సత్యజిత్ రాయ్

సత్యజిత్ రాయ్
	సత్యజిత్ రాయ్
జననం	మే 2 1921; కొలకత్తా, భారతదేశము
మరణం	ఏప్రిల్ 23 1992; కొలకత్తా, భారతదేశము
వృత్తి	చలన చిత్ర నిర్మాత, రచయత
భార్య/భర్త	విజయా రాయ్ (బిజొయా రాయ్)

సత్యజిత్ రాయ్ (మే 2 1921–ఏప్రిల్ 23 1992) భారతదేశంలోని బెంగాల్ రాష్ట్రానికి చెందిన సినీ దర్శకుడు, రచయిత. ఆతను ప్రపంచ సినిమాలో 20వ శతాబ్దపు ఉత్తమ దర్శకుల్లో ఒకడుగా పేరు గడించాడు.^[1] కలకత్తాలో బెంగాలీ కళాకారుల కుటుంబములో జన్మించిన సత్యజిత్ రాయ్ కలకత్తా ప్రెసిడెన్సీ కాలేజీలోనూ, రవీంద్రనాథ్ టాగోర్ స్థాపించిన శాంతినికేతన్ లోని విశ్వభారతి విద్యాలయం లోనూ చదివాడు. వ్యాపార కళాకారునిగా కెరీర్ ప్రారంబించిన రాయ్, లండన్ లో ఫ్రెంచి నిర్మాత జాన్ రెన్వాను కలిసాక, ఇటాలియన్ "నియోరియలిస్టు" సినిమా బైసికిల్ థీవ్స్ తరువాత సినిమాలు తీయడంపై ఆసక్తి పెంచుకున్నాడు.

రాయ్ సినిమాలు, లఘు చిత్రాలు, డాక్యుమెంటరీలు కలిపి మొత్తము ముప్పై ఏడు చిత్రాలకు దర్శకత్వము వహించాడు. అతను మొదటి సినిమా పథేర్ పాంచాలీ, కేన్స్ చలనచిత్రోత్సవంలో 11 అంతర్జాతీయ బహుమతులు గెలుచుకుంది. అతనికి దర్శకత్వమే కాక, సినిమా తీయడంలోని ఇతర విభాగాల పట్ల కూడా మంచి పట్టు ఉంది. తన సినిమాలో చాలా వాటికి స్క్రీన్ ప్లే (కథాగమనం), కేస్టింగ్ (నట సారథ్యము), సంగీతం, సినిమాటోగ్రఫీ, కళా దర్శకత్వం, కూర్పు, పబ్లిసిటీ డిజైన్ చేసుకోవడం - వంటివి కూడా ఆయనే చూసుకునేవాడు. సినిమాలు తీయడమే కాక రాయ్ ఎన్నో పుస్తకాలు, వ్యాసాలు రాసాడు. అలాగే అతను ప్రచురణ కర్త. బెంగాలీ పిల్లల పత్రిక "సందేశ్"ను చాలా ఏళ్ళు నిర్వహించాడు. అనేక అవార్డులు పుచ్చుకున్న రాయ్ 1992 లో ఆస్కార్ అవార్డు అందుకున్నాడు.

1992లో సత్యజిత్ రాయ్ గౌరవ ఆస్కార్ పురస్కారం అందుకున్న తొలి భారతీయునిగా నిలిచాడు.

1992లో, అకాడమీ ఆఫ్ మోషన్ పిక్చర్ ఆర్ట్స్ అండ్ సైన్స్ (ఆస్కార్) సత్యజిత్ రాయ్కి అకాడమీ గౌరవ పురస్కారం (ఆస్కార్ అవార్డు) అందించారు. గౌరవ ఆస్కార్ పురస్కాన్ని అందుకున్న తొలి భారతీయునిగానూ, ఆపైన భారతరత్న పురస్కారం పొందిన తొలి చలనచిత్ర రంగప్రముఖునిగానూ నిలిచారు.^[2] తాను మరణించేందుకు 23 రోజుల ముందు ఆ పురస్కారాన్ని స్వీకరించి, తన చలనచిత్ర జీవితంలో ఇది అత్యంత గొప్ప విజయంగా ప్రకటించారు.^[3].

తొలి జీవితం

రాయ్ తాత ఉపేంద్రకిషోర్ రాయ్ చౌదరి, ఒక రచయిత, తత్త్వవేత్త, ప్రచురణకర్త, బ్రహ్మ సమాజం నాయకుడు. ఉపేంద్రకిషోర్ కొడుకు సుకుమార్ బెంగాలీలో నాన్సెన్స్ కవిత్వం (అంటే యతి ప్రాసలు లేకుండా వింతగా ఉండి, నవ్వు పుట్టించే కవిత్వం) సృష్టికర్త, బాల సాహిత్యవేత్త, విమర్శకుడు. సత్యజిత్ సుకుమార్, సుప్రభ దంపతులకు 1921 మే 2న జన్మించాడు. రాయ్‌కు 3 సంవత్సరాలు ఉన్నపుడు సుకుమార్ చనిపోగా సుప్రభ చిన్న ఆదాయంతో రాయ్‌ని పెంచింది. రాయ్ కళల పై ఆసక్తి ఉన్నపటికీ ప్రెసిడెన్సీ కాలేజీలో అర్థశాస్త్రం చదివాడు. శాంతినికేతన్ పై చిన్న చూపు ఉన్నప్పటికీ ^[4] తల్లి ప్రోద్బలంతో టాగూర్ కుటుంబంపై గౌరవంతో విశ్వభారతికి వెళ్ళాడు. అక్కడ ప్రాచ్య కళలు (ఓరియంటల్ ఆర్ట్) లను ఆభ్యసించాడు. ప్రముఖ పెయింటర్లు నందలాల్ బోస్ ^[5] వినోద్ బిహారీ ముఖర్జీ నుంచి నేర్చుకున్నాడు, అజంతా గుహలు, ఎల్లోరా గుహలు, ఎలిఫెంటా గుహలు దర్శించి భారతీయ కళలపై మక్కువ పెంచుకున్నాడు.^[6] సత్యజిత్ రాయ్ మరణానంతరం భారత ప్రభుత్వ తపాలా శాఖ అతనిపై ఓ స్టాంపును విడుదల చేసింది.

దర్శకత్వం వహించిన సినిమాలు

ఇతడు దర్శకత్వం వహించిన కొన్ని సినిమాలు :

పథేర్ పాంచాలి (1955)
అపరాజితొ (1956)
అపుర్ సంసార్ (1959)
దేవి (1961)
కాంచన్‌జంగ (1962)
మహానగర్ (1963)
చారులత (1964)
చిరియాఖానా (1967)^[7]
తీన్ కన్య
కాపురుష్ వో మహాపురుష్
గోపీ గాఁయె బాఘా బఁయె (1969)
సీమబద్ధ (1971)
సోనార్ కెల్లా
నాయక్
ఘరె బైరె (1984)
అగంతక్

రచయితగా సత్యజిత్ రాయ్

ప్రపంచానికి సత్యజిత్ రాయ్ ఒక దర్శకుడిగా మాత్రమే తెలిసినా, అతను బెంగాలీలో ఎన్నో రచనలు చేశాడు. తన తాత ప్రారంబించిన "సందేశ్" పత్రిక మధ్యలో ఆగిపోతే సత్యజిత్ రాయ్ తిరిగి ప్రారంభించాడు. ఇది చిన్న పిల్లల కోసం ప్రారంభింపబడిన పత్రిక. ఇందులోనే సత్యజిత్ రాయ్ పిల్లల కోసం "ఫెలూదా" అన్న డిటెక్టివ్ ని సృష్టించారు. 1965 మొదలుకుని 1994 దాకా 35 ఫెలూదా నవలలు రాసారు. ఇందులో - ఫెలూదా, అతని కజిన్ తపేష్, జటాయు అని పిలువబడు లాల్ మోహన్ గంగూలీ ప్రధాన పాత్రలు. వీరు ముగ్గురు కలిసి పరిష్కరించే సమస్యల సంకలనమే ఫెలూదా కథలు. ఇది కాక సత్యజిత్ రాయ్ ప్రొఫెసర్ శొంకు అన్న మరో పాత్రని కూడా సృష్టించి నవలలు రాసాడు. బెంగాలీ పిల్లల సాహిత్యంలో ఈ రెండు పాత్రలకి ఓ విశిష్ట స్థానం ఉంది. సత్యజిత్ రాయ్ కథా రచయిత కూడా. ఆయన రాసిన కథలు అతనకు వివిధ రంగాలలో ఉన్న విశేష పరిజ్ఞానాన్ని తెలియజేస్తాయి. అతని రచనల్లో చాలా వరకు గోపా మజుందార్ ఆంగ్లానువాదం చేసారు. సత్యజిత్ రాయ్ పిల్లల నవల - "ఫతిక్ చంద్" తెలుగు లోకి కూడా అనువదితమైంది.

ఇవి కాక, సినిమాలు తీయడం గురించి అతను అనేక వ్యాసాలు రాశాడు. వాటిలో కొన్ని తెలుగులోకి అనువదితం అయ్యాయి.
కథా సంకలనాలలో కొన్ని:
1.20 short stories
2. Stranger and other stories (20 short stories above + Fotik chand)
3. The Best of Satyajit Ray
అతని కథలన్నీ మొదట పన్నెండు కథల సంకలనాలుగా వచ్చాయి. పన్నెండుకి రకరకాల నామాంతరాలతో విడుదల కావడం వాటి ప్రత్యేకత. ఉదాహరణకు - "డజన్", "టూ ఆన్ టాప్ ఆఫ్ టెన్" వగైరా.

గౌరవాలు

2021లో జరిగిన 52వ భారత అంతర్జాతీయ చలన చిత్రోత్సవంలో సత్యజిత్ రే శతజయంతి సందర్భంగా, డైరెక్టరేట్ ఆఫ్ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్స్ 'స్పెషల్ రెట్రోస్పెక్టివ్' ద్వారా ఆయనకు నివాళులు అర్పించింది, చిత్రోత్సవంలో రే రూపొందించిన 11 సినిమాలు ప్రత్యేకంగా ప్రదర్శించబడ్డాయి. అతని వారసత్వానికి గుర్తింపుగా జీవితకాల సాఫల్య పురస్కారానికి ఈ సంవత్సరం నుండి 'సత్యజిత్ రే లైఫ్‌టైమ్ అచీవ్‌మెంట్ అవార్డు'గా పేర్కొనబడింది.

గ్రంథసూచి

మూలాలు

↑ "Ray, Satyajit.". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Inc. <http://www.britannica.com/eb/article-9062818>.
↑ Namasthe Telangana (12 March 2023). "ఆస్కార్‌ గెలుచుకున్న భారతీయులు వీరే". Archived from the original on 12 March 2023. Retrieved 12 March 2023.
↑ "Acceptance Speeches: Satyajit Ray". Academy of Motion Picture Arts and Sciences. Retrieved 22 April 2013.
↑ Robinson 2003, p. 46
↑ Seton 1971, p. 70
↑ Seton 1971, pp. 71–72
↑ The Times of India, Entertainment. "National Awards Winners 1967: Complete list of winners of National Awards 1967". timesofindia.indiatimes.com. Archived from the original on 24 March 2020. Retrieved 11 August 2021.

బాహ్య లంకెలు

[britannica-1] "Ray, Satyajit.". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Inc. <http://www.britannica.com/eb/article-9062818>.

[ఆస్కార్‌_గెలుచుకున్న_భారతీయులు_వీరే-2] Namasthe Telangana (12 March 2023). "ఆస్కార్‌ గెలుచుకున్న భారతీయులు వీరే". Archived from the original on 12 March 2023. Retrieved 12 March 2023.

[3] "Acceptance Speeches: Satyajit Ray". Academy of Motion Picture Arts and Sciences. Retrieved 22 April 2013.

[4] Robinson 2003, p. 46

[5] Seton 1971, p. 70

[6] Seton 1971, pp. 71–72

[National_Awards_Winners_1967:_Complete_list_of_winners_of_National_Awards_1967-7] The Times of India, Entertainment. "National Awards Winners 1967: Complete list of winners of National Awards 1967". timesofindia.indiatimes.com. Archived from the original on 24 March 2020. Retrieved 11 August 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

v t e భారతరత్న గ్రహీతలు
1954 -1960	సర్వేపల్లి రాధాకృష్ణన్ (1954) • చక్రవర్తి రాజగోపాలాచారి (1954) • చంద్రశేఖర వేంకట రామన్ (1954) • భగవాన్ దాస్ (1955) • మోక్షగుండం విశ్వేశ్వరయ్య (1955) • జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ (1955) • గోవింద్ వల్లభ్ పంత్ (1957) • ధొండొ కేశవ కార్వే (1958)
1961 -1980	బిధాన్ చంద్ర రాయ్ (1961) • పురుషోత్తమ దాస్ టాండన్ (1961) • బాబూ రాజేంద్ర ప్రసాద్ (1962) • జాకీర్ హుస్సేన్ (1963) • పాండురంగ వామన్ కాణే (1963) • లాల్ బహాదుర్ శాస్త్రి (1966) • ఇందిరా గాంధీ (1971) • వి.వి. గిరి (1975) • కె.కామరాజ్ (1976) • మదర్ థెరీసా (1980)
1981 -2000	వినోబా భావే (1983) • ఖాన్ అబ్దుల్ గఫార్ ఖాన్ (1987) • ఎం.జి.రామచంద్రన్ (1988) • బి.ఆర్‌. అంబేడ్కర్‌ (1990) • నెల్సన్ మండేలా (1990) • రాజీవ్ గాంధీ (1991) • సర్దార్ వల్లభభాయి పటేల్ (1991) • మొరార్జీ దేశాయి (1991) • మౌలానా అబుల్ కలామ్ ఆజాద్ (1992) • జె.ఆర్.డి.టాటా (1992) • సత్యజిత్ రే (1992) • ఏ.పి.జె. అబ్దుల్ కలామ్ (1997) • గుల్జారీలాల్ నందా (1997) • అరుణా అసఫ్ అలీ (1997) • ఎం.ఎస్. సుబ్బలక్ష్మి (1998) • సి.సుబ్రమణ్యం (1998) • జయప్రకాశ్ నారాయణ్ (1998) • రవి శంకర్ (1999) • అమర్త్య సేన్ (1999) • గోపీనాధ్ బొర్దొలాయి (1999)
2001 - 2020	లతా మంగేష్కర్ (2001) • బిస్మిల్లాఖాన్ (2001) • భీమ్‌సేన్ జోషి (2008) • సచిన్ టెండూల్కర్ (2014) • సి. ఎన్. ఆర్. రావు (2014) • అటల్ బిహారీ వాజపేయి (2015) • మదన్ మోహన్ మాలవ్యా (2015) • ప్రణబ్ ముఖర్జీ (2019) • భూపెన్ హజారిక (2019) • నానాజీ దేశ్‌ముఖ్ (2019)
2021 - 2040	కర్పూరీ ఠాకూర్ (2024) • లాల్ కృష్ణ అద్వానీ (2024) • పాములపర్తి వెంకట నరసింహారావు (2024) • యం.యస్.స్వామినాధన్ (2024) • చరణ్ సింగ్ (2024)

v t e దాదాసాహెబ్ ఫాల్కే అవార్డు గ్రహీతలు
తెలుగువారు	1974 - బి.ఎన్.రెడ్డి · 1980 - పైడి జైరాజ్, నటుడు, దర్శకుడు, నిర్మాత · 1982 - ఎల్.వి.ప్రసాద్, దర్శకుడు, నిర్మాత, నటుడు · 1986 - బి.నాగిరెడ్డి, నిర్మాత · 1990 - ఎ.నాగేశ్వర రావు, నటుడు · 2009 - డి.రామానాయుడు, నిర్మాత · 2016 - కె.విశ్వనాథ్ - సినిమా దర్శకుడు
ఇతరులు	1969 - దేవికా రాణి, నటి · 1970 - బి.ఎన్.సర్కార్ · 1971 - పృథ్వీరాజ్ కపూర్, నటుడు · 1972 - పంకజ్ మల్లిక్ · 1973 - సులోచన · 1975 - ధీరేన్ గంగూలీ · 1976 - కానన్ దేవి, నటి · 1977 - నితిన్ బోస్ · 1978 - ఆర్.సి.బోరల్ · 1979 - సోహ్రాబ్ మోడి · 1981 - నౌషాద్, సంగీత దర్శకుడు · 1983 - దుర్గా ఖోటే, నటి · 1984 - సత్యజిత్ రే, దర్శకుడు · 1985 - వి.శాంతారాం, దర్శకుడు, నిర్మాత, నటుడు · 1987 - రాజ్ కపూర్, నటుడు, దర్శకుడు · 1988 - అశోక్ కుమార్, నటుడు · 1989 - లతా మంగేష్కర్, గాయని · 1991 - భాల్జీ ఫెండార్కర్ · 1992 - భూపేన్ హజారికా, సంగీత దర్శకుడు · 1993 - మజ్రూహ్ సుల్తాన్‌పురి, పాటల రచయిత · 1994 - దిలీప్ కుమార్, నటుడు · 1995 - రాజ్ కుమార్, నటుడు · 1996 - శివాజీ గణేశన్, నటుడు · 1997 - ప్రదీప్, పాటల రచయిత · 1998 - బి.ఆర్.చోప్రా, దర్శకుడు, నిర్మాత · 1999 - హృషీకేష్ ముఖర్జీ, దర్శకుడు · 2000 - ఆషా భోంస్లే, గాయని · 2001 - యష్ చోప్రా, దర్శకుడు, నిర్మాత · 2002 - దేవానంద్, నటుడు, దర్శకుడు, నిర్మాత · 2003 - మృణాళ్ సేన్, దర్శకుడు · 2004 - అదూర్ గోపాలక్రిష్ణన్, దర్శకుడు · 2005 - శ్యాం బెనగళ్, దర్శకుడు · 2006 - తపన్ సిన్హా, దర్శకుడు · 2007 - మన్నా డే, దర్శకుడు · 2008 - వి.కె.మూర్తి, ఛాయాగ్రాహకుడు · 2010 - కె.బాలాచందర్, దర్శకుడు. · 2011 - సౌమిత్రా చటర్జీ, సినిమానటుడు,కవి. · 2012 - ప్రాణ్, నటుడు. · 2013 - గుల్జార్, గేయ రచయిత · 2014 - శశి కపూర్ -సినిమా నటుడు · 2015 - మనోజ్ కుమార్ - సినిమా నటుడు