ధర్మం
| ధారావాహిక లోని భాగం |
 హిందూధర్మం |
|---|
 |
| హిందూమత పదకోశం |
| ఈ వ్యాసానికి సంబంధించిన రచనలు హిందూధర్మశాస్త్రాలు | |
| |
| వేదములు (శ్రుతులు) | |
|---|---|
| ఋగ్వేదం · యజుర్వేదం | |
| సామవేదము · అధర్వణవేదము | |
| వేదభాగాలు | |
| సంహిత · బ్రాహ్మణము | |
| అరణ్యకము · ఉపనిషత్తులు | |
| ఉపనిషత్తులు | |
| ఐతరేయ · బృహదారణ్యక | |
| ఈశ · తైత్తిరీయ · ఛాందోగ్య | |
| కఠ · కేన · ముండక | |
| మాండూక్య ·ప్రశ్న | |
| శ్వేతాశ్వర | |
| వేదాంగములు (సూత్రములు) | |
| శిక్ష · ఛందస్సు | |
| వ్యాకరణము · నిరుక్తము | |
| జ్యోతిషము · కల్పము | |
| స్మృతులు | |
| ఇతిహాసములు | |
| మహాభారతము · రామాయణము | |
| పురాణములు | |
| ధర్మశాస్త్రములు | |
| ఆగమములు | |
| శైవ · వైఖానసము ·పాంచరాత్రము | |
| దర్శనములు | |
| సాంఖ్య · యోగ | |
| వైశేషిక · న్యాయ | |
| పూర్వమీమాంస · ఉత్తరమీమాంస | |
| ఇతర గ్రంథాలు | |
| భగవద్గీత · భాగవతం | |
| విష్ణు సహస్రనామ స్తోత్రము · త్రిమతాలు | |
| లలితా సహస్రనామ స్తోత్రము · శక్తిపీఠాలు | |
| శివ సహస్రనామ స్తోత్రము | |
| త్రిమూర్తులు · తిరుమల తిరుపతి | |
| పండుగలు · పుణ్యక్షేత్రాలు | |
| ... · ... | |
| ఇంకా చూడండి | |
| మూస:హిందూ మతము § వర్గం:హిందూమతం | |
ధర్మ అనగా మానవత్వాన్ని రక్షించే గుణము. హిందూ దేశానికి ధర్మక్షేత్రమని పేరు. సకల ప్రాణికోటిలో మానవ జన్మము ఉత్తమమైనది. ఇలాంటి మానవత్వాన్ని పరిరక్షించే విషయంలో మానవజాతి ఒక్కటే సమర్ధమైనది. ఇతర ప్రాణులలో లేని బుద్ధి విశేషముగా ఉండటమే దీనికి కారణము. ఆహార భయ నిద్రా మైథునములు అన్ని ప్రాణుల యందు సమానమై, కేవలము యుక్తాయుక్త విచక్షణ, ఆలోచనకు రూపమీయగల ప్రజ్ఞ బుద్ధి ద్వారా సాధ్యమై ఈ ఉత్తమ గుణాన్ని సాధించవచ్చును.
"ధర్మం", ఈ పదానికి, ఈ భావనకు భారతీయ మతాలలో (హైందవ, బౌద్ధ, జైన, శిఖ్ఖు ) చాలా అర్ధాలుఉన్నాయి.
సనాతన ధర్మం ప్రకారం " ఏ ప్రవర్తనా నియమావళి , మూల సూత్రాలు , మరియ ఏ న్యాయము చేత వ్యక్తి గత , సామాజిక , మతపర జీవితం సజావుగా నడపబడుతుందో , ఏ కారణము చే సర్వ జీవజాలం , ప్రకృతి లోని ప్రతి పదార్థం , శక్తి ఒక దానితోనొకటి అనుసంధానించబడి మనుగడ సాదిస్తాయో , ఏ కారణము చే ఈ ప్రపంచము , బ్రంహాండ మండలం తమ ఆస్తిత్వాన్ని నిలుపుకుంటున్నాయో , అట్టి దానిని ధర్మము గా నిర్వచించారు.
బౌద్ధ ధర్మం ప్రకారం కనిపిస్తున్న, కనిపించని వాటన్నిటినీ నడిపించే ప్రకృతి నియమావళిని , బుద్ధుని ప్రవచనాలను , మార్గదర్శకాలను , నాలుగు ఆర్యసత్యాలనూ , సాధన ద్వారా సత్యాన్ని సాక్షాత్కరింపజేసుకుని నిర్వాణాన్ని పొందే మార్గాన్ని "ధర్మం" అని పిలుస్తారు.
జైన ధర్మం ప్రకారము జీన గురువులు ప్రవచించిన, బోధించిన పరిశుద్ధ జీవన మార్గాన్ని, కల్మశంలేని సాధన ద్వారా అనంత సత్యాన్ని సాక్షాత్కరింపజేసుకునే మార్గాన్ని ధర్మం అని పిలిచారు.
శిఖ్ఖు మతం ప్రకారము గురువులు చూపిన న్యాయబద్ధమైన, సత్ప్రవర్తనను నేర్పిన, బాధ్యతాయుతమైన, లోక కళ్యాణ కారకమైన మార్గాన్ని, తద్వారా నిత్య సత్యాన్ని గ్రహించి పరమాత్ముని పొందే మార్గాన్ని ధర్మము అని పిలిచారు.
సనాతన ధర్మాన్ని స్థూలముగా ఇలా అర్ధం చేసుకోవచ్చును.
మానవులు తమకు కలిగిన సత్సంకల్పాలను ఇతరులకు నష్టము కలిగించకుండా నెరవేర్చుకొనడమే ధర్మము యొక్క ముఖ్య లక్షణమని చెప్పవచ్చును. భూమి మీద సకల మానవులలోను కొందరు ఉత్తములుగా నుండి తోటి మానవులలో పూజింపబడితే దైవ సమానులుగా భావించబడడానికి వారు ఆచరిస్తున్న ధర్మ గుణమే ప్రధాన కారణము. శాంతి, దయ, అహింస, సత్యము, అస్తేయము, ఉపకారము, సానుభూతి, శౌచము మొదలగు సుగుణము లన్నీ ధర్మమునకు అవయవాలై ఉన్నాయి.
ధర్మానికి వేదాలు ప్రమాణాలు. ధర్మాధర్మ విచక్షణ వచ్చినపుడు సత్పురుషులు ఆలోచించి తగిన నిర్ణయం చేసి ధర్మ పక్షపాతులై వ్యవహరిస్తారు. ఇటువంటి ప్రమాణికమైన ధర్మాన్ని ఆచరించినవారు ఇహలోకాల్లో కీర్తిని, సుఖాన్ని పొందుతారు.
బ్రహ్మచర్య గృహస్థ వానప్రస్థ సన్యాసములు అనే ఆశ్రమములను చతుర్వర్ణాలలో మానసిక సంస్కారమును బట్టి అందరూ ఆచరించవచును. బ్రహ్మచారికి వేదాధ్యయనము, గురు శుశ్రూష, ఇంద్రియ నిగ్రహము, పెద్దలయందు గౌరవము ప్రధాన ధర్మములు. గృహస్థునకు ఏకపత్నీవ్రతము, తల్లిదండ్రుల సేవ, అతిథి సత్కారము, ధర్మ సంతానము, ఆచార నిర్వహణము, ఆనాథులయందు ఆదరణ, బీదలకు సహకారము ప్రధానములు. వానప్రస్థుడు ధర్మ వ్యవహారబద్ధుడై వయోభారాన్ని దృష్టిలో ఉంచుకొని, కర్మలయందు స్వార్ధమును వీడి సంతానమునకు వ్యవహార మప్పగించి ధర్మపత్నితో కందమూలాదుల నాహారించి తపమాచరించడం ధర్మము. వైర్యాగ్యము కలిగి ధర్మపత్నిని సంతానమున కప్పగించి కామక్రోధాదులను జయించి నిర్లిప్తుడై శేష జీవితమును లోకొద్ధరణకై ధర్మ ప్రబోధనైక లక్ష్యముతో ఆత్మ సాక్షాత్కారంతో సన్యసించుట యక్తము.
ధర్మము-ధర్మి- వస్తు శాస్త్రదృష్టిలో :
[మార్చు]శక్తి అనే పదానికి అనేక అర్ధాలు ఉన్నట్టే, ధర్మము, గుణము అనే పదాలకు కూడా అనేక అర్ధాలు ఉన్నాయి.రామునియొక్క ధర్మం రామత్వం, ఘటము యొక్క ధర్మం ఘటత్వం అని మనం మామూలుగా చెప్పుకుంటాం.రామత్వం అంటే దశరథుని కొడుకూ సీతాపతి మొదలయినవన్నీ, ఘటత్వం అంటే పొట్టామెడా మొదలయినవి ఉండడం, నీరు తీసుకోరాదగిన వీలు కలిగి ఉండడం. ఈ మొ. లక్షణాలన్నీ అర్ధాలుగా చెబుతాం. ఆయా శాస్త్రాలననుసరించి ధర్మము అనే మాటకు గుణం అనే మాటకూ వేరు వేరు అర్ధాలుగా మరికొన్ని సార్లు ఏకాత్వ బోధకాలుగా వివరించదగినవి.
సాంఖ్య దర్శనము లేదా సాంఖ్య యోగుల దృష్టిలో ధర్మము అంటే ధర్మి యొక్క శక్తి ధర్మి అంటే ద్రవ్యం. మట్టి అనేది ఒక ద్రవ్యం. దాంట్లో అనేక శక్తులు ఉన్నాయి. అది దుమ్ము కాగలదు, ముద్ద కాగలదు, కుండ కాగలదు, పెంకులు కాగలదు, మళ్ళా పొడిదుమ్ము కాగలదు, ఈరీతిగా ఇంకెన్నో కాగలదు. ఇవి అన్నీ దాని శక్తులే. ఇట్టి శక్తులే ధర్మము. సాంఖ్యయోగుల దృష్టిలో ఆధారం లేక మూలం శున్యం కాదు.
యోగ దర్శనము భాష్యంలో ధర్మికి యోగ్యత ఉన్నశక్తియే ధర్మము అని ఉంది.క్రియాదులచే ఏదో విధంగా తెలియదగినది కావడమే యోగ్యత. నిప్పు ముట్టుకొంటే బొబ్బలెక్కుతవి. అందుచె నిప్పుకు బొబ్బలెక్కించే శక్తి ఉన్నదనే జ్ఞానం కలుగుతుంది. అందుచె దాహకాశక్తి అగ్నికి ధర్మము అని అంటాం. దహనం నిప్పు యోగ్యత. ఏగుణం చేత వస్తువు మనకు బోధపడుతుందో అదే ఆవస్తువు యొక్క ధర్మం.
ఏదో ఒక ప్రకారంగా తెలిసికోబడే భావాన్ని మనం ధర్మం అని అంటాం. ఇట్టి ధర్మం త్రివిధం.1 శాంత ధర్మం లేక అతీత ధర్మము . 2. ఉదిత ధర్మము లేక వర్తమాన ధర్మము 3. అవ్యపదేశ్యధర్మము లేక అనాగరిక ధర్మము . ఈధర్మాలు కాలాను గుణంగా విభక్తాలయినట్లు మనకు తెలుస్తుంది. మనకు వర్తమాన ధర్మమే గోచర మవుతుంది.
ఏదయినా వస్తువులో ఉండగలది ధర్మము . ఏదో ఒక విధంగా తెలిసికోబడే ఆకార ప్రకార విశేషం ధర్మం. ఆకార- ప్రకారాలకు మార్పు కానబడుతుంది. అనగా పరిణామం ఉంది. అంటే ధర్మాలకు మార్పు ఉన్నాదన్నమాట. ఒక ఆకారం-ప్రకారం- ధర్మం, మారినప్పుడు అది అవ్యకావస్థలో ఉన్నట్లు. ఎందుచేతనంటే ఉన్నదెప్పుడూ పోదు. మళ్ళా హెతువులు తటస్థించినప్పుడు ఆధర్మం పొటమరించవచ్చును. కాబట్టి భూతధర్మం ఒక అవ్యక్త సత్తా. గుండ్రంగా చేసిన మట్టి ముద్దను చచ్చవుకుగా చేశాం. దాన్ని మళ్ళా కోనుగా ఆకారించవచ్చును. ఈరీతిగా ఎన్నెన్నో ఆకారాలుగా మట్టి ముద్ద ఉంది.కాబట్టి ధర్మి అనేది లెక్కలేని ధర్మాల ప్రోవు; మరిదాన్ని వివిధ విధాలుగా బోధపరచవచ్చును. వర్తమాన ధర్మాలే కనబడుతావి.మిగతవన్నీ ఉన్నవన్నట్లు ఊహింపబడుతావి. కాబట్టి వ్యక్తావ్యక్తధర్మాలకు కూటం ధర్మి.
బౌద్ధులులో ఒక తెగవారు ఈ ప్రపంచమంతా ధర్మాలే, ఈ ధర్మాలు అనుక్షణమూ శూన్యంలోంచి పుట్టుకొచ్చి మళ్ళా శూన్యంలోనే పోతున్నవి అను అంటారు. శూన్యం అంటే అభావం. మరికొందరు పుట్టుకొస్తున్నవన్న మాట నిజమే కానీ దేంట్లోంచి పుట్టుకొస్తున్నయ్యో అది అజ్ణేయం అని అంటారు.
ధర్మాలు వాస్తవాలూ వైకల్పికాలూ. చెప్పకుండా తెలిసేవీ వాస్తవాలు. చంద్రునికి తెల్లదనం. ఎండమావులకు జలత్వం ఆరోపిత వాస్తవం. అనంతత్వం, సత్తా, ప్రకృతి ఈ మొదలయినవి వైకల్పికాలు.
హిందూయిజం
[మార్చు]ధర్మం అనేది హిందూ మతంలో ఒక నిర్వహణా సూత్రం. ఇది మానవులకు, ప్రకృతిలో, అలాగే నిర్జీవమైన వస్తువుల మధ్య, కాస్మోసు దాని భాగాలన్నింటికీ వారి పరస్పర చర్యలో, ఏకాంతంలో మానవులకు వర్తిస్తుంది.[1] ఇది జీవిత విశ్వాన్ని సాధ్యం చేసే క్రమం, ఆచారాలను సూచిస్తుంది. ప్రవర్తనలు, ఆచారాలు, సమాజాన్ని పరిపాలించే నియమాలు, నీతిని కలిగి ఉంటుంది.[2][note 1] హిందూ ధర్మంలో ప్రతి వ్యక్తి మతపరమైన విధులు, నైతిక హక్కులు, విధులు ఉన్నాయి. అలాగే సామాజిక క్రమం, సరైన ప్రవర్తన, సద్గుణమైన ప్రవర్తనలను ప్రారంభించే ప్రవర్తనలు భాగంగా ఉన్నాయి.[3] ధర్మం, వాను బ్యూటెనెను అభిప్రాయం ఆధారంగా [4] ప్రపంచంలో ఉన్న సామరస్యాన్ని, క్రమాన్ని కొనసాగించడానికి ప్రస్తుతమున్న జీవులందరూ అంగీకరించి, గౌరవించాలి. ఇది చర్య లేదా ఫలితం కాదు కానీ ప్రపంచంలో గందరగోళాన్ని నివారించడానికి చర్యకు మార్గనిర్దేశం చేస్తుంది. ఇది, వాను బ్యూటినెను ఒకరి స్వభావం, నిజమైన పిలుపుని అనుసరించడం, అమలు చేయడం, తద్వారా విశ్వంలో ఒకరి పాత్రను పోషిస్తుంది. హిందూ మతంలో, తేనెను తయారు చేయడం తేనెటీగ, పాలు ఇవ్వడానికి ఆవు, సూర్యరశ్మిని ప్రసరించడానికి సూర్యుడు, ప్రవహించడం నది ధర్మం. [4] మానవత్వం పరంగా సేవ ప్రభావం, సారాంశం అన్ని జీవితాల పరస్పర సంబంధాన్ని మెరుగుపరచుకోవడానికి ధర్మం అవసరం.[1][5]
దాని నిజమైన సారాంశంలో, ధర్మం అంటే హిందువు "మనస్సును విస్తరించుకోవడం" అంటే పండితుడు దేవదతు పట్నాయకు హిందూ మతం గ్రంథాలలో సూచించినట్లు ఇది సమాజాన్ని బంధించే వ్యక్తి, సామాజిక విషయాల మధ్య ప్రత్యక్ష సంబంధాన్ని సూచిస్తుంది. సామాజిక విషయం వ్యక్తి మనస్సాక్షిని ప్రభావితం చేసే విధంగా, అదేవిధంగా ఒక వ్యక్తి ప్రవర్తన సమాజ గమనాన్ని మార్చవచ్చు. ఇది క్రోడో " ధర్మో ధార్యతి ప్రజా "గా సూక్ష్మంగా ప్రతిధ్వనించబడింది: అనగా ధర్మం అంటే సామాజిక నిర్మాణానికి మద్దతునిస్తుంది.
హిందూ మతంలో, ధర్మంలో రెండు అంశాలు ఉన్నాయి - సనాతన ధర్మం ఇది ధర్మం మార్పులేని స్థిరమైనది. యుగ ధర్మం ఇది యుగం హిందూ సంప్రదాయం చేత స్థాపించబడిన యుగానికి చెల్లుతుంది.
వేదాలు, ఉపనిషత్తులు
[మార్చు]ఈ వ్యాసం చరిత్ర విభాగం వేదాలలో ధర్మ భావన అభివృద్ధి గురించి చర్చిస్తుంది. ఈ అభివృద్ధి ఉపనిషత్తులు, తరువాత హిందూ మతం ప్రాచీన లిపులలో కొనసాగింది. ఉపనిషత్తులలో ధర్మ భావన చట్టం, క్రమం, సామరస్యం, సత్యం సార్వత్రిక సూత్రంగా కొనసాగుతుంది. ఇది విశ్వం నియంత్రణ నైతిక సూత్రంగా పనిచేస్తుంది. ఇది న్యాయబద్ధమైన బాధ్యతాయుతమైన ఋజుప్రవర్తనగా వివరించబడింది. సత్యం (సంస్కృత::सत्यं, నిజం),[6][7] బృహదారణ్య ఉపనిషతూ 1.4.14 శ్లోకంలో:
धर्मः तस्माद्धर्मात् परं नास्त्य् अथो अबलीयान् बलीयाँसमाशँसते धर्मेण यथा राज्ञैवम् ।
यो वै स धर्मः सत्यं वै तत् तस्मात्सत्यं वदन्तमाहुर् धर्मं वदतीति धर्मं वा वदन्तँ सत्यं वदतीत्य् एतद्ध्येवैतदुभयं भवति ।।ధర్మం కంటే ఉన్నతమైనది మరేమీ లేదు. ధర్మం ద్వారా బలహీనుడు రాజు కంటే బలంగా ఉంటాడు. నిజమే ధర్మం అంటే సత్యం (సత్య); అందువల్ల ఒక వ్యక్తి సత్యాన్ని మాట్లాడినప్పుడు, "అతను ధర్మం మాట్లాడుతాడు" అని చెప్తారు; ఆయన ధర్మం మాట్లాడతాడు "ఆయన నిజం మాట్లాడుతాడు!" రెండూ ఒకటి
ఇతిహాసాలలో
[మార్చు]డేనియలు ఇంగాల్సు హిందూ మతం, తత్వశాస్త్రం [8] వ్యక్తిగత ఆచరణాత్మక నైతికతకు అధిక ప్రాధాన్యతనిస్తుంది. సంస్కృత పురాణాలలో ఆలోచన సర్వవ్యాప్తిత్వం చెందింది.
ఉదాహరణకు, రామాయణంలోని రెండవ పుస్తకంలో, ఒక రైతు తనకు ధర్మంగా నైతికంగా కోరుకున్నది చేయమని రాజును అడుగగా ధర్మం ఆధారంగా చట్టాన్ని పాటించడం అతనికి ఎంతో ఖరీదైనదబ్బటికీ రాజు అంగీకరిస్తాడు. అదేవిధంగా రామాయణంలోని రాముడు సీత, లక్ష్మణుల జీవితంలోని అన్ని ప్రధాన సంఘటనలకు ధర్మం కేంద్రంగా ఉందని డేనియలు ఇంగాల్సు పేర్కొన్నారు.[9] రామాయణం ప్రతి కాండ జీవిత పరిస్థితులను, నైతిక విలువలను సంకేతికంగా అందిస్తుంది. సమస్య పాత్రలచే చర్చించబడుతుంది, చివరకు సరైనది తప్పుపై, చెడుపై మంచిపై విజయం సాధిస్తుంది. ఈ కారణంగా, హిందూ పురాణాలలో, మంచిగా, నైతికంగా నిటారుగా, చట్టాన్ని గౌరవించే రాజును "ధర్మరాజు" అని పిలుస్తారు.[10]
అదేవిధంగా మహాభారతంలో ఇతర ప్రధాన భారతీయ ఇతిహాసం, ధర్మం కేంద్రంగా ఉంది. ఇతిహాసం చివరలో వచనంలో ధర్మం స్వరూపుడైన యముడు యుధిష్ఠిరుడి కరుణను పరీక్షించడానికి కుక్క రూపాన్ని తీసుకున్నట్లు చిత్రీకరించబడింది. ఆయన అలాంటి జంతువుతో స్వర్గంలోకి ప్రవేశించలేడని స్వార్గాధినేత దూతలు చెప్తారు. అయినప్పటికీ ధర్మరాజు తన సహచరుడిని విడిచిపెట్టడానికి నిరకరించాడు. ధర్మరాజు తీసుకున్న ఈ నిర్ణయం తెలుసుకున్న లోకం ఆయనను ధర్మమూర్తిగా ప్రశంసించింది.[11] మహాభారతానికి విలువ, ఆకర్షణ 12 వ పుస్తకంలో మహాగ్రంధం కారణంగా కలగలేదు. సంక్లిష్టమైన, వేగవంతమైన ప్రదర్శనలో కూడా అంతగా లేదని ఇంగాల్సు పేర్కొన్నాడు.[9] ఎందుకంటే భారతీయ మహాగ్రంధం ఇతర సంస్కృత గ్రంథాలలో మరింత అనర్గళంగా ప్రదర్శించబడింది; రామాయణం మాదిరిగా మహాభారతం విలువ దాని నైతిక సమస్యలు, జీవిత పరిస్థితుల ప్రదర్శనలో ఉంది. ఇంగాల్సు అభిప్రాయంలో సాధారణంగా మూడు సమాధానాలు ఇవ్వబడతాయి:[9] ఒక సమాధానం భీముడిది, ఇది భౌతికవాదం, అహంభావం, స్వీయతను సూచించే క్రూరశక్తికి వ్యతిరేకించే వ్యక్తిగత కోణంలో సమాధాన శక్తి; రెండవ సమాధానం యుధిష్ఠిరుడు ఇది ఎల్లప్పుడూ దేవతల ధర్మం, సామాజిక ధర్మం, సాంప్రదాయం ఆచరణ విజ్ఞప్తి; మూడవ సమాధానం ఆత్మపరిశీలన అర్జునుడిది. ఇది రెండు విపరీతాల మధ్య వస్తుంది. మనిషి అత్యుత్తమ నైతిక లక్షణాలకు ప్రతీకగా వెల్లడిస్తారని ఇంగాల్సు పేర్కొన్నాడు. హిందూ మతం పురాణాలు జీవితం, ధర్మాలు, ఆచారాలు, నైతికత, నీతి, చట్టం, ధర్మం ఇతర అంశాల గురించి ఒక సంకేత గ్రంథాలుగా ఉన్నాయి. [12] ఇంగాల్సు పరిశీలనలో హిందూ మతం పురాణాలలో వ్యక్తిగత స్థాయిలో ధర్మం గురించి విస్తృతమైన చర్చ జరుగుతోంది; ఉదాహరణకు స్వేచ్ఛా సంకల్పానికి వ్యతిరేకంగా, విధిని మానవులు ఎప్పుడూ ఎందుకు నమ్ముతారు. చివరికి బలమైన, సంపన్నమైన సహజంగా స్వేచ్ఛా సంకల్పాన్ని సమర్థిస్తూ దుఃఖం లేదా నిరాశను ఎదుర్కొంటూ వారు సహజంగా విధి వైపు మొగ్గు చూపుతారు.[13] హిందూ మతం పురాణాలు ధర్మం వివిధ అంశాలను వివరిస్తాయి. అవి ధర్మాలను పురాణకథలతో సమైక్యపరచి ప్రజలను సంస్కరించే సాధనంగా ఉపకరిస్తున్నాయి.[14]
4 వ శతాబ్ధం వాత్సాయనుడు
[మార్చు]శతాబ్దపు హిందూ పండితుడు వాత్సాయన ధర్మాన్ని అధర్మతో విభేదించడం ద్వారా వివరించాడు.[15] ధర్మం కేవలం ఒకరి చర్యలలోనే కాదు. మాట్లాడే మాటలలో, ఆలోచనలో కూడా ఉందని వాత్సాయన సూచించారు. వాత్సాయన అభిప్రాయంలో:[15][16]
- శరీరం అధర్మ: హింసా (హింస), స్తేయ (దొంగిలించడం, దొంగతనం), ప్రతిసిద్ధ మైథున (ఒకరి భాగస్వామి కాకుండా మరొకరితో లైంగిక సంబంధం)
- శరీర ధర్మం: దాన (దాతృత్వం), పరిత్రానా (బాధపడేవారికి సహాయం), పరికరానా (ఇతరులకు సేవ చేయడం)
ఒకరు మాట్లాడే లేదా వ్రాసే పదాల నుండి అధర్మ: మిథ్య (అబద్ధం), పరుసా (కాస్టికు చర్చ), సుకానా (అసభ్యకరమైన), అసంబద్ద (అసంబద్ధమైన చర్చ)
- ఒకరు మాట్లాడే లేదా వ్రాసే పదాల నుండి ధర్మం: సత్య (నిజం, వాస్తవాలు), హితవచన (మంచి ఉద్దేశంతో మాట్లాడటం), ప్రియవచన (సున్నితమైన, దయగల చర్చ), స్వధ్య (స్వీయ అధ్యయనం)
- మనస్సు అధర్మ: పారద్రోహా (ఎవరికైనా దుష్ట సంకల్పం), పరద్రవ్యభీప్సా (దురాశ), నాస్థిక్య (నైతికత, మతతత్వం తిరస్కరణ)
- మనస్సు ధర్మం: దయా (కరుణ), అస్ప్రా (ఆసక్తిలేనిది), శ్రద్ధ (ఇతరులపై విశ్వాసం)
పతంజలి యోగసూత్రం ఆధారంగా
[మార్చు]యోగ వ్యవస్థలో ధర్మం నిజమైనది; వేదాంతంలో ఇది అవాస్తవం.[17]
ధర్మం యోగాలో భాగంమని పతంజలి సూచిస్తున్నాడు; హిందూ ధర్మంలో యోగా లక్షణాలు, అంశాలు భాగంగా ఉన్నాయి.[17] పతంజలి ధర్మాన్ని రెండు వర్గాలుగా వివరించాడు: యమ (నియంత్రణలు), నియామా (ఆచారాలు). [15]
పతంజలి ప్రకారం ఐదు యమాలు: అన్ని జీవులకు గాయాల నుండి దూరంగా ఉండండి, అబద్ధం (సత్య) నుండి దూరంగా ఉండండి, మరొకటి (అచస్త్రాపూర్వక) విలువైన వస్తువులను అనధికారికంగా స్వాధీనం చేసుకోవడం మానుకోండి, మీ భాగస్వామి మీద కోరిక లేదా లైంగిక మోసం నుండి దూరంగా ఉండండి, ఇతరుల నుండి బహుమతులు ఆశించడం లేదా అంగీకరించడం మానుకోండి.[18] ఐదు యమలు చర్య, ప్రసంగం, మనస్సులో వర్తిస్తాయి. యమను వివరించడంలో కొన్ని వృత్తులు, పరిస్థితులలో ప్రవర్తనకు అర్హత అవసరమని పతంజలి స్పష్టం చేసాడు. ఉదాహరణకు ఒక మత్స్యకారుడు ఒక చేపను గాయపరచాలి, కాని ఆయన చేపలకు కనీసం గాయంతో దీన్ని చేయటానికి ప్రయత్నించాలి, మత్స్యకారుడు చేపలు పట్టేటప్పుడు ఇతర ప్రాణులను గాయపరచకుండా ఉండడానికి ప్రయత్నించాలి.[19] ఐదు నియామా (ఆచారాలు) స్వచ్ఛమైన ఆహారాన్ని తినడం, అశుద్ధమైన ఆలోచనలను (అహంకారం, అసూయ) తొలగించడం, ఒకరి మార్గాలలో సంతృప్తి, ధ్యానం, నిశ్శబ్ద ప్రతిబింబం ఒక వ్యక్తి ఎదుర్కొంటున్న పరిస్థితులతో సంబంధం లేకుండా, చారిత్రాత్మక జ్ఞానం అధ్యయనం, వృత్తి, భక్తి ఏకాగ్రత యొక్క పరిపూర్ణతను సాధించడానికి సుప్రీం టీచర్‌కు అన్ని చర్యలు.[20]
మూలాధారాలు
[మార్చు]హిందూ మతం కొన్ని గ్రంథాల ఆధారంగా ధర్మం అనేది ప్రతి పురుషుడు, స్త్రీకి అనుభావిక, అనుభవపూర్వక విచారణ.[5][21]
ఉదాహరణకు, అపాస్తంబ ధర్మసూత్రం ఇలా చెబుతోంది:
"అది మనమే" అని చెప్పి ధర్మం, అధర్మ చుట్టూ తిరగరు. దేవతలు, గంధర్వులు, పూర్వీకులు ధర్మం ఏమిటో, అధర్మం అంటే ఏమిటో ప్రకటించరు
—- అపస్థంభ ధర్మసూత్రం [22]
ఇతర గ్రంథాలలో, హిందూ మతంలో ధర్మాన్ని కనుగొనటానికి మూడు వనరులు, మార్గాలు వివరించబడ్డాయి. పాలు హ్యాకరు అభిప్రాయం ఇవి:[23] ముందుగా గురువు సహాయంతో వేదాలు, ఉపనిషత్తులు, పురాణాలు, ఇతర సంస్కృత సాహిత్యం వంటి చారిత్రక జ్ఞానాన్ని నేర్చుకోవడం. రెండవది మంచి వ్యక్తుల ప్రవర్తనను ఉదాహరణగా తీసుకుని ఆచరించడం. ఒకరి మూలం ఆదర్శప్రాయమైన ప్రవర్తన తెలియనప్పుడు మూడవ మూలం వర్తిస్తుంది. ఈ సందర్భంలో "ఆత్మతుస్టి" అనేది హిందూ మతంలో ధర్మానికి మూలం, మంచి వ్యక్తి తన హృదయాన్ని సంతృప్తిపరిచే వాటిని ప్రతిబింబించి అనుసరిస్తాడు. తన అంతర్గత భావనతో ఆయన నడిచే అనుభూతి సాధిస్తాడు.[23]
ధర్మం, జీవిత దశలు, సాంఘికజీవన ప్రారంభం
[మార్చు]హిందూ మతం కొన్ని గ్రంథాలు సమాజానికి, వ్యక్తిగత స్థాయిలో ధర్మాన్ని వివరిస్తాయి. వీటిలో మనుస్మృతి ఉదహరించబడినది, ఇది నాలుగు వర్ణాలను, వారి హక్కులు, విధులను వివరిస్తుంది.[24] హిందూ మతం, చాలా గ్రంథాలు వర్ణవ్యవస్థ (కులం) గురించి ప్రస్తావించకుండా ధర్మాన్ని చర్చిస్తాయి.[25] ఇతర ధర్మ గ్రంథాలు, స్మృతులు వర్ణవ్యవస్థ స్వభావం, నిర్మాణం మీద మనుస్మృతి నుండి భిన్నంగా ఉంటుంది.[24] అయినప్పటికీ ఇతర గ్రంథాలు వర్ణ ఉనికిని ప్రశ్నిస్తున్నాయి. భృగు, ఉదాహరణకు, పురాణాలలో, ధర్మానికి ఎటువంటి వర్ణాలు అవసరం లేదు అనే సిద్ధాంతాన్ని ప్రదర్శిస్తుంది.[26] ఆచరణలో, మధ్యయుగ భారతదేశం సామాజికంగా స్థిరీకరించిన సమాజంగా విస్తృతంగా విశ్వసిస్తారు. ప్రతి సామాజిక వర్గం ఒక వృత్తిని వారసత్వంగా పొందుతాయి. ఎండోగామస్ కలిగి ఉంటాయి. హిందూ ధర్మంలో వర్ణం సంపూర్ణమైనది కాదు; మోక్షాన్ని వెతకడానికి వ్యక్తులు వారి వర్ణాన్ని, అలాగే వారి జీవిత ఆశ్రమాలను త్యజించి, విడిచిపెట్టే హక్కు కలిగి ఉన్నారు. [24][27] మనుస్మృతి లేదా హిందూ మతం స్మృతి ఎప్పుడూ వర్ణధర్మ (అనగా వర్ణాల ధర్మం), లేదా వర్ణశ్రమధర్మ (అనగా వర్ణాలు, ఆశ్రమాల ధర్మం) అనే పదాన్ని ఉపయోగించకపోగా మనుస్మృతి మీద పండితుల వ్యాఖ్యానం ఈ పదాలను ఉపయోగిస్తుంది. తద్వారా భారతదేశ వర్ణ వ్యవస్థతో ధర్మాన్ని అనుబంధిస్తుంది.[24][28] 6 వ శతాబ్దపు భారతదేశంలో బౌద్ధ రాజులు కూడా తమను "వర్ణశ్రమధర్మ రక్షకులు" అని పిలిచారు - అనగా వర్ణాశ్రమ ధర్మం, జీవిత ఆశ్రమాలు.[24][29]
వ్యక్తిగత స్థాయిలో, హిందూ మతం యొక్క కొన్ని గ్రంథాలు నాలుగు ధర్మాలను లేదా జీవిత దశలను వ్యక్తి యొక్క ధర్మంగా పేర్కొన్నాయి. అవి: [30] (1) బ్రహ్మచర్యం:- విద్యార్థిగా తయారయ్యే జీవితం, (2) గృహస్థం:- కుటుంబం, ఇతర సామాజిక పాత్రలతో ఇంటి జీవితం, (3) వానప్రస్థ లేదా అరణ్యక, అటవీ నివాసుల జీవితం, ప్రాపంచిక వృత్తులను త్యజించడం (4) సన్యాసం:- అన్ని సంపదలు ఇచ్చే జీవితం, మోక్షం ఆధ్యాత్మిక విషయాలకు ఏకాంతజీవితం భక్తిగా మారుతుంది.
హిందూ మతం ఆధారంగా జీవితంలో నాలుగు దశలు జీవితంలో నాలుగు మానవ ప్రయత్నాలను పూర్తి చేస్తాయి.[31] ధర్మం వ్యక్తిని స్థిరత్వం, క్రమం కోసం సంతృప్తి పరచడానికి వీలు కల్పిస్తుంది. చట్టబద్ధమైన, సామరస్యపూర్వకమైన జీవితం, సరైన పని చేయడానికి ప్రయత్నిస్తుంది. మంచిగా ఉండి, ధర్మంగా ఉండి, మతపరమైన యోగ్యతను సంపాదించి ఇతరులకు సహాయపడుతూ, సమాజంతో విజయవంతంగా సంభాషించండి. ఇతర మూడు ప్రయత్నాలు అర్ధ - ఆహారం, ఆశ్రయం, శక్తి, భద్రత, భౌతిక సంపద మొదలైన జీవన సాధనాల కోసం ప్రయత్నిస్తాయి; కామ - కోరిక, ఆనందం, ప్రేమ, భావోద్వేగ నెరవేర్పు మొదలైన వాటి కోసం కృషి చేయడం; మోక్సా - ఆధ్యాత్మిక సాధన కొరకు కృషి చేయడం, జీవిత పునర్జన్మ చక్రం నుండి విముక్తి, ఈ జీవితంలో స్వీయ-సాక్షాత్కారం మొదలైనవి. నాలుగు దశలు హిందూ ధర్మంలో మినహాయించబడవు.[31]
ధర్మం, పేదరికం
[మార్చు]హిందూ ధర్మ గ్రంథాల ఆధారంగా వ్యక్తికి, సమాజానికి ధర్మం అవసరం. సమాజంలో పేదరికం, శ్రేయస్సు ధర్మం మీద ఆధారపడి ఉంటుంది. ఉదాహరణకు, ఆడమ్ బౌల్స్ ప్రకారం,[32] శతాపాత బ్రాహ్మణ్యం 11.1.6.24 సామాజిక శ్రేయస్సు, ధర్మాలను నీటి ద్వారా కలుపుతుంది. నీరు వర్షాల నుండి వస్తుంది, అది పేర్కొంది; వర్షాలు సమృద్ధిగా ఉన్నప్పుడు భూమి మీద శ్రేయస్సు ఉంటుంది. ఈ శ్రేయస్సు ప్రజలు ధర్మాన్ని అనుసరించడానికి వీలు కల్పిస్తుంది - నైతిక, చట్టబద్ధమైన జీవితం. దుఃఖం, కరువు, పేదరికం, మానవుల మధ్య సంబంధాలు, ధర్మం ప్రకారం జీవించే మానవ సామర్థ్యంతో సహా ప్రతిదానిని బాధిస్తుంది.[32]
రాజధర్మపర్వను 91.34-8 లో పేదరికం, ధర్మాల మధ్య సంబంధం పూర్తి వృత్తానికి చేరుకుంటుంది. తక్కువ నైతిక, చట్టబద్ధమైన జీవితం ఉన్న భూమి బాధను అనుభవిస్తుంది. బాధ పెరిగేకొద్దీ అది మరింత అనైతిక, చట్టవిరుద్ధమైన జీవితాన్ని కలిగిస్తుంది. ఇది బాధను మరింత అధికరింపజేస్తుంది.[32][33] అధికారంలో ఉన్నవారు రాజ ధర్మాన్ని (అంటే పాలకుల ధర్మం) పాటించాలి. ఎందుకంటే ఇది సమాజానికి, వ్యక్తికి ధర్మాన్ని అనుసరించడానికి, శ్రేయస్సు సాధించడానికి వీలు కల్పిస్తుంది.[34]
ధర్మం, చట్టం
[మార్చు]ధర్మం విధి లేదా యాజమాన్యం అనే భావన భారతదేశపు ప్రాచీన న్యాయ, మత గ్రంథాలలో కనిపిస్తుంది. హిందూ తత్వశాస్త్రంలో, న్యాయం, సామాజిక సామరస్యం, ఆనందం కొరకు ప్రజలు ధర్మానికి జీవించాల్సిన అవసరం ఉంది. ఈ మార్గదర్శకాలు, నియమాల ధర్మశాస్త్రం రికార్డుగా ఉంది.[35] భారతదేశం ఒకప్పుడు ధర్మ సంబంధిత సాహిత్యం (సూత్రాలు, శాస్త్రాలు) పెద్ద సేకరణను కలిగి ఉందని అందుబాటులో ఉన్న ఆధారాలు సూచిస్తున్నాయి; నాలుగు సూత్రాలు మనుగడలో ఉన్నాయి. వీటిని ఇప్పుడు ధర్మసూత్రాలు అని పిలుస్తారు.[36] ధర్మసూత్రాలలో మను చట్టాలతో పాటు, నారద, ఇతర ప్రాచీన పండితుల చట్టాలు వంటి సమాంతరమైన విభిన్న చట్టాలు ఉన్నాయి.[37][38] ఈ విభిన్న, విరుద్ధమైన న్యాయ పుస్తకాలు ప్రత్యేకమైనవి కావు. అవి హిందూ మతంలో ఇతర ధర్మ వనరులను అధిగమించవు. ఈ ధర్మసూత్రాలలో యువకుల విద్య, వారి ఆచారాలు, ఆచారాలు, మతపరమైన ఆచారాలు, వైవాహిక హక్కులు, బాధ్యతలు, మరణం, పూర్వీకుల ఆచారాలు, చట్టాలు, న్యాయం, నేరాలు, శిక్షలు, నియమాలు, సాక్ష్యాలు, విధులు ఒక రాజు, అలాగే నైతికత భాగంగా ఉంటాయి.[36]
మూలాలు
[మార్చు]- ↑ 1.0 1.1 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని
<ref>ట్యాగు;stevenrosenఅనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు - ↑ ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని
<ref>ట్యాగు;ODWR-Dharmaఅనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు - ↑ "Dharma", The Columbia Encyclopedia, 6th Ed. (2013), Columbia University Press, Gale, ISBN 978-0787650155
- ↑ 4.0 4.1 J. A. B. Van Buitenen, "Dharma and Moksa", Philosophy East and West, Vol. 7, No. 1/2 (Apr. – Jul., 1957), pp. 33–40
- ↑ 5.0 5.1 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని
<ref>ట్యాగు;paulhackerఅనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు - ↑ 6.0 6.1 Charles Johnston, The Mukhya Upanishads: Books of Hidden Wisdom, Kshetra, ISBN 978-1495946530, p. 481, for discussion: pp. 478–505.
- ↑ 7.0 7.1 Horsch, Paul (translated by Jarrod Whitaker), "From Creation Myth to World Law: The early history of Dharma", Journal of Indian Philosophy, Vol 32, pp. 423–448, (2004).
- ↑ Daniel H. H. Ingalls, "Dharma and Moksa", Philosophy East and West, Vol. 7, No. 1/2 (Apr. – Jul., 1957), pp. 43.
- ↑ 9.0 9.1 9.2 Daniel H. H. Ingalls, "Dharma and Moksa", Philosophy East and West, Vol. 7, No. 1/2 (April – July 1957), pp. 41–48.
- ↑ The Mahābhārata: Book 11: The Book of the Women; Book 12: The Book of Peace, Part 1 By Johannes Adrianus Bernardus Buitenen, James L. Fitzgerald p. 124.
- ↑ "The Mahabharata, Book 17: Mahaprasthanika Parva: Section 3".
- ↑ There is considerable amount of literature on dharma-related discussion in Hindu Epics: of Egoism versus Altruism, Individualism versus Social Virtues and Tradition; for examples, see:
- Johann Jakob Meyer (1989), Sexual life in ancient India, ISBN 8120806387, Motilal Banarsidass, pp. 92–93; Quote – "In Indian literature, especially in Mahabharata over and over again is heard the energetic cry – Each is alone. None belongs to anyone else, we are all but strangers to strangers; (...), none knows the other, the self belongs only to self. Man is born alone, alone he lives, alone he dies, alone he tastes the fruit of his deeds and his ways, it is only his work that bears him company. (...) Our body and spiritual organism is ever changing; what belongs, then, to us? (...) Thus, too, there is really no teacher or leader for anyone, each is his own Guru, and must go along the road to happiness alone. Only the self is the friend of man, only the self is the foe of man; from others nothing comes to him. Therefore what must be done is to honor, to assert one's self..."; Quote – "(in parts of the epic), the most thoroughgoing egoism and individualism is stressed..."
- Raymond F. Piper (1954), "In Support of Altruism in Hinduism", Journal of Bible and Religion, Vol. 22, No. 3 (Jul., 1954), pp. 178–183
- J Ganeri (2010), A Return to the Self: Indians and Greeks on Life as Art and Philosophical Therapy, Royal Institute of Philosophy supplement, 85(66), pp. 119–135.
- ↑ Daniel H. H. Ingalls, "Dharma and Moksa", Philosophy East and West, Vol. 7, No. 1/2 (Apr. – Jul., 1957), pp. 44–45; Quote – "(...)In the Epic, free will has the upper hand. Only when a man's effort is frustrated or when he is overcome with grief does he become a predestinarian (believer in destiny)."; Quote – "This association of success with the doctrine of free will or human effort (purusakara) was felt so clearly that among the ways of bringing about a king's downfall is given the following simple advice: 'Belittle free will to him, and emphasise destiny.మూస:'" (Mahabharata 12.106.20).
- ↑ Huston Smith, The World Religions, ISBN 978-0061660184, HarperOne (2009); For summary notes: Background to Hindu Literature Archived 2004-09-22 at the Wayback Machine
- ↑ 15.0 15.1 15.2 Klaus Klostermaier, A survey of Hinduism, SUNY Press, ISBN 0-88706-807-3, Chapter 3: "Hindu dharma".
- ↑ Jha, Nyayasutras with Vatsyayana Bhasya, 2 vols, Oriental Books (1939).
- ↑ 17.0 17.1 The yoga-system of Patanjali The ancient Hindu doctrine of concentration of mind, embracing the mnemonic rules, called Yoga-sutras, James Haughton Woods (1914), Harvard University Press
- ↑ The yoga-system of Patanjali Yoga-sutras, James Haughton Woods (1914), Harvard University Press, pp. 178–180.
- ↑ The yoga-system of Patanjali Yoga-sutras, James Haughton Woods (1914), Harvard University Press, pp. 180–181.
- ↑ The yoga-system of Patanjali Yoga-sutras, James Haughton Woods (1914), Harvard University Press, pp. 181–191.
- ↑ Kumarila, Tantravarttika, Anandasramasamskrtagranthavalih, Vol. 97, pp. 204–205; For an English Translation, see Jha (1924), Bibliotheca Indica, Vol. 161, Vol. 1.
- ↑ Olivelle, Patrick. Dharmasūtras: The Law Codes of Ancient India. Oxford World Classics, 1999.
- ↑ 23.0 23.1 Paul Hacker (1965), "Dharma in Hinduism", Journal of Indian Philosophy, Volume 34, Issue 5, pp. 487–489 (English translated version by Donald R. Davis (2006)).
- ↑ 24.0 24.1 24.2 24.3 24.4 Alf Hiltebeitel (2011), Dharma: Its Early History in Law, Religion, and Narrative, ISBN 978-0195394238, Oxford University Press, pp. 215–227.
- ↑ Thapar, R. (1995), The first millennium BC in northern India, Recent perspectives of early Indian history, 80–141.
- ↑ Thomas R. Trautmann (1964), "On the Translation of the Term Varna", Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 7, No. 2 (Jul., 1964), pp. 196–201.
- ↑ see:
- Van Buitenen, J. A. B. (1957). "Dharma and Moksa". Philosophy East and West, Volume 7, Number 1/2 (April – July 1957), pp. 38–39
- Koller, J. M. (1972), "Dharma: an expression of universal order", Philosophy East and West, 22(2), pp. 131–144.
- ↑ Kane, P.V. (1962), History of Dharmasastra (Ancient and Medieval Religious and Civil Law in India), Volume 1, pp. 2–10.
- ↑ Olivelle, P. (1993). The Asrama System: The history and hermeneutics of a religious institution, New York: Oxford University Press.
- ↑ Alban G. Widgery, "The Principles of Hindu Ethics", International Journal of Ethics, Vol. 40, No. 2 (Jan., 1930), pp. 232–245.
- ↑ 31.0 31.1 see:
- Koller, J. M. (1972), "Dharma: an expression of universal order", Philosophy East and West, 22(2), pp. 131–144.
- Karl H. Potter (1958), "Dharma and Mokṣa from a Conversational Point of View", Philosophy East and West, Vol. 8, No. 1/2 (April – July 1958), pp. 49–63.
- William F. Goodwin, "Ethics and Value in Indian Philosophy", Philosophy East and West, Vol. 4, No. 4 (Jan. 1955), pp. 321–344.
- ↑ 32.0 32.1 32.2 Adam Bowles (2007), Dharma, Disorder, and the Political in Ancient India, Brill's Indological Library (Book 28), ISBN 978-9004158153, Chapter 3.
- ↑ Derrett, J. D. M. (1959), "Bhu-bharana, bhu-palana, bhu-bhojana: an Indian conundrum", Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 22, pp. 108–123.
- ↑ Jan Gonda, "Ancient Indian Kingship from the Religious Point of View", Numen, Vol. 3, Issue 1 (Jan., 1956), pp. 36–71.
- ↑ Gächter, Othmar (1998). "Anthropos". Anthropos Institute.
- ↑ 36.0 36.1 Patrick Olivelle (1999), The Dharmasutras: The law codes of ancient India, Oxford University Press, ISBN 0-19-283882-2
- ↑ Donald Davis, Jr., "A Realist View of Hindu Law", Ratio Juris. Vol. 19 No. 3 September 2006, pp. 287–313.
- ↑ Lariviere, Richard W. (2003), The Naradasmrti, Delhi: Motilal Banarsidass
ఉల్లేఖన లోపం: "note" అనే గ్రూపులో <ref> ట్యాగులు ఉన్నాయి గానీ, దానికి సంబంధించిన <references group="note"/> ట్యాగు కనబడలేదు