస్లిం లీగ్ ఆదరించింది. [43] ఇండియన్ నేషనల్ కాంగ్రెస్ బ్రిటిష్ వ్యతిరేక విధానం, బ్రిటిష్ విలువలను స్వీకరించిన ఆల్ ఇండియా ముస్లిం లీగ్ భవిష్యత్తు పాకిస్థాన్ సాంఘిక విధానం రూపొందించాయి. .[49][50]మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం సమయంలో బ్రిటిష్ వ్యతిరేక విధానం హిందూ జర్మన్ కుట్ర మొదలైన వివాదాలు ఇండియన్ నేషనల్ కాంగ్రెస్ మరియు జర్మన్ దేశాలమద్య సయోధ్య కలేగేలా చేసాయి. [51]జాతీయ కాంగ్రెస్ నాయకత్వంలో అహింసా విధానంలో స్వరంత్ర పోరాటం దేశావ్యాప్తంగా వ్యాపించింది. ఈ విధానంలో మూకుమ్మడి పోరాటాలలో లక్షలాది ప్రజలు పాల్గొన్నారు. బ్రిటిష్ ప్రభుత్వానికి వ్యతిరేకంగా 1920 లో క్విట్ ఇండియా ఉద్యమం మరియు 1930 లో సహాయనిరాకరణోద్యమాలలో దేశ వ్యాప్తంగా లక్షలాది మంది ప్రజలు పాల్గొన్నారు. .[52][53][54]

ముస్లిం లీగ్

1930 నాటికి ఆల్ ఇండియా ముస్లిం లీగ్ క్రమంగా పెద్ద ఎత్తున ప్రజాదరణ సంపాదించింది. 1930 డిసెంబర్ 29న ముహమ్మద్ ఇక్బాల్ ముస్లిములు అధికంగా ఉన్న వాయవ్యభారతంలో ఉన్న పంజాబు (పాకిస్థాన్), వాయవ్య భూభాగం (1901-55), సింధు మరియు బలూచీ స్థాన్ వీలీనం కావాలని పిలుపు ఇచ్చాడు. .[55]పాకిస్థాన్ స్థాపకుడు ముహమ్మద్ ఆలి జిన్నా ప్రధానంగా రెండు దేశాల విధానాన్ని బలపరిచాడు. తరువాత ముస్లిం లీగ్‌ను 1940 లాహోర్ నిర్ణయం (పాకుస్థాన్ నిర్ణయం) వైపు నడిపించాడు.[43] రెండవ ప్రపంచం యుద్ధం, ముహమ్మద్ ఆలి జిన్నా మరియు ఆల్ ఇండియా ముస్లిం లీగ్ యునైటెడ్ కింగ్డంకు మద్దతు ఇచ్చింది. [56]

క్యాబినెట్ మిషన్

1946 లో భారత్‌లో క్యాబినెట్ మిషన్ విఫలం అయింది. తరువాత యునైటెడ్ కిండం భారత్‌లో 1946 - 47 లలో " బ్రిటిష్ రాజ్ " ముగింపుకు వస్తుందని సూచనలు అందజేసింది. .[57]బ్రిటిష్ ఇండియాలో జాతీయ కాంగ్రెస్ లోని నెహ్రూ, అబుల్ కలాం ఆజాద్, ఆల్ ఇండియ ముస్లిం లీగ్ లోని ముహమ్మద్ ఆలి జిన్నా మరియు సిక్కులకు నాయకత్వం వహించిన తారాసింగ్ మొదలైన భారతీయ జాతీయవాదులు 1947 జూన్ మాసంలో స్వతంత్రం మరియు అధికార పరివర్తన షరతుల గురించి సంప్రదింపులు జరిపారు. . [58]1947 లో యునైటెడ్ కింగ్డం భారత్ విభజనకు అంగీకారం తెలిపింది. ఆగస్ట్ 14 న వాయవ్య భారతం మరియు తూర్పు భారతంలోని అధికసంఖ్యాకులైన ముస్లిం ప్రజలను కలుపుకుంటూ పాకిస్థాన్ అవతరించింది.[54]బలూచీస్థాన్, తూర్పు బెంగాల్, వాయవ్య సరిహద్దు భూభాగం (1901-55), పంజాబు (పాకిస్థాన్) మరియు సింధ్ భూభాగాలు పాకిస్థాన్‌లో భాగం అయింది. [43][58] భారత్ విభజన కారణంగా పంజాబ్ మరియు బెంగాల్ లలో తీవ్రమైన మతకలహాలు చెలరేగాయి. లక్షలమంది ముస్లిములు పాకిస్థాన్‌కు తరలి వెళ్ళారు లక్షలాది హిందువులు మరియు సిక్కులు భారత్‌కు తరలి వచ్చారు.[59]రాజస్థానం జమ్ము కాశ్మీర్ వివాదం " మొదటి కాశ్మీర్ యుద్ధం (1948) కి దారితీసింది. [60][61]

స్వతంత్రం ఆధునిక పాకిస్థాన్

The American CIA film on Pakistan made in 1950 examines the history and geography of Pakistan.

1947 లో భారత్ నుండి విభజించిన పాకిస్థాన్ రూపుదిద్దుకున్న తరువాత ఆల్ ఇండియా ముస్లిం లీగ్ అద్యక్షుడు ముహమ్మద్ ఆలి జిన్నా " పాకిస్థాన్ గవర్నర్ జనరల్ " అయ్యాడు. అలాగే పాకిస్థాన్ పార్లమెంటుకు మొదటి స్పీకర్ అయ్యాడు. [62]ఫండింగ్ ఫాదర్స్ ఆఫ్ పాకిస్థాన్ లైక్వత్ ఆలీ ఖాన్ ఆల్ ఇండియా ముస్లిం లీగ్ పార్టీ జనరల్ సెక్రెటరీ కావడానికి అంగీకరించారు. అలాగే లైక్వత్ ఆలీ ఖాన్ పాకిస్థాన్ ప్రధమ ప్రధానమత్రి స్థానం కూడా అలంకరించాడు. 1947 లో ఆరవ జార్జ్ భారత చక్రవర్తి పదవిని త్యజించిన తరువాత పాకిస్థాన్ కామంవెల్త్ దేశాలలో ఒక రాజ్యంగా మారింది.[62] 1952 ఫిబ్రవరి 2న ఆరవ జార్జ్ మరణం తరువాత రెండవ ఎలిజబెత్ పాకిస్థాన్ రాణి అయింది. 1956 లో పాకిస్థాన్ కాంస్టిట్యూషన్ అంతస్థు పొందే వరకు పాకిస్థాన్ కామంవెల్త్ దేశాలలో ఒకటిగా ఉంది. [63] పాకిస్థాన్ అధ్యక్షుడు ఇస్కందర్ మిర్జా " టూ మాన్ రూల్ " స్థానంలో ఆర్మీ చీఫ్ పాలన అమలైన తరువాత పాకిస్థాన్ స్వతంత్రం ప్రశ్నార్ధకంగా మారింది. తరువాత అధ్యక్షుడు ఇస్కందర్ పాలన తొలగించి మిర్జా ఆర్మీ చీఫ్ జనరల్ అయూబ్ ఖాన్ పాకిస్థాన్ పాలన స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. 1962 లో అధ్యక్షపాలన అమలైన తరువాత పాకిస్థాన్ ఆర్ధికరంగం గుర్తించతగినంగా అభివృద్ధి చెందింది. 1965 లో రెండవ ఇండో - పాక్ యుద్ధం తరువాత పాకిస్థాన్ ఆర్ధికవ్యవస్థలో పతనం మొదలైంది. [64][65] 1969 లో పాక్ అధ్యక్షుడు జనరల్ అయూబ్ ఖాన్ నుండి యాహ్యాఖాన్ పాలన చేపట్టిన తరువాత 1970 లో సంభవించిన పాకిస్థాన్‌లో సంభవించిన తుఫాన్ తూర్పు పాకుస్థాన్‌లో 50,000 మంది ప్రాణాలను బలుగొన్నది.[66]

Signing of Tashkent Declaration to end hostilities with India in 1965 in Tashkent, USSR, by President Ayub alongside with Bhutto (center) and Aziz Ahmed (left).

జాతీయ ఎన్నికలు

1970 లో పాకిస్థాన్ మొదటిసారికా డెమొక్రటిక్ ఎన్నికలు (1970) నిర్వహించింది. ఇది మిలటరీ పాలన నుండి స్వతంత్రపాలన ఆరంభానికి నాంది అయింది. తూర్పు పాకిస్థాన్‌లోని అవామీలీగ్ పాకిస్థాన్ పీపుల్స్ పార్టీ మీద విజయం సాధించింది. యాహ్యాఖాన్ మిలటరీ పాలనను ప్రజలు తిరస్కరించారు. [67][68]1971 మార్చ్ 25న బంగ్లాదేశ్ స్వతంత్ర సమరం సమయంలో పరిస్థితి చక్కదిద్దడానికి పాకిస్థాన్ సైన్యం బంగ్లాదేశ్ చేరుకుంది. [67][68]" 1971 బంగ్లాదేశ్ మారణహోమం " బంగ్లాదేశ్ స్వతంత్రం ప్రకటించడానికి దారితీసింది. తరువాత బెంగాల్ ముక్తి బహిని భారత్ సహాయంతో ప్రత్యేక బంగ్లాదేశ్ స్వతంత్ర సమరానికి సేనలను సమీకరించాడు. [68][69]అయినప్పటికీ పశ్చిమ పాకిస్థాన్ ఈ యుద్ధాన్ని అంతరుద్ధం అని అభివర్ణించింది.[70]

అల్లర్లు

స్వతంత్ర సమరంలో దాదాపు 3 - 30 లక్షలమంది పౌరులు అసువులు కోల్పోయారని అంచనా. [71] స్వతంత్రసమరానికి వ్యతిరేకంగా పాకిస్థాన్ భారత్ - బంగ్లాదేశ్ మీద త్రివిధదళాల దాడి చేసింది. [68]

లొంగుబాటు

1971 లో పాకిస్థాన్ లొంగుబాటుతో యుద్ధంలో ఎదురైన అపజయం కారణంగా యాహ్యాఖాన్ స్థానంలో జుఫిల్ అలి భుట్టో పాకిస్థాన్ అధ్యక్షుడిగా అధికారపీఠం అధిష్టించాడు.తరువాత పాకిస్థాన్ కాంసిట్యూషన్ అఫ్ పాకిస్థాన్‌గా డెమాక్రసీ మార్గంలో పయనించింది. 1972 - 1977 మద్య పాకిస్థా డెమొక్రసీ పునరుద్ధరించబడింది. స్వీయ చైతన్యం, సోషలిజం, పాకిస్థానీ జాతీయత దేశవ్యాప్తంగా పునరుద్ధరణ కార్యక్రమాలు చురుకుగా సాగాయి. [72] తరువాత 1972 లో పాకిస్థాన్ అభివృద్ధి పధాకాలు చేపట్టింది. అలాగే న్యూక్లియర్ నియంత్రణ కార్యక్రమాలు చేపట్టింది. విదేశీజోక్యం అడ్డుకోవడానికి విధ్వంశకర మార్గాన్ని వదిలి మొదటి న్యూక్లియర్ పవర్ ప్రాజెక్టును ప్రారంభించింది. .[73][74] 1974 లో మొదటిసారిగా భారత్ మొదటి సారిగా న్యూక్లియర్ పరొశోధ జరపడం పాకిస్థాన్‌కు ప్రేరణ కలిగించడం వలన 1979 లో పాకిస్థాన్ న్యూక్లియర్ వెపన్ పరిశోధన పూర్తిచేసింది. .[74] 1977 సైనిక చర్యతో పాకిస్థాన్ డెమొక్రసీ ముగింపుకు వచ్చింది. 1978లో జనరల్ జియా - ఉల్- హాక్ పాకిస్థాన్ అధ్యక్షపదవి చేపట్టాడు. అధ్యక్షుడు జనరల్ జియా చేపట్టిన కార్పొరేట్ సెక్టర్ ఆఫ్ పాకిస్థాన్ మరియు ఇస్లామైజేషన్ ఆఫ్ ఎకనమి పధకాలు దక్షిణాసియాలో వేగవంతమైన దేశాలజాబితాలో ఒకటిగా చేసింది. [75] న్యూక్లియర్ నియంత్రణ, ఇస్లామైజేషన్ అభివృద్ధి[76] సంప్రదాయవాద తత్వం అభివృద్ధి కొనసాగింది.తరువాత పాకిస్థాన్ ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లో రష్యా కార్యకలాపాకు వ్యతిరేకంగా యు.ఎస్ కార్యకలాపాలకు సహకారం అందించింది.[77][78]

జియా మరణం

1988 విమానప్రమాదంలో ముహమ్మద్ జియా- ఉల్- కాక్ మరణం తరువాత జుల్ఫికర్ ఆలి భుట్టో కుమార్తె బెనజిర్ భుట్టో పాకిస్థాన్ మొదటి మహిళా ప్రధాన మంత్రిగా ఎన్నిక చేయబడింది. పాకిస్థాన్ పీపుల్స్ పార్టీ తరువాత సంప్రదాయవాద పాకిస్థాన్ ముస్లిం లీగ్ (ఎన్) అధికారం చేపట్టింది. తరువాత దశాబ్ధంలో ఈ రెండు పార్టీలు మార్చిమార్చి అధికారం చేపట్టాయి. 1980 తో పోల్చితే తరువాత దశాబ్ధంలో దేశఆర్ధిక వ్యవస్థ క్షీణించింది. తరువాత పాకిస్థాన్ దీర్ఘకాలం ద్రవ్యోల్భణం, అస్థిరత, లంచగొండితనం, పాకిస్థాన్ జాతీయవాదం, భౌగోళిక రాజకీయం, భారత్‌తో శతృత్వం, సోషలిజం పతనం, సంప్రదాయవాదం, మొదలైన అంశాలమధ్య చిక్కుకుపోయింది. [79][80] 1997 లో పాకిస్థాన్ జాతీయ ఎన్నికలలో పాకిస్థాన్ ముస్లిం లీగ్ (ఎన్) అత్యధిక ఆధిఖ్యత సాధించింది. 1988 లో భారత్ ప్రధాని అటల్‌బిహారీ వాజ్‌పాయ్ నేతృత్వంలో నిర్వహించబడిన పొక్రాన్ అణ్వాయుధ పరిశోధనకు సమాధానంగా ముషారఫ్ నేతృత్వంలో రెండవ పాకిస్థాన్ అణ్వాయుధ పరిశోధన నిర్వహించబడింది. [81]

కార్గిల్ యుద్ధం

President Bush meets with President Musharraf in Islamabad during his 2006 visit to Pakistan.

1999 లో పాకిస్థాన్ మరియు భారత్ మద్య సౌనిక ఘర్షణలు అధికరించి కార్గిల్ యుద్ధానికి దారితీసాయి. సివిల్- మిలటరీ సంఘర్షణలు జనరల్ పర్వీజ్ ముషారఫ్ పాకిస్థాన్ అధికారాన్ని చేపట్టడానికి అనుమతించాయి. .[82][83] 1999 నుండి 2001 వరకు ముషారఫ్ హెడ్ ఆఫ్ ది గవర్నమెంట్‌గా పాకిస్థాన్‌ను పాలించాడు. తరువాత 2001 నుండి 2008 వరకు పాకిస్థాన్ అధ్యక్షునిగా పాలించాడు. ముషారఫ్ పాలనలో ఆధునికీకరణ, సాంఘిక స్వాతంత్రం, ఆర్ధిక సంస్కరణల పొడిగింపు మొదలైన చర్యలు చేపట్టబడ్డాయి. [84]తరువాత పాకిస్థాన్ యు.ఎస్ తో కలిసి తీవ్రవాదంతో చేసిన యుద్ధంలో పాల్గిన్నది. పాకిస్థాన్ నేషనల్ అసెంబ్లీ విజయవంతంగా 5 సంవత్సరాల పాలన ముగించిన తరువాత 2007-నవంబర్ 15న పాకుస్థాన్ జాతీయ ఎన్నికలకు పాకిస్థాన్ ఎన్నికల కమిటీ పిలుపును ఇచ్చింది. [85]2007 లో బెనాజిర్ భుట్టో కాల్చివేతకు గురైన తరువాత 2008 లో పాకిస్థాన్ పీపుల్స్ పార్టీ సురక్షిత ఆధిఖ్యతతో విజయం సాధించింది. తరువాత యూసఫ్ రాజా గిలాని ప్రధాని పదవిని చేపట్టాడు. .[86]ముషారఫ్ మీద ఆరోపించబడిన నేరారోపణా ఉద్యమానికి వెరచి ముషారఫ్ 2008 ఆగస్ట్ 18న అధ్యక్షపదవికి రాజీనామా చేసిన తరువాత ఆసిఫ్ ఆలి జర్దారీ అధ్యక్షపదవి చేపట్టాడు. .[87][88][89] పాకిస్థాన్ న్యాయవ్యవస్థతో ఏర్పడిన ఘర్షణల తరువాత యూసఫ్ రాజా గిలానీ 2012 జూన్ లో ప్రధానపదవికి అనర్హుడని నిర్ణయించబడింది.[90] తీవ్రవాదంతో యుద్ధంలో పాకిస్థాన్ పాత్ర, తీవ్రవాదం మీద యుద్ధం ఖరీదు 67.93 అమెరికన్ డాలర్లు. [91][92]అంతే కాక తీవ్రవాదం కారణంగా దాదాపు 30 లక్షల మంది ప్రజలు స్వస్థలం నుండి తరలించబడ్డారు. .[93] 2013 లో నిర్వహించబడిన పాకిస్థాన్ జాతీయ ఎన్నికలు (2013)లో పాకిస్థాన్ ముస్లిం లీగ్ (ఎన్) అమోఘమైన ఆధిఖ్యత సాధించింది. తరువాత నవాబు షరీఫ్ ప్రధానమంత్రి పదవి అలంకరించాడు. 14 సంవత్సరాల తరువాత పాకిస్థాన్‌లో తిరిగి డెమొక్రసీ స్థాపించబడింది. [94]

భౌగోళికం

పాకిస్థాన్ భౌగోళికం మరియు పాకుస్థాన్ వాతావరణం అత్యంత వైవిద్యం కలిగి ఉటుంది. పాకిస్థాన్‌లో పలు వైవిధ్యమైన జంతుజాలం ఉంది. [95] పాకిస్థాన్ వైశాల్యం 7,96,095 చ.కి.మీ. ఇది దాదాపు ఫ్రాంస్ మరియు యునైటెడ్ కింగ్డంల మొత్తం వైశాల్యానికి సమానం. వైశాల్యపరంగా పాకిస్థాన్ అంతర్జాతీయంగా 36వ స్థానంలో ఉంది. వివాదాంశమైన కాశ్మీర్ వైశాల్యం చేర్చడం తేడాలలో వర్గీకరణలో వ్యత్యాసాలు ఉండవచ్చు. పాకిస్థాన్ అరేబియన్ సముద్రతీరం మరియు గల్ఫ్ ఆఫ్ ఓమన్ సముద్రతీరం మొత్తం పొడవు 1046 కి.మీ.[96]పాకిస్థాన్ భూభాగం సరిహద్దు మొత్తం పొడవు 6774కి.మీ ఇందులో ఆఫ్ఘనిస్థాన్ - పాకిస్థాన్ సరిహద్దు పొడవు 2430 కి.మీ., పాకిస్థాన్- చైనా సరిహద్దు పొడవు 523 కి.మీ., భారత్- పాకిస్థాన్ 2912 కి.మీ మరియు పాకిస్థాన్ - ఇరాన్ సరిహద్దు పొడవు 909 కి.మీ. [97] పాకిస్థాన్ సముద్రతీరాన్ని ఓమన్‌తో పంచుకొంటూ ఉంది. ,[98]పాకిస్థాన్ ఓమన్ లను తజకిస్థాన్ కోల్డ్ , నేరో వాఖన్ కారిడార్ వేరుచేస్తుంది. .[99] భౌగోళికంగా పాకిస్థాన్ దక్షిణాసియా, మిడిల్ ఈస్ట్ మరియు మద్య ఆసియా లలో ప్రాధాన్యత కలిగిన భూభాగంలో ఉంది. [100]

భౌగోళికంగా పాకిస్థాన్‌లోని సింధ్ మరియు పంజాబు భూభాగాలు ఇండియన్ టెక్టానిక్ ప్లేట్‌లో ఉంది. పాకిస్థాన్‌లోని బలూచీస్థాన్ మరియు కైబర్ పఖ్తుంఖ్య లోని అధిక భాగం యురేషియన్ ప్లేట్‌లో (ప్రధానంగా ఇరానియన్ ప్లేట్) ఉంది. గిల్జిత్ - బలూచీ స్థాన్ మరియు కాశ్మీర్ ఇండియన్ ప్లేట్ అంచున అధికంగా భూంపాలు సంభవించడానికి ప్రాంతంలో ఉంది. దక్షిణ పాకిస్థాన్‌లో సముద్రతీరంలో గ్లాసియేటెడ్ పర్వతాలు ఉన్నాయి. ఉత్తర పాకిస్థాన్‌లో మైదానాలు, ఎడారులు మరియు పీఠభూములు ఉన్నాయి. [101]

భౌగోళిక విభజన

పాకిస్థాన్ భౌగోళికంగా ఉత్తర ఎగువ భూములు, సింధూనదీ మైదానం మరియు బలూచీస్థాన్ పీఠభూమి మూడు ప్రధాన భాగాలుగా విభజించబడింది. .[102] ఉత్తర ఎగువభూములలో కరకొరం, హిందూ కుష్ మరియు పామిర్ పర్వతం మొదలైన పర్వతశ్రేణులు ఉంటాయి. ఇక్కడ ఎత్తైన శిఖరాలు కూడా ఉన్నాయి. వీటిలో 14 " ఎయిట్ తౌజండర్స్" పర్వతశిఖరాలలో 5 పాకిస్థాన్‌లో ఉన్నాయి. ఇవి అంతర్జాతీయ పర్వతారోహకులను పాకిస్థాన్‌ వైపు ఆకర్షిస్తున్నాయి. పర్వతారోహకులను ఆకర్షించే శిఖరాలలో కె-2 ఎత్తు 8611మీ మరియు నంగా ప్రభాత్ ఎత్తు 8126 మీ శిఖరాలు ప్రధానమైనవి. [103] బలూచిస్థాన్ పీఠభూమి థార్ ఎడారి తూర్పున ఉంది. దేశంలో 1609 కి.మీ పొడవున సింధూనది దాని ఉపనదులు కాశ్మీర్ నుండి అరేబియన్ సముద్రం వైపు ప్రవహిస్తున్నాయి. పంజాబుకు సింధూనది విస్తారమైన సారవంతమైన మట్టిని చేరుస్తూ ఉంటుంది. [104]

వాతావరణం

పాకిస్థాన్ వాతావరణం ఉష్ణమడల వాతావరణానికి అతీతంగా కొంచెం వ్యత్యాసంగా ఉంటుంది. సముద్రతీర ప్రాంతంలో పొడి వాతావరణం నెలకొని ఉంటుంది. వర్షాకాలంలో అధిక వర్షపాతం కారణంగా తరచుగా వరదలు సంభవిస్తుంటాయి. అలాగే పొడి సీజన్లో తక్కువ వర్షం లేక అసలు వర్షాలు పడకుండా ఉంటుంది. పాకిస్థాన్ వాతావరణాన్ని నాలుగుగా విభజించవచ్చు. పొడిగా ఉండే శీతల వాతావరణం (డిసెంబర్- ఫిబ్రవరి), వేడిగా పొడిగా ఉండే వసంతకాలం (మార్చ్- మే), వేసవి మరియు వర్షాకాలం (జూన్- సెప్టెంబర్), వర్షాకాలాంతర సీజన్ అక్టోబర్ - నవంబర్. [43] Rainfall varies greatly from year to year, and patterns of alternate flooding and drought are common.[105]

వృక్షజాలం మరియు జంతుజాలం

Deodar,[a] Pakistan's national tree.

భౌగోళిక మరియు వాతావరణ వ్యత్యాసాలు అత్యధిక జాతుల చెట్లు మరియు మొక్కలు పుష్కలంగా పెరగడానికి దోహదం చేస్తుంది. పాకిస్థాన్‌లో కోనిఫెరస్, ఆల్పైన్ మరియు సుబల్‌పైన్ మొదలైన వైవిద్యమైన అరణ్యాలు ఉన్నాయి. ఉత్తర భూభాగంలోని పర్వతాలలో అరణ్యాలలో స్రౌస్, పైన్ మరియు దేవదారు చెట్లు అధికంగా కనిపిస్తుంటాయి. సులైమాన్ పర్వతాలలో మల్బరీ మొదలైన డెసిడ్యుయస్ చెట్లు అధికంగా ఉంటాయి. దక్షిణ భూభాగంలోని బలూచిస్థాన్, సింధ్ మరియు పంజాబు ప్రాంతాలలో కొబ్బరి మరియు ఫోనిక్స్ చెట్లు అధికంగా ఉంటాయి. పశ్చిమ పర్వతాలలో యూనిపర్, టమరిస్క్, పదునుగా ఉండే గడ్డి మరియు పొదలు ఉంటాయి. దక్షిణంలో ఉన్న సముద్రతీర తడిభూములలో మాంగ్రోవ్ అరణ్యాలు ఉంటాయి. .[106] కొనిఫెరౌస్ అరణ్యాలు సముద్రమట్టానికి 1000-4000 మీటర్ల ఎత్తున ఉత్తరం మరియు వాయవ్య భూభాగంలో ఉంటాయి. పొడారిన బలూచీస్థాన్ భూభాగంలో తాటి, ఈత వంటి ఏకదళబీజ చెట్లు, ఎఫెద్ర చెట్లు కనిపిస్తుంటాయి. పంజాబు మరియు సింధ్ మొదలైన ట్రాపికల్ మరియు సబ్ ట్రాపికల్ డ్రై అండ్ మాయిస్ట్ అరణ్యాలు ఉంటాయి. ఈ అరణ్యాలలో మల్బరీ, అకాసియా మరియు యూకలిఫ్టస్ చెట్లు ఉంటాయి.[107]2010 గణాంకాలను అనుసరించి పాకిస్థాన్‌లోని అరణ్యాల వైశాల్యం 2.2%. [108]

పాకిస్థాన్‌ వాతావరణ వైవిధ్యం కలిగి ఉంది. పాకిస్థాన్‌లో దాదాపు 668 పక్షిజాతులు కనిపిస్తుంటాయి. [109][110] సాధారణంగా కాకులు, ఉడుతలు, మైనాలు, హాక్, ఫాల్కన్ మరియు గద్దలు కనిపిస్తుంటాయి. పాలాస్ (కొహిస్థాన్)లో గుర్తించతగినంగా వెస్టర్న్ ట్రాగోపన్ ఉన్నాయి. .[111] పాకిస్థాన్‌లో యూరప్, మద్య ఆసియా మరియు భారత్ నుండి వలస వస్తున్న పలు వలస పక్షులు కనిపిస్తుంటాయి. [112]

దక్షిణ భూభాగంలోని మైదానాలలో ముంగిసలు, పునుగు పిల్లి, కుందేళ్ళు, ఆసియాటిక్ నక్క, భారత పంగోలిన్, ఎడారి పిల్లి మరియు అడవి పిల్లి ఉన్నాయి. సింధూ ప్రాంతంలో ముగ్గర్ మొసళ్ళు ఉన్నాయి. పరిసర ప్రాంతాలలో అడవి పంది, జింక ,ముళ్ళపంది మరియు ఎలుకలు కనిపించడం సాధారణం. మద్య పాకిస్థాన్‌లో ఉన్న దిగువన ఉన్న ఇసుక భూములలో ఆసియాటిక్ నక్కలు, చారల హైనా, అడవి పిల్లులు మరియు చిరుతలు ఉన్నాయి.[113][114] అనకూల వాతావరణ కారణంగా చెట్లు తాక్కువగా ఉండడం, జింకలు మేయడం వలన వన్యమృగాలు ఎడారిభూములలో జంతువులు భద్రతలేని స్థితిలో ఉన్నాయి. చోలిస్థాన్‌లో స్వల్పంగా చింకారాలు కనిపిస్తుంటాయి. పాకిస్థాన్- భారత్ సరిహద్దులో చోలిస్థాన్‌లో కొన్ని ప్రాంతాలలో స్వల్పసంఖ్యలో నీల్ గాయ్ కనిపిస్తుంటుంది. [113][115] ఉత్తర భూభాగంలోని పర్వతాలలో మార్కోపోలో గొర్రె, ఉరియల్, మార్ఖొర్ మరియు ఐబెక్స్ మేకలు, ఆసియన్ బ్లాక్ బియర్ మరియు హిమాలయన్ బ్రౌన్ బియర్ మొదలైన పలు జాతుల జంతువులు ఉన్నాయి. [113][116][117] ఈ ప్రాంతంలో అరుదుగా మంచు చిరుతలు, ,[116] ఆసియన్ చిరుతలు. [118] సింధ్ ప్రాంతంలో సంరక్షితప్రాంతంలో బ్లైండ్ ఇండస్ రివర్ డాల్ఫిన్ ఉన్నాయి. అంతరించి పోతున్న దశలో ఇవి 1,100 మాత్రమే మిగిలి ఉన్నాయని భావిస్తున్నారు. .[116][119]పాకిస్థాన్ ప్రాంతంలో 174 క్షీరదాలు, 177 సరీసృపాలు, 22 ఆఫిబియన్లు, 198 మంచినీటి చేపలు, 5,000 అకశేకరాలు నమోదు చేయబడ్డాయి. [109][110]

పాకిస్థాన్ వృక్షజాలం మరియు జంతుజాలం పలు సమస్యలు ఎదుర్కొంటున్నాది. అరణ్యాల నరికివేతలో పాకిస్థాన్ అంతర్జాతీయంగా రెండవ స్థానంలో ఉంది. వేట మరియు వాతావరణ కాలుష్యం పర్యావరణం మీద తీవ్రప్రభావం చూపుతున్నాయి. [109][110]

జాతీయ పార్కులు మరియు అభయారణ్యాలు

Plain of Deosai National Park.

ప్రస్తుతం పాకిస్థాన్‌లో ఐ.యు.సి.ఎన్ గుర్తింపు పొందిన 157 సంరక్షిత ప్రాంతాలు ఉన్నాయి. ఆధునిక సరక్షిత ప్రాంతాల చట్టం అనుసరించి పాకిస్థాన్ ప్రభుత్వం ఏర్పాటు చేసిన జాతీయ పార్క్‌లో వన్యమృగాలు తమ సహజసిద్ధ వాతావరణంలో తిరుగాడుతూ ఉన్నాయి. బహవల్పూర్ వద్ద ఉన్న " లాల్ సుహంరా నేషనల్ పార్క్ " 1972 లో స్థాపించబడింది. [120]ఇది పాకిస్థాన్‌లోని ఒకేఒక " బయోస్ఫేర్ రిజర్వ్ " గా గుర్తించబడుతుంది. గిల్జిత్ బల్తిస్థాన్ వద్ద ఉన్న " సెంట్రల్ కరకొరం నేషనల్ పార్క్ " దేశంలోని అతిపెద్ద నేషనల్ పార్క్‌గా గుర్తించబడుతుంది. దీని వైశాల్యం 13,90,100 చ.హె. పాకిస్థాన్‌లోని అతి చిన్న నేషనల్ పార్క్ " అయూబ్ నేషనల్ పార్క్ " వైశాల్యం 931 చ.హె.

మౌళిక సదుపాయాల నిర్మాణము

ఆర్ధికం

దస్త్రం:Islamabadmall (cropped).jpg
View of Pakistan's capital, Islamabad. The city is home to several of country's largest companies.
దస్త్రం:Karachiskyline (cropped).jpg
Karachi is the second largest city in the world by population.

పాకిస్థాన్ వేగవంతంగా అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశం. [121][122][123] అలాగే తరువాతి 11 దేశాలలో ఒకటిగా గుర్తించబడుతుంది. ప్రపంచపు బృహత్తర ఆర్ధికశక్తి కలిగిన 21 దేశాలలో ఒక దేశంగా మారడానికి అవకాశం ఉన్న దేశాలలో పాకిస్థాన్ ఒకటి అని భావిస్తున్నారు. [124] దశాబ్ధాలుగా దేశంలో నెలకొన్న రాజకీయ అస్థిరత కారణంగా 2013 నాటికి పాకిస్థాన్ తీవ్రమైన ఆర్ధికలోటును ఎదుర్కొన్నది. తత్కారణంగా తీవ్రమైన నిర్వహణా లోపం మరియు క్రమపరచడానికి వీలుకాని ఆర్ధిక సమస్యలను ఎదుర్కొన్నది. అలాగే కనీసావసారాలైన రైల్వే సేవలను మరియు విద్యుత్తు ఉత్పత్తిని అందించడానికి అవసరమైన పునరుద్ధరణ మరియు అభివృద్ధిచేయడానికి వీలుకాని పరిస్థితితులు ఎదుర్కొన్నది. [125] పాకిస్థాన్ ఆర్ధికరంగం సెమీ ఇండస్ట్రిలైజ్‌గా భావిస్తున్నారు. సింధునదీ పరివాహక ప్రాంతాలు అభివృద్ధి చెంది ఉంది. [126][127][128] పాకిస్థాన్ ఆర్ధికరంగం కారాచీ ఆర్ధికం మరియు పంజాబు నగరప్రాంత ఆర్ధికంగా విభజించబడింది. ఇతరప్రాంతాలలో అభివృద్ధి తక్కువగా ఉంది. .[127] పాకిస్థాన్ 2011 జి. డి.పి202 బిలియన్ అమెరికన్ డాలర్లు ఉండవచ్చని అంచనావేయబడింది. జి.డి.పి కొనుగోలు శక్తి 838.164 మిలియన్లు అమెరికన్ డాలర్లు..[129] తలసరి ఆదాయం జి.డి.పి. 1,197 అమెరికన్ డాలర్లు, కాపిటల్ జి.డి.పి 4,602 అమెరికన్ డాలర్లు మరియు జి.డి.పి. ఋణశాతం 55.5%.

[130][131] ప్రపంచ బ్యాంక్ ఆర్ధికాభివృద్ధి కొరకు పాకిస్థాన్ వ్యూహాత్మకంగా కృషిచేస్తుందని భావిస్తుంది. సంఖ్యాపరంగా అభివృద్ధి చెందుతున్న పాకిస్థాన్ యువత దేశాభివృద్ధికి సరిపడినంత మానవవనరుల శక్తిని అందించగలదని భావిస్తున్నారు. అలాగే దేశానికి అధికంగా సేవారంగ అభివృద్ధి మరియు ఉపాధికల్పన వంటి సవాళ్ళను ఎదుర్కొనవలసిన అవసరం కూడా ఉంది. [132]

Pakistan would become the 18th largest economy in the world by 2050 with a GDP of US$ 3.33 trillion.

—Goldman Sachs, 2015, [133]

2013 లో ప్రపంచబ్యాంక్ వెలువరించిన నివేదిక ప్రపంచ ఆర్ధికశక్తిలో పాకిస్థాన్ 24వ స్థానంలో ఉందని అలాగే కొనుగోలు శక్తిలో 45వ స్థానంలో ఉందని తెలుస్తుంది. [128]

దక్షిణాసియా దేశాలలో ఆర్ధికశక్తిలో పాకిస్థాన్ రెండవ స్థానంలో ఉంది. దక్షిణాసియా ఆర్ధికంలో పాకిస్థాన్ ఆర్ధికరంగ జి.డి.పి 15% ఉంది.[134][135] పాకిస్థాన్ ఆరంభం నుండి ఆర్ధికాభివృద్ధి వైవిధ్యం కలిగి ఉంది. డెమాక్రసీ సమయంలో ఆర్ధికాభివృద్ధి వేగం తక్కువగా ఉన్నప్పటికీ మార్షల్ లా అమలులో ఉన్న మూడు కాలాలో అద్భుతంగా ఉంది. అయినప్పటికీ సమానమైన మరియు స్థిరమైన దేశాభివృద్ధికి సరైన పూనాదులు నిర్మించబడలేదు. .[65] 2000 లలో ఆర్ధిక సంస్కరణలు చేపట్టి అభివృద్ధి పనులు చేపట్టిన తరువాత పేదరికం 10% తగ్గింది. జి.డి.పి 3% అభివృద్ధి చెందింది.[97][136] 2007 లో ఆర్ధికరంగం కొంత పతనావస్థకు చేరుకుంది. [97]2008 లో ఇంఫ్లేషన్ 25.0%. [137] పాకిస్థాన్ ఫిజికల్ పాలసీకి ఇంటర్నేషనల్ మానిటరీ ఫండ్ సహకరిస్తుంది.[138][139] తరువాత సంవత్సరం ఆసియన్ డెవెలెప్మెంటు బ్యాంక్ నివేదిక పాకిస్థాన్ ఆర్ధిక సంక్షోభం తగ్గిందని తెలియజేసింది. .[140] 2010-11 ఫిజికల్ ఇంఫ్లేషన్ శాతం 14.1%.[141] జనవరి 2014 ట్రేడ్ ఆర్గనైజేషన్ సర్వే జపాన్ కంపెనీలతో వాణిజ్య సంబంధాలు అధికంగా ఉన్న దేశాలలో తైవాన్ తరువాత స్థానంలో పాకిస్థాన్ ఉందని వెల్లడించింది. 27 జపాన్ కంపెనీలకు పాకిస్థాన్‌తో వ్యాపారసంబంధాలు ఉన్నాయని భావిస్తున్నారు. [142]

పాకిస్థానీ టెక్స్‌టైల్ మార్కెట్. ఆసియాలో స్పిన్నింగ్ శక్తిలో పాకిస్థాన్‌ది 3 స్థానం. .
కరాచీ స్టక్ ఎక్స్చేంజ్. ప్రపంచంలో అత్యున్నత చైతన్యవంతమైన మార్కెట్లలో ఒకటి. ( 2014).

కమ్మోడిటీ

ముడిసరుకు పెద్ద ఎత్తున ఉత్పత్తి చేస్తున్న దేశాలలో పాకిస్థాన్ ఒకటి. పాకిస్థాన్ శ్రామికశక్తి ప్రపంచంలో 10వ స్థానంలో ఉంది. పాకిస్థాన్ నుండి 11 మిలియన్ల ఉద్యోగులు యునైటెడ్ స్టేట్స్‌లో పనిచేస్తూ 11.2 బిలియన్ల అమెరికండాలర్లు పాకిస్థాన్‌కు పంపి పాకిస్థాన్ ఆర్ధికంగా 2011-12 ఫిజికల్ ఇయర్‌కు సహకరిస్తున్నారు..[143] పాకిస్థాన్ ప్రజలు ప్రధానంగా యునైటెడ్ అరబ్ ఎమిరేట్స్, యునైటెడ్ స్టేట్స్, సౌదీ అరేబియా, అరబ్ స్టేట్స్ ఆఫ్ ది పర్షియన్ గల్ఫ్, బహరియన్, కువైత్, కతార్ మరియు ఓమన్, ఆస్ట్రేలియా, కెనడా, జపాన్, యునైటెడ్ కిండం, నార్వే మరియు స్విడ్జర్లాండ్ దేశాలలో పనిచేస్తున్నారు.[144][145] వరల్డ్ ట్రేడ్ ఆర్గనైజేషన్ నివేదిక అనుసరించి అంతర్జాతీయంగా పాకిస్థాన్ ఎగుమతులు తగ్గాయని ప్రపంచస్థాయిలో 2007 లో పాకిస్థాన్ ఎగుమతులు 0.128% ఉందని పేర్కొన్నది.[146]2010-11 ట్రేడ్ లోటు 11.217 అమెరికన్ డాలర్లు. [147]

పాకిస్థానీ ఆర్ధికరంగ నిర్మాణం

పాకిస్థానీ ఆర్ధికనిర్మాణం వ్యవసాయం నుండి సేవల వైపు మార్చబడింది. 2010 వ్యవసాయం జి.డి.పి లో 21.2%. ఐఖ్యరాజ్యసమితి " ఫుడ్ అండ్ అగ్రికల్చర్ ఆర్గనైజేషన్ " నివేదిక అనుసరించి 2005 పాకిస్థాన్ 21,591,400 మెట్రిక్ టన్నుల గోధుమ ఉత్పత్తి చేసిందని ఇది ఆఫ్రికా గోధుమ ఉత్పత్తికంటే (20,304,585 మెట్రిక్ టన్నులు) అధికమని మరియు దక్షిణ అమెరికా గోధుమ ఉత్పత్తికి (ఇది 20,304,585 మెట్రిక్ టన్నులు) సమీపంలో ఉందని తెలియజేస్తుంది. [148] 2002 -2007 పాకిస్థాన్ బ్యాంకింగ్ మరియు విద్యుత్తు రంగాలలో తగినంత విదేశీ పెట్టుబడి పెట్టబడింది.[149] పాకిస్థాన్‌లోని పరిశ్రమలలో దుస్తులు మరియు టెక్స్‌టైల్ (దాదాపు 60% ఎగుమతులు) ఆహారతయారీ, రసాయన ఉత్పత్తులు, ఇనుము మరియు స్టీల్ ప్రధానమైనవి. [150] పాకిస్థాన్‌లో పర్యాటకరంగం అభివృద్ధికి పుష్కలమైన అవకాశం ఉన్నప్పటికీ రాజకీయ అస్థిరత అందుకు ఆడ్డుగా నిలుస్తుంది. [151] పాకిస్థాన్ నిర్మాణ రంగం మరియు ఆఫ్ఘనిస్థాన్ అవసరాల కారణంగ పాకిస్థాన్ సిమెంటు కంపెనీలూ వేగంగా అభివృద్ధి చెందుతున్నాయి. 2013 లోపాకిస్థాన్ 7,708,557 మెట్రిక్ టన్నుల సిమెంటు ఎగుమతి చేసింది. .[152]2012-2013 పాకిస్థాన్ సిమెంటు ఉత్పత్తి 44,768,250 మరియు క్లింకర్ ఉత్పత్తి 42,636,428. పాకిస్థాన్ ఆర్ధిక రంగంలో సిమెంట్ పరిశ్రమ ప్రధానపాత్ర వహిస్తుంది.[153]

విదేశీ పెట్టుబడులు

2006 ఫిజికల్ ఇయర్ మొదటి 9 మాసాలలో విదేశీ పెట్టుబడి 2.22 బిలియన్ల అమెరికన్ డాలర్లు మరియు పోర్ట్పోలియో పెట్టుబడి 407.4 మిలియన్ల అమెరికన్ డాలర్లు. పాకిస్థాన్ స్టేట్ బ్యాంక్ 2005- 06 విదేశీ పెట్టుబడి 792.6 మిలియన్ల అమెరికన్ డాలర్ల నుండి 2.224 బిలియన్లకు చేరుకుంది. పాకిస్థాన్ స్టేట్ బ్యాంక్ సమీపకాల నివేదికను అనుసరించి పోర్ట్ పోలియా 108.1 మిలియన్ల అమెరికన్ డాలర్ల నుండి 407.4% అమెరికన్ డాలర్లకు చేరుకుంది. [154]2006-2007 ఆర్ధిక సంవత్సరంలో పాకిస్థాన్ యునైటెడ్ స్టేట్స్ నుండి 8.4 బిలియన్ల పెడ్డుబడి ( ప్రభుత్వ లక్ష్యం 4 బిలియన్లు) సాధించింది.[155] పాకిస్థాన్ స్టేట్ బ్యాంక్ నివేదిక అనుసరించి 2010 లో పాకిస్థాన్ రాజకీయ అస్థిరత కారణంగా విదేశీ పెట్టుబడి గుర్తించతగినంత 54.6% తగ్గింది. [156]

టెక్స్‌టైల్ పరిశ్రమ

పాకిస్థాన్ టెక్స్‌టైల్ పరిశ్రమ పాకిస్థాన్ ఎగుమతులలో కీలకపాత్ర వహిస్తుంది. పాకిస్థాన్ టెక్స్‌టైల్ ఉతపత్తుల ఎగుమతిలో పాకిస్థాన్ ఆసియాలో 8 వ స్థానంలో ఉంది. పాకిస్థాన్ జి.డి.పి టెక్స్‌టైల్ రంగం లో 9.5% భాగస్వామ్యం వహిస్తుంది. టెక్స్‌టైల్ రంగం పాకిస్థాన్‌లో 1.5 కోట్లమందికి ఉపాధి కల్పిస్తుంది. 30% శ్రామికశక్తి టెక్స్‌టైల్ రంగంలో పనిచేస్తుంది. దేశంలో పనిచేస్తున్న శ్రామికుల సంఖ్య 4.9 కోట్లు. పాకిస్థాన్ పత్తి ఉతపత్తిలో ఆసియాలో 4 వ స్థానంలో ఉంది. స్పిన్నింగ్ శక్తిలో 3వ స్థానంలో ఉంది (మొదటి రెండు స్థానాలలో చైనా మరియు భారత్ ఉన్నాయి). పాకిస్థాన్ అంతర్జాతీయ స్పిన్నింగ్ శక్తిలో 5% భాగస్వామ్యం వహిస్తుంది. పాకిస్థాన్ టెక్స్‌టైల్స్ అధికంగా కొనుగోలు చేస్తున్న దేశాలలో చైనా ద్వితీయ స్థానంలో ఉంది. చైనా పాకిస్థాన్ నుండి పత్తి, పత్తి నూలు మరియు పత్తి వస్త్రాలు దిగుమతి చేసుకుంటుంది. యునైటెడ్ కింగ్డం మొత్త టెక్స్‌టైల్ దిగుమతులలో పాకిస్థాన్ 3.3% (1.07 బిలియన్ల అమెరికన్ డాలర్లు) , చైనా 12.4% (4.61 బిలియన్ల అమెరికన్ డాలర్లు), యునైటెడ్ స్టేట్స్ 2.98% (2.98 బిలియన్ల అమెరికన్ డాలర్లు), జర్మన్ 1.6% (0.88 బిలియన్ల అమెరికన్ డాలర్లు), భారత్ 0.8% (0.888 బిలియన్ అమెరికన్ డాలర్లు) భాగస్వామ్యం వహిస్తుంది. .[157]

బ్యాంకింగ్

పాకిస్థాన్ బ్యాంకింగ్ రంగం క్రమంగా అభివృద్ధి చెందుతూ ఉంది. బ్యాంకింగ్ రంగానికి విదేశీ మరియు స్వదేశీ మదుపుదార్లు భాగస్వామ్యం వహిస్తున్నారు. [ఆధారం చూపాలి] బ్యాంకుల మద్య పోటీ అధికరిస్తూ ఉంది. దీర్ఘకాల ప్రయోజనాలు వంటి ఆకర్షణీయమైన పధకాలతో వాడుకరులను ఆకర్షించడంలో బ్యాంకులు పోటీ పడుతున్నాయి. పాకిస్థాన్‌లో 6 ఫుల్ ప్లెడ్జ్డ్ ఇస్లామిక్ బ్యాంకులు మరియు 13 కాన్వెన్షనల్ బ్యాంకులు సేవలు అందిస్తున్నాయి. ఇస్లామిక్ బ్యాంకింగ్ మరియు ఇస్లామిక్ ప్రభావిత కాన్వెన్షనల్ బ్యాంకులు పాకిస్థాన్ బ్యాంకు వ్యవస్థలో 9.7%. భగస్వామ్యం వహిస్తున్నాయి. [158]

2012 లో రెవెన్యూ అనుసరించి పాకిస్థాన్‌లోని బృహత్తర పరిశ్రమల జాబితా :-

పాకిస్థాన్ కీలక ఆర్ధికవ్యూహాలు
పాకిస్థాన్ జి.డి.పి. [159]
వ్యవసాయం 25.3%
పరిశ్రమలు 21.6%
సేవలు 53.1%
ఉపాధి [160]
శ్రామిక శక్తి 59.7 మిలియన్లు
ఉద్యోగులు 56.0 మిలియన్లు
సహజ వనరులు [161][162]
రాగి 12.3 మిలియన్ టన్నులు
Gold 20.9 మిలియన్ టన్నులు
బొగ్గు 175 బిలియన్ టన్నులు
షేల్ గ్యాస్ 105 ట్రిలియన్ టన్నులు
షేల్ ఆయిల్ 9 బిలియన్ బ్యాతెల్స్
గ్యాస్ ఉత్పత్తి 4.2 బిలియన్ క్యూబిక్ అడుగులు/రోజుకు
ఆయిల్ ఉత్పత్తి 70,000 బ్యారెల్స్/రోజుకు
ఇనుప గనులు 500 మిలియన్లు [163]

కార్పొరేషన్లు

Corporations Headquarters 2012 revenue
(Mil. $)[164]		 Services
పాకిస్థాన్ స్టేట్ ఆయిల్ కరాచి 11.570 పెట్రోలియం మరియు సహజ వాయువు
పాక్-అరబ్ రిఫైనరీ క్వాస్బా గుజరాత్ 3,000 ఆయిల్ మరియు శుద్ధి కర్మాగారాలు
సుయి ఉత్తర గ్యాస్ పైప్లైన్స్ లాహోర్ 2,520 సహజ వాయువు
షెల్ పాకిస్తాన్ కరాచి 2,380 పెట్రోలియం
ఆయిల్ మరియు గ్యాస్ డెవలప్మెంట్ కంపెనీ ఇస్లామాబాద్ 2,230 పెట్రోలియం మరియు సహజ వాయువు
నేషనల్ రిఫైనరీ కరాచి 1,970 ఆయిల్ రిఫైనరీ
హబ్ పవర్ కంపెనీ హబ్(బలూచిస్తాన్) 1,970 పాకిస్తాన్ లో ఎనర్జీ
కె-ఎలెక్ట్రిక్ కరాచి 1,840 పాకిస్తాన్ లో ఎనర్జీ
ఎటాక్ రిఫైనరీ రావల్పిండి 1,740 ఆయిల్ రిఫైనరీ
ఎటాక్ పెట్రోలియం రావల్పిండి 1,740 పెట్రోలియం
లాహోర్ ఎలెక్ట్రిక్ సప్లై కో లాహోర్ 1,490 పాకిస్తాన్ లో ఎనర్జీ
పాకిస్తాన్ రిఫైనరీ కరాచి 1,440 పెట్రోలియం మరియు సహజ వాయువు
సుయి దక్షిణ గ్యాస్ పైప్లైన్స్ కరాచి 1,380 సహజ వాయువు
పాకిస్తాన్ ఇంటర్నేషనల్ ఎయిర్ లైన్ వర్క్ కరాచి 1,360 పాకిస్తాన్ సివిల్ ఏవియేషన్ అథారిటీ
ఎంగ్రో కార్పొరేషన్ కరాచి 1,290 ఆహార పరిశ్రమ మరియు టోకు

అణువిద్యుత్తు

2012 డేటా అనుసరించి పాకిస్థాన్‌లో మూడు లైసెంస్ - కమర్షియల్ న్యూక్లియర్ పవర్ ప్లాంట్స్ అణువిద్యుత్తును అందిస్తున్నాయి. [165]న్యూక్లియర్ పవర్ ప్లాంటులను నిర్మించి నడ్ పాకిస్థాన్ Pakistan is the first Muslim country in the world to construct and operate civil nuclear power plants.[166] The Pakistan Atomic Energy Commission (PAEC), the scientific and nuclear governmental authority, is solely responsible for operating these power plants, while the Pakistan Nuclear Regulatory Authority regulates safe usage of the nuclear energy.[167] The electricity generated by commercial nuclear power plants constitutes roughly ~5.8% of electricity generated in Pakistan, compared to ~62% from fossil fuel (petroleum), ~29.9% from hydroelectric power and ~0.3% from coal.[168][169][170] Pakistan is one of the four nuclear armed states (along with India, Israel, and North Korea) that is not a party to the Nuclear Non-Proliferation Treaty but is a member in good standing of the International Atomic Energy Agency.[171][172][173]

For the commercial usage of the nuclear power, China has provided an avid support for commercializing the nuclear power sources in Pakistan from early on, first providing the Chashma-I reactor. The Karachi-I, a Candu-type, was provided by Canada in 1971– the country's first commercial nuclear power plant. In subsequent years, People's Republic of China sold the nuclear power plant for energy and industrial growth of the country. In 2005, both countries reached out towards working on joint energy security plan, calling for a huge increase in generating capacity to more than 160,000 MWe by 2030. Original admissions by Pakistan, the government plans for lifting nuclear capacity to 8800 MWe, 900 MWe of it by 2015 and a further 1500 MWe by 2020.[174]

In June 2008, the nuclear commercial complex was expanded with the ground work of installing and operationalizing the Chashma-III and Chashma–IV nuclear power plants at Chashma, Punjab Province, each with 320–340 MWe and costing ₨. 129 billion,; from which the ₨. 80 billion of this from international sources, principally China.

A further agreement for China's help with the project was signed in October 2008, and given prominence as a counter to the U.S.–India agreement shortly preceding it. Cost quoted then was US$1.7 billion, with a foreign loan component of $1.07 billion. In 2013, the second nuclear commercial complex in Karachi was marginalized and expanded to additional reactors, based on the Chashma complex.[175]

The electrical energy is generated by various energy corporations and evenly distributed by the National Electric Power Regulatory Authority (NEPRA) among the four provinces. However, the Karachi-based K-Electric and the Water and Power Development Authority (WAPDA) generates much of the electrical energy as well as gathering revenue nationwide.[176] Capacity to generate ~22,797MWt electricity has been installed in 2014, with the initiation of several energy projects in 2014.[168] Energy from the nuclear sources is provided by three licensed commercial nuclear power plants operated Pakistan Atomic Energy Commission (PAEC) under licensed by the Nuclear Regulatory Authority.[177] Pakistan is the first Muslim country in the world to embark on a nuclear power program.[178] Commercial nuclear power plants generate roughly 5.8% of Pakistan's electricity, compared with about 64.0% from thermal, 29.9% from hydroelectric power, and ~0.3% from the Coal source.[176]

పర్యాటకం

Badshahi Mosque was commissioned by the Mughals in 1671. It is listed as a World Heritage Site.

2012 లో పాకిస్థాన్ వైవిద్యమైన సంస్కృతిక ప్రజలు మరియు ప్రకృతిదృశ్యాలు పాకిస్థాన్‌కు ఒక మిలియన్ పర్యాటకులను ఆకర్షించాయి.[179]1970 లో పాకిస్థాన్ నిర్వహించడానికి వీలుకానంతమంది పర్యాటకులను ఆకర్షించింది. పర్యాటకులు అధికంగా ఖైబర్ పాస్, పెషావర్, కరాచి, స్వాత్ (పకిస్థాన్) మరియు రావల్పిండి నగరాలకు అధికంగా వస్తుంటారు. [180]హిమాలయ పర్వతంలో ఉన్న మొహంజుదారో, హరప్పా మరియు తక్షిశిల శిధిలాలు పర్యాటకులను అధికంగా ఆకర్షిస్తున్నాయి. పాకిస్థాన్‌లో 700మీ కంటే అధికమైన ఎత్తైన పలు పర్వతశిఖరాలు ఉన్నాయి. [181]

Daman-e-Koh is a garden overlooking the city of Islamabad.

పాకిస్థాన్ ఉత్తర ప్రాంతంలో అనేక పురాతన కోటలు ఉన్నాయి. పురాతన నిర్మాణాలు, హంజాలోయ, చిత్రల్ లోయ ప్రాంతాలలో ఇస్లామిక్ పూర్వ నాస్తిక కలాషా ప్రజలు గ్రీక్ వీరుడు అలెగ్జాండర్ సంతతి వారని భావిస్తున్నారు. పాకిస్థాన్ సంస్కృతిక రాజధాని లాహోర్‌లో మొఘల్ నిర్మాణాలకు ఉదాహరణగా ఉన్నాయి. వీటిలో బాద్షాహీ మసీదు, షాలిమార్ గార్డెంస్ (లాహోర్), జహంగీర్ సమాధి మరియు లాహోర్ కోట ప్రధానమైనవి. ఇవి పర్యాటకులను ఆకర్షించడంలో ప్రధానపాత్ర వహిస్తున్నాయి. .[ఆధారం చూపాలి] 2015 అంతర్జాతీయ ఆర్ధిక సంక్షోభానికి ముందు పాకిస్థాన్‌ను వార్షికంగా 5 లక్షల మంది పర్యాటకులు సందర్శించారు. [182] 2008 నుండి అస్థిరత కారణంగా పర్యాటకుల సంఖ్య తగ్గింది.[ఆధారం చూపాలి]

2005 కాశ్మీర్ భూకంపం తరువాత 2006 అక్టోబర్ ది గార్డియన్ " పాకిస్థాన్ లోని 5 అత్యుత్తమ పర్యాటక ప్రాంతాలు" పాకిస్థాన్ పర్యాటకరంగానికి సహకరిస్తున్నయని వర్ణించింది. [183] 5 ప్రాంతాలలో తక్షశిల, లాహోర్, కరకోం హైవే, కరీమాబాద్ (హుంజ) మరియు సైఫుల్ ములక్ సరసు ఉన్నాయి. ఇవి అసమానమైన పాకిస్థాన్ సంస్కృతిక వారస్వత్వానికి వైవిధ్యానికి ఉదాహరణగా నిలిచాయి . [184][185]2009 లో " ది వరల్డ్ ఎకనమిక్ ఫోరంస్ ట్రావెల్ & టూరిజం కాంపిటీటివ్నెస్ రిపోర్ట్ " ప్రపమంచ వారసత్వ సంపదలలో 25% పాకిస్థాన్‌లో ఉన్నాయి. సింధూ లోయలలో సింధూ నాగరిక చిహ్నాలు అధికంగా ఉన్న హరప్పా మరియు మొహంజుదారోలు మరియు 5,000 సంవత్సరాల మాంగ్రోవ్ వృక్షాలు ఉన్నాయి.[186]

ప్రయాణసౌకర్యాలు

దస్త్రం:Lahore Metro Bus route.jpg
The Metro Bus System in Lahore is the country's first bus rapid transit, while Metrobus Rawalpindi-Islamabad is under construction.
Jinnah International Airport in Karachi handles 16 million passengers annually.

పాకిస్థాన్ ట్రాంస్‌పోర్ట్ జి.డి.పి.లో 10.5% భాగస్వామ్యం వహిస్తింది. [187] పాకిస్థాన్ రహదారి రవాణా వ్యవస్థ భారత్, బంగ్లాదేశ్ మరియు ఇండోనేషియా కంటే మెరుగ్గా ఉంటుంది. అయినప్పటికీ పాకిస్థాన్ రైల్వే వ్యవస్థ చైనా మరియు భారత్ కంటే వెనుకబడి ఉంటుంది. అలాగే విమానవ్యవస్థ కూడా అభివృద్ధిచేయవలసిన అవసరం ఉంది. [188] పాకుస్థాన్ జలమార్గవ్యవస్థ చాలా స్వల్పంగా ఉంటుంది. సముద్రతీర నౌకావ్యవస్థ ప్రాతీయప్రజల అవసరాలను కొంతవరకు తీర్చుతూఉంది.[189]

పాకిస్థాన్ ట్రాంస్‌పోర్ట్ వ్యవస్థకు వెన్నెముక వంటి పాకిస్థాన్ జాతీయరహదారి పొడవు 2,59,618కి.మీ. 91% ప్రయాణీకులు మరియు 96% సరుకు రవాణాకు రహదారి ఆధారంగా ఉంది. రోడ్డు ట్రాంస్పోర్ట్ వ్యవస్థ అత్యధికంగా ప్రైవేట్ రంగం ఆధీనంలో ఉంది. సరుకు రవాణా వ్యవస్థ 95% ప్రైవేట్ సంస్థలు నిర్వహిస్తున్నాయి. నేషనల్ హైవే అథారిటీ జాతీయరహదారి మరియు మోటర్‌వేల నిర్వహణ భాధ్యత వహిస్తుంది. జాతీయరహదారి మరియు మోటర్‌వే ఉత్తర- దక్షిణాలను కలుపుతూ దక్షిణ తీరంలో ఉన్న నౌకాశ్రయాన్ని పంజాబు మరియు ఖైబర్ ప్రాంతాలతో అనుసంధానం చేస్తుంది. మొత్తం దేశరహదారి మార్గంలో 4.2% ఉన్న ఈ మార్గం 85% ట్రాఫిక్ ఆధారంగా ఉంది..[190][191]

రైలు మార్గం

పాకిస్థాన్ రైల్వే మినిస్ట్రీ ఆఫ్ రైల్వే (పాకిస్థాన్) ఆధ్వర్యంలో పనిచేస్తుంది. 1947 - 1970 లో తరువాత దేశవ్యాప్తంగా రహదారుల నిర్మాణం మరియు ఆర్ధికాభివృద్ధి కారణంగా పాకిస్థాన్ ఆటోమోటివ్ పరిశ్రమ అభివృద్ధి జరిగేవరకు పాకిస్థాన్ ప్రజల ప్రయాణాలకు రైలుమార్గం ప్రధానంగా ఉంది. 1990 నుండి ప్రయాణీకులు రైల్వే నుండి అధికస్థాయిలో రహదారి మార్గాల ప్రయాణాలు ఎంచుకోవడం ఆరంభం అయింది. పాకిస్థాన్‌లో ఆటోమోటివ్ పరిశ్రమ ప్రారంభించిన తరువాత ప్రజలు రహదారి మీద ఆధారపడ అధికరించింది. ప్రస్తుతం 10% పాకిస్థాన్ ప్రజలు రైప్రయాణాలకు ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారు. 4% సరికురవాణా రైళ్ళద్వారా జరుగుతుంది. వ్యక్తిగత ప్రయాణాలకు అధికంగా ఆటోమొబైల్ మీద ఆధాఅడుతున్నారు. 1990-2011 మద్య రైలు మార్గం పొడవు 8,775 నుండి 7,791 కుదించబడింది. [190][192] పాకిస్థాన్ చైనా, ఇరాన్ మరియు టర్కీ దేశాలతో వాణిజ్యం కొరకు రైల్వే సేవలలు వాడుకోవాలని ఎదురుచూస్తుంది. [193][194]

వాయుమార్గం

పాకిస్థాన్‌లో దాదాపు మిలటరీ మరియు సివిల్ ఉపయోగాలకు 139 విమానాశ్రయాలు ఉన్నాయి. " జిన్నా ఇంటర్నేషనల్ విమానాశ్రయం " పాకిస్థాన్ అంతర్జాతీయ ముఖద్వారంగా భావించబడుతుంది. అదనంగా పాకిస్థాన్‌లో ప్రధానంగా ఆలమా ఇంటర్నేషనల్ విమానాశ్రయం, బెనాజిర్ బుట్టో ఇంటర్నేషనల్ విమానాశ్రయం, పెషావర్ ఇంటర్నేషనల్ విమానాశ్రయం, క్వెట్టా ఇంటర్నేషనల్ విమానాశ్రయం, ఫైసలాబాద్ ఇంటర్నేషనల్ విమానాశ్రయం, సైలకోట్ ఇంటర్నేషనల్ విమానాశ్రయం మరియు ముల్తాన్ ఇంటర్నేషనల్ విమానాశ్రయం మొదలైన విమానాశ్రయాలు ఉన్నాయి. పాకిస్థాన్ అవియేషన్ పరిశ్రమలు జాతీయ మరియు ప్రైవేట్ సంస్థలు ఉన్నాయి. రాష్ట్రాలకు స్వంతమైన సంస్థలు దాదాపు 73% దేశీయ ప్రయాణాలు మరియు సరుకురవాణా చేస్తున్నాయి. ఎయిర్ బ్లూ, షాహీన్ ఎయిర్ ఇంటర్నేషనల్ మరియు ఎయిర్ ఇండస్ మొదలైన ప్రైవేట్ సంస్థలు తక్కువ ఖర్చుతో విమానసేవలు అందిస్తున్నాయి.

సముద్రమార్గం

పాకుస్థాన్‌లో ప్రధానంగా కరాచీ (పోర్ట్ ఆఫ్ కరాచీ), సింధ్ (పోర్ట్ ఆఫ్ క్వాసిం) మొదలైన నౌకాశ్రయాలు ఉన్నాయి.[190][192]1990 గ్వాడర్ పోర్ట్ మరియు గడానీ షిప్ - బ్రేకింగ్ యార్డ్ నిర్మించున తరువాత నౌకాశ్రయ కార్యక్రమాలు బలూచీ స్థాన్‌కు మార్చబడ్డాయి. .[190][192]

సాంకేతికం

Abdus Salam won the 1979 Nobel Prize in Physics for his contribution to electroweak interaction. He was the first Muslim to win a Nobel prize in science.
Atta-ur-Rahman won the UNESCO Science Prize for pioneering contributions in chemistry in 1999, the first Muslim to win it.

పాకిస్థాన్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ పాకిస్థాన్ మౌళికసదుపాయాల అభివృద్ధి మరియు పాకిస్థాన్ ఆధునికీకరణలో ప్రభావవంతమైన పాత్రపోషిస్తుంది. [195]పాకిస్థాన్ అకాడమీ ఆఫ్ సైంస్ మరియు ఇంటర్నేషనల్ నథియాగలి సమ్మర్ కాలేజ్ కార్యక్రమాలలో పాల్గొనడానికి ప్రతిసంవత్సరం ప్రపంచం అంతటి నుండి నిపుణులను ఆహ్వానిస్తుంటారు. [196]2005లో పాకిస్థాన్ అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశాలలో భౌతికశాస్త్రం (ఫిజిక్స్ ఇన్ డెవెలెపింగ్ కంట్రీ ) సెమినార్‌కు ఆతిథ్యం ఇచ్చింది. [197]

ప్రముఖ సాంకేతిక సంస్థలు

పాకిస్థాన్ థియరిటికల్ ఫిజిస్ట్ అబ్దుస్ సలాం తన " ఎలెక్ట్రో వీక్ ఇంటరాక్షన్ " కొరకు నోబుల్ బహుమతి అందుకున్నాడు. [198] పాకిస్థానీ శాస్త్రఙలు ఇంఫ్లుయంషియల్ పబ్లికేషన్స్ మరియు క్రిటికల్ సైంటిఫిక్ వర్క్స్ ఇన్ ది అడ్వాంస్డ్ మాథమెటిక్స్, బయాలజీ, ఎకనమిక్స్, కంప్యూటర్ సైంస్ మరియు జెనెటిక్స్ లలో దేశీయ మరియు అంతర్జాతీయ స్థాయి విద్యను అందించాలని యోచిస్తున్నారు.[199]

ప్రముఖ శాస్త్రవేత్తలు మరియు సాధనలు

రసాయన శాస్త్రవేత్త సలీముజ్జామన్ సిద్దిక్వి వేపచెట్టు ఔషధీయ గుణాలను రసాయన ఉత్పత్తిదారుల దృష్టికి తీసుకువచ్చిన మొదటి పాకిస్థానీ శాస్త్రవేత్తగా గురింపు పొందాడు. .[200][201][202] పాకిస్థానీ న్యూరోసర్జన్ అయూబ్ కె. ఒమ్మయ " ఒమ్మయ రిజర్వాయర్ " , బ్రైన్ ట్యూమర్ మరియు మెదడు సమస్యలకుపరిష్కార విధానాలుఆవిష్కరించాడు. [203]

సాంకేతికాభివృద్ధి సంస్థలు

సైంటిఫిక్ రీసెర్చ్ మరియు అభివృద్ధి పాకిస్థాన్ విశ్వవిద్యాలయాల్లో కీలకపాత్ర వహిస్తుంది. విశ్వవిద్యాలయాలు ప్రభుత్వసహకారంతో నేషనల్ పార్క్ మరియు లాబరేటరీలు నిర్వహించబడుతున్నాయి. అలాగే సైంటిఫిక్ రీసెర్చ్ పాకిస్థాన్ పరిశ్రమలకు సహకారం అందిస్తుంది. [204] 2010 లో పాకిస్థాన్ సైంటిఫిక్ పేపర్లు ప్రచురిస్తున్న దేశాలలో పాకిస్థాన్ 43 వ స్థానంలో ఉంది.[205] పాకిస్థాన్‌లోని శక్తివంతమైన శాస్త్రీయ సమూహానికి చెందిన " పాకిస్థాన్ అకాడమీ ఆఫ్ సైన్స్ పాకిస్థాన్ ప్రభుత్వ సైంస్ విధానాలు రూపొందించడంలో సిఫార్సులు చేయడంలో కీలకపాత్ర వహిస్తుంది. [206]1960 లో అభివృద్ధిచెందిన ఆసియన్ అంతరిక్షప్రయోగాలలో భాగంగా "స్పేస్ అండ్ అప్పర్ అట్మాస్పియర్ రీసెర్చ్ కమీషన్" నాయకత్వంలో అత్యాధునిక రాకెటరీ, ఎలెక్ట్రానిక్స్ మరియు ఎయిరోనొమి ఉత్పత్తులు చేయబడ్డాయి. [207]

అంతరిక్ష పరిశోధన

పాకిస్థాన్‌లోని స్పేస్ అండ్ అప్పర్ అట్మాస్పియర్ రీసెర్చ్ కమీషన్ ప్రొగ్రాం పాకిస్థాన్ చేసిన గుర్తించతగిన విన్యాసాలు మరియు సాధనలు నమోదు చేసింది. ఈ ప్రయోగం పాకిస్థాన్ అంతరిచప్రయోగం చేసిన మొదటి దక్షిణాసియా దేశంగా చేసింది. [207]1990 లో బాదర్ ఫస్ట్ శాటిలైట్ తాయారు చేసి విజయవంతంగా ప్రయోగించబడింది. ఈ ప్రయోగం పాకిస్థాన్‌కు అంతరిక్షంలో శాటిలైట్ నిలబెట్టిన మొదటి ముస్లిం దేశం మరియు రెండవ దక్షిణాసియా దేశంగా గుర్తింపు తీసుకువచ్చింది. [208]1971 ఇండో పాక్ యుద్ధం తరువాత " పాకిస్థాన్ అండ్ వెపంస్ ఆఫ్ మాస్ డిస్ట్రక్షన్ " విదేశీ దండయాత్రలను అడ్డుకోవడానికి అణుబాంబును తయారుచేసింది.[209]

అణుపరిశోధన

భారత్‌తో పోటీ పాకిస్థాన్ అణుబాంబు పరిశోధన చేపట్టిన దేశాలజాబితాలో స్థానం పొందేలా చేసింది. 1988 లో చాగై న్యూక్లియర్ పరిశోధన తరువాత పాకిస్థాన్ అణుబాంబు తయారుచేసిన ఏడవదేశంగా గుర్తించబడింది. [210]

అంటార్కిటికా

పాకిస్థాన్ అంటార్కిటికా ప్రొగ్రాం స్థాపించిన తరువాత ఆటార్కిటికా పరిశోధన క్రియాశీలకంగా చేస్తున్న స్వల్పసంఖ్యలో ఉన్న దేశాలలో పాకిస్థాన్ ఒకటిగా గుర్తించబడుతుంది. " పాకిస్థాన్ అంటార్కిటికా ప్రొగ్రాం " పర్యవేక్షణలో అంటార్కిటాకాలో ఖండంలో రెండు రీసెర్చ్ స్టేషన్లు నిర్వహించబడుతున్నాయి. అలాగే సంవత్సరం అంతా పనిచేసేలా అదనపు బేస్ ఏర్పాటు చేయాలని భావిస్తుంది.[211]

కంప్యూటర్లు మరియు అంతర్జాలం

1990 నుండి పర్సనల్ కంప్యూటర్ పరిచయం చేసిన తరువాత కంప్యూటర్ల కొరకు విద్యుత్తు వాడకం అధికం అయింది. పాకిస్థాన్‌లో 2 కోట్లమంది అంతర్జాలం (ఇంటర్నెట్) ఉపయోగిస్తున్నారు. 2011 గణాంకాలను అనుసరించి అంతర్జాలం అధికంగా ఉపయోగిస్తున్న ఉత్తమశ్రేణి దేశాలలో పాకిస్థాన్ ఒకటిగా గుర్తించబడుతుంది. [212] పాకిస్థాన్ కీలకమైన సాంకేతిక పబ్లికేషన్లను విడుదల చేస్తుంది. దేశీయంగా పాకిస్థాన్ సాధించిన సాఫ్ట్‌వేర్ అభివృద్ధి అంతర్జాతీయ ప్రశంశలు అందుకుంటుంది.[213]అధికసంఖ్యలో అంతర్జాలం వాడుకుంటున్న 27 ప్రపంచ దేశాలలో పాకిస్థాన్ ఒకటి. 2000 నుండి " పాకిస్థాన్ సూపర్ కంప్యూటింగ్ " లో పాకిస్థాన్ గుర్తించతగినంగా అభివృద్ధి సాధించింది. అలాగే పలు సంస్థలు "పారలెల్ కంప్యూటింగ్ " పరిశోధనలకు అవకాశం కల్పిస్తుంది. పాకిస్థాన్ ప్రభుత్వం ఇంఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ ప్రాజెక్టుల కొరకు 4.6 బిలియన్లు వ్యయం చేస్తుంది. పాకిస్థాన్‌లో అధికంగా కంప్యూటర్ సాంకేతికతను మానవ వనరులు, మౌళిక వసతుల అభివృద్ధి, ఎ- గవర్నమెంటు వాడుకుంటున్నారు.. [214]

ప్రముఖ పాకిస్థానీ ఆవిష్కరణలు వివరణ
ఒమ్మయ రిజర్వాయర్ మెదడు కణితులు తో రోగులకు చికిత్స కోసం మస్తిష్కమేరుద్రవమ ఔషధాల డెలివరీ సిస్టమ్.
(సి)బ్రైన్ చరిత్రలో మొదటి కంప్యూటర్ వైరస్‌లలో ఒకటి
ఎలెక్ట్రో వీక్ ఇంటరాక్షన్ ముస్లిం ప్రపంచం నాయకత్వం వహించిన మొదటి నోబుల్ బహుమతి పొందిన ఆవిష్కరణ
ఫ్లాస్టిక్ మేగ్నెట్ సాధారణ ఉష్ణోగ్రతతో పనిచేసే మొదటి ఫ్లాస్టిక్ మేగ్నెట్ ఆవిష్కరణ .
లెథల్ రహిత ఎరువు (నాన్- లెథల్ ఫర్టిలైజర్) బంబు తయారీ పదార్ధంగా మార్చలేని ఎరువుల తయారీ సూత్రం .
నాన్- కింక్ - కాథటర్ మౌంట్ ( అనెస్థాలజీకి ఉపకరించే సాధనం)
హ్యూమన్ డెవెలెప్మెంటు ఇండేక్స్ పాకిస్థాన్ మాజీ ఆర్థిక మంత్రి , మహబూబ్నగర్లో ఉల్ హక్ ఆవిష్కరణ [215]
ప్రామాణిక నమూనా పాకిస్థానీ శాస్త్రవేత్త అబ్దుస్ సలాం ఆవిష్కరించిన ప్రాక్టికల్ ఫిజిక్స్ సూత్రం

విద్య

దస్త్రం:NUST Business School.JPG
National University of Sciences and Technology in Islamabad is ranked by Times Higher Education among the top 100 universities.[216]

పాకిస్థాన్ ప్రజలకు ప్రాధమిక, సెంకండరీ స్థాయి విద్యను ఉచితంగా అందిస్తుంది. [217][218] పాకిస్థాన్ ప్రత్యేకదేశం అయిన తరువాత పాకిస్థాన్‌లో యూనివర్శిటీ ఆఫ్ పంజాబు విశ్వవిద్యాలయం ఒక్కటే ఉంది. .[219] తరువాత పాకిస్థాన్ ప్రభుత్వం దేశంలో నాలుగు భూభాగాలలో వేగవంతంగా విశ్వవిద్యాలయాలు స్థాపించబడ్డాయి. అవి వరుసగా 1949లో సింధ్ యూనివర్శిటీ, 1950 లో పెషావర్ యూనివర్శీటీ, 1953 లో కరాచీ యూనివర్శిటీ మరియు 1970 యూనివర్శిటీ ఆఫ్ బలూచీస్థాన్. As of సెప్టెంబరు 2011[[వర్గం:సమాసంలో (Expression) లోపం: < పరికర్తను (operator) ఊహించలేదు from Articles containing potentially dated statements]] పాకిస్థాన్‌లో ప్రభుత్వ విశ్వవిద్యాలయాలు, ప్రైవేట్ యూనివర్శిటీలు మరియు పబ్లిక్ మరియు ప్రైవేట్ యూనివర్శిటీలు ఉన్నాయి. పాకిస్థాన్ యూనివర్శిటీలు పరిశోధనలు మరియు ఉన్నతవిద్యను అందిస్తున్నాయి. [220]పాకిస్థాన్‌లో 3193 ఒకేషనల్ విద్యాసంస్థలు ఉన్నాయి.[221]పాకుస్థాన్‌లో మదరసాలు కూడా ఉన్నాయి. మదరసాలు ఉచిత ఇస్లాం విద్య, ఉచిత హాస్టల్ వసతి కల్పిస్తుంది. మదరసాలలో అధికంగా బీదవర్గం ప్రజలు విద్యను అభ్యసిస్తుంటారు. [222] ప్రజలవత్తిడి మరియు పాకిస్థాన్ తాలిబన్‌లు మదరసాలను కొత్తగా తీవ్రవాదులను చేసుకోవడానికి వాడుకుంటున్నారని విమర్శలు తలెత్తడం వలన పాకుస్థానీ ప్రభుత్వం మదరసాల విద్యాస్థాయిలో విద్యాసంస్కరణలు చేపట్టింది. [223][224]

విద్యా విధానం

పాకిస్థాన్ విద్యావిధానంలో నర్సరీ విద్య (ప్రిపరేటరీ తరగతులు), ఎలిమెంటరీ విద్య(ఒకటి నుండి ఐదు వరకు), మాధ్యమిక విద్య (ఆరు నుండి ఎనుమిది) హైస్కూల్(తొమ్మిది,పది)(సెకండరిక్ సర్టిఫికేట్ పొందవచ్చు) కమ్యూనిటీ కాలేజీలు(11 గ్రేడ్ మరియు 12 గ్రేడ్) (హైయ్యర్ సెకండరీ సర్టిఫికేట్ పొందవచ్చు). తరువాత యూనివర్శిటీ ప్రోగ్రాం ద్వారా గ్రాజ్యుయేట్ మరియు పోస్ట్ గ్రాజ్యుయేట్ విద్య. [221]పాకిస్థానీ స్కూల్స్ సెకండరీ ఎజ్యుకేషన్ విధానం యునైటెడ్ కింగ్డం లోని కేంబ్రిడ్జి విద్యాప్రణాళికను అనుసరించి ఉంటుంది. కొంతమంది విద్యార్దులు బ్రిటిష్ కౌంసిల్ నిర్వహించే సాధారణ స్థాయి మరియు ఉన్నతస్థాయి పరీక్షలకు హాజరు ఔతుంటారు. [225]

నూతనవిద్యా విధానం

Islamia College University in Peshawar was founded in October 1913.

2007 నుండి పాకిస్థాన్‌లోని అన్ని పాఠశాలలలో నిర్భంధ ఇంగ్లీష్ మీడియం ఎజ్యుకేషన్ ప్రవేశపెట్టింది. [226][227] 2013 లో అదనపు సంస్కరణలు చేపట్టబడ్డాయి. సింధు విద్యాసంస్థలు అన్నింటిలో చైనీస్ భాషాతరగతులు అదనంగా చేర్చబడ్డాయి. చైనా సూపర్ పవర్‌గా రూపొందడం మరియు చైనా - పాకిస్థాన్ సంబంధాలు మెరుగుపడడం, పాకిస్థాన్ మీద చైనా ప్రభావం అధికం కావడం అందుకు కారణం. [228] The literacy rate of the population is ~58 %. Male literacy is ~70.2% while female literacy rate is 46.3%.[141] ప్రాంతాలవారీగా అక్షరాశ్యత స్థాయి వేరుపడుతూ ఉంటుంది. గిరిజన ప్రాంతాలలో స్త్రీల అక్షరాశ్యత 3% మాత్రమే ఉంది. .[229] 1995 లో కంప్యూటర్ విద్యాప్రవేశం తరువాత 1998 లో ప్రభుత్వం అక్షరాశ్యతకు నిర్మూలన కొరకు పిల్లలందరికి ఆరభవిద్యవిధానం ప్రవేశపెట్టింది.[230] 2015 లో పలు విద్యాసంస్కరణల ద్వారా100% అక్షరాశ్యత సాధించడానికి ప్రయత్నిస్తుంది. ప్రాధమిక పాఠశాలలలో విద్యార్ధుల (10 సంవత్సరాలు దాటిన ) ప్రవేశం 86 % చేరుకుంది. .[231]

ఉన్నత విద్య

హైయ్యర్ సెకండరీ సర్టిఫికేట్ పొందిన తరువాత విద్యార్ధులు ప్రొఫెషనల్ కాలేజీలలో లేక బ్యాచిలర్ డిగ్రీ కోర్సులను ఉన్నత విద్య కొరకు ఎంచుకుంటారు. విద్యార్ధులు సాధారణంగా ఇంజనీరింగ్, బ్యాచిలర్ ఆఫ్ సైన్స్ (బి.ఎస్) / బ్యాచిలర్ ఆఫ్ సైన్స్ (బి.ఎస్.సి) , బ్యాచిలర్ ఆఫ్ టెక్నాలజీ (బీటెక్), బ్యాచిలర్ ఆఫ్ మెడిసిన్, బ్యాచిలర్ ఆఫ్ సర్జరీ, (మెడిసిన్, బ్యాచిలర్ ఆఫ్ సర్జరీ (ఎం.బి.బి.ఎస్), ఎండీ), దంతవైద్య డిగ్రీ (డెంటిస్ట్రీ) (బి.డి.ఎస్), పశువైద్యం (వెటరినరీ మెడిసిన్ (డి.వి.ఎం)), బ్యాచులర్ ఆఫ్ లా (ఎల్.ఎల్.బి) , ఎల్ఎల్ఎం, జ్యూరిస్ డాక్టర్ (జెడి), బ్యాచిలర్ ఆఫ్ ఆర్కిటెక్చర్ , (ఆర్కిటెక్చర్ బ్యాచిలర్ ( బి.ఎ. ఆర్క్)), డాక్టర్ ఆఫ్ ఫార్మసీ , (ఫార్మసి డాక్టరేట్) మరియు బాటు (నర్సింగ్ బ్యాచిలర్ (బి.నర్స్) విద్యను ఎంచుకుంటారు. విద్యార్ధులు కొంతమంది బ్యాచిలర్ ఆఫ్ బిజినెస్ అడ్మినిస్ట్రేషన్, లిటరేచర్ మరియు మేనేజ్మెంటు సైంస్, బ్యావిలర్ ఆఫ్ ఆర్ట్స్(బి.ఎ), బ్యాచిలర్ ఆఫ్ కామర్స్ (బి.కాం), బ్యాచిలర్ ఆఫ్ బిజినెస్ అడ్మినిస్ట్రేషన్(ఎం.బి.ఎ) విద్యలను కూడా ఎంచుకుంటారు. పాకిస్థాన్ ఉన్నత విద్యలను సాధారణంగా హైయ్యర్ ఎజ్యుకేషన్ కమీషన్ (హెచ్.ఎస్.సి) పర్యవేక్షిస్తుంటారు. హైయ్యర్ ఎజ్యుకేషన్ కమీషన్ (హెచ్.ఎస్.సి) విద్యా విధానాల రూపకల్పన మరియు దేశం అంతటా ఉన్న విశ్వవిద్యాలయాల వర్గీకరణ చేస్తుంది. 2024 అక్టోబర్‌లో పాకిస్థాన్ ఎజ్యుకేషన్ ఉద్యమకారుడు యూసఫ్‌జై నోబుల్ బహుమతి అందుకున్నాడు. అంతేకాక యూసఫ్‌జై అతిపిన్నవయస్కుడైన నోబుల్ బహుమతి గ్రహీతగా గుర్తించబడ్డాడు. [232]

Culture and society

ప్రధాన వ్యాసాలు: British heritage of Pakistan, Culture of Pakistan, and Public holidays in Pakistan
Truck art in Pakistan is a unique feature of Pakistani culture.

The civil society in Pakistan is largely hierarchical, emphasising local cultural etiquettes and traditional Islamic values that govern personal and political life. The basic family unit is the extended family,[233] although there has been a growing trend towards nuclear families for socio-economic reasons.[234] The traditional dress for both men and women is the Shalwar Kameez; trousers, Jeans, and shirts are also popular among men.[22] The middle class has increased to around 35 million and the upper and upper-middle classes to around 17 million in recent decades, and power is shifting from rural landowners to the urbanised elites.[235] Pakistani festivals such as Eid-ul-Fitr, Eid-ul-Azha, Ramazan, Christmas, Easter, Holi, and Diwali are mostly religious in origin.[233] Increasing globalisation has resulted in Pakistan ranking 56th on the A.T. Kearney/FP Globalization Index.[236]

Clothing, arts, and fashion

ప్రధాన వ్యాసాలు: Suits in Pakistan, Pakistani clothing, Sherwani, Jinnah cap, and Peshawari chappal

The Shalwar Kameez is the national dress of Pakistan and is worn by both men and women in all four provinces: Punjab, Sindh, Balochistan, and Khyber-Pakhtunkhwa as well as in FATA and Azad Kashmir. Each province has its own style of wearing the Shalwar Kameez. Pakistanis wear clothes range from exquisite colors and designs to the type of fabric (silk, chiffon, cotton, etc).[237] Besides the national dress, the domestically tailored suits and neckties are often and usually worn by men in the country, and it is customary in offices, schools, and other necessary places and popular gatherings.[237]

The fashion industry has flourished well in the changing environment of fashion world. Since Pakistan came into being, its fashion has been historically evolved from different phases and made its unique identity apart from Indian fashion and culture. At this time, Pakistani fashion is a combination of traditional and modern dresses and it has become the cultural identification of Pakistan. Despite of all modern trends, the regional and traditional dresses have developed their own significance as a symbol of native tradition. This regional fashion is not static but evolving into more modern and pure forms. The Pakistan Fashion Design Council based in Lahore organizes Fashion Week and Fashion Pakistan based in Karachi organizes fashion shows in that city. Pakistan's first fashion week was held in November 2009.[238]

Feminism

ప్రధాన వ్యాసాలు: Women in Pakistan, Role of women in Pakistani media, and Women in the Pakistan Armed Forces
Benazir Bhutto was the first woman elected to lead a Muslim state, and only to be elected twice
Malala Yousafzai is the youngest-ever Nobel Prize laureate.

The social status of women in Pakistan varies and considerably depends on the social class, upbringings, and regional divide due to uneven socioeconomic development and the impact of social formations on women's lives in the country.[239] Rural areas are particularly prone to anti-women cultural and economic practices caused low levels of lliteracy and education.[ఆధారం చూపాలి] Pakistan has had a long history of feminist activism since its birth.[239] Since 1947, the APWA and Aurat Foundation– the influential feminist organizations— have played strong roles in inculcating awareness about women's rights in the country.[239] Personalities such as Begum Rana'a, Benazir Bhutto, Malala, Kalsoom Nawaz, and Bushra Ansari have been influential in Pakistan's feminist culture.[239] The status of women, at an overall, has improved due to enhanced religious and educational knowledge. However, with regard to the Global average the situation is quite alarming. In 2014, the World Economic Forum ranked Pakistan as the second worst country in the world in gender equality.[240]

The relationship of women with their opposite gender is culturally that of gender subordination. There are certain assumed and assigned roles of women that are related to domestic chores compared with men who are the bread winners and professionals of the family. Contrastingly, in Urban areas of the country, more and more women are assuming professional roles and are contributing to the family economics but the ratio of these women compared with the traditional roles is way less. Most favored occupations for females accepted by the society are that of Teaching and Tutoring.[239][241] Due to a heightened awareness among people, the educational opportunities for the Pakistani women have increased over the years.[242] The religious clergy have also started supporting campaigns for women equity in households and workplace.

Media and entertainment

ప్రధాన వ్యాసాలు: Cinema of Pakistan, Media of Pakistan, Music of Pakistan, History of Pakistani pop music, Theatre of Pakistan, and Pakistani dramas
Fawad Khan is a popular Pakistani actor who won a Filmfare Award for Best Male Debut
Nazia Hassan, was a Pakistani pop singer went on to sell over 60 million records worldwide.

The private print media, state-owned Pakistan Television Corporation (PTV) and Pakistan Broadcasting Corporation (PBC) for radio were the dominant media outlets until the start of the 21st century. Since 2000, Pakistan has a large network of private 24-hour news media and television channels.[243] In addition to the national entertainment and news channels, foreign television channels and films are also on air.[243][244]

The Lollywood– an Urdu film industry– is based in Karachi, Lahore, and Peshawar. While Bollywood films were banned from public cinemas from 1965 until 2008, they have remained important in popular culture.[245][246] Contrary to ailing film industry, the Urdu televised dramas and theatrical performances are widely popular in the country, as many entertainment media air the series regularly.[247] The Urdu dramas dominates the entertainment industry of the country and is noted for debuting of some highly critically acclaimed miniseries as well as featuring some of popular actors and actresses in 1990s till the present.[248] In the 1960s–1970s, the pop music and disco (1970s) dominated the country's music industry. In the 1980s–1990s, the British influenced rock music began to be notice by the public and jolted the country's entertainment industry.[249] In 2000s, the introduction and emergence of the heavy metal music country's entertainment circle was highly appreciated and gained critical acclaim by the public.[250]

Pakistani music ranges from diverse provincial folk music and traditional styles such as Qawwali and Ghazal Gayaki to modern forms fusing traditional and western music.[251][252] Pakistan has many famous folk singers. The arrival of Afghan refugees in the western provinces has stimulated interest in Pashto music, although there has been intolerance of it in some places.[253] Pakistan has some of the world's modern vibrant and open media.[254] Pakistani media has also played a vital role in exposing corruption.[255]

Urbanisation

ప్రధాన వ్యాసం: Urbanisation in Pakistan
Long exposure of Empress Market in Karachi.

Since achieving independence as a result of the partition of India, the urbanization has exponentially increased and has several different causes for it.[256] Majority of southern side population resides along the Indus River, with Karachi being its most populous commercial city.[256] On the east,west, and northern skirts, the most of the population lives in an arc formed by the cities of Lahore, Faisalabad, Rawalpindi, Islamabad, Sargodha, Gujranwala, Sialkot, Gujrat, Jhelum, Sheikhupura, Nowshera, Mardan and Peshawar. During 1990–2008, the city dwellers made up 36.0% of Pakistan's population, making it the most urbanised nation in South Asia. Furthermore, more than 50% of Pakistanis live in towns of 5,000 people or more.[257]Immigration, both from within and outside the country, is regarded as one of the main factors that has contributed to urbanisation in Pakistan. One analysis of the national census held in 1998 highlighted the significance of the Partition of India in the 1940s in the context of understanding urban change in Pakistan.[258]

During the independence period, Muslim Muhajirs from India migrated in large numbers and shifted their domicile to Pakistan, especially to the port city of Karachi, which is today the largest metropolis in Pakistan.[258] Migration from other countries, mainly those in the neighbourhood, has further catalysed the process of urbanisation in Pakistani cities. Of particular interest is migration that occurred in the aftermath of the independence of Bangladesh in 1971,[258] in the form of stranded Biharis who were relocated to Pakistan. Smaller numbers of Bengalis and Burmese immigrants followed suit much later. The conflict in Afghanistan also forced millions of Afghan refugees into Pakistan, particularly in the northwestern regions. Inevitably, the rapid urbanisation caused by these large population movements has also brought new political and socio-economic complexities.[258] In addition to immigration, economic events such as the green revolution and political developments, among a host of other factors, are also important causes of urbanisation.[258]

Diaspora

ప్రధాన వ్యాసాలు: Cinema of Pakistan and Overseas Pakistani

Statistics approximated by the Pakistan government, there are around 7 million Pakistanis residing abroad with vast majority living in the Middle East, Europe and the North America.[259] Pakistan ranks 10th in the world for remittances sent home in 2012 at $13 billion.[260][261]

The term Overseas Pakistani is officially recognized by the Government of Pakistan; the Ministry of Overseas Pakistanis was established in 2008 to exclusively deal with all the matters and affairs of the overseas Pakistanis such as attending to their needs and problems, intending schemes and projects for their welfare and working for resolution of their problems and issues. Overseas Pakistani workers are the second largest source of Foreign Exchange Remittances to Pakistan after exports and over the last several years, the foreign exchange remittances have maintained a steady rising trend, with a recorded increase of 21.8% from US$6.4 million in 2007–08 to US$7.8 million during 2008–09.

In 2009–10, Pakistanis sent home US$9.4 billion, the eleventh-largest total remittance in the world.[261] By 2012, Pakistan increased its ranking to tenth in the world for remittances with a total sum of US$13 billion.[260][261] The Overseas Pakistani Division (OPD) was created in September 2004 within the Ministry of Labour (MoL), and has since recognized the importance of overseas Pakistanis and their contribution to the nation's economy. Together with Community Welfare Attaches (CWAs) and the Overseas Pakistanis Foundation (OPF), the OPD is improving the welfare of Pakistanis who reside abroad. The division aims to provide better services through improved facilities at airports, and suitable schemes for housing, education and health care—its largest effort is the facilitation of the rehabilitation of returning overseas Pakistanis.

Literature and philosophy

Muhammad Iqbal
Muhammad Iqbal, Pakistan’s national poet who conceived the idea of Pakistan.
ప్రధాన వ్యాసాలు: Literature of Pakistan, Urdu poetry, and Pakistani philosophy

Pakistan has literature in Urdu, Sindhi, Punjabi, Pashto, Baluchi, Persian, English and many other languages.[262] The Pakistan Academy of Letters is a largest literary community that promotes literature and poetry works at the national and international level.[263] The National Library publishes and promotes much of the literary works on literature as well as providing a lobby at the public level to promote literature activities in the country. Before the 19th century, it consisted mainly of lyric and religious poetry, mystical and folkloric works. During the colonial age, the native literary figures influenced by western literary realism took up increasingly varied topics and narrative forms. Prose fiction is now very popular.[264][265]

Tomb of Shah Rukn-e-Alam is part of Pakistan's sufi heritage.

The national poet of Pakistan, Muhammad Iqbal, wrote poetry in Urdu and Persian. He was a strong proponent of the political and spiritual revival of Islamic civilisation and encouraged Muslims binding all over the world to bring about successful revolution.[266][267][268] Well-known representatives of contemporary Pakistani Urdu literature include Faiz Ahmed Faiz. Sadequain is known for his calligraphy and paintings.[265] Sufi poets Shah Abdul Latif, Bulleh Shah, Mian Muhammad Bakhsh and Khawaja Farid are very popular in Pakistan.[269] Mirza Kalich Beg has been termed the father of modern Sindhi prose.[270]

Historically, the philosophical development in the country was dominated from the ideas of Muhammad Iqbal, Sir Syed, Muhammad Asad, Maududi, and Ali Johar.[271] Cues picked from the English philosophy (later American philosophy) greatly shaped the philosophical development in the country. Analyst such as M.M. Sharif and Zafar Hassan, established the first major Pakistani philosophical movement in 1947.[272] After the 1971 war, Jalaludin Abdur Rahim, Gianchandani, and Malik Khalid were primary leading figures in the growth of Marxism ideas incorporated in Pakistan's philosophical development.[273] Influential work by Manzoor Ahmad, Jon Elia, Hasan Askari Rizvi, and Abdul Khaliq brought the mainstream social, political, and analytical philosophy to the fore of Pakistani philosophical academia.[273] Global works by Noam Chomsky has been far reaching and influential in the development of philosophical ideas to impact various fields in social and political philosophy.[274][275]

Architecture

ప్రధాన వ్యాసాలు: Pakistani architecture and Hindu and Buddhist architectural heritage of Pakistan
The Lahore Fort, a landmark built during the Mughal era, is a UNESCO World Heritage Site.

Pakistani architecture has four recognised periods: pre-Islamic, Islamic, colonial, and post-colonial. With the beginning of the Indus civilisation around the middle of the 3rd millennium BCE,[276] an advanced urban culture developed for the first time in the region, with large buildings, some of which survive to this day.[277] Mohenjo Daro, Harappa and Kot Diji are among the pre-Islamic settlements that are now tourist attractions.[103] The rise of Buddhism and the Greek influence led to the development of the Greco-Buddhist style,[278] starting from the 1st century CE. The high point of this era was reached at the peak of the Gandhara style. An example of Buddhist architecture is the ruins of the Buddhist monastery Takht-i-Bahi in Khyber Pakhtunkhwa.[279]

The arrival of Islam in today's Pakistan meant a sudden end of Buddhist architecture in the area and a smooth transition to the predominantly pictureless Islamic architecture. The most important Indo-Islamic-style building still standing is the tomb of the Shah Rukn-i-Alam in Multan. During the Mughal era, design elements of Persian-Islamic architecture were fused with and often produced playful forms of Hindustani art. Lahore, occasional residence of Mughal rulers, exhibits many important buildings from the empire. Most prominent among them are the Badshahi mosque, the fortress of Lahore with the famous Alamgiri Gate, the colourful, the Mughal-style Wazir Khan Mosque,[280] the Shalimar Gardens in Lahore and the Shahjahan Mosque in Thatta. In the British colonial period, predominantly functional buildings of the Indo-European representative style developed from a mixture of European and Indian-Islamic components. Post-colonial national identity is expressed in modern structures like the Faisal Mosque, the Minar-e-Pakistan and the Mazar-e-Quaid.[281] Several of the architectural infrastructure has been influenced from the British design, and such architectural designs can be found in Lahore, Peshawar, and Karachi.[281]

Food and drink

ప్రధాన వ్యాసం: Pakistani cuisine
A Pakistani dish cooked using the tandoori method.

Pakistani cuisine has some similarities with different regions of South Asia, originating from the royal kitchens of sixteenth-century Mughal emperors. Pakistan has a greater variety of meat dishes compared to the rest of the sub-continent and most of those dishes have their roots in British, Central Asian and Middle Eastern cuisine. Pakistani cooking uses large quantities of spices, herbs and seasoning. Garlic, ginger, turmeric, red chilli and garam masala are used in most dishes, and home cooking regularly includes curry. Chapati, a thin flat bread made from wheat, is a staple food, served with curry, meat, vegetables and lentils. Rice is also common; it is served plain or fried with spices and is also used in sweet dishes.[100][282][283]

Lassi is a traditional drink in the Punjab region. Black tea with milk and sugar is popular throughout Pakistan and is taken daily by most of the population.[22][284] Sohan Halwa is a very popular sweet dish of southern region of Punjab province and is enjoyed all over Pakistan.[285]

Sports

ప్రధాన వ్యాసం: Sports in Pakistan
దస్త్రం:Gaddafi Stadium.png
The Gaddafi Stadium is a multi-purpose stadium in Lahore, mainly used for cricket.

The majority of the sports played in Pakistan are originated and were substantially developed from the United Kingdom who introduced in the British India. Field Hockey is the national sport of Pakistan; it has won three Gold medallions in the Olympic Games held in 1960, 1968, and 1984.[286] Pakistan has also won the Hockey World Cup a record four times held in 1971, 1978, 1982, and in 1994.[287]

Cricket, however, is the most popular game across the country.[288] The cricket team (popular as Shaheen) has won the Cricket World Cup held in 1992; it had been runners-up once, in 1999, and co-hosted the tournament in 1987 and 1996. Pakistan were runners-up in the inaugural World Twenty20 (2007) in South Africa and won the World Twenty20 in England in 2009. In March 2009, militants attacked the touring Sri Lanka's cricket team.[289] As a result cricket came to a stop.[ఆధారం చూపాలి] However after six long years of wait in May 2015, International Cricket returned to Pakistan, when the Zimbabwean Team agreed for a tour. Though all matches were held in Lahore, amidst tight security, all matches were full-house and the tour was a roaring success, and was described as "Historic".[ఆధారం చూపాలి] This heralded the approach of more teams and opened the doors of cricket.[ఆధారం చూపాలి]

The A1 car of A1 Team Pakistan driven by the motorsport driver, Adam Khan.

In athletics, Abdul Khaliq participated in 1954 Asian Games and the 1958 Asian Games. He won 34 international gold, 15 international silver and 12 bronze medals for Pakistan.[290]

In squash, world-class players such as Jahangir Khan, widely considered [by whom?] to be the greatest player in the sport's history,[291] and Jansher Khan won the World Open Squash Championship several times during their careers.[292] Jahangir Khan also won the British Open a record ten times.[291]

Pakistan has competed many times at the Olympics in field hockey, boxing, athletics, swimming, and shooting.[293] Pakistan's Olympic medal tally stands at 10 of which 8 were earned in hockey.[294] The Commonwealth Games and Asian Games medal tallies stand at 65 and 160 respectively.[295][296]

At national level, polo is popular, with regular national events in different parts of the country. Boxing, billiards, snooker, rowing, kayaking, caving, tennis, contract bridge, golf and volleyball are also actively pursued, and Pakistan has produced regional and international champions in these sports.[20][292][293] Basketball enjoys regional popularity especially in Lahore and Karachi.[297]

ఇవి కూడా చూడండి

భారత్ పాక్ యుద్దం 1965
భారత్ పాక్ యుద్దం 1971

మూలాలు

  1. ↑ "Area, Population, Density and Urban/Rural Proportion by Administrative Units". Population Census Organization, Government of Pakistan. Retrieved 2008-02-13.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 "Pakistan". International Monetary Fund. Retrieved 2008-10-09.
  3. ↑ 2008 HDI Statistical Update
  4. ↑ Barry Buzan (2004). The United States and the great powers: world politics in the twenty-first century. Polity. pp. 71, 99. ISBN 978-0-7456-3374-9. Retrieved 27 December 2011.
  5. ↑ Hussein Solomon. "South African Foreign Policy and Middle Power Leadership". Archived from the original on 24 June 2002. Retrieved 27 December 2011.
  6. ↑ "Pakistan among top 20 happiest countries, beating India, US: Report". The Express Tribune.
  7. ↑ "Thumbs up: Pakistan meets criteria for CERN". The Express Tribune.
  8. ↑ Raverty, Henry George. A Dictionary of Pashto.
  9. ↑ "Monier-Williams Sanskrit Dictionary". 1872. Retrieved 28 April 2015.
  10. ↑ Choudhary Rahmat Ali (28 January 1933). "Now or never: Are we to live or perish for ever?". Columbia University. Retrieved 4 December 2007.
  11. ↑ Choudhary Rahmat Ali (28 January 1933). "Now or Never. Are we to live or perish forever?". {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  12. ↑ S.M. Ikram (1 January 1995). Indian Muslims and partition of India. Atlantic Publishers & Dist. pp. 177–. ISBN 978-81-7156-374-6. Retrieved 23 December 2011.
  13. ↑ Rahmat Ali. "Rahmat Ali ::Now or Never". The Pakistan National Movement. p. 2. Retrieved 14 April 2011.
  14. ↑ Roderic H. Davidson (1960). "Where is the Middle East?". Foreign Affairs. 38 (4): 665–675. doi:10.2307/20029452.
  15. ↑ Petraglia, Michael D.; Allchin, Bridget (2007), "Human evolution and culture change in the Indian subcontinent", in Michael Petraglia, Bridget Allchin, The Evolution and History of Human Populations in South Asia: Inter-disciplinary Studies in Archaeology, Biological Anthropology, Linguistics and Genetics, Springer, ISBN 978-1-4020-5562-1
  16. ↑ Parth R. Chauhan. "An Overview of the Siwalik Acheulian & Reconsidering Its Chronological Relationship with the Soanian – A Theoretical Perspective". Sheffield Graduate Journal of Archaeology. University of Sheffield. Retrieved 22 December 2011.
  17. ↑ 17.0 17.1 17.2 17.3 Vipul Singh (2008). The Pearson Indian History Manual for the UPSC Civil Services Preliminary Examination. Dorling Kindesley, licensees of Pearson Education India. pp. 3–4, 15, 88–90, 152, 162. ISBN 81-317-1753-4. Retrieved 28 December 2011.
  18. ↑ Robert Arnett (15 July 2006). India Unveiled. Atman Press. pp. 180–. ISBN 978-0-9652900-4-3. Retrieved 23 December 2011.
  19. ↑ Meghan A. Porter. "Mohenjo-Daro". Minnesota State University. Archived from the original on 22 December 2011. Retrieved 15 January 2010. {{cite web}}: |archive-date= / |archive-url= timestamp mismatch; 1 జూన్ 2010 suggested (help)
  20. ↑ 20.0 20.1 Marian Rengel (2004). Pakistan: a primary source cultural guide. New York, NY: The Rosen Publishing Group Inc. pp. 58–59, 100–102. ISBN 0-8239-4001-2. Retrieved 23 October 2011.
  21. ↑ "Britannica Online – Rigveda". Encyclopædia Britannica. Retrieved 16 December 2011.
  22. ↑ 22.0 22.1 22.2 Sarina Singh; Lindsay Brow; Paul Clammer; Rodney Cocks; John Mock (2008). Pakistan & the Karakoram Highway. Lonely Planet. p. 60,128,376. ISBN 978-1-74104-542-0. Retrieved 28 December 2011.
  23. ↑ David W. del Testa, ed. (2001). Government Leaders, Military Rulers, and Political Activists. Westport, Connecticut: The Oryx Press. p. 7. ISBN 1-57356-153-3. Retrieved 15 April 2012.
  24. ↑ Ahmad Hasan Dani. "Guide to Historic Taxila". The National Fund for Cultural Heritage. Retrieved 15 January 2010.
  25. ↑ Joseph Needham (1994). A selection from the writings of Joseph Needham. McFarland & Co. p. 24. ISBN 978-0-89950-903-7. When the men of Alexander the Great came to Taxila in India in the fourth century BC they found a university there the like of which had not been seen in Greece, a university which taught the three Vedas and the eighteen accomplishments and was still existing when the Chinese pilgrim Fa-Hsien went there about AD 400.
  26. ↑ Hermann Kulke; Dietmar Rothermund (2004). A History of India. Routledge. p. 157. ISBN 0-415-32919-1. In the early centuries the centre of Buddhist scholarship was the University of Taxila.
  27. ↑ Balakrishnan Muniapan; Junaid M. Shaikh (2007). "Lessons in corporate governance from Kautilya's Arthashastra in ancient India". World Review of Entrepreneurship, Management and Sustainable Development 2007. 3 (1): 50–61. doi:10.1504/WREMSD.2007.012130.
  28. ↑ Radha Kumud Mookerji (1951) [reprint 1989]. Ancient Indian Education: Brahmanical and Buddhist (2nd ed.). Motilal Banarsidass. pp. 478–479. ISBN 81-208-0423-6.
  29. ↑ Ira Marvin Lapidus (2002). A history of Islamic societies. Cambridge University Press. pp. 382–384. ISBN 0-521-77933-2.
  30. ↑ Andre Wink (1996). Al Hind the Making of the Indo Islamic World. Brill Academic Publishers. p. 152. ISBN 90-04-09249-8.
  31. ↑ 31.0 31.1 "History in Chronological Order". Ministry of Information and Broadcasting, Government of Pakistan. Retrieved 15 January 2010.
  32. ↑ "Why some in Pakistan want to replace Jinnah as the founder of the country with an 8th century Arab".
  33. ↑ "Figuring Qasim: How Pakistan was won". Dawn. Retrieved 19 February 2015.
  34. ↑ "The first Pakistani?". Dawn. Retrieved 19 February 2015.
  35. ↑ "Muhammad Bin Qasim: Predator or preacher?". Dawn. Retrieved 19 February 2015.
  36. ↑ Rubina Saigol (2014). "What is the most blatant lie taught through Pakistan textbooks?". Herald. Retrieved 14 August 2014.
  37. ↑ Shazia Rafi (2015). "A case for Gandhara". Dawn. Retrieved 19 February 2015.
  38. ↑ Robert L. Canfield (2002). Turko-Persia in historical perspective. Cambridge University Press. pp. 4–21. ISBN 978-0-521-52291-5. Retrieved 28 December 2011.
  39. ↑ 39.0 39.1 39.2 39.3 39.4 39.5 Metcalf, B.; Metcalf, T. R. (9 October 2006), A Concise History of Modern India (2nd ed.), Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-68225-1
  40. ↑ Asher, C. B.; Talbot, C (1 January 2008), India Before Europe (1st ed.), Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-51750-8
  41. ↑ Jalal, Ayesha (1994). The Sole Spokesman: Jinnah, the Muslim League and the Demand for Pakistan. Cambridge UK: Cambridge South Asian Studies.
  42. ↑ Stephen Evans, "Macaulay's minute revisited: Colonial language policy in nineteenth-century India," Journal of Multilingual and Multicultural Development (2002) 23#4 pp. 260–281
  43. ↑ 43.0 43.1 43.2 43.3 43.4 "Country Profile: Pakistan" (PDF). Library of Congress. 2005. pp. 2, 3, 6, 8. Retrieved 28 December 2011.
  44. ↑ "Sepoy Rebellion: 1857". Thenagain.info. 12 September 2003. Retrieved 19 December 2013.
  45. ↑ Markovits, Claude (2 November 2007). "India from 1900 to 1947". http://www.massviolence.org. Online Encyclopedia of Mass Violence. Retrieved 2 February 2015. {{cite web}}: External link in |website= (help)
  46. ↑ Ak̲h̲tar, Altāf Ḥusain Ḥālī ; Talk̲h̲īṣ, Salim (1993). Ḥayāt-i jāved. Lāhaur: Sang-i Mīl Pablikeshanz. ISBN 9693501861.{{cite book}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  47. ↑ Coward, ed. by Harold G. (1987). Modern Indian responses to religious pluralism. Albany, N.Y.: State University of New York Press. ISBN 0887065724. {{cite book}}: |first1= has generic name (help)
  48. ↑ Sarkar, R.N. (2006). Islam related Naipual [sic] (1st ed. ed.). New Delhi: Sarup & Sons. ISBN 8176256935. {{cite book}}: |access-date= requires |url= (help); |edition= has extra text (help)
  49. ↑ Qureshi, M. Naeem (1999). Pan-Islam in British Indian politics : a study of the Khilafat movement, 1918 - 1924. Leiden [u.a.]: Brill. ISBN 978-9004113718. {{cite book}}: |access-date= requires |url= (help)
  50. ↑ byQureshi, M. Naeem Pan-Islam in British Indian politics, pp. 57,245 by M.Naeem Qureshi
  51. ↑ Chirol, Valentine (2006), Indian Unrest, Adamant Media Corporation, ISBN 0-543-94122-1.
  52. ↑ John Farndon (1 March 1999). Concise encyclopaedia. Dorling Kindersley Limited. p. 455. ISBN 0-7513-5911-4.
  53. ↑ Daniel Lak (4 March 2008). India express: the future of a new superpower. Viking Canada. p. 113. ISBN 978-0-670-06484-7. Retrieved 14 March 2012.
  54. ↑ 54.0 54.1 Cohen, Stephen Philip (2004). The idea of Pakistan (1st pbk. ed. ed.). Washington, D.C.: Brookings Institution Press. ISBN 0815797613. {{cite book}}: |access-date= requires |url= (help); |edition= has extra text (help)
  55. ↑ "Sir Muhammad Iqbal's 1930 Presidential Address". Speeches, Writings, and Statements of Iqbal. Retrieved 19 December 2006.
  56. ↑ Editorial work, no author. (5 January 2009). "Understanding Jinnah's Position on World War I and II Lessons to be learned". https://www.politact.coml. United Kingdom: Politact. Retrieved 3 February 2015. {{cite web}}: |last1= has generic name (help); External link in |website= (help)
  57. ↑ Akram, Wasim. "Jinnah and cabinet Mission Plan". http://www.academia.edu. Academia Edu. Retrieved 3 February 2015. {{cite web}}: External link in |website= (help)
  58. ↑ 58.0 58.1 Stanley Wolpert (2002). Jinnah of Pakistan. Oxford University Press. pp. 306–332. ISBN 0-19-577462-0.
  59. ↑ William D. Rubinstein (2004). Genocide: a history. Pearson Longman Publishers. p. 270. ISBN 0-582-50601-8.
  60. ↑ Subir Bhaumik (1996). Insurgent Crossfire: North-East India. Lancer Publishers. p. 6. ISBN 978-1-897829-12-7. Retrieved 15 April 2012.
  61. ↑ "Resolution adopted by the United Nations Commission for India and Pakistan". Mount Holyoke College. Retrieved 19 January 2010.
  62. ↑ 62.0 62.1 "Pakistan". worldstatesmen.org. Retrieved 27 December 2011.
  63. ↑ "29 February 1956 – Pakistan becomes a republic". Sify News. Sify Technologies. 29 February 2008. Retrieved 8 July 2010.
  64. ↑ James Wynbrandt (2009). A brief history of Pakistan. Infobase Publishing. pp. 190–197. ISBN 978-0-8160-6184-6. Retrieved 27 December 2011.
  65. ↑ 65.0 65.1 Anis Chowdhury; Wahiduddin Mahmud (2008). Handbook on the South Asian economies. Edward Elgar Publishing. pp. 72–75. ISBN 978-1-84376-988-0. Retrieved 27 December 2011.
  66. ↑ Mission with a Difference. Lancer Publishers. p. 17. GGKEY:KGWAHUGNPY9. Retrieved 13 March 2012.
  67. ↑ 67.0 67.1 Adam Jones (2004). Genocide: A Comprehensive Introduction. Routledge. p. 420. ISBN 978-0-415-35384-7.
  68. ↑ 68.0 68.1 68.2 68.3 R. Jahan (2004). Samuel Totten (ed.). Teaching about genocide: issues, approaches, and resources. Information Age Publishing. pp. 147–148. ISBN 978-1-59311-074-1.
  69. ↑ "1971 war summary". BBC. 2002. Retrieved 16 March 2009.
  70. ↑ http://www.jstor.org/discover/10.2307/4417267?uid=3738832&uid=2129&uid=2&uid=70&uid=4&sid=21101002754703
  71. ↑ Samuel Totten; Paul Robert Bartrop; Steven L. Jacobs. Dictionary of Genocide: A-L. Volume 1: Greenwood. p. 34. ISBN 978-0-313-32967-8.{{cite book}}: CS1 maint: location (link)
  72. ↑ M. Zafar. "How Pakistan Army moved into the Political Arena". Defence Journal. Retrieved 15 March 2009.
  73. ↑ "Bhutto was father of Pakistan's Atom Bomb Programme". International Institute for Strategic Studies. Retrieved 19 December 2011.
  74. ↑ 74.0 74.1 Pervez Amerali Hoodbhoy (23 January 2011). "Pakistan's nuclear bayonet". The Herald. Archived from the original on 18 February 2011. Retrieved 9 September 2011. {{cite web}}: Italic or bold markup not allowed in: |publisher= (help)
  75. ↑ Sushil Khanna. "The Crisis in the Pakistan Economy". Revolutionary Democracy. Retrieved 16 November 2011.
  76. ↑ Michael Heng Siam-Heng; Ten Chin Liew (2010). State and Secularism: Perspectives from Asia. Singapore: World Scientific. p. 202. ISBN 978-981-4282-37-6. Retrieved 28 December 2011.
  77. ↑ Steve Coll. Ghost Wars: The Secret History of the CIA, Afghanistan, and Bin Laden, from the Soviet Invasion to September 10, 2001 (23 February 2004 ed.). Penguin Press HC. p. 720. ISBN 978-1-59420-007-6.
  78. ↑ Odd Arne Westad (2005). The global Cold War: third world interventions and the making of our times. Cambridge University Press. pp. 348–358. ISBN 978-0-521-85364-4. Retrieved 22 January 2012.
  79. ↑ Marie Chene. "Overview of corruption in Pakistan". Anti Corruption Resource Centre. Retrieved 23 December 2011.
  80. ↑ Ishrat Husain (2009). "Pakistan & Afghanistan: Domestic Pressures and Regional Threats : The Role of Politics in Pakistan's Economy". Journal of International Affairs. 63 (1): 1–18.
  81. ↑ Khan, Feroz Hassan (2012). Eating grass : the making of the Pakistani bomb. Stanford, Calif.: Stanford University Press. ISBN 9780804776004. {{cite book}}: |access-date= requires |url= (help)
  82. ↑ "India launches Kashmir air attack". BBC News. 26 May 1999. Retrieved 5 August 2008.
  83. ↑ "Pakistan after the coup: Special report". BBC. 12 October 2000. Retrieved 17 March 2009.
  84. ↑ "Pakistan Among Top 10 Reformers". World Bank. 12 September 2005. Retrieved 23 December 2011.
  85. ↑ "Performance of 12th NationalAssembly of Pakistan-" (PDF). Pakistan Institute of Legislative Development and Transperency. p. 5. Retrieved 23 December 2011.
  86. ↑ "New Pakistan PM Gillani sworn in". BBC. 25 March 2008. Retrieved 17 March 2009.
  87. ↑ "Zardari wins Pakistan presidential election: officials". AFP. 5 September 2008. Retrieved 17 March 2009.
  88. ↑ Candace Rondeaux (19 August 2008). "Musharraf Exits, but Uncertainty Remains". The Washington Post. Retrieved 19 January 2010.
  89. ↑ Associated Press (18 August 2008). "Pakistani President Musharraf Resigns Amid Impeachment Threats". Fox News. Retrieved 18 August 2008.
  90. ↑ "Gilani disqualified as PM: SC". Daily The News International.com. Retrieved 19 June 2012.
  91. ↑ "Cost of War on Terror for Pakistan Economy" (PDF). Ministry of Finance, Pakistan. Retrieved 20 December 2011.
  92. ↑ "War on terror cost Pakistan $67.9 billion". DAWN. 20 June 2011. Archived from the original on 11 January 2012. Retrieved 20 December 2011.
  93. ↑ United Press International. "3.4 million displaced by Pakistan fighting". Retrieved 24 July 2010.
  94. ↑ "Nawaz Sharif sworn in as Pakistani PM". ABC. 5 June 2013. Retrieved 6 June 2013.
  95. ↑ "Land and People". http://infopak.gov.pk/. Ministry of Information, Broadcasting, and National Heritage. Retrieved 18 February 2015. {{cite web}}: External link in |website= (help)
  96. ↑ "PNS Gwadar". Global Security. 21 November 2011. Retrieved 4 January 2012.
  97. ↑ 97.0 97.1 97.2 "Pakistan". World Factbook. CIA. Retrieved 13 February 2008.
  98. ↑ "Muscat Agreement on the Delimitation of the Maritime Boundary between the Sultanate of Oman and the Islamic Republic of Pakistan, 12 June 2000(1)" (PDF). United Nations. p. 1. Retrieved 18 August 2011.
  99. ↑ Edward Wong (27 October 2010). "In Icy Tip of Afghanistan, War Seems Remote". New York Times. Retrieved 4 January 2012.
  100. ↑ 100.0 100.1 Yasmeen Niaz Mohiuddin (2006). Pakistan: a global studies handbook. ABC-CLIO |. pp. 3, 317, 323–324. ISBN 1-85109-801-1.
  101. ↑ "Pakistan". Food and Agriculture Organisation of the United Nations. 2010. Retrieved 29 December 2011.
  102. ↑ "About Pakistan: Geography". American Institute For Pakistan Studies. Archived from the original on 21 July 2011. Retrieved 24 July 2010.
  103. ↑ 103.0 103.1 "PTDC page on mountaineering". Pakistan Tourism Development Corporation. Archived from the original on 10 November 2006. Retrieved 10 November 2006.
  104. ↑ "Pakistan". InfoPlease. Pearson Education. Retrieved 16 March 2009.
  105. ↑ "Pakistan Climate". Encyclopedia of the Nations. 28 March 2008. Retrieved 16 March 2009.
  106. ↑ "Conservation of Mangrove Forests in the Coastal Areas of Sindh and Balochistan". WWF Pakistan. Archived from the original on 25 December 2004. Retrieved 17 March 2009.
  107. ↑ "Introduction". AIT-UNEP RRC.AP. Retrieved 27 December 2011.
  108. ↑ Rhett Butler. "Pakistan Deforestation Rates and Related Forestry Figures". Mongabay.com. Retrieved 19 April 2012.
  109. ↑ 109.0 109.1 109.2 "Biodiversity". WWF. Archived from the original on 15 January 2005. Retrieved 10 January 2012.
  110. ↑ 110.0 110.1 110.2 "Biodiversity Sharing the Environment" (PDF). Government of Pakistan. pp. 1, 4–7. Retrieved 10 January 2012.
  111. ↑ Naeem Ashraf Raja, P. Davidson; et al. (1999). "The birds of Palas, North-West Frontier Province, Pakistan" (PDF). Forktail. 15. Oriental Bird Club: 77–85. Retrieved 12 November 2011. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help)
  112. ↑ Richard Grimmett; Tom J. Roberts; Tim Inskipp (27 February 2009). Birds of Pakistan. A&C Black. pp. 6, 38–41, 132–136. ISBN 978-0-7136-8800-9. Retrieved 11 January 2012.
  113. ↑ 113.0 113.1 113.2 "Sheet1". WWF. Archived from the original (XLS) on 15 September 2006. Retrieved 11 January 2012.
  114. ↑ "Pakistan plant and animal life". Encyclopædia Britannica. Retrieved 27 December 2011.
  115. ↑ David M. Shackleton; International Union for Conservation of Nature and Natural Resources. Species Survival Commission. Caprinae Specialist Group (January 1997). Wild sheep and goats and their relatives: status survey and conservation action plan for caprinae. IUCN. pp. 10–13, 352. ISBN 978-2-8317-0353-4. Retrieved 11 January 2012.
  116. ↑ 116.0 116.1 116.2 "Species". WWF Pakistan. Retrieved 27 December 2011.
  117. ↑ "Pakistan". Wildlife Conservation Society. Retrieved 27 December 2011.
  118. ↑ "Asiatic Cheetah". WWF Pakistan. Archived from the original on 21 April 2005. Retrieved 27 December 2011.
  119. ↑ Pete Heiden (1 September 2011). Pakistan. ABDO. pp. 33–44. ISBN 978-1-61787-631-8. Retrieved 11 January 2012.
  120. ↑ "Canadian Journal of Pure and Applied Sciences, an international journal: Current issue (Number: 4, Volume: 2, June 2010) Online ISSN 1920-3853" (PDF). cjpas.net. SENRA Academic Publishers, Burnaby, British Columbia. 2010. Retrieved September 8, 2010.
  121. ↑ Faryal Leghari (3 January 2007). "GCC investments in Pakistan and future trends". Gulf Research Center. Retrieved 12 February 2008.
  122. ↑ "Quid Pro Quo 45 – Tales of Success" (PDF). Muslim Commercial Bank of Pakistan. 2007. p. 2. Retrieved 12 February 2008.
  123. ↑ Malcolm Borthwick (1 June 2006). "Pakistan steels itself for sell-offs". BBC News. Retrieved 12 February 2008.
  124. ↑ Tavia Grant (8 December 2011). "On 10th birthday, BRICs poised for more growth". The Globe and Mail. Toronto. Retrieved 4 January 2012.
  125. ↑ Declan Walsh (18 May 2013). "Pakistan, Rusting in Its Tracks". The New York Times. Retrieved 19 May 2013. natural disasters and entrenched insurgencies, abject poverty and feudal kleptocrats, and an economy near meltdown
  126. ↑ doi:10.1016/S0169-5150(99)00041-9
    This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can jump the queue or expand by hand
  127. ↑ 127.0 127.1 "World Bank Document" (PDF). 2008. p. 14. Retrieved 2 January 2010.
  128. ↑ 128.0 128.1 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; raid అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
  129. ↑ GDP ranking, PPP based World Bank
  130. ↑ "Report for Selected Countries and Subjects". International Monetary Fund. April 2011. Retrieved 30 December 2011.
  131. ↑ "Economic Survey 2010–11: Country sinks deeper into debt". Express Tribune. 3 June 2011. Retrieved 30 December 2011.
  132. ↑ "Pakistan Overview". worldbank.org.
  133. ↑ "Global ranking: Pakistan billed to become 18th largest economy by 2050". The Express Tribune.
  134. ↑ "Recent developments". The World Bank. June 2011. Archived from the original on 20 January 2012. Retrieved 30 December 2011.
  135. ↑ "Pakistan May Keep Key Rate Unchanged After Two Cuts This Year". Bloomberg. 28 September 2009. Retrieved 2 January 2010.
  136. ↑ John Wall. "Concluding Remarks at the Pakistan Development Forum 2006". World Bank. Retrieved 30 December 2011.
  137. ↑ Sajid Chaudhry (17 January 2009). "Inflation Outlook 2008–09:". Daily Times. Retrieved 30 December 2011.
  138. ↑ Isambard Wilkinson (6 October 2008). "Pakistan facing bankruptcy—Telegraph". The Daily Telegraph. London. Retrieved 6 October 2008.
  139. ↑ Con Coughlin (10 October 2008). "If Pakistan goes bust, the Taliban will rule the roost there as well—Telegraph". The Daily Telegraph. London. Retrieved 10 October 2008.
  140. ↑ "Business | Pakistan's economic crisis eases in 2009: ADB". Dawn. Pakistan. 23 September 2009. Archived from the original on 21 July 2011. Retrieved 2 January 2010.
  141. ↑ 141.0 141.1 "Labour Force Survey 2010–11" (PDF). Federal Bureau of Statistics, Pakistan. 2011. p. 12. Retrieved 2 July 2012.
  142. ↑ "Business growth: JETRO survey ranks Pakistan second in world". The Express Tribune.
  143. ↑ "Pakistan | State Bank of Pakistan" (PDF). sbp.org. Retrieved 15 July 2011.
  144. ↑ "Leading News Resource of Pakistan". Daily Times. 11 February 2010. Retrieved 29 July 2010.
  145. ↑ N.S. Nizami (2010). "Population, Labour Force and Employment" (PDF). Ministry of Finance, Pakistan. pp. 1, 2, 9, 12, 20, accessdate=30 December 2011. Retrieved 18 December 2013.
  146. ↑ Yasir kamal. "Understanding Pakistan's Exports Flows: Results from Gravity Model Estimation". Pakistan Instituue of Trade and Development. Retrieved 30 December 2011.
  147. ↑ Imran Ali Kundi (10 April 2011). "Trade deficit reaches $11.21b". The Nation. Retrieved 30 December 2011.
  148. ↑ "Sectoral Share in Gross Domestic Product" (PDF). Federal Bureau of Statistics. 2010. p. 10. Retrieved 30 December 2011.
  149. ↑ "FDI to touch $7 billion by year-end: SBP governor". Daily Times of Pakistan. 1 April 2007. Retrieved 12 February 2008.
  150. ↑ "Pakistan Industry". Nations Encyclopedia. Retrieved 17 March 2009.
  151. ↑ Austin Bush. "Pakistan Travel Information and Travel Guide". Lonely Planet. Retrieved 27 September 2010.
  152. ↑ "All Pakistan Cement Manufacturers Association Export Data". Apcma.com. Retrieved 15 October 2013.
  153. ↑ Bhutta, Zafar (21 May 2013). "Can't get enough: Soaring profits not enough for cement industry". Tribune.com.pk. Retrieved 15 October 2013.
  154. ↑ "FDI into Pakistan jumps 180.6% in 1st 9 months of FY06". Tmcnet.com. 26 April 2006. Retrieved 15 October 2013.
  155. ↑ Daily Mail News at the Wayback Machine (archived 7 అక్టోబరు 2009)
  156. ↑ "Significant Decline In Foreign Investment To Pakistan". Malick, Sajid Ibrahim. 15 February 2010. Retrieved 1 November 2010.
  157. ↑ Baig, Khurram (18 March 2013). "Why the Pakistan textile industry cannot die". Tribune.com.pk. Retrieved 15 October 2013.
  158. ↑ Dar, Humayon. "Pakistan as a global leader in Islamic banking and finance". Tribune.com.pk. Retrieved 15 October 2013.
  159. ↑ "Pakistan GDP - composition by sector". Index Mundi - Country Facts. Retrieved 27 November 2014.
  160. ↑ "Economic overview" (PDF). Ministry of Finance. Retrieved 27 November 2014.
  161. ↑ "Unearthing Pakistan's natural resources". theodora.com. Retrieved 27 November 2014.
  162. ↑ "Pakistan said to have large reserves of shale gas, oil". theodora.com. Retrieved 27 November 2014.
  163. ↑ AFP. "Pakistan discovers 'huge' reserves of iron ore". dawn.com.
  164. ↑ Tirmizi, Farooq (24 December 2012). "The growth of the "billion dollar club" in Pakistan". The Express Tribune.
  165. ↑ (PAEC), Pakistan Atomic Energy Commission (12 May 2011). "Prime Minister inaugurates 340 MW Chashma Nuclear Power Plant Unit-2: Govt to provide full support to PAEC for Nuclear Power Projects Urges International Community to make nuclear technology accessible to Pakistan for power generation". Pakistan Atomic Energy Commission's Press Directorate. Pakistan Atomic Energy Commission Directorate for Public Press and International News Relations.[dead link]
  166. ↑ Nuclear power in Pakistan, Dr. Zia H. Siddiqui and Dr. I.H. Qureshi, pp.31–33.
  167. ↑ (PAEC), Pakistan Atomic Energy Commission. "Nuclear Power Generation Programme". Government of Pakistan. PAEC. Archived from the original on 9 February 2005. Retrieved 2011. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
  168. ↑ 168.0 168.1 Kazmi, Zahir (7 January 2014). "Pakistan's energy security". Special report on Energy security efforts in Pakistan. Express Tribune, 2014. Express Tribune. Retrieved 23 February 2015.
  169. ↑ Syed Yousaf, Raza (31 July 2012). "Current Picture of Electrical Energy In Pakistan". Pakistan Atomic Energy Commission. Directorate-General for Nuclear Power Generation. Retrieved 28 November 2012.
  170. ↑ Zulfikar, Saman (23 April 2012). "Pak-China energy cooperation". Pakistan Observer. Retrieved 23 April 2012.
  171. ↑ UN Press Release. "IAEA Publications: Pakistan Overview". IAEA, P.O. Box 100, Wagramer Strasse 5, A-1400 Vienna, Austria. IAEA Membership states. Archived from the original on 12 June 2007. Retrieved 17 April 2012.
  172. ↑ Associate Press of Pakistan (APP) (25 April 2011). "IAEA declares nuclear energy programme safe". Dawn Newspapers, 25 April 2011. Retrieved 17 April 2012.
  173. ↑ Dahl, Fredrik (27 September 2010). "Nuclear-armed Pakistan chairs board of U.N. atom body". Reuters, Vienna. Retrieved 17 April 2012. "Pakistan is a long-standing and "very law-abiding" member of the IAEA, got no opposition from any side at all
  174. ↑ Ijaz, Muhammad, Director of Scientific Information and Public Relation (SIPR) (December 2010). "PAEC assigned 8,800 MWe nuclear power target by 2030:PAEC contributing to socio-economic uplift of the country" (PDF). PakAtom Newsletter. 49 (1–2). Islamabad, Islamabad Capital Territory: Pakistan Atomic Energy Commission: 1–8. Retrieved 201. {{cite journal}}: Check date values in: |accessdate= (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)[dead link]
  175. ↑ Bhutta, Zafar (7 June 2013). "Govt to kick off work on 1,100MW nuclear power plant". Express Tribune. Retrieved 19 January 2015.
  176. ↑ 176.0 176.1 "Power Sector Situation in Pakistan" (PDF). Alternate Energy Development Board and GTZ. 2005. p. 1. Archived from the original (PDF) on 24 January 2011. Retrieved 26 December 2011.
  177. ↑ Muhammad Saleh Zaafir (13 May 2011). "PM inaugurates 330MW Chashma-2 N-power plant". The News. Retrieved 26 December 2011.
  178. ↑ Z.H. Siddiqui; I.H. Qureshi (13 October 2005). "Nuclear power in Pakistan" (PDF). The Nucleus. 42 (1–2). Nilore, Islamabad: The Nucleus PINSTECH publication: 63–66. ISSN 0029-5698. Retrieved 28 December 2011.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  179. ↑ "One million tourists visit Pakistan in 2012". Pakistan Observer. 21 October 2012. Retrieved 21 October 2012.
  180. ↑ Paracha, Nadeem (7 July 2008). "Before the Lights Went Out". http://nadeemfparacha.wordpress.com. Karachi. Retrieved 19 September 2011. {{cite news}}: External link in |work= (help) [dead link]
  181. ↑ PTDC page on mountaineering at the Wayback Machine (archived 11 జనవరి 2004)
  182. ↑ [1][dead link]
  183. ↑ Windsor, Antonia (17 October 2006). "Out of the rubble". The Guardian. London. Retrieved 25 May 2010.
  184. ↑ Events taking place during 2007, Press released by Tourism of Pakistan[dead link]
  185. ↑ "Tourism Events in Pakistan in 2010". Tourism.gov.pk. Retrieved 27 September 2010.
  186. ↑ "The road between China and Pakistan". Financial Times. 4 July 2009. Retrieved 27 September 2010.
  187. ↑ The World Bank (2011). "Transportation in Pakistan". World Bank. Retrieved January 2012. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
  188. ↑ Pravakar Sahoo (March 2011). "Macroeconomic Performance and Infrastructure Development in India". Transport Infrastructure in India: Developments, Challenges and Lessons from Japan (PDF) (Research Paper). Visiting Research Fellows. Institute of Development Economies, Japan External Trade Organization. p. 4. 465. Retrieved 13 June 2012.
  189. ↑ Farrukh Javed (2005). "Sustainable financing for the maintenance of Pakistan Highways" (PDF). UNESCAP. p. 2. Retrieved 31 December 2011.[dead link]
  190. ↑ 190.0 190.1 190.2 190.3 Ahmed Jamal pirzada (2011). "Draft: Role of Connectivity in Growth Strategy of Pakistan" (PDF). Planning Commission, Pakistan. pp. 4, 7, 9. Archived from the original (PDF) on 21 April 2012. Retrieved 31 December 2011.
  191. ↑ "National Highway Development Sector Investment Program" (PDF). Asian Development Bank. 2005. pp. 11, 12. Retrieved 31 December 2011.
  192. ↑ 192.0 192.1 192.2 "PAKISTAN". Encyclopedia Nation. Retrieved 31 December 2011.
  193. ↑ Syed Fazl-e-Haider (24 February 2007). "China-Pakistan rail link on horizon". Asia Times Online. Retrieved 31 December 2011.
  194. ↑ "Pakistan-Turkey rail trial starts". BBC. 14 August 2009. Retrieved 13 March 2012.
  195. ↑ Ministry of Science and Technology. "National Science, Technology and Innovation Policy 2012" (PDF). Ministry of Science and Technology. Retrieved 3 February 2015.
  196. ↑ "Address by Prime Minister" (DOC). Press Information Department (Government of Pakistan). Retrieved 24 December 2011.
  197. ↑ Hameed A. Khan (2006). "Physics in Developing Countries – Past, Present & Future" (PDF). COMSATS: 9. Retrieved 1 January 2012. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  198. ↑ "1979 Nobel Prize in Physics". Nobel Prize. Retrieved 24 December 2011.
  199. ↑ Mian, ed. by Smitu Kothari & Zia (2001). Out of the nuclear shadow. London: Zed, 2001. ISBN 1842770594. {{cite book}}: |access-date= requires |url= (help); |first1= has generic name (help)
  200. ↑ "Technology Times – Vol 2 – Issue 11" (PDF). Retrieved 20 April 2013.
  201. ↑ "Section Science & Technology". Pakistan Press Club. doi:10.1504/WREMSD.2007.012130. Retrieved 20 April 2013.[dead link]
  202. ↑ Ahmed, Irshad. "Using RP Model to solve Current Challenges of Pakistan by PHd Scholar Irshad Ahmed Sumra". Academia.edu. Retrieved 20 April 2013.[dead link]
  203. ↑ Leonidas C. Goudas; et al. (1999). "Decreases in Cerebrospinal Fluid Glutathione Levels after Intracerebroventricular Morphine for Cancer Pain". International Anesthesia Research Society. Retrieved 1 January 2012. {{cite web}}: Explicit use of et al. in: |author= (help)
  204. ↑ Osama, Athar; Najam, Adil; Kassim-Lakha, Shamsh; Zulfiqar Gilani, Syed; King, Christopher (3 September 2009). "Pakistan's reform experiment". Nature. 461 (7260): 38–39. doi:10.1038/461038a. Retrieved 18 February 2015.
  205. ↑ Junaidi, Ikram (25 December 2011). "Pakistan ranks 43rd in scientific research publication". Dawn news, 2010. Dawn news, 2010. Retrieved 18 February 2015.
  206. ↑ "Introduction to the Academy". http://www.paspk.org/. Inbtroduction of the Academy. Retrieved 16 February 2015. {{cite web}}: External link in |website= (help)
  207. ↑ 207.0 207.1 "History of SUPARCO". SUPARCO. Retrieved 24 December 2011.
  208. ↑ "The Launching of Badr-I". Aero Space Guide. Retrieved 24 December 2011.
  209. ↑ Haqqani, Husain (2005). "§Chapter 3". Pakistan : between mosque and military (1. print. ed.). Washington, DC: United Book Press. ISBN 978-0-87003-214-1. "The trauma was extremely severe in Pakistan when the news of secession of East Pakistan as Bangladesh arrived — a psychological setback, complete and humiliating defeat that shattered the prestige of Pakistan Armed Forces." {{cite book}}: |access-date= requires |url= (help); |format= requires |url= (help)
  210. ↑ "Pakistan Nuclear Weapons". Federation of American Scientists. Retrieved 22 February 2007.
  211. ↑ "Antarctic Research". National Institute of Oceanography (Pakistan). Retrieved 29 December 2011.
  212. ↑ "Internet users in Pakistan cross 20 million mark". Express Tribune. 28 October 2011. Retrieved 26 May 2012.
  213. ↑ staff works (10 May 2010). "Pakistani Computer Scientist wins global Supercomputer Design Award". Lahore Tech. Lahore Tech. Retrieved 19 February 2015.
  214. ↑ "Govt to spend Rs4.6b on IT projects". Express Tribune. 6 September 2012. Retrieved 6 September 2012.
  215. ↑ Haq, Mahbub ul. 1995. Reflections on Human Development. New York: Oxford University Press.
  216. ↑ "NUST makes it to Times Higher Education top 100 universities". The Express Tribune.
  217. ↑ "Chapter 1: "Fundamental Rights" of Part II: "Fundamental Rights and Principles of Policy"". pakistani.org.
  218. ↑ "Right to Education in Pakistan". World Council of Churches. 21 April 2006. Archived from the original on 13 March 2012. Retrieved 25 July 2010.
  219. ↑ Sajida Mukhtar; Ijaz Ahmed Talat; Muhammad Saeed (March 2011). "An Analytical Study of Higher Education of Pakistan" (PDF). International Journal of Academic Research. p. 1. Archived from the original (PDF) on 11 January 2012. Retrieved 2 January 2012.
  220. ↑ "Educational Institutes of Pakistan". Higher Education Commission, Pakistan. September 2011. Retrieved 1 January 2012.
  221. ↑ 221.0 221.1 "Economic Survey 2009–10" (PDF). Ministry of Finance, Pakistan. 2009–2010. pp. 16, 3. Retrieved 2 January 2012.
  222. ↑ "Pakistani madrassahs:". United States Institute of Peace. Archived from the original on 14 February 2005. Retrieved 21 February 2009.
  223. ↑ Synovitz, Ron (24 February 2004). "Pakistan: Despite Reform Plan, Few Changes Seen At Most Radical Madrassahs". Radio Free Europe Radio Liberty. Retrieved 21 February 2009. {{cite web}}: line feed character in |title= at position 65 (help)
  224. ↑ Ali, Syed Mohammad. "Policy Brief: Another Approach to Madrassa Reforms in Pakistan". http://jinnah-institute.org/. Jinnah Institute of Peace. Retrieved 21 February 2015. {{cite web}}: External link in |website= (help)
  225. ↑ "GCE O and A level exams in Pakistan". The British Council. Retrieved 13 February 2008.
  226. ↑ McNicoll, Kristen. "English medium education improvement in Pakistan supported". http://www.britishcouncil.org/. British Council Pakistan Bureau. Retrieved 21 February 2015. {{cite web}}: External link in |website= (help)
  227. ↑ "Ministry of Education-Government of Pakistan". Moe.gov.pk. Archived from the original on 5 January 2007. Retrieved 1 January 2012.
  228. ↑ "Schools in Pakistan's Sindh province to teach Chinese". BBC. 5 September 2011. Retrieved 23 October 2011.
  229. ↑ Nicholas D Kristof (12 May 2010). "Pakistan and Times Sq". New York Times. Retrieved 1 January 2012.
  230. ↑ "Education in Pakistan". UNICEF. Retrieved 25 July 2010.
  231. ↑ "National Plan of Action 2001–2015". Ministry of Education, Government of Pakistan. Archived from the original (ZIP) on 17 May 2006. Retrieved 13 February 2008.
  232. ↑ "Breaking News English". www.breakingnewsenglish.com.
  233. ↑ 233.0 233.1 "Pakistan- Language, Religion, Culture, Customs and Etiquette". Kwint Essential. Retrieved 17 March 2009.
  234. ↑ Anwar Alam (2008). "Factors and Consequences of Nuclearization of Family at Hayatabad Phase-II, Peshawar" (PDF). Sarhad J. Agric. 24 (3). Department of Sociology and Anthropology, University of Peshawar. Retrieved 21 April 2012.
  235. ↑ Irfan Husain (17 April 2010). "The rise of Mehran man". Dawn. Pakistan News. Archived from the original on 25 November 2010. Retrieved 25 July 2010.
  236. ↑ "A.T. Kearney/Foreign Policy Magazine Globalization Index 2006" (PDF). A.T. Kearney. Nov–Dec 2006. p. 4. Retrieved 1 January 2012.[dead link]
  237. ↑ 237.0 237.1 Unquiet Pasts: Risk Society, Lived Cultural Heritage, Re-Designing Reflexivity – Stephanie Koerner, Ian Russell – Google Books. Books.google.com. 16 August 2010. ISBN 9780754675488. Retrieved 14 June 2012.
  238. ↑ Michele Langevine Leiby (25 April 2012). "In Pakistan, fashion weeks thrive beyond the style capitals of the world". Washingtonpost.com. Retrieved 20 April 2013.
  239. ↑ 239.0 239.1 239.2 239.3 239.4 Mariam S. Pal (2000). Women in Pakistan: Country Briefing Paper (PDF). Asian Development Bank. ISBN 971-561-297-0.
  240. ↑ "Pakistan second-worst country in gender equality". The Times of India.
  241. ↑ "Pakistan: Status of Women & the Women's Movement". Womenshistory.about.com. 28 July 2001. Retrieved 2012-01-24.
  242. ↑ "Women Education in Pakistan". Pakcitizen.com. 17 December 2011. Retrieved 2012-01-24.
  243. ↑ 243.0 243.1 "Media in Pakistan" (PDF). International Media Support. July 2009. pp. 14–16, 21. Retrieved 17 December 2011.
  244. ↑ David Frum. "The hard choice in Pakistan". oped.ca. Archived from the original on 6 July 2011. Retrieved 25 July 2010.
  245. ↑ Naseem Randhava (11 October 2011). "Bollywood films may be banned in Pakistan". Yahoo! News. Retrieved 31 October 2011.
  246. ↑ "Pakistan to show Bollywood film". BBC News. 23 January 2006. Retrieved 13 February 2008.
  247. ↑ Shaikh, Naila. "The Evolving World of Pakistani Dramas Builds Stronger Relations With India". http://www.browngirlmagazine.com/. Brown Girl. Retrieved 25 May 2015. {{cite web}}: External link in |website= (help)
  248. ↑ Daily Times Monitor, Editorial (25 December 2014). "Pakistani dramas contribute to the evolution of Indian television". Daily Times 2014. Daily Times, Pakistan. Retrieved 25 May 2015.
  249. ↑ Nadeem F. Paracha (28 March 2013). "Times of the Vital Sign". Dawn News, Nadeem F. Paracha. Retrieved 3 April 2013.
  250. ↑ Reza Sayah (12 April 2012). "Underground musicians aim to change Pakistan's image". CNN Pakistan. Retrieved 5 April 2013.
  251. ↑ Adam Nayyar (1988). "Origin and History of the Qawwali" (PDF). University of Toronto. p. 1. Retrieved 20 January 2012.
  252. ↑ Amit Baruah, R. Padmanabhan (6 September 1997). "The stilled voice". Frontline. Chennai, India. Retrieved 30 June 2011.
  253. ↑ Owais Tohid (7 June 2005). "Music soothes extremism along troubled Afghan border". The Christian Science Monitor. Retrieved 20 January 2012.
  254. ↑ Buncombe, Andrew (11 November 2010). "Who has the "most free" media – India or Pakistan?". London: Blogs.independent.co.uk. Retrieved 15 October 2013.
  255. ↑ "[[:మూస:As written]]" (PDF). International Media Support. July 2009. Retrieved 19 December 2013. {{cite web}}: URL–wikilink conflict (help)
  256. ↑ 256.0 256.1 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; The Urban Frontier—Karachi అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
  257. ↑ ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; Jason Burke అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
  258. ↑ 258.0 258.1 258.2 258.3 258.4 Clark, David (2006). The Elgar Companion to Development Studies. Edward Elgar Publishing. p. 668. ISBN 978-1843764755.
  259. ↑ "Pride and the Pakistani Diaspora". Archives.dawn.com. 14 February 2009. Retrieved 15 October 2013.
  260. ↑ 260.0 260.1 "OP News Discussions Archives". Overseaspakistanis.net. Retrieved 15 October 2013.
  261. ↑ 261.0 261.1 261.2 "Migration and Remittances: Top Countries" (PDF). Siteresources.worldbank.org. 2010. Retrieved 19 December 2013.
  262. ↑ Alamgir Hashmi (1996). Radhika Mohanram (ed.). English postcoloniality: literatures from around the world. Gita Rajan. Greenwood Publishing Group. pp. 107–112. ISBN 978-0-313-28854-8. Retrieved 2 January 2012.
  263. ↑ Official website in English Pakistan Academy of Letters
  264. ↑ Gilani Kamran (January 2002). "Pakistani Literature – Evolution & trends". the-south-asian magzine. Retrieved 24 December 2011.
  265. ↑ 265.0 265.1 Huma Imtiaz (26 September 2010). "Granta: The global reach of Pakistani literature". The Express Tribune. Retrieved 24 December 2011.
  266. ↑ Annemarie Schimmel (15 December 2004). "Iqbal, Muhammad". Encyclopædia Iranica. Retrieved 1 January 2012.
  267. ↑ Nadeem Shafique. "Global Apprecaition of Allama Iqbal" (PDF). Bahauddin Zakariya University. Journal of Research, Faculty of Languages and Islamic Studies. pp. 47–49. Retrieved 1 January 2012.
  268. ↑ Iqbal Academy (26 May 2006). "Allama Iqbal – Biography" (PHP). Retrieved 7 January 2011.
  269. ↑ Muhammad Zahid Rifat (3 October 2011). "Paying tributes to popular Sufi poets". highbeam.com. The Nation. Retrieved 25 December 2011.
  270. ↑ Chetan Karnani (2003). L.H. Ajwani. Sahitya Akademi. pp. 50–. ISBN 978-81-260-1664-8. Retrieved 25 December 2011.
  271. ↑ Javed, Kazi. Philosophical Domain of Pakistan (Pakistan Main Phalsapiana Rojhanat) (in Urdu). Karachi: Karachi University Press, 1999.
  272. ↑ "Philosophical Activities in Pakistan:1947-1961". Work published by Pakistan Philosophical Congress. Work published by Pakistan Philosophical Congress. Retrieved 25 November 2013. {{cite web}}: Explicit use of et al. in: |last= (help)CS1 maint: ref duplicates default (link)
  273. ↑ 273.0 273.1 Ahmad, ed. by Naeem (1998). Philosophy in Pakistan. Washington, DC: Council for Research in Values and Philosophy. ISBN 1-56518-108-5. {{cite book}}: |access-date= requires |url= (help); |first1= has generic name (help)
  274. ↑ Mallick, Ayyaz (7 May 2013). "Exclusive interview with Noam Chomsky on Pakistan elections". Dawn news election cells. Dawn news election cells. Retrieved 21 February 2015.
  275. ↑ Hoodbhoy, Pervez. "Noam Chomsky interviewed by Pervez Hoodbhoy". http://www.chomsky.info/. PTV archives. Retrieved 21 February 2015. {{cite web}}: External link in |website= (help)
  276. ↑ Vidja Dehejia. "South Asian Art and Culture". The Metropolitan Museum of Art. Retrieved 10 February 2008.
  277. ↑ "The Indus Valley And The Genesis Of South Asian Civilization". History World International. Retrieved 6 February 2008.
  278. ↑ Sachindra Kumar Maity. Cultural Heritage of Ancient India Abhinav Publications, 1983 ISBN 039102809X p 46
  279. ↑ "UNESCO Advisory Body Evaluation of Takht Bhai" (PDF). International Council on Monuments and Sites. 29 December 1979. pp. 1–2. Retrieved 25 July 2010.
  280. ↑ Simon Ross Valentine. 'Islam and the Ahmadiyya Jama'at: History, Belief, Practice Hurst Publishers, 2008 ISBN 1850659168 p 63
  281. ↑ 281.0 281.1 Kamil Khan Mumtaz (1985). Architecture in Pakistan. Concept Media Pte Ltd. pp. 32, 51, 160. ISBN 9971-84-141-X.
  282. ↑ Kathleen W. Deady (2001). Countries of the world :Pakistan. Capstone Press. pp. 13–15. ISBN 0-7368-0815-9.
  283. ↑ American Geriatrics Society. Ethnogeriatrics Committee (2006). Doorway thoughts: cross-cultural health care for older adults. Jones & Bartlett Learning. pp. 119–120. ISBN 978-0-7637-4355-0.
  284. ↑ Tarla Dalal (2007). Punjabi Khana. Sanjay & Co. p. 8. ISBN 978-81-89491-54-3.
  285. ↑ "Sohan Halwa a gift of saints' city". Dawn.com. 16 December 2013. Retrieved 28 February 2014.
  286. ↑ Bill Mallon; Jeroen Heijmans (2011). Historical Dictionary of the Olympic Movement (4th revised ed.). Scarecrow. p. 291. ISBN 978-0-8108-7249-3.
  287. ↑ V.V.K.Subburaj (30 August 2004). Basic Facts of General Knowledge. Sura College of Competition. p. 771. ISBN 978-81-7254-234-4. Retrieved 22 April 2012.
  288. ↑ Saad Khan (15 March 2010). "The Death of Sports in Pakistan". The Huffington Post. Retrieved 8 July 2010.
  289. ↑ "Pakistan cricket future in doubt". BBC. 4 March 2009. Retrieved 1 January 2012.
  290. ↑ "Did the 'fastest man of Asia' run in vain". Dawn.com. Retrieved 13 January 2014.
  291. ↑ 291.0 291.1 "Greatest player". Squashsite. Retrieved 2 March 2010.
  292. ↑ 292.0 292.1 Ian Graham (2003). Pakistan. Black Rabbit Books. pp. 20–21. ISBN 1-58340-239-X.
  293. ↑ 293.0 293.1 K M Shariff (2002). Pakistan almanac 2001–2002. Royal Book Company. pp. 561–574. ISBN 969-407-257-3.
  294. ↑ Bill Mallon, Jeroen Heijmans (11 August 2011). Historical Dictionary of the Olympic Movement (4th ed.). Scarecrow Press. p. 291. ISBN 978-0-8108-7249-3. Retrieved 22 April 2012.
  295. ↑ "Pakistan – Medals Tally by Games". Commonwealth Games Federation. Retrieved 30 July 2013.
  296. ↑ "Asian Games Medal Count". Asian Games. Olympic Council of Asia. Retrieved 22 April 2012.
  297. ↑ "Welcome to the Pakistan Basketball Federation". Pakistan Olympic Association. Retrieved 7 August 2014.


ఉల్లేఖన లోపం: "lower-alpha" అనే గ్రూపులో <ref> ట్యాగులు ఉన్నాయి గానీ, దానికి సంబంధించిన <references group="lower-alpha"/> ట్యాగు కనబడలేదు

"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=పాకిస్తాన్&oldid=1555928" నుండి వెలికితీశారు