ఆంధ్రప్రదేశ్ (1956–2014)

వికీపీడియా నుండి
Jump to navigation Jump to search
Warning: Value not specified for "common_name"
ఆంధ్రప్రదేశ్
భారతదేశం లోని మాజీ రాష్ట్రం
←
 
←
1956–2014 →
 
→

Coat of arms of

Coat of arms

Capital హైదరాబాదు
Government సమాఖ్య రాష్ట్రం
ముఖ్యమంత్రి
 -  1956–1960 నీలం సంజీవ రెడ్డి (మొదటి)
 -  2010–2014 నల్లారి కిరణ్ కుమార్ రెడ్డి (చివరి)
గవర్నరు
 -  1956–1957 చందూలాల్ మాధవ్‌లాల్ త్రివేది (మొదటి)
 -  2009–2014 ఈ.ఎస్.ఎల్.నరసింహన్ (చివరి)
చరిత్ర
 -  రాష్ట్రం స్థాపన నవంబరు 01
 -  రాష్ట్ర విభజన జూన్ 02
జనాభా
 -  2011 జనాభా 8,46,65,533 
ఆంధ్ర రాష్ట్రం (1953–1956)
హైదరాబాదు రాష్ట్రం (1948–1956)

ఆంధ్రప్రదేశ్, పునరాలోచనలో యునైటెడ్ ఆంధ్రప్రదేశ్, అవిభాజ్య ఆంధ్రప్రదేశ్ లేదా ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్ గా సూచించబడింది. ఇది భారతదేశంలోని రాష్ట్రాల పునర్వ్యవస్థీకరణ చట్టం, 1956 ద్వారా హైదరాబాదు రాజధానిగా ఏర్పడి, ఆంధ్రప్రదేశ్ పునర్వ్యవస్థీకరణ చట్టం -2014 ద్వారా పునర్వ్యవస్థీకరించబడింది. తెలంగాణ, రాయలసీమ, కోస్తా ఆంధ్ర మూడు విభిన్న సాంస్కృతిక ప్రాంతాలతో రాష్ట్రం ఏర్పడింది.1956 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు, తెలంగాణ హైదరాబాదు నిజాం పాలించిన హైదరాబాద్ స్టేట్‌లో భాగంగా ఉంది. అయితే రాయలసీమ, కోస్తా ఆంధ్ర ఆంధ్ర రాష్ట్రంలో భాగంగా ఉన్నాయి. గతంలో బ్రిటిష్ ఇండియా పాలించిన మద్రాసు ప్రెసిడెన్సీలో భాగంగా ఉన్నాయి.

ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్ ఆవిర్భావం

[మార్చు]

భాషా గుర్తింపు ఆధారంగా స్వతంత్ర రాష్ట్రాన్ని సాధించేందుకు, మద్రాసు రాష్ట్రంలోని తెలుగు ప్రజల ప్రయోజనాలను పరిరక్షించడానికి, పొట్టి శ్రీరాములు 1952లో ఆమరణ నిరాహార దీక్ష చేశారు.మద్రాసు వివాదాస్పదంగా మారడంతో, 1949లో జెవిపి కమిటీ నివేదిక ఆనాడు ఇలా పేర్కొంది: "ఆంధ్రులు మద్రాసు (ఇప్పుడు చెన్నై) నగరంపై తమ వాదనను వదులుకుంటే ఆంధ్రా ప్రావిన్స్‌ను ఏర్పాటు చేయవచ్చు. "పొట్టి శ్రీరాములు మరణానంతరం, ఆంధ్ర రాష్ట్రంలోని తెలుగు మాట్లాడే ప్రాంతం 1953 నవంబరు 30న కర్నూలు రాజధాని నగరంగా మద్రాసు రాష్ట్రం నుండి వేరు చేయబడింది.[1] 1956 నవంబరు 1న కుదిరిన పెద్దమనుషుల ఒప్పందం ఆధారంగా, రాష్ట్రాల పునర్వ్యవస్థీకరణ చట్టం ఆంధ్ర రాష్ట్రాన్ని అప్పటి హైదరాబాదు రాష్ట్రంలోని తెలుగు మాట్లాడే ప్రాంతాలతో విలీనం చేయడం ద్వారా ఆంధ్రప్రదేశ్‌ను ఏర్పాటు చేసింది.[2] కొత్తరాష్ట్రానికి హైదరాబాద్‌ను రాజధానిగా చేశారు. హైదరాబాదు స్టేట్‌లోని మరాఠీ-మాట్లాడే ప్రాంతాలు బొంబాయి రాష్ట్రంతో కలిసాయి. ఇది తరువాత గుజరాత్, మహారాష్ట్రలో విభజించబడింది. కన్నడ-మాట్లాడే ప్రాంతాలు మైసూర్ రాష్ట్రంలో విలీనం అయిఐయాయ్చేiయబడ్డాయి, తరువాత దీనిని కర్ణాటకగా మార్చారు.[3]

2014 ఫిబ్రవరిలో,పది జిల్లాలతో కూడిన తెలంగాణ రాష్ట్ర ఏర్పాటు కోసం ఆంధ్రప్రదేశ్ పునర్వ్యవస్థీకరణ చట్టం-2014 బిల్లును భారత పార్లమెంటు ఆమోదించింది.పదేళ్లకు మించకుండా హైదరాబాదును ఉమ్మడి రాజధానిగా ఉంటుందని పేర్కొనబడింది.[4] భారత రాష్ట్రపతి ఆమోదం తర్వాత 2014 జూన్ 2న కొత్త తెలంగాణ రాష్ట్రం ఉనికిలోకి వచ్చింది.[5] ఆంధ్రప్రదేశ్ పునర్వ్యవస్థీకరణ చట్టం-2014 చెల్లుబాటును ప్రశ్నిస్తూ దాఖలైన పిటిషన్ల సంఖ్య 2014 ఏప్రిల్ నుంచి సుప్రీం కోర్టు రాజ్యాంగ ధర్మాసనం ముందు తీర్పుకోసం చాలాకాలంగా పెండింగ్‌లో ఉన్నాయి.[6][7]

మద్రాసు రాష్ట్రంలోని తెలుగు మాట్లాడే ప్రజల ప్రయోజనాలను పరిరక్షించడానికి, భాషా గుర్తింపు ఆధారంగా స్వతంత్ర రాష్ట్రాన్ని సాధించే ప్రయత్నంలో పొట్టి శ్రీరాములు 1952లో ఆమరణ నిరాహార దీక్ష చేశారు. మద్రాసు నగరం వివాదాస్పదంగా మారడంతో 1949లో జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ, వల్లభాయ్ పటేల్, పట్టాభి సీతారామయ్యలతో కమిటీని ఏర్పాటు చేశారు. మద్రాసు (ప్రస్తుతం చెన్నై) నగరంపై ఆంధ్రులు తమ వాదనను వదులుకున్నట్లయితే ఆంధ్ర రాష్ట్రాన్ని ఏర్పాటు చేయవచ్చని కమిటీ సిఫార్సు చేసింది. పొట్టి శ్రీరాములు మరణం తరువాత, ఆంధ్ర రాష్ట్రంలోని తెలుగు మాట్లాడే ప్రాంతం 1953 అక్టోబరు 1న మద్రాసు రాష్ట్రం నుండి వేరు చేయబడింది, కర్నూలు రాజధాని నగరం. టంగుటూరి ప్రకాశం మొదటి ముఖ్యమంత్రి అయ్యారు.1956 నాటి పెద్దమనుషుల ఒప్పందం ఆధారంగా, రాష్ట్రాల పునర్వ్యవస్థీకరణ చట్టం 1956 నవంబరు 1న హైదరాబాద్ రాష్ట్రంలోని తెలుగు మాట్లాడే పొరుగు ప్రాంతాలను హైదరాబాదు రాజధానిగా విలీనం చేయడం ద్వారా ఆంధ్రప్రదేశ్‌ను రూపొందించింది [8]

చరిత్ర

[మార్చు]
ఇవి కూడా చూడండి: ఆంధ్ర రాష్ట్రం (1953-1956) and విశాలాంధ్ర ఉద్యమం
చారిత్రికంగా జనాభా
సంవత్సరంజనాభా±%
19613,59,83,000—    
19714,35,03,000+20.9%
19815,35,50,000+23.1%
19916,65,08,000+24.2%
20017,57,27,000+13.9%
20118,46,65,533+11.8%

విశాలాంధ్ర, విశాలాంధ్ర లేదా విశాల ఆంధ్ర అనేది గ్రేటర్ ఆంధ్ర (విశాలాంధ్ర) తెలుగు మాట్లాడే వారందరికీ ఐక్య రాష్ట్రం కోసం స్వాతంత్య్రానంతర భారతదేశంలో జరిగిన ఉద్యమం. తెలుగు మాట్లాడే ప్రాంతాలన్నింటినీ ఒకే రాష్ట్రంగా విలీనం చేయాలనే డిమాండ్‌తో ఆంధ్ర మహాసభ బ్యానర్‌తో కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా ఈ ఉద్యమం చేపట్టింది. (భారతదేశం అంతటా ఒకే విధమైన భాషాప్రయుక్త రాష్ట్రాల ఏర్పాటు కోసం భారత కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ డిమాండ్ చేసింది.) ఉద్యమం విజయవంతమైంది. హైదరాబాద్ రాష్ట్రం (తెలంగాణ)లోని తెలుగు మాట్లాడే ప్రాంతాలను ఆంధ్ర రాష్ట్రంతో కలపడం ద్వారా ప్రత్యేక ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రం ఏర్పడింది. రాష్ట్రాల పునర్వ్యవస్థీకరణ చట్టంలో భాగంగా 1956 నవంబరు 1న (ఆంధ్ర రాష్ట్రం గతంలో 1953 అక్టోబరు 1న మద్రాసు రాష్ట్రం నుండి వేరు చేయబడింది.) అయితే, 2014 జూన్ 2న, తెలంగాణ రాష్ట్రం మళ్లీ ఆంధ్రప్రదేశ్ నుండి విడిపోయింది. విశాలాంధ్ర ఉద్యమం ముగిసింది. అవశేష ఆంధ్రప్రదేశ్ ఇప్పుడు దాదాపు అదే సరిహద్దులను కలిగి ఉంది.

భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ 1956 నుండి 1982 వరకు రాష్ట్రాన్ని పాలించింది. నీలం సంజీవ రెడ్డి తొలి ముఖ్యమంత్రి అయ్యారు. ఇతర ముఖ్యమంత్రులలో, పివి నరసింహారావు భూ సంస్కరణలు, భూ సీలింగ్ చట్టాలను అమలు చేయడం, రాజకీయాల్లో అట్టడుగు కులాలకు రిజర్వేషన్లు కల్పించడంలో ప్రసిద్ధి చెందారు. 1967లో పూర్తయిన నాగార్జున సాగర్ డ్యాం, 1981లో పూర్తయిన శ్రీశైలం డ్యాం, రాష్ట్రంలో వరిపంట ఉత్పత్తిని పెంచడానికి ముఖ్య నీటిపారుదల ప్రాజెక్టులుగా దోహదపడ్డాయి.[9]

1983 లో, తెలుగుదేశం పార్టీ రాష్ట్ర ఎన్నికలలో విజయం సాధించింది. కేవలం తొమ్మిది నెలల ముందు ఎన్.టి. రామారావు పార్టీని ప్రారంభించిన తర్వాత తెలుగు దేశంపార్టీ తరుపున మొదటి సారి రాష్ట్రానికి ముఖ్యమంత్రి అయ్యారు.[10] ఇది కాంగ్రెస్ అనుభవిస్తున్న దీర్ఘకాల ఏకపార్టీ గుత్తాధిపత్యాన్ని విచ్ఛిన్నం చేసింది. అతను మునుపటి తాలూకాల స్థానంలో మండలాలను ఏర్పాటు చేయడం, వంశపారంపర్య గ్రామాధికారు వ్యవస్థను తొలగించడం, గ్రామ రెవెన్యూ సహాయకులను నియమించడం ద్వారా ఉప-జిల్లా పరిపాలనను మార్చాడు.1989 ఎన్నికలు రామారావు పాలనకు ముగింపు పలికింది, మర్రి చెన్నారెడ్డి ముఖ్యమంత్రిగా కాంగ్రెస్ పార్టీ తిరిగి అధికారంలోకి వచ్చింది.1994 ఎన్నికలలో ఆంధ్రప్రదేశ్ తెలుగుదేశం పార్టీకి ఓటర్లు పట్టంకట్టారు. దానితో తిరిగి రామారావు ముఖ్యమంత్రి అయ్యారు. రామారావు అల్లుడు నారా చంద్రబాబునాయుడు 1995లో మెజారిటీ ఎమ్మెల్యేల మద్దతుతో ముఖ్యమంత్రిగా అధికారంలోకి వచ్చారు. 1999లో జరిగిన అసెంబ్లీ, లోక్‌సభ ఎన్నికల్లో చంద్రబాబు నాయకత్వంలో తెలుగుదేశం పార్టీ విజయం సాధించింది. తద్వారా ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో అత్యధిక కాలం (1995–2004) ముఖ్యమంత్రిగా పనిచేసిన వ్యక్తిగా చంద్రబాబునాయుడు రికార్డు సృష్టించారు. 2001లో కాగిత రహితంగా ప్రభుత్వ సేవలను త్వరితగతిన అందించేందుకు ఈ-సేవా కేంద్రాలను ప్రారంభించి ఈ-గవర్నెన్స్‌ను ప్రవేశపెట్టారు. టెక్ కంపెనీలకు సెంటర్ల ఏర్పాటుకు ప్రోత్సాహకాలు అందించి హైదరాబాద్‌ను ఐటీ హబ్‌గా మార్చిన ఘనత అతనికే దక్కింది.[11]

2004 ఎన్నికలలో, వైఎస్ఆర్ అని పిలవబడే కొత్త ముఖ్యమంత్రి వైఎస్ రాజశేఖర రెడ్డితో కాంగ్రెస్ తిరిగి మరలా అధికారంలోకి వచ్చింది.రాజశాఖరరెడ్డి హయాంలో రైతులకు ఉచిత విద్యుత్, ఆరోగ్యబీమా, పేదలకు ట్యూషన్ ఫీజు రీయింబర్స్‌మెంట్, జాతీయ గ్రామీణ ఉపాధి హామీ పథకం వంటి సామాజిక సంక్షేమ పథకాలపై ప్రధానంగా దృష్టిపెట్టారు. అతను కార్పొరేషను ప్రారంభించిన ఉచిత అత్యవసర అంబులెన్స్ సేవను స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. దానిని ప్రభుత్వ ప్రాజెక్ట్‌గా నడిపించాడు. ఏప్రిల్‌లో జరిగిన 2009 ఎన్నికల్లో వైఎస్ఆర్ నాయకత్వంలో కాంగ్రెస్ విజయం సాధించింది.[12] అతను మళ్లీ ముఖ్యమంత్రిగా ఎన్నికయ్యాడు, కానీ 2009 సెప్టెంబరులో హెలికాప్టర్ ప్రమాదంలో మరణించాడు.అతని తర్వాత కాంగ్రెస్ సభ్యులు కొణిజేటి రోశయ్య, నల్లారి కిరణ్ కుమార్ రెడ్డి ముఖ్యమంత్రులు అయ్యారు. తెలంగాణా ఏర్పాటు కోసం జరగబోయే రాష్ట్ర విభజనపై కిరణ్ కుమార్ రెడ్డి రాజీనామా చేశారు.[13]

58 సంవత్సరాల సమైక్య రాష్ట్రంగా,రాష్ట్రం తెలంగాణ (1969),ఆంధ్ర (1972) నుండి వేర్పాటువాద ఉద్యమాలను విజయవంతంగా ఎదుర్కొంది.[14] 2001 ఏప్రిల్ లో కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్ రావు స్థాపించిన తెలంగాణ రాష్ట్ర సమితి అనే కొత్త పార్టీ తెలంగాణ ఉద్యమాన్ని పుంజుకుంది.రాజకీయ పార్టీలు,ప్రభుత్వ ఉద్యోగులు, సామాన్య ప్రజలతో ఏర్పాటైన జాయింట్ యాక్షన్ కమిటీ ఆందోళనకు నాయకత్వం వహించింది. ఆమరణ నిరాహార దీక్షతో కేసీఆర్ ఆరోగ్యం క్షీణించడంతో 2009 డిసెంబరులో స్వతంత్ర తెలంగాణ ఏర్పాటు ప్రక్రియను ప్రారంభించాలని కేంద్ర ప్రభుత్వం నిర్ణయించింది. దీంతో రాష్ట్రాన్ని సమైక్యంగా ఉంచాలని సమైక్యాంధ్ర ఉద్యమం ఉధృతమైంది.పరిస్థితిని ఎలాఎదుర్కోవాలో సిఫారసులు చేసేందుకు శ్రీకృష్ణ కమిటీని ఏర్పాటు చేశారు. కమిటీ 2010 డిసెంబరులో తన నివేదికను ఇచ్చింది [15] ఆహార సంస్కృతి, భాష, అసమాన ఆర్థికాభివృద్ధిపై తెలంగాణ పక్షం వాదిస్తూ,తెలుగు మాట్లాడే ప్రాంతాల ఉమ్మడి సంస్కృతి, భాష, ఆచార వ్యవహారాలు, చారిత్రక ఐక్యతపై దృష్టి సారించిన సమైక్యాంధ్ర ఉద్యమంతో దాదాపు 5 ఏళ్ల పాటు ఆందోళనలు కొనసాగాయి.[16] రాష్ట్ర శాసనసభలో వ్యతిరేకత ఉన్నప్పటికీ, పది జిల్లాలతో కూడిన తెలంగాణ రాష్ట్ర ఏర్పాటు కోసం ఆంధ్రప్రదేశ్ పునర్వ్యవస్థీకరణ చట్టం బిల్లును భారత పార్లమెంటు ఆమోదించింది.[17] పదేళ్లవరకు హైదరాబాద్‌ను రాజధానిగా ఉంచాలని,అదే కాలానికి విద్యాసంస్థలలో ప్రవేశం కల్పించాలనే నిబంధనను బిల్లులో పొందుపరిచారు.[18] బిల్లు రాష్ట్రపతి ఆమోదం పొందింది. 2014 మార్చి1న గెజిట్‌లో ప్రచురించబడింది.[19]భారత రాష్ట్రపతి ఆమోదం పొందిన తర్వాత 2014 జూన్ 2న తెలంగాణ కొత్త రాష్ట్రం ఉనికిలోకి వచ్చింది.అవశేష రాష్ట్రం ఆంధ్రప్రదేశ్‌గా కొనసాగుతోంది.[20] తెలంగాణలో కొనసాగుతున్న భద్రాచలం పట్టణం మినహా,ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రస్తుత రూపం ఆంధ్ర రాష్ట్రం మాదిరిగానే ఉంటుంది.[21] ఆంధ్రప్రదేశ్ పునర్వ్యవస్థీకరణ చట్టం చెల్లుబాటును ప్రశ్నించే అనేక పిటిషన్లు 2014 ఏప్రిల్ నుండి సుప్రీంకోర్టు రాజ్యాంగ ధర్మాసనం ముందు పెండింగ్‌లో ఉన్నాయి.[6]

2014 లో సమైక్య రాష్ట్రంలో జరిగిన ఆఖరి ఎన్నికల్లో, మాజీ ముఖ్యమంత్రి వైఎస్‌ తనయుడు వైఎస్‌ జగన్‌మోహన్‌రెడ్డి స్థాపించిన యువజన శ్రామిక రైతు కాంగ్రెస్ పార్టీని ఓడించి, తెలుగుదేశం పార్టీ ఆధికారంలోకి వచ్చింది. టిడిపి అధినేత ఎన్. చంద్రబాబు నాయుడు 2014 జూన్ 8న తిరిగి మూడోసారి ముఖ్యమంత్రి అయ్యారు.[22] 2017లో, ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వం తన కొత్త గ్రీన్‌ఫీల్డ్ రాజధాని అమరావతి నుండి కార్యకలాపాలను ప్రారంభించింది. దీని కోసం వినూత్న ల్యాండ్ పూలింగ్ పథకం ద్వారా రైతుల నుండి 33,000 ఎకరాలు సేకరించబడింది.[23][24] సమైక్య రాష్ట్రంలోని ప్రభుత్వ రంగ సంస్థలు,సంస్థల ఆస్తుల విభజన, నదీ జలాల విభజనకు సంబంధించి తెలంగాణతో అంతర్రాష్ట్ర సమస్యలు ఇంకా పూర్తిగా పరిష్కారం కాలేదు.[25][26]

గవర్నర్ల జాబితా

[మార్చు]

ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్ర పోర్టల్ నుండి డేటా .[27]

వ.సంఖ్య పార్టీ చిత్తరువు నుండి వరకు కాల వ్యవధి
1 చందూలాల్ మాధవ్‌లాల్ త్రివేది 1956 నవంబరు 1 1957 ఆగస్టు 1 1,005 రోజులు
2 భీంసేన్ సచార్ 1957 ఆగస్టు 1 1962 సెప్టెంబరు 8 1,865 రోజులు
3 ఎస్. ఎమ్. శ్రీనాగేష్ 1962 సెప్టెంబరు 8 1964 మే 4 605 రోజులు
4 పి.ఎ.థాను పిళ్ళై 1964 మే 4 1968 ఏప్రిల్ 11 1,439 రోజులు
5 ఖండూభాయి దేశాయి
1968 ఏప్రిల్ 11 1975 జనవరి 25 2,481 రోజులు
6 ఎస్.ఓబుల్‌రెడ్డి
1975 జనవరి 25 1976 జనవరి 10 351 రోజులు
7 మోహన్ లాల్ సుఖాడియా 1976 జనవరి 10 1976 జూన్ 16 159 రోజులు
8 రామచంద్ర భండారే 1976 జూన్ 16 1977 ఫిబ్రవరి 17 247 రోజులు
9 బీ.జె.దివాన్
1977 ఫిబ్రవరి 17 1977 మే 5 78 రోజులు
10 శారద ముఖర్జీ 1977 మే 5 1978 ఆగస్టు 15 468 రోజులు
11 కె.సి.అబ్రహాం
1978 ఆగస్టు 15 1983 ఆగస్టు 15 1,827 రోజులు
12 రాంలాల్ 1983 ఆగస్టు 15 1984 ఆగస్టు 29 381 రోజులు
13 శంకర దయాళ్ శర్మ 1984 ఆగస్టు 29 1985 నవంబరు 26 455 రోజులు
14 కుముద్‌బెన్ జోషీ 1985 నవంబరు 26 1990 ఫిబ్రవరి 7 1,535 రోజులు
15 కృష్ణకాంత్ 1990 ఫిబ్రవరి 7 1997 ఆగస్టు 22 2,754 రోజులు
16 గోపాల రామానుజం
1997 ఆగస్టు 22 1997 నవంబరు 24 95 రోజులు
17 సి.రంగరాజన్ 1997 నవంబరు 24 2003 జనవరి 3 1,867 రోజులు
18 సుర్జీత్ సింగ్ బర్నాలా 2003 జనవరి 3 2004 నవంబరు 4 672 రోజులు
19 సుశీల్‌కుమార్ షిండే 2004 నవంబరు 4 2006 జనవరి 29 452 రోజులు
20 రామేశ్వర్ ఠాకూర్ 2006 జనవరి 29 2007 ఆగస్టు 22 571 రోజులు
21 నారాయణదత్ తివారీ 2007 ఆగస్టు 22 2009 డిసెంబరు 27 859 రోజులు
22 ఈ.ఎస్.ఎల్.నరసింహన్ 2009 డిసెంబరు 28[28] 2014 జూన్ 1 1,617 రోజులు

ముఖ్యమంత్రుల జాబితా

[మార్చు]
1956 నవంబరు 1 న, హైదరాబాద్ రాష్ట్రం ఉనికిలో లేదు; దాని గుల్బర్గా, ఔరంగాబాద్ డివిజన్లు వరుసగా మైసూర్ రాష్ట్రం, బొంబాయి రాష్ట్రంలో విలీనం చేయబడ్డాయి. దాని మిగిలిన తెలుగు -మాట్లాడే భాగం, తెలంగాణ, ఆంధ్ర రాష్ట్రంతో విలీనం చేయబడింది. యునైటెడ్ ఆంధ్రప్రదేశ్ కొత్త రాష్ట్రంగా ఏర్పడింది.

తెలుగుదేశం పార్టీకి చెందిన ఎన్. చంద్రబాబు నాయుడు ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో ఎక్కువ కాలం పనిచేసిన ముఖ్యమంత్రి. భారత జాతీయ కాంగ్రెస్‌కు చెందిన కిరణ్ కుమార్ రెడ్డి ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్ చివరి ముఖ్యమంత్రి.

వ.సంఖ్య చిత్తరువు ముఖ్యమంత్రి
(జీవితకాలం)
నియోజక వర్గం 		పదవీకాలం ఎన్నిక
(టర్మ్) 		పార్టీ ప్రభుత్వం నియమించిన వారు
(గవర్నరు)
1 నీలం సంజీవరెడ్డి
(1913–1996)
శ్రీకాళహస్తి ఎమ్మెల్యే 		1956 నవంబరు 1 1960 జనవరి 11 3 సంవత్సరాలు, 71 రోజులు 1955
(1వ) 		భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ నీలం I చందూలాల్ మాధవ్‌లాల్ త్రివేది
1957
(2వ) 		నీలం II
2 దామోదరం సంజీవయ్య
(1921–1972)
కర్నూలు ఎమ్మెల్యే 		1960 జనవరి 11 1962 మార్చి 12 2 సంవత్సరాలు, 60 రోజులు సంజీవయ్య భీంసేన్ సచార్
(1) నీలం సంజీవరెడ్డి
(1913–1996)
డోన్ ఎమ్మెల్యే 		1962 మార్చి 12 1964 ఫిబ్రవరి 21 1 సంవత్సరం, 346 రోజులు 1962
(3వ) 		నీలం III
3 కాసు బ్రహ్మానందరెడ్డి
(1909–1994)
నరసరావుపేట ఎమ్మెల్యే 		1964 ఫిబ్రవరి 21 1971 సెప్టెంబరు 30 7 సంవత్సరాలు, 221 రోజులు కాసు I ఎస్. ఎమ్. శ్రీనాగేష్
1967
(4వ) 		కాసు II పి.ఎ.థాను పిళ్ళై
4 పాములపర్తి వెంకట నరసింహారావు
(1921–2004)
మంథని ఎమ్మెల్యే 		1971 సెప్టెంబరు 30 1973 జనవరి 10 1 సంవత్సరం, 102 రోజులు 1972
(5వ) 		నరసింహ ఖండూభాయి దేశాయి
(11 జనవరి 1973 – 10 డిసెంబరు 1973) ఈ కాలంలో రాష్ట్రపతి పాలన విధించబడింది
5 జలగం వెంగళరావు
(1921–1999)
వేంసూరు ఎమ్మెల్యే 		1973 డిసెంబరు 10 1978 మార్చి 6 4 సంవత్సరాలు, 86 రోజులు 1972
(5వ) 		భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ జలగం ఖండూభాయి దేశాయి
6 మర్రి చెన్నారెడ్డి
(1919–1996)
మేడ్చల్ ఎమ్మెల్యే 		1978 మార్చి 6 1980 అక్టోబరు 11 2 సంవత్సరాలు, 219 రోజులు 1978
(6వ) 		మర్రి I శారద ముఖర్జీ
7 టంగుటూరి అంజయ్య
(1919–1986)
ఎం.ఎల్.సి 		1980 అక్టోబరు 11 1982 ఫిబ్రవరి 24 1 సంవత్సరం, 136 రోజులు అంజయ్య కె.సి.అబ్రహాం
8 భవనం వెంకట్రామ్
(1931–2002)
ఎం.ఎల్.సి 		1982 ఫిబ్రవరి 24 1982 సెప్టెంబరు 20 208 రోజులు భవనమ్
9 కోట్ల విజయభాస్కరరెడ్డి
(1920–2001)
కర్నూలు ఎమ్మెల్యే 		1982 సెప్టెంబరు 20 1983 జనవరి 9 111 రోజులు కోట్ల I
10 నందమూరి తారక రామారావు
(1923–1996)
తిరుపతి ఎమ్మెల్యే 		1983 జనవరి 9 1984 ఆగస్టు 16 1 సంవత్సరం, 220 రోజులు 1983
(7వ) 		తెలుగుదేశం పార్టీ ఎన్టీఆర్ I
11 నాదెండ్ల భాస్కరరావు
(జననం 1935)
వేమూరు ఎమ్మెల్యే 		1984 ఆగస్టు 16 1984 సెప్టెంబరు 16 31 రోజులు నాదెండ్ల ఠాకూర్ రాంలాల్
(10) నందమూరి తారక రామారావు
(1923–1996)
తిరుపతి ఎమ్మెల్యే 1984–1985
హిందూపూర్ ఎమ్మెల్యే 1985–1989 		1984 సెప్టెంబరు 16 1985 మార్చి 9 174 రోజులు ఎన్టీఆర్ I శంకర దయాళ్ శర్మ
1985 మార్చి 9 1989 డిసెంబరు 3 4 సంవత్సరాలు, 269 రోజులు 1985
(8వ) 		ఎన్టీఆర్ II
(6) మర్రి చెన్నారెడ్డి
(1919–1996)
సనత్‌నగర్ ఎమ్మెల్యే 		1989 డిసెంబరు 3 1990 డిసెంబరు 17 1 సంవత్సరం, 14 రోజులు 1989
(9వ) 		భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ మర్రి II కుముద్‌బెన్ జోషీ
12 నేదురుమల్లి జనార్ధనరెడ్డి
(1935–2014)
వెంకటగిరి ఎమ్మెల్యే 		1990 డిసెంబరు 17 1992 డిసెంబరు 9 1 సంవత్సరం, 297 రోజులు జనార్ధన కృష్ణకాంత్
(9) కోట్ల విజయభాస్కరరెడ్డి
(1920–2001)
పాణ్యం ఎమ్మెల్యే 		1992 అక్టోబరు 9 1994 డిసెంబరు 12 2 సంవత్సరాలు, 64 రోజులు కోట్ల II
(10) నందమూరి తారక రామారావు
(1923–1996)
హిందూపూర్ ఎమ్మెల్యే 		1994 డిసెంబరు 12 1995 సెప్టెంబరు 1 263 రోజులు 1994
(10వ) 		తెలుగుదేశం పార్టీ ఎన్టీఆర్ III
13 నారా చంద్రబాబునాయుడు(జననం 1950)
కుప్పం ఎమ్మెల్యే 		1995 సెప్టెంబరు 1 1999 అక్టోబరు 11 4 సంవత్సరాలు, 40 రోజులు నాయుడు I
1999 అక్టోబరు 11 2004 మే 14 4 సంవత్సరాలు, 216 రోజులు 1999
(11వ) 		నాయుడు II సి.రంగరాజన్
14 వై.యస్. రాజశేఖరరెడ్డి
(1949–2009)
పులివెందుల ఎమ్మెల్యే 		2004 మే 14 2009 మే 20 5 సంవత్సరాలు, 6 రోజులు 2004
(12వ) 		భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ రెడ్డి I సుర్జీత్ సింగ్ బర్నాలా
20 May 2009 2 September 2009 105 రోజులు 2009
(13వ) 		రెడ్డి II నారాయణదత్ తివారీ
15 కొణిజేటి రోశయ్య
(1933–2021)
ఎం.ఎల్.సి 		2009 సెప్టెంబరు 3 2010 నవంబరు 25 1 సంవత్సరం, 83 రోజులు కొణిజేటి
16 నల్లారి కిరణ్ కుమార్ రెడ్డి
(జననం 1959)
పీలేరు ఎమ్మెల్యే 		2010 నవంబరు 25 2014 మార్చి 1 3 సంవత్సరాలు, 96 రోజులు కిరణ్ ఈ.ఎస్.ఎల్.నరసింహన్
(1 మార్చి 2014 – 7 జూన్ 2014) ఈ కాలంలో రాష్ట్రపతి పాలన విధించబడింది [a][b]

ఉప ముఖ్యమంత్రుల జాబితా

[మార్చు]

ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో ఉప ముఖ్యమంత్రుల వివరాలు ఈ జాబితాలో ఉన్నాయి.

వ.సంఖ్య చిత్తరువు పేరు పదవీ బాధ్యతలు స్వీకరించింది పదవీ బాధ్యతలు నుండి నిష్క్రమణ రాజకీయ పార్టీ ముఖ్యమంత్రి
1
కొండా వెంకట రంగారెడ్డి 1959 1962 భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ నీలం సంజీవ రెడ్డి
2
జోగినపల్లి వెంకటనర్సింగ రావు 1967 1972 కాసు బ్రహ్మానందరెడ్డి
3
చౌటి జగన్నాథరావు 1982 ఫిబ్రవరి 24 1982 సెప్టెంబరు 20 భవనం వెంకటరామిరెడ్డి
4
కోనేరు రంగారావు 1992 అక్టోబరు 9 1994 డిసెంబరు 12 కోట్ల విజయ భాస్కరరెడ్డి
5
దామోదర రాజ నరసింహ 2011 జూన్ 10[30] 2014 ఫిబ్రవరి 1[31] నల్లారి కిరణ్ కుమార్ రెడ్డి

ప్రతిపక్ష నాయకుల జాబితా

[మార్చు]

నిజానికి ఎన్.చంద్రబాబు నాయుడు అత్యధిక కాలం ప్రతిపక్ష నేతగా ఉన్నారు. అతను 2004 - 2014 వరకు ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్ శాసనసభలో ప్రతిపక్ష నాయకుడిగా పనిచేశాడు, ఇందులో ప్రస్తుత ఆంధ్ర ప్రదేశ్, తెలంగాణ రాష్ట్రాలు ఉన్నాయి. ఎన్. చంద్రబాబు నాయుడు విభజనకు ముందు ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్‌కి చివరి ప్రతిపక్ష నాయకుడు.

వ.సంఖ్య పేరు

(నియోజకవర్గం)

చిత్తరువు టర్మ్ పార్టీ శాసనసభ

(ఎన్నిక)

1 పుచ్చలపల్లి సుందరయ్య

(గన్నవరం)

1957 1962 Communist Party of India
భారత కమ్యూనిస్టు పక్షం 		2వ శాసనసభ

(1957 ఎన్నికలు)

2 తరిమెల నాగిరెడ్డి

(పుత్తూరు)

1962 1967 3వ శాసనసభ

(1962 ఎన్నికలు)

3 గౌతు లచ్చన్న

(సోంపేట)

1967 1972 Swatantra Party
స్వతంత్రపార్టీ పక్షం 		4వ శాసనసభ

(1967 ఎన్నికలు)

- ఖాళీ ఖాళీ 1972 1978 - 5వ శాసనసభ

(1972 ఎన్నికలు)

(3) గౌతు లచ్చన్న

(సోంపేట)

1978 1983 Janata Party
జనతాపార్టీ పక్షం 		6వ శాసనసభ

(1978 ఎన్నికలు)

4 మొగలిగుండ్ల బాగా రెడ్డి

(జహీరాబాద్)

1983 1984 Indian National Congress
భారత జాతీయ కాంగ్రెసు పక్షం 		7వ శాసనసభ

(1983 ఎన్నికలు)

1985 1989 8వ శాసనసభ

(1985 ఎన్నికలు)

5 నందమూరి తారక రామారావు

(హిందూపురం)

1989 1994 Telugu Desam Party
తెలుగుదేశం పార్టీ పక్షం 		9వ శాసనసభ

(1989 ఎన్నికలు)

- ఖాళీ ఖాళీ 1994 1999 - 10వ శాసనసభ

(1994 ఎన్నికలు)

6 యెడుగూరి సందింటి రాజశేఖరరెడ్డి

(పులివెందుల)

1999 అక్టోబరు 11 2004 మే 13 Indian National Congress
భారత జాతీయ కాంగ్రెసు పక్షం 		11వ శాసనసభ

(1999 ఎన్నికలు)

7 నారా చంద్రబాబు నాయుడు

(కుప్పం)

2004 మే 14 2009 మే Telugu Desam Party
తెలుగుదేశం పార్టీ పక్షం 		12వ శాసనసభ

(2004 ఎన్నికలు)

2009 మే 2014 జూన్ 13వ శాసనసభ

(2009 ఎన్నికలు)

తెలంగాణ ఆవిర్భావం

[మార్చు]

అనేక సంవత్సరాల నిరసన, ఆందోళనల తరువాత, యునైటెడ్ ప్రోగ్రెసివ్ అలయన్స్ ఆధ్వర్యంలోని కేంద్ర ప్రభుత్వం, ప్రస్తుత ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రాన్ని విభజించాలని నిర్ణయించింది. 2014 జూన్ 2 న, కేంద్ర మంత్రివర్గం ఏకపక్షంగా తెలంగాణ ఏర్పాటు బిల్లును ఆమోదించింది. దాదాపు 5 దశాబ్దాల పాటు కొనసాగిన ఇది దక్షిణ భారతదేశంలోని సుదీర్ఘ ఉద్యమాలలో ఒకటి. 2014 ఫిబ్రవరి 18న లోక్‌సభ మూజువాణి ఓటుతో బిల్లును ఆమోదించింది. తదనంతరం, బిల్లును రాజ్యసభ రెండు రోజుల తర్వాత ఫిబ్రవరి 20న ఆమోదించింది.బిల్లు ప్రకారం, హైదరాబాదు తెలంగాణకు రాజధానిగా ఉంటుంది, అయితే నగరం కూడా పదేళ్లకు మించకుండా అవశేష ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రానికి రాజధానిగా ఉంది. 2014 జూన్ 2న తెలంగాణ ఆవిర్భవించింది.

తెలంగాణ ఉద్యమం భారతదేశంలో ముందుగా ఉన్న ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రం నుండి తెలంగాణ అనే రాష్ట్ర ఏర్పాటు కోసం జరిగిన ఉద్యమాన్ని సూచిస్తుంది. కొత్త రాష్ట్రం హైదరాబాదు పూర్వపు రాచరిక రాష్ట్రమైన తెలుగు మాట్లాడే ప్రాంతాలకు అనుగుణంగా ఉంటుంది.

గమనికలు

[మార్చు]
  1. ↑ '[President's rule may be imposed when the "government in a state is not able to function as per the Constitution", which often happens because no party or coalition has a majority in the assembly. When President's rule is in force in a state, its council of ministers stands dissolved. The office of chief minister thus lies vacant, and the administration is taken over by the governor, who functions on behalf of the central government. At times, the legislative assembly also stands dissolved.[29]
  2. ↑ After 58 years, the state was bifurcated into Andhra Pradesh and Telangana states on 2 June 2014 by Andhra Pradesh Reorganisation Act, 2014. After state reorganisation Andhra Pradesh Sasana sabha seats come down from 294 to 175 seats.

మూలాలు

[మార్చు]
  1. ↑ "Post-Independence Era, then and now". aponline.gov.in. Archived from the original on 20 December 2013. Retrieved 3 August 2013.
  2. ↑ "Know Hyderabad: History". Pan India Network. 2010. Archived from the original on 21 September 2010. Retrieved 5 October 2010.
  3. ↑ "How Andhra Pradesh celebrated its formation day". Live Mint. 1 November 2013. Retrieved 18 September 2019.
  4. ↑ "The Andhra Pradesh Reorganisation Act, 2014" (PDF). India Code Legislative Department. Ministry of Law and Justice. 1 March 2014. p. 2. Archived from the original (PDF) on 24 September 2015. Retrieved 14 July 2015.
  5. ↑ "Telangana State to Be Born on June 2". Archived from the original on 6 July 2014. Retrieved 20 February 2020.
  6. ↑ 6.0 6.1 "Supreme court refers Telangana petitions to constitution bench". NDTV. Archived from the original on 29 November 2014. Retrieved 17 February 2016.
  7. ↑ "The story of India's 29th State — Telangana". The Hindu. 1 June 2016. Retrieved 18 September 2019.
  8. ↑ "Post-independence era, then and now". aponline.gov.in. Archived from the original on 20 December 2013. Retrieved 3 August 2013.
  9. ↑ B, M K Reddy; K, S Reddy. "Irrigation development in Andhra Pradesh" (PDF). Archived (PDF) from the original on 1 June 2023. Retrieved 1 June 2023.
  10. ↑ "N.T. Rama Rao: A timeline". The Hindu. 28 May 2017. Archived from the original on 1 June 2023. Retrieved 1 June 2023.
  11. ↑ "KTR's admission: Chandrababu Naidu helped IT grow in Hyderabad". Economic Times. 15 December 2017. Archived from the original on 1 June 2023. Retrieved 1 June 2023.
  12. ↑ PTI (3 September 2009). "YSR: From aggressive politician to mass leader". The Hindu. Retrieved 20 June 2023.
  13. ↑ "Kiran beats PV, Rosaiah, Anjaiah in tenure". The Hindu. Chennai, India. 25 November 2012. Archived from the original on 20 December 2013. Retrieved 13 April 2021.
  14. ↑ "Bitter memories". Hinduonnet.com. Archived from the original on 22 January 2010. Retrieved 14 September 2010.{{cite news}}: CS1 maint: unfit URL (link)
  15. ↑ Committee for consultations on the situation in Andhra Pradesh Report (PDF). 2010. Archived from the original (PDF) on 15 October 2011.
  16. ↑ Maheshwari, R. Uma (31 July 2013). "A state that must fulfil a higher purpose". The Hindu (in Indian English). ISSN 0971-751X. Archived from the original on 20 July 2020. Retrieved 20 July 2020.
  17. ↑ Jayaprakash Narayan (28 October 2013). "A challenge to Indian federalism". The Hindu. Retrieved 20 June 2023.
  18. ↑ ICLD (2014). The Andhra Pradesh reorganisation act, 2014 (PDF). Ministry of Law and Justice. p. 2. Archived from the original (PDF) on 24 September 2015. Retrieved 14 July 2015.
  19. ↑ "The Andhra Pradesh Reorganisation Act, 2014" (PDF). Ministry of Law and Justice, Government of India. Archived from the original (PDF) on 8 January 2016. Retrieved 3 March 2014.
  20. ↑ "Telangana state formation gazette". The New Indian Express. Archived from the original on 6 July 2014. Retrieved 14 May 2014.
  21. ↑ "Explained: Why was Andhra's three-capital act controversial". NDTV.com. Archived from the original on 22 November 2021. Retrieved 22 November 2021.
  22. ↑ "CBN to be sworn as CM of Andhra on June 8th". Deccan-Journal. Archived from the original on 14 July 2014. Retrieved 2 June 2014.
  23. ↑ "Andhra Pradesh to get new capital Amaravati today, PM Modi to inaugurate". NDTV. 22 October 2015. Archived from the original on 14 April 2021. Retrieved 9 March 2021.
  24. ↑ P, Ashish (2 March 2017). "Chief Minister Chandrababu Naidu inaugurates new Andhra Pradesh assembly". India Today. Archived from the original on 14 April 2021. Retrieved 9 March 2021.
  25. ↑ "Explained : The stalemate between Telangana and AP". The Hindu. 10 January 2023. Archived from the original on 29 May 2023. Retrieved 29 May 2023.
  26. ↑ "Explained : The Telangana- Andhra Pradesh water dispute". The Hindu. 23 May 2023. Archived from the original on 29 May 2023. Retrieved 29 May 2023.
  27. ↑ "List of Governors". AP State Portal. Government of Andhra Pradesh. Archived from the original on 27 August 2018. Retrieved 27 August 2018.
  28. ↑ "E S L Narasimhan takes charge as Andhra Pradesh Governor". The Times of India. Press Trust of India. 28 December 2009.
  29. ↑ Amberish K. Diwanji. "A dummy's guide to President's rule". Rediff.com. 15 March 2005.
  30. ↑ "Raja Narasimha is deputy CM". The Times of India (in ఇంగ్లీష్). 11 June 2011. Retrieved 2 February 2022.
  31. ↑ Reddy, B. Muralidhar; Joshua, Anita (28 February 2014). "Andhra Pradesh to be under President's Rule". The Hindu (in Indian English). Retrieved 2 February 2022.
"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=ఆంధ్రప్రదేశ్_(1956–2014)&oldid=4356229" నుండి వెలికితీశారు